* هەروەك دەزانن كە دۆخی سووریا ئاڵۆزبوونی زیاتر بەخۆوە دەبینێت، بەتایبەتی دوای هێرشەكانی ئەم دواییەی هەر سێ وڵاتی ئەمریكا و بەریتانیا و فەڕەنسا بۆ سەر ئەو وڵاتە، خوێندنەوەی ئێوە چییە بۆ ئەم پەرەسەندنانە و ئایا چ كاریگەرییەكیان دەبێت؟

* هەروەك دەزانن كە دۆخی سووریا ئاڵۆزبوونی زیاتر بەخۆوە دەبینێت، بەتایبەتی دوای هێرشەكانی ئەم دواییەی هەر سێ وڵاتی ئەمریكا و بەریتانیا و فەڕەنسا بۆ سەر ئەو وڵاتە، خوێندنەوەی ئێوە چییە بۆ ئەم پەرەسەندنانە و ئایا چ كاریگەرییەكیان دەبێت؟

- ئاشكرایە كە دۆخەكە لە خراپەوە بەرەو خراپتر دەڕوات و من تەواو هاوڕام لەم رووەوە. هەروەها پێموایە ئەو هێرشە سەربازییانەی لە دژی دامەزراوەكانی چەكی كیمیایی رژێمی ئەسەد ئەنجام دران، بە هیچ شێوەیەك رێگریان دروست نەكردووە لەبەردەم رژێمەكەی ئەسەددا بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی لە شەڕەكەدا. پەیامی ئەم هێرشانە ئەوە بوو كە بەشار ئەسەد دەتوانێت بەردەوام بێت لە ئەنجامدانی تاوانی شەڕ، بەڵام مەسەلەكە تەنیا ئەوەیە كە نابێت غازی ژەهراوی بەكار بهێنێت، ئەمەش گرنگە لەبەرچاوی بگرین، چونكە لە سەدا 99.9ی ئەو كەسانەی لە ماوەی حەوت ساڵی رابردودا بوونەتە قوربانی بەهۆی بەكارهێنانی چەكی تەقلیدییەوە كوژراون. كەواتە هێشتا شەڕەكە بەردەوامە، ئێش و ئازار و كارەساتە مرۆییە بەردەوامە و دەستتێوەردان و داگیركاری توركیا لە باكووری سووریا درێژەی هەیە و نادڵنیاییەكی زۆر هەیە لەپەیوەندی بە چارەنووسی رۆژهەڵاتی سووریاوە و ئەمریكا سیاسەتێكی روون و تۆكمەی نییە بۆ سووریا كە بتوانین ئاماژەی پێ بكەین، ئەمەش لەم چەند هەفتەی رابردوودا دەركەوت كە جارێك ترەمپ باسی لەوە كرد كە دەیەوێت لە سووریا بكشێتەوە و دواتر هێرشی كردە سەر ئەو وڵاتە. كەواتە دۆخەكە بەرەو خراپتر چووە و ئەو وڵاتانەشی كە كاریگەرییان هەیە لەسەر رەنگڕێژكردنی رووداوەكان، وەك رووسیا و ئێران و تا راددەیەكی كەمتر توركیا، دۆخەكەیان كۆنتڕۆڵ كردووە.
* بەڵام باس لەوە دەكرێت كە پەیامی سەرەكیی ئەم هێرشانە بۆ رووسیا بووە، ئایا پێتوایە سووریا بۆتە گۆڕەپانی شەڕی ساردی نێوان ئەمریكا و رووسیا، بەتایبەتی كە سكرتێری گشتی نەتەوە یەكگرتووەكانیش رایگەیاند كە شەڕی سارد بە شێوەیەكی جیاواز و تۆڵەئامێزانە گەڕاوەتەوە؟
- نكۆڵی لەوە ناكرێت كە ئەمریكا و رووسیا ئامانجی جیاوازیان هەیە لە سووریا و لە شەڕەكەشدا هەوڵی بەدیهێنانی دەرئەنجامی جیاواز دەدەن، بەڵام پێم وانییە رەوشەكە گەیشتبێتە دۆخی شەڕی سارد. ئەم هێرشە سەربازییانەی ئەم دواییەش هیچ كاریگەرییان نەبوو لەسەر پێگەی رووسیا لە سووریا. راستە رووسیا بە ئاشكرا – لە راگەیاندنەكانی و لە رێی نوێنەرەكەی لە نەتەوە یەكگرتووەكان- رەخنە لەم هێرشانە دەگرێت، بەڵام لە راستیدا رووسیا خۆشحاڵە كە ئەم گورزانە كاریگەرییان نەبووە لەسەر بوونە سەربازییەكەی لە سووریا، هەروەها كاریگەرییان نەبووە لەسەر رژێمی ئەسەدیش. هەرچۆنێك بێت بارگرژییەكی روو لە هەڵكشان هەیە، بەڵام دەبێت ئەوەشمان لەبەرچاو بێت كە رووسیا بە قووڵی تێوەگلاوە لە سووریادا، هێزی ئاسمانی و سەربازی هەیە لەو وڵاتەدا، كەسانی بەڵێندەری رووسی هەن لە سووریادا و رووسیا داراییەكی زۆری خستۆتەگەڕ بۆ بەدیهێنانی ئامانجەكانی لە شەڕی ئەو وڵاتەدا. ئەمە بە پێچەوانەی ئەمریكاوە كە هەر لە سەرەتاوە ئیدارەی ئۆباما پێیوابوو دۆخی سووریا گرنگی نییە بۆ بەرژەوەندییەكانی ئاسایی نەتەوەیی ئەمریكا، لەبەر ئەوە هەوڵی نەدا بە چەشنی رووسیا، یان ئێران لە دۆخی سووریاوە تێوەبگلێت.
* كەواتە پێتوانییە ئەم هێرشانە ببنەهۆی گۆڕینی رێساكانی گەمەكە، یان گۆڕینی رەوتی رووداوەكان؟
- بەڵێ، ئەمە راستە، چونكە هەواڵەكان ئەوەیان بڵاو كردەوە كە لەگەڵ رووسیادا هەماهەنگی كراوە بۆ ئەنجامدانی ئەم هێرشانە، واتە رووسیا ئاگادار بوو كە ئەم هێرشانە ئەنجام دەدرێن و دەیزانی كە چ جێگایەك دەكرێتە ئامانج، هەروەها رووسیا سیستمی بەرگری ئاسمانی بەكار نەهێنا و زۆر قسەكرا لەلایەن رووسیاوە كە رێگری لە مووشەكەكان دەكرێت، بەڵام هیچ یەكێك لەمانە روویان نەدا. هەروەها ئەمە درێژەدان بوو بەو سیاسەتەی كە ئەمریكا و رووسیا لەسەری رێككەوتوون كە نابێت لە یەك كاتدا فڕۆكەكانی رووسیا و ئەمریكا لە ئاسمانی سووریادا بسووڕێنەوە، لەبەر ئەوە دەتوانین بڵێین تێگەیشتنێكی سەرەكی هەیە لە نێوان رووسیا و ئەمریكا كە دۆخی سووریا گرنگییەكی ئەوتۆی نییە بۆ ئەمریكا، لەبەر ئەوە خۆی تێوەناگلێنێت لە رەوشی ئەو وڵاتەوە و ئەمەش دەرفەت واڵا دەكات بۆ ئەوەی رووسیا و ئێران رەنگڕێژیی رەوتی رووداوەكان بكەن بەو شێوەیەی كە بە پێویستی دەزانن. هەروەها هیچ هێزێكی جیهانی بەرهەڵستی پێگەی رووسیا ناكات لە سووریا.
* بەڵام ئایا ناكرێت ئەم هێرشانە لە چوارچێوەی هەوڵێكی بەرفراوانتری رۆژئاوا لێك بدەینەوە بۆ بەرەنگاربوونەوەی رووسیا، بەتایبەتی كە ئەمە هێرشێكی سێ قۆڵی بوو، هەروەها بەم دواییە ئەمریكا و چەند وڵاتێكی ئەوروپی كۆمەڵێك دیپلۆماتكاری رووسییان لە وڵاتەكەیان دەركرد؟
- ئەوەی لەم رووەوە دەتوانم بیڵێم، ئەوەیە كە باگرژییەكان قووڵ دەبنەوە، چونكە دەركردنی ئەو دیپلۆماتكارانە، قسەوباسی ئەم دواییە دەربارەی سەپاندنی سزای زیاتر بەسەر رووسیادا لە بەرامبەر پشتیوانیكردنی بۆ رژێمی ئەسەد بۆ بەكارهێنانی چەكی كیمیایی، كەواتە بە دڵنیاییەوە دۆخەكە ئاڵۆزتر دەبێت و ئاشكرایە ئێمە بەرەو بارگرژی زیاتر و بەرەو ناكۆكی زیاتر دەڕوین. لەگەڵ ئەوەشدا ئێمە پێمان نەناوەتە دۆخی هاوشێوەی شەڕی ساردی ساڵانی پەنجاكان و شەستەكان و سەروەختی قەیرانی مووشەكەكان لە كووبا و ناكۆكییەكی گەورەی جیهانی. هەروەها ئەمە لە دۆخی سووریاشدا رووی نەداوە، مەبەستم ئەوەیە ئەمریكا ئەوەی لەبەرچاو گرتووە كە ئایندەی سووریا لەلایەن رووسیاوە كۆنتڕۆڵ كراوە و ئەمریكا بەرگری و بەرهەڵستی ناكات لە هەوڵەكانی رووسیا بۆ كۆنتڕۆڵكردنی دۆخەكە لە سووریا. كەواتە بەڵێ، دۆخەكە بەرەو بارگرژی زیاتر دەچێت. هەروەها ترەمپ لە دۆخێكی دژواردایە، چونكە ئەو سەركردەی هێزی باڵای جیهانییە (سوپەرپاوەر) و بوار دەدات كە رووسیا پەرە بە دەستڕۆیشتویی خۆی بدات لەسەر ئاستی جیهانی و دوودڵە لەوەی كار بۆ پاشەكشە پێكردنی ئەم دەستڕۆیشتوییە بكات. تەنانەت ترەمپ بەرژەوەندی و بزنسی هەیە لەگەڵ پوتیندا. چونكە بە پێی هەواڵەكان كاتێك دۆناڵد ترەمپ بیستوویەتی كە واشنتۆن بە نیازی دەركردنی 60 دیپلۆماتكاری رووسییە، ئەوا لە میانەی كۆبوونەوە ناوخۆییەكاندا تووڕە بووە لە زۆریی ئەو ژمارەیە، چونكە ئەو پیێ وا بووە كە ژمارەیەكی كەمتر دەردەكرێن. واتە ئەمریكا لە ئێستادا سەرۆكێكی هەیە كە ئامادە نییە بە چەشنی هەر سەرۆكێكی دیكەی ئەمریكا تەحەددی پێگەی رووسیا بكات لە سەرجەم بەشەكانی جیهان، ئیدی لە ئەوروپای رۆژهەڵات بێت، یان ئۆكرانیا، یاخود سووریا.
* كەواتە دەتوانین بڵێین هەموو كارتەكانی دۆخی سووریا بە دەستی رووسیاوەیە؟
- بەڵێ، دەكرێت ئەمە بە روونی لە پرۆسە سیاسییەكەدا بەدی بكەیت، ئەوەی پێی دەوترێت پرۆسەی ئاشتیی ئاستانا كە رووسیا لەگەڵ ئێران و توركیادا كۆنتڕۆڵی پرۆسەكەی كردووە، واتە دەتوانین بڵێین ئێستا هەوڵەكانی دۆزینەوەی چارەسەرێكی سیاسی لە دەستی مۆسكۆدایە، ئەمە لە رووی سیاسییەوە. هەروەها لە رووی سەربازییشەوە رووسیا وەك هێزێكی گەورەی جیهانی بە هاوپەیمانی لەگەڵ ئێران رەنگڕێژی رەوت و رووداوەكانی شەڕ دەكەن. ئێستاش هیچ هێزێكی دەرەكی نییە كە ئامادە بێت لەسەر ئاستی جیهان و لە رووی سیاسییەوە بەرەنگاری رووسیا ببێتەوە، یاخود لە رووی سەربازییەوە لە ناو سووریادا لە روویدا بوەستێتەوە.
* بەڵام زۆر كەس پێشبینی ئەوەیان دەكرد كە ئەمریكا، سووریا بە چەشنی ئەفغاستان بكاتە زۆنگاوێك بۆ رووسیا، بەڵام ناتوانین بڵێین ئەمریكا سەركەوتووە بووە لەم رووەوە، بۆچوونی ئێوە لەم بارەیەوە چییە؟
- ئەمە راستە، چونكە سەرۆك ئۆباما پێشبینی ئەوەی كرد كە رووسیا لە زۆنگاوەی سووریاوە تێوەدەگلێت، هەروەها پێشبینی ئەوەی كرد كە رووسیا لە سووریادا دووچاری هەمان چارەنووسی ئەمریكا لە عێراقدا دەبێتەوە. بەڵام دەبێت راشكاو بین، دەستتێوەردانی رووسیا لە سووریا ئەم دەرئەنجامەی لێنەكەوتەوە. تەنیا یەك حاڵەت نەبێت كە مایەی ئیحراجی بوو بۆ رووسیا كە لە بەشی رۆژهەڵاتی سووریادا روویدا، كاتێك هێزەكانی ئەمریكا هێرشیان كردە سەر چەند هێزێك كە كاریان بۆ سوپای رووسیا دەكرد و بە گوێرەی راپۆرتەكان چەند سەت كەسیان لێ كوژرا-ئەگەرچی ئەمە لە راگەیاندنەكانی رووسیا باسی لێوە نەكرا، بۆ ئەوە رای گشتی لێ ئاگادار نەبێت-، واتە جگە لەو رووداوە رووسیا رانەكێشراوەتە نێو ئەو زۆنگاوەوە، یاخود دوچاری ئەو شكستە سەربازییە نەبووە كە سەرۆك ئۆباما پێشبینی دەكرد. رەنگە ئەمە لە ئایندەدا رووبدات، بەڵام تا ئێستا رووسیا دوچاریی زیانێكی گەورەی سەربازی نەبۆتەوە.
* لە چەند رۆژی رابردوودا نوێنەری هەمیشەیی ئەمریكا لە نەتەوە یەكگرتووەكان، نیكی هایلی، باسی لەوە كرد كە تاوەكو ئەمریكا سێ ئامانج بەدەست نەهێنێت (سنوورداركردنی دەستڕۆیشتوویی ئێران و رێگرتن لەبەكارهێنانی چەكی كیمیایی و بەرگرتن بە دروستبوونەوەی داعش لە سووریا)، ئەوا لەو وڵاتە ناكشێتەوە، بەڵام سەرۆك ترەمپ دەڵێت دەمانەوێت بە زووترین كات بكشێینەوە، خوێندنەوەی ئێوە لەم رووەوە چییە؟
- لە راستیدا ناتوانین هیچ پێشبینییەك بكەین لەم رووەوە، چونكە لە ئەمریكادا كەسێك جڵەوی بڕیاری و سیاسەتی بەدەستەوەیە كە زۆر سەرقاڵە بە كێشە ناوخۆییەكانەوە، واتە ترەمپ ناتوانێت تەركیز لەسەر سیاسەتی وڵاتەكەی لە سووریادا بكات، كاتێك بەهۆی كێشە ناوخۆییەكانیەوە سەرقاڵ دەبێت. هەروەها بەم دواییە سەرۆكی پێشوی ئێف بی ئای كتێبەكەی خۆی بڵاوكردەوە و ترەمپی تووڕە كرد، كەواتە لەم دۆخە ناكرێت ئەمریكا سیاسەتێكی تایبەت بە سووریا دابڕێژێت. كەواتە دووپاتی دەكەمەوە سیاسەتێكی روون و جێگیر نییە كە ئاماژەی پێ بكەین.
* كەواتە ئاست و ئەندازەیەكی گەورەی نادڵنیایی و تەمومژی هەیە؟
- بەڵێ، ئەمە تەواو راستە.
* ئایا پێتوایە لە ئایندەدا سووریا بە ئەمری واقیع دابەش دەبێت بەسەر ناوچەی دەستڕۆیشتوویی نێوان رووسیا و ئێران و توركیادا؟
- ئەمە دیار نییە، بەڵام ئەوەی لە ئێستادا روویداوە بوونی چەند ناوچەیەكی نفووزە، بۆ نموونە توركیا كۆنتڕۆڵی سنوورەكانی باكووری كردووە، رووسیا و ئێران دەستڕۆیشتوون لە بەشی رۆژئاوای وڵاتەكە، كە ناوچە و چەقی دانیشتووانی لێیە، لەلایەكی دیكەوە ئەمریكا لەگەڵ هاوپەیمانە كوردەكانی (یەپەگە) بوونی هەیە لە بەشی رۆژهەڵاتی وڵاتەكەدا، واتە لە ئێستادا جۆرێك لە دابەشبوون هەیە. بەڵام كەس نازانێت لە ئایندەدا چی روودەدات. ئەوەی لە ئێستادا بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە هەموو لایەك بانگەشەی ئەوە دەكات دەبێت یەكپارچەیی خاكی سووریا بپارێزرێت، بەڵام لە واقیعدا چەند ناوچەیەكی جیاوازی دەستڕۆیشتوویی لەو وڵاتەدا هەن، روونیش نییە كە تا چەند ئەمە درێژە دەكێشێت. هەرچۆنێك بێت یەكێك لە نیگەرانییەكانی من ئەوەیە كە ئەم دۆخەی ئێستای سووریا ببێتەهۆی ئەوەی ئەم وڵاتە ببێتەوە بە گۆڕەپانی ئیسلامییە رادیكاڵە توندڕەوەكان- كە ئەمە ئاكامی جیهانیشی لێدەكەوێتەوە- چونكە هێشتا ئەو هەلومەرجە كۆمەڵایەتییە لە ئارادا ماوە كە بووە هۆی دروستبوونی داعش، كە ئێمە لە هەفتە و مانگەكانی داهاتوودا رەنگدانەوەی ئەمە دەبینین.
* كەواتە پێشبینی داڕووخان و تێكچوونی خێرای دۆخەكە دەكەیت بە چەشنێك كە زەمینەی سەرهەڵدانی رێكخراوێكی دیكەی تیرۆریستی بێتەئاراوە؟
- بەڵێ، لەبەر ئەوەی هۆكاری ریشەیی و بنەڕەتی شەڕی سووریا بەشار ئەل ئەسەدە، ئەوەندەی من تێبینیم كردبێت، بەشار ئەسەد لاواز نابێت، بەڵكو پێگەی بەهێز دەبێت، هەروەها ئەمریكا نایەوێت لە دەسەڵات دووری بخاتەوە و تەنانەت كاتێك ئەمریكا هێرش دەكاتە سەر سووریا، ئەوا ئەمە نابێتەهۆی لاوازكردنی پێگەی ئەسەد. كەواتە تاوەكو بەشار ئەسەد لە دەسەڵاتدا بێت، ئەوا سەرچاوەی سەرەكیی كێشەكە لەئارادا دەمێنێت و ئەو ژمارە زۆرەی خەڵكی سووریاش كە بوونەتە ئاوارە و پەنابەر بۆ شوێنی خۆیان ناگەڕێنەوە، تاوەكو ئەسەد لە دەسەڵاتدا بێت، هەروەها ئەگەر بشیانەوێت بگەڕێنەوە ئەوا مال و حاڵ و خانووەكانیان وێران بووە و كێ وڵات و خانووەكانیان بۆ بنیاد دەنێتەوە؟ چونكە ئەوروپا، یان سعودیە و وڵاتانی كەنداو دارایی ناكەنە دەستی بەشار ئەسەدەوە بۆ ئاوەدانكردنەوەی وڵاتەكە. كەواتە كاتێك بە ملیۆنەها كەس ئاوارە بن و هیچ هەوڵێك بۆ ئاوەدانكردنەوە و بنیادنانەوەی وڵاتەكە نەدرێت و بەشار ئەسەد لە دەسەڵات بێت و پشتیوانی بكرێت لەلایەن ئێران و رووسیاوە، ئەوا لە ناوچەكانی دیكە گرووپە توندڕەوەكان سوود لە بێئومێدی و تووڕەیی و بێزاری خەڵك وەردەگرن بۆ مەبەستی خۆیان.
* هەروەك دەزانن لە ئێستادا شازادەی جێنشینی سعودیە بە شێوەیەكی زەقتر و راستەوخۆتر دژایەتی خۆی بۆ ئێران دەردەبڕێت، ئایا پێتوایە ئەم كارانەی محەمەد بن سەلمان دەبنە هۆی چڕبوونەوەی ناكۆكییەكە تایفەگەری و ناوچەییەكەی نێوان ئێران و سعودیە؟
- بەڵێ، ئەمە ئاشكرایە، چونكە ئەگەر ئێمە لە لێدوانەكانی شازادەی جێنشین بڕوانین – كاتێك بە سەردان لە ئەمریكا بوو-، ئەوا ئەو خۆی ئامادە دەكات بۆ شەڕ لەگەڵ ئێراندا. شازادەی جێنشینی سعودیە رابەری باڵای ئێران بە هیتلەر دەچووێنێت و بە ئاشكرا رایگەیاند كە كۆماری ئیسلامی ئێران خراپترە لە ئەڵمانیای نازی، چونكە بە قسەی ئەو ئەڵمانیای نازی تەنیا ویستی ئەوروپا كۆنتڕۆڵ بكات، بەڵام كۆماری ئیسلامی دەیەوێت جیهان كۆنتڕۆڵ بكات. كەواتە ئەگەر لە لێدوانەكانی بڕوانین، ئەوا خۆی بۆ ناكۆكییەكی قووڵ ئامادە دەكات لەگەڵ ئێراندا و ئومێدی ئەوە دەكات كە دۆناڵد ترەمپ هاوكاری بكات، واتە سعودیە ئومێدی ئەوە دەكات كە لە رێی پتەوكردنی هاوپەیمانێتی و كڕینی زیاتری چەكی ئەمریكی و دوای ئەوە دۆناڵد ترەمپ لە رێككەوتنە ئەتۆمییەكە دەكشێتەوە، دەرفەتی ئەنجامدانی كردەوەیەكی هاوبەشی سەربازی لەدژی ئێران دروست ببێت. ئەمەش مایەی ناسەقامگیرییەكی زیاتر دەبێت لە ناوچەكەدا، چونكە ئەگەر ئێران و سعودیە راستەوخۆ رووبەڕووی یەكتر ببنەوە، ئەوا تەواوی ناوچەكە گڕدەگرێت.
* كەواتە تاوەكو ئایندەیەكی نزیك ئەم نادڵنیایی و ناسەقامگیرییە باڵ بەسەر ناوچەكەدا دەكێشن؟
- بەڵێ ئەمە راستە.