ستیڤن بیدڵ توێژەری باڵایە لە بواری سیاسەتی بەرگری لە ئەنجومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوەو پڕۆفیسۆری زانستی سیاسی و كاروباری نێودەوڵەتییە لە زانكۆی جۆرج واشینتۆن. ساڵی 2007 لە تیمی هاوبەشی هەڵسەنگاندنی ستراتیژی لەگەڵ ژەنەڕاڵ پەترایۆس لە بەغدا كاری كردووە، هەروەها لە ساڵی 2008-2009 راوێژكاری باڵای تیمی هەڵسەنگاندنی فەرماندەیی ناوەندی ژەنەڕاڵ پەترایۆس بووە لە واشنتۆن. لە میانەی دیمانەیەكدا كە تەوەرەكانی بریتی بوون لە بارودۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پرسی هەڵبژاردنەكانی عێراق و سیاسەتی ئیدارەی ئەمریكا لە ئاست ئەم ناوچەیەدا، گوڵان چەند پرسیارێكی ئاراستەكرد و ئەویش بەم شێوەیە تێڕوانینەكانی خۆی خستەڕوو.

* هەروەك ئاشكرایە عێراق لە رووداوێكی گرنگ و پڕبایەخ نزیك دەبێتەوە، كە هەڵبژاردنی پەرلەمانییە، وەك كەسێك كە كارتان لەسەر دۆسیەی عێراق كردووە، پێتانوایە تا چەند ئەم هەڵبژاردنانە كاریگەریی ئیجابییان لێدەكەوێتەوە لەسەر كۆی پرۆسەی حوكمڕانی لەم وڵاتەدا، یاخود ئایا پێتانوایە دەرئەنجامی سلبی لێدەكەوێتەوە؟
- خۆی لە خۆیدا هەڵبژاردن یەكێك لە ئامرازەكانی جیاكردنەوەی دەوڵەتی بەهێز لە دەوڵەتی لاوازە، دواتر پرۆسەی دروستكردنی دەوڵەتێكی بەهێز، پرۆسەیەكی درێژخایەن و لەسەرخۆیە و بە شێوەیەكی كتوپڕ روونادات. هەرچۆنێك بێت، من هیوادارام ئەم هەڵبژاردنانە هەنگاوێك بن بە ئاراستەی راست و دروستدا. بەڵام مایەی سەرسوڕمانی من دەبێت ئەگەر هەنگاوێكی گەورە بێت بەم ئاراستەیەدا، بەڵام بەلای كەمەوە هیوادارم هەنگاوێك بێت بەو ئاقارەدا.
* ئەی پێتوایە سیاسەت و هەڵوێستی حكومەتی ئەمریكا چی دەبێت لە ئاست عێراقدا؟ ئایا پێتوایە ئەمریكا پابەندبوونێكی درێژخایەنی دەبێت بە بەهێزكردنی دامەزراوەكان و هێنانەئارای سەقامگیرییەوە لەم وڵاتەدا؟
- من پێموایە دابەشبوونێك هەیە لە نێو ئیدارەی ئەمریكادا لەم رووەوە، چونكە وەزارەتی بەرگری و دەرەوەی ئەمریكا دەیانەوێت ئەمریكا پابەندبوونێكی درێژخایەن و جێگیریان هەبێت، بەڵام كێشەكە ئەوەیە كە ئەمریكا سەرۆكێكی هەیە هەر شەش خولەك جارێك بۆچوونی خۆی لە بارەی هەموو شتێكەوە دەگۆڕێت، بەڵام كۆنگرێسمانە كۆمارییەكانیش ئەو شتانە دەڵێن كە سەرۆك خوازیارە بیڵێت. لەبەر ئەوە زۆر زەحمەتە بزانین سیاسەتێكی جێگیری ئەمریكا لەبارەی هەر پرسێكی دیاریكراوەوە چی دەبێت. چونكە شارەزایانی وڵاتەكە و ناوچەكە سەقامگیری و سیاسەتێكی جێگیریان دەوێت، بەڵام كێشەكە ئەوەیە هەر سەرلەبەیانێك سەرۆك بۆچوونێكی هەیە.
* ئێوە وتتان زەحمەتە بتوانین بزانین سیاسەتی جێگیری ئەمریكا چییە لە ئاست هەر پرسێكدا، بەڵام ئایا پێتوایە لە ئێستادا ئەمریكا زیاتر خۆی بە دوور دەگرێت لە كێشەكانی ئەم ناوچەیە، یان ئەگەری ئەوە هەیە هەوڵی زیاتر بخاتەگەڕ بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ئەم ناوچەیە؟
- ئەمە پتر بەندە بە دۆناڵد ترەمپەوە، پێش هەڵبژاردنی دۆناڵد ترەمپ بە سەرۆكی ئەمریكا، دەكرا بڵێین ئیدارەی ئەمریكا سیاسەتێكی جێگیری هەیە لە ئاست ئەم ناوچەیەدا، بەڵام هەروەك ئاماژەم پێكرد، دۆناڵد ترەمپ كەسێكی پێشبینی نەكراوە و هەموو سەرلەبەیانییەك و لەسەر بنەمای ئەو هەواڵانەی دەیخوێنێتەوە، بۆچوونەكانی دەگۆڕێت. راستە زۆر جار شارەزایانی نێو وەزارەتی بەرگری بۆچوونەكانی پێ دەگۆڕن، بەڵام دڵنیا نیم ئەمە چەند دەخایەنێت. چونكە ئەو بە شێوەیەكی بەردەوام ئەو كەسانەی لە نێو ئیدارەكەیدا لابردووە كە شارەزاییان هەیە، نەك كەسانێك كە شارەزاییان نییە. كەواتە من لەوە دڵنیا نیم كە حكومەتی ئەمریكا لە ئایندەدا چی دەكات و پێموانییە هیچ كەسێكیش بتوانێت لەمە دڵنیا بێت، چونكە ئەمە پەیوەستە بە كەسایەتییەكەوە كە بە زۆر بە خێرایی بۆچوونەكانی دەگۆڕێت.
* باشە ئەی ئەم گۆڕانكارییانەی ئەم دواییەی نێو ئیدارەی ترەمپ، وەك دەستبەكاربوونی وەزیری نوێی دەرەوە و راوێژكاری ئاسایشی نەتەوەیی، ئایا هیچ كاریگەرییەكیان لەسەر گۆڕینی ئاراستەی سیاسەتی ئیدارەی ئەمریكا نابێت؟
- لە راستیدا من پێموایە ئەم گۆڕانكارییانە دەرئەنجامی پێچەوانەیان لێدەكەوێتەوە، چونكە چاوەڕوان ناكرێت ئەو كەسایەتییە نوێیانەی نێو ئیدارەی ئەمریكا بتوانن كاریگەرییەكی ئەوتۆیان هەبێت كە لە دەرئەنجامدا دۆناڵد ترەمپ بۆچوونێكی جێگیری هەبێت، بەڵكو زیاتر كەموكوڕیی كەسایەتی ترەمپ، یان لایەنە سلبییەكانی كەسایەتیی ترەمپ قووڵتر دەكەنەوە، هەر ئەمەش هۆكاری ئەوەیە كە ترەمپ بەرپرسیارێتی سپاردووە بەو كەسانە، چونكە ترەمپ پێیوایە شەكەت بووە لەوەی كە رێگەی نەدەن دەستی واڵا بێت، بەتایبەتی لەلایەن ماتیس و پێشتریش تێلیرسۆنەوە، ئێستاش دەیەوێت ئەو كەسانە كاری بۆ بكەن كە رێگەی دەدەن كە هەر كارێك كە بیەوێت ئەنجامی بدات.
* زۆر كەس ئیدارەی ئێستای ئەمریكا بە كابینەی جەنگ وەسف دەكەن، تا چەند لەگەڵ ئەم لێكدانەوەیەدا هاوڕایت؟
- هەندێ كەس بە كابینەی جەنگ ناوزەدی دەكەن، بەڵام دەكرێت كابینەی جەنگ، یان ئاشتی بێت، بەڵام من دەڵێم ئەمە كابینەی دۆناڵد ترەمپ و ترەمپیش سیاسەتی جێگیر و پێشبینی كراوی نییە. بینیمان ئەو رایگەیاند دەیەوێت لە سووریا بكشێتەوە، بەڵام دواتر بە مووشەكی كرۆز هێرشی كردە سەر ئەو وڵاتە. واتە دەكرێت بەیانییەك بڕیار بدات كە دەیەوێت لەو وڵاتە بكشێتەوە و ئیدارەكەشی پشتیوانی لێ بكەن و دەكرێت رۆژێكی دیكە رایبگەیەنێت كە خوازیاری كەمكردنەوەی ژمارەی سەربازەكانی ئەمریكایە و ئیدارەكەشی پاڵپشتی لێدەكەن.
* ئەی رات چییە لەبارەی وەزیری بەرگرییەوە، پێتوانییە بتوانێت كاریگەری لەسەر دۆناڵد ترەمپ هەبێت؟
- ژەنەڕاڵی جەیمس ماتیس- وەزیری بەرگریی ئەمریكا- پاڵپشتی لە گرتنەبەری سیاسەتێكی جێگیر و سەقامگیر دەكات، بەڵام ماتیس بە تەنیایە و ئەو كەسانەی دەكرا كاریگەرییان لەسەر سەرۆك هەبوایە، دوور خراونەتەوە.
* پێتوانییە یەكێك لە كاریگەری و دەرهاویشتەكانی نەبوونی سیاسەتێكی جێگیر لەلایەن ئەمریكاوە لە ئاست ئەم ناوچەیەدا ئەوەیە كە ركارەبەرەكانی ئەمریكا توانیویانە پەرە بە دەستڕۆیشتوویی و كاریگەریی خۆیان بدەن لەسەر حیسابی ئەمریكا؟
- بە تێڕوانینی من ناجێگیریی سیاسەتی ئەمریكا لە زۆر رووەوە و لەبەر زۆر هۆكار دەرهاویشتەی خراپی لێدەكەوێتەوە، چونكە لەلایەك دەبێتە هۆی زیادبوونی دەستڕۆیشتوویی ئێران و رووسیا، لەلایەكی دیكەوە كاریگەریی سلبی لێدەكەوێتەوە لەسەر بەرەوپێشچوونی دامەزراوەكان لە وڵاتێكی وەك عێراقدا. لەبەر ئەوە من كەسێك نیم، پشتیوانی لە ترەمپ بكەم و پێموایە ئەو سیاسەتانەی پیادەیان دەكات، جێی داخن و ئەوەش جێی داخە كە ئەو كەسانەی دوورخستۆتەوە كە ئەگەری ئەوە هەبوو تێڕوانینی پێچەوانەی بۆچوونەكانی سەرۆكیان بخستایەتەڕوو. من پێم خۆش نییە رەشبین بم، بەڵام هەڵبژاردنی دۆناڵد ترەمپ بە سەرۆكی ئەمریكا جێی داخ بوو، سەری كێشا بۆ گرتنەبەری چەند سیاسەتێكیش كە جێی خۆشحاڵی نین.
* ئاشكرایە كە خودی دۆناڵد ترەمپ چەندین لێدوانی داوە دژی ئێران و رێككەوتنە ئەتۆمییەكە، ئایا پێشبینی هەڵكشانی زیاتری گرژییەكانی نێوان ئەمریكا و ئێران دەكرێت؟ ئایا ئەگەری ئەوە هەیە ئەمریكا لەو رێككەوتنە بكشێتەوە؟
- ئێمە دەبێت ئەوە بزانین كە ترەمپ باوەڕی بەوە هەیە كە دەبێت بەرامبەرەكانت لێت نادڵنیا بن، لەگەڵ ئەوەشدا – بە بەراورد بە ئیدارەی ئۆباما، یاخود هیلاری ئەگەر سەركەوتوو بوایە- زۆر رێی تێدەچێت كە ئیدارەی ترەمپ تاكلایەنە لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە بكشێتەوە، كەواتە ئێستا كشانەوە لەو رێككەوتنە ئەگەرێكە و لە دوای هەڵبژاردنی ترەمپ وەك سەرۆك هاتۆتەئاراوە.
* بەڵام ئایا ئاكام و دەرهاویشتەكانی كشانەوەیەكی لەم چەشنە چی دەبێت؟
- ئاشكرایە دەرهاویشتەكانی زۆر سلبی دەبن، چونكە ئەو كاتە سیستمە سزا سەپێنراوەكان بەسەر ئێراندا دەڕووخێت، لەبەر ئەوەی ئەورووپییەكان هاوڕا نابن لەسەر سەپاندنەوەیان، چونكە لە بنەڕەتدا ئەوروپا لەبەر ئەوە بە سەپاندنی ئەو سزایانە بەسەر ئێراندا رازی بوو، چونكە پێیوابوو ئەمە دەبێتە هۆی رێگرتن لە شەڕی ئەمریكا لە دژی ئێران و رێگایەكە بۆ ئەوەی رێككەوتن بكرێت، لە دەرئەنجامیشدا ئەو رێككەوتنە كرا. لەبەر ئەوە ئەگەر ئێستا ترەمپ ئەو رێككەوتنە هەڵبوەشێنێتەوە، ئەوا ئەوروپا هاوكاری ناكات بۆ دووبارە سەپاندنەوەی سزاكان. ئەو كاتە ئێرانیش چالاكتر دەست بە پڕۆگرامە ئەتۆمییەكەی دەكاتەوە، ئەم هەنگاوەش دەبێتەهۆی ئەوەی سعودیە و ئیسرائیل هەست بە هەڕەشە بكەن و ئەگەری ئەوە هەیە ببێتەهۆی دروستبوونی پشێوی لە ناوچەكەدا، كە ئەمەش دەرئەنجامێكی خراپە.
* ئەی پێتوانییە سەرۆكی فەڕەنسا بتوانێت قەناعەت بە دۆناڵد ترەمپ بهێنێت بۆ ئەوەی لەو رێككەوتنە نەكشێتەوە؟
- هەروەك پێشتریش ئاماژەم پێكرد، تاكە شتێك كە بتوانیت بە دڵنیاییەوە بیڵێین ئەوەیە كە ترەمپ كەسێكی پێشبینی نەكراوە. لەلایەكی دیكەوە ژمارەی ئەو كەسانەی نێو ئەمریكا كە ئامادە بن بە ترەمپ بڵێن پێویستە پابەند بێت بە رێككەوتنەكەوە، لە كەمبوونەوەدان. ئەمە تێڕوانینی تیلێرسۆن بوو، دوورخرایەوە، ئەمە بۆچوونی ماكماستەر بوو، لابرا، ستافەكەی ماكماستەر ئەم لێكدانەوەیان هەبوو، ئەوەتا ژمارەیان كەم دەبێتەوە و دووردەخرێنەوە. تاكە كەسێك مابێتەوە كە پێیوایە پێویستە ئیدارەی ئەمریكا پەیوەست بێت بە رێككەوتنەكەوە جەیم ماتیسە. كەواتە ئەگەری هەڵوەشاندنەوەی رێككەوتنەكە –لەلایەن ئەمریكاوە- زیاتر دەبێت لەگەڵ دوورخستنەوەی هەر كەسێكی نێو ئیدارەكەدا كە باوەڕی وایە پێویستە پارێزگاری لەو رێككەوتنە بكرێت.
* لە یەكێك لە وەڵامەكاندا باست لەوە كرد كە نەبوونی سیاسەتێكی جێگیر لەلایەن ئەمریكاوە، بۆتە هۆی زیادبوونی دەستڕۆیشتوویی ئێران و رووسیا، ئایا پێتوایە ئێستا ئەم دوو وڵاتە هاوپەیمانێتیەكی ستراتیژییان لەبەرامبەر ئەمریكا پێكهێناوە و هەموو كارتەكانی دۆخی سووریایان بەدەستەوەیە؟
- نكۆڵی لەوە ناكرێت كە رووسیا و ئێران بەرژەوەندیی هاوبەشیان هەیە لە مانەوەی ئەسەد لە دەسەڵاتدا، ئەمەش بۆتە هۆی ئەوەی وەك هاوپەیمانێتییەك هەڵسوكەوت بكەن لە سووریا و لە عێراقدا، ئەگەرچی رەنگە نەتوانین بڵێین ئەمە هاوپەیمانێتییەكی قووڵە.
* چۆن لە ئایندەی سووریا دەڕوانیت؟ ئایا ئەگەر ئەو وڵاتە پارچە پارچەش نەبێت، ئەگەری ئەوە نییە كە بەسەر چەند ناوچەیەكی نفووزدا دابەش ببێت؟
- لە راستیدا ئەگەری ئەوە لە ئارادایە كە سووریا بۆ هەمیشە بە دابەشكراوی بمێنێتەوە، ئەو دۆخەی پێشووی سوریا ناگەڕێتەوە. ئەمەش لە بەشێكیدا بەهۆی دەستڕۆیشتوویی بەهێزیی لایەنە دەرەكییەكانە، لەلایەكی دیكەشەوە بەهۆی بێتوانایی رژێمی ئەسەدە كە ناتوانێت سەرجەم خاكی وڵاتەكەی كۆنتڕۆڵ بكاتەوە و حوكمڕانیی خۆی تێدا بچەسپێنێت.
* پێشبینییەكانت بۆ ئایندەی ئەم ناوچەیە چین؟
- پێموایە خراپترین سیناریۆ ئەوەیە كە جەنگێكی ناوكی لە نێوان ئێران و سعودیە و ئیسرائیلدا رووبدات، با ئومێدی ئەوە بخوازین كە ئەمە روونەدات.
* ئەی ناكرێت پێشبینی سیناریۆیەكی باش بكرێت؟
- باشترین سیناریۆ ئەوەیە كە پرۆسەی جنێڤ ببێتەهۆی هێنانەئارای نەخشەیەكی درێژخایەن بۆ تێپەڕاندنی قۆناغی ئینتیقالی لە سووریا- بە بێ ئەسەد- كە زامنی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی پێكهاتەی عەلەوی ئەو وڵاتەش بكات. ئەوەی پەیوەندی بە عێراقیشەوە هەبێت، ئەوا باشترین سیناریۆ ئەوەیە كە عەبادی سەركەوتوو بێت لە هەوڵەكانی بۆ كەمكردنەوەی گەندەڵی و بەهێزكردنی دامەزراوەكان و كوردستانیش- ئەگەرچی سەربەخۆیی بەدەست نەهێنا- بتوانێت بە راددەیەكی گەورە خۆی حوكمڕانی خۆی بكات لە چوارچێوەی عێراقێكدا بێت كە گەندەڵی و خراپەكارییەكی كەمتر لە خۆ بگرێت.