ستیفن زونێس، پڕۆفسیۆرە لە بەشی سیاسەت لە زانكۆی سان فرانسیسكۆ و سەرۆكی پڕۆگرامی دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە هەمان زانكۆ و پێشتریش بەرپرسی پڕۆگرامی دیراساتی ئاشتی و دادپەروەری و مامۆستا بووە لە چەند زانكۆیەكی گرنگی وەك كۆرنێڵ و تێمپڵ و سۆنۆما ستەیت. وانەبێژی چەند بوارێكی گرنگە، وەك سیاسەتی ئاشتی و ناكۆكی، سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا، بنەمای ناتوندوتیژی لە رووی تیۆر و پراكتیكەوە، سیاسەت و حكومەت و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. بۆ تاوتوێكردنی بارودۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە پشێوی و نادڵنیایی باڵی بەسەردا كێشاوە و بگرە ئەگەری هەڵكشانی ئاڵۆزی و بارگرژیی زیاتری لێدەكرێت، بەتایبەتی ئەوەی لە سووریادا بەدی دەكرێت، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجامدا و ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

* هەروەك دەزانن بەم دواییە چەندین پەرەسەندنی بەرچاو لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا روویاندا و بارگرژییەكانیش بەرەو هەڵكشان چوون، دۆخی چەند وڵاتێكیش زیاتر و زیاتر ئاڵۆز دەبێت، وەك ئەوەی لە سووریادا دەیبینین، وەك كەسێكی تایبەتمەند لە كاروبارەكانی ئەم ناوچەیە رەوشەكە چۆن هەڵدەسەنگێنن؟
- ئەوەی پەیوەست بێت بە وڵاتی سووریاوە، ئەوا ئاشكرایە كە كارەسات و مەرگەساتێكی مرۆیی لەو وڵاتەدا روویداوە و تا ئێستاش بەردەوامە، كە چەندین لایەنی موعارەزە لەو وڵاتەدا، بە هەمان شێوە رژێمی دەسەڵاتداری سووریاش، لە چەندین تاوانی مەترسیدارەوە تێوەگلاوە، مەبەستم لە تاوانی جەنگە، هەروەك ئەوەی لە ئێستادا لە ناوچەی غوتەی رۆژهەڵات و ناوچەكانی دیكەدا بەدی دەكەین. یەكێكی دیكە لە پەرەسەندن و پێشهاتەكانی پەیوەست بەم وڵاتەوە بریتی بوو لە بڕیارەكەی ئەمریكا بۆ جێگیركردن و هێشتنەوەی هێزی سەربازی لە باكووری سووریا، سەرەڕای ئەوەی بە راددەیەكی گەورە داعش تێكشكێندراوە، بەڵام دەكرێت ئەمە بە هەوڵی ئەمریكا لێكبدرێتەوە بۆ بەرپەرچدانەوە و بەرەنگاربوونەوەی كاریگەری و دەستڕۆیشتوویی ئێران و رووسیا لە سووریادا. كە ئەمەش دەچێتە خانە و چوارچێوەی بەكارهێنان، یاخود جێگیركردنی هێزی سەربازی لەلایەن ئەمریكاوە لەسەر خاكی سووریا بۆ ئەوەی بتوانێت كاریگەر بێت لەسەر بژارە دیپلۆماتی و ستراتیژییەكانی ئەو وڵاتە. دەمەوێت ئەوە بڵێم كە لە كاتێكدا من بەرهەڵستیی پشتیوانی ئێران و رووسیا بۆ رژێمەكەی ئەسەد دەكەم، ئەویش بە رەوچاوكردنی ئەوەی چەندین تاوانی جەنگ روویداوە لەسەر دەستی ئەم رژێمە، بەڵام پێموایە ئەوەی ئەمریكا ئەنجامی دەدات مایەی كێشەیەكی جددییە، بەتایبەتی لە روانگەی یاسای نێودەوڵەتییەوە، مەبەستم لە بڕیارەكەی ئەمریكایە كە ماف بە خۆی دەدات هێزە سەربازییەكانی لەسەر خاكی وڵاتێكی دیكە جێگیر بكات، بۆ ئەوەی كاریگەری لەسەر سیاسەتی ئەو وڵاتە هەبێت. هەروەها ناكرێت ئاماژە نەكەین بە هێرشی وڵاتی توركیا- هاوشان بە چەند هێزێكی سووری كە بوونەتە هاوپەیمانی توركیا- بۆ سەر هێزی سووریای دیموكراتی- كە كوردی ئەو وڵاتە سەركردایەتی ئەم هێزە دەكات-، ئەم پەرەسەندنەش جێی داخە كە دەبینین ئەمریكا چەكی بۆ هەردوولایان دەستەبەر كردووە و ئێستاش ئەوان كەوتوونەتە ناكۆكی و ململانێوە و لەو میانەشدا خەڵك دەكوژرێن، كە ئەمەش وامان لێدەكات پرسیار و تێڕامان بكەین لەبارەی ئەوەی چۆن ئەمریكا بازرگانیی چەك لەگەڵ هەموو لایەنەكاندا دەكات لە ناوچەكەدا، لەگەڵ ئەو هەموو زیان و كاولكارییەی لێی دەكەوێتەوە. دواتر ئەگەر ئێمە لە هێزی سووریای دیموكراتی و لە یەپەگە بڕوانین – كە ئەمەی دواییان باڵادەستە لە نێو هێزەكەدا- ئەوا ئەوەی بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە توانیویانە هەندێ رواڵەتی خۆبەڕێوەبەری و حوكمڕانیی دیموكراتی بنیاد بنێن لەو ناوچانەی كە لەژێر دەستیاندا بووە، واتە لە هەموو ناوچەكانی دیكە گەشەكردووتر و ئارامتر و دیموكراتیتر بووە، كە جێی داخە دەبینین توركیا پێداگیری دەكات لەسەر لەناوبردنی. خاڵی كۆتایی لەبارەی سووریاوە ئەوەیە كە ئەگەر بە گشتی لە رەوشی شەڕەكە بڕوانین، ئەوا ئاشكرایە كە رژێمی ئەسەد زیاتر و زیاتر دەسەڵاتی خۆی دەچەسپێنێت و خاكی زیاتر كۆنتڕۆڵ دەكاتەوە. كە هەندێ لەو خاكانەی كە كۆنتڕۆڵی كردوونەتەوە پێشتر لە ژێر دەستی داعش، یان گرووپە سەلەفییە توندڕەوەكاندا بوون، كە رەنگە خەڵكی ئەو ناوچانە خۆشحاڵ بن كە لە دەستی داعش و گرووپە توندڕەوەكانی دیكە رزگاریان بووە، بەڵام نابێت ئەو راستییەشمان لە یاد بچێت كە رژێمی ئەسەدیش بە راددەیەكی گەورە رژێمێكی سەركوتكارە و تێوەگلاوە لە كوشتن و ئەشكەنجەدانی ئەو كەسانەی بەرهەڵستییان كردووە و لە روویدا راوەستاونەتەوە. هەر لەم روانگەیەشەوە دەتوانم بڵێم زۆرینەی زۆری خەڵكی سووریا نایانەوێت لە سایەی دەسەڵاتی رژێمی ئەسەددا بژین، هەروەها ناشیانەوێت لە سێبەری باڵادەستی گرووپە ئیسلامییە توندڕەوەكاندا ژیان بەسەر ببەن. بەڵكو خواست و ویستی ئەوان بریتییە لە دامەزراندنی كۆمەڵگەیەكی دیموكراسی كە كەسی تێدا پەراوێز نەخرێت، چونكە ئێمە دەزانین كە ناڕەزایەتی و خۆپیشاندانەكانی سووریا لە سەرەتاوە- كە لە ساڵی 2011 دەستیان پێكرد- بە راددەیەكی گەورە ناڕەزایەتی ئاشتییانە بوون و توندوتیژییان لەخۆ نەگرت، بەڵكو داواكارییەكان چڕ ببۆوە لە كۆتاییهێنان بە گەندەڵی و ئازادییەكی بەرفراوانتر و بەدیهێنانی دادپەروەری لە رووی ئابوورییەوە و دەستەبەركردنی دیموكراسی، بەڵام ئەوەی جێی داخە كە ئەو تێڕوانین و رۆئیایە رووبەڕووی سەركوتكاری و داپڵۆسینی رژێمی ئەسەد بۆوە، لە هەمان كاتدا گرووپە توندڕەوەكانیش زیانیان بەو خۆپیشاندانە ئاشتییانە گەیاند. كەواتە ئومێد و هیوای من ئەوەیە كە ئەو كوشتار و كاولكارییە كۆتایی پێبێت و كۆمەڵگەی مەدەنی لە سووریادا دووبارە خۆی رێكبخاتەوە و بە شێوەیەكی ناتوندوتیژ كار بكات بۆ هێنانەدی گۆڕانكاری لەو وڵاتەدا كە سووریاش زۆر پێویستی بە گۆڕانكارییەكی لەم چەشنە هەیە.


* هەروەك ئاماژەتان پێكرد، ئەوەی لە سەرەتادا لە سووریا روویدا، خۆپیشاندانی ئاشتییانە بوو، كە دواتر گۆڕا بۆ شەڕی ناوخۆیی و شەڕی بە وەكالەتی هێزی ئیقلمی و جیهانییەكان و ئێستاش ئەو وڵاتانە راستەوخۆ دەستێوەردان دەكەن، پێشتر رووسیا و ئێران و ئێستاش توركیا، ئایا پێتوایە توركیا بتوانێت كاریگەر بێت لەسەر رەوتی روداوەكان لە سووریادا؟
- لە راستیدا دەستێوەردانی توركیا لە سووریادا بەشێكە لە هەوڵەكانی ئەردۆغان بۆ گەڕاندنەوەی جڵەوی سەركردایەتیكردنی ناوچەكە بۆ دەستی توركیا، سۆزی گەڕانەوەش بۆ سەردەمی عوسمانییەكانی مایەی كێشە و گرفتە و لەلایەن ئەوروپیەكانیشەوە رەتكراوەتەوە. ئەوەی ئێستا بەدی دەكەین، ئەوەیە كە توركیا لەبری ئەوەی هەوڵەكانی چڕ بكاتەوە بۆ بوونە ئەندام لە یەكێتی ئەوروپا، ئەوا كار و كۆشش دەكات بۆ ئەوەی كاریگەری هەبێت لەسەر ناوچەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. دواتر خەڵكی سووریا كە لە پێكهاتەی كورد و عەرەبن، نایانەوێت بكەونە ژێر دەسەڵات و باڵادەستیی توركیاوە، واتە ئەگەرچی پشتیوانی لە رژێمی ئەسەد، یان گرووپە چەكدارەكانی دیكەی موعارەزە ناكەن، بەڵام لە هەمان كاتدا نایانەوێت لەلایەن هێزێكی دەرەكییەوە حوكمڕانی بكرێن، ئیدی توركیا بێت، یان ئەمریكا، یان ئێران، یان رووسیا، یان هەر هێزێكی دیكە. واتە هەستێكی بەهێزیان هەیە بۆ مومارەسەكردنی مافی بڕیاردانی چارەنووس و مافی خۆبەڕێوەبەری. كەواتە ئەگەرچی توركیا دەیەوێت مومارەسەی دەستڕۆیشتوویی خۆی بكات، بەڵام پێموانییە لە مەودای دووردا سەركەوتن بەدەست بهێنێت، بە چەشنی ئەوەی هیچ هێزێكی دەرەكی دیكە نەیتوانیوە بەم چەشنە سەركەوتوو بێت لەو ساڵانەی دواییدا.
* نكۆڵی لەوە ناكرێت كە توركیا و ئەمریكا ئەولەوییەتی جیاواز و تێڕوانینی جیاوازیان هەبووە لە پەیوەندی بە دۆخی سووریاوە، كە لەم رووەوە بارگرژیش دروست بووە لە پەیوەندییەكانی نێوانیاندا، ئایا لەبەر روشنایی پەرەسەندنەكانی ئەم دواییەدا، بەتایبەتی هێرشی توركیا بۆ سەر عەفرین، پەیوەندییەكانی ئەمریكا و توركیا بە چ ئاقار و ئاڕاستەیەكدا دەڕۆن؟
- راستە بۆ چەندین ساڵە ئەمریكا و توركیا بۆچوونی جیاواز و ناكۆك بە یەكیان هەبووە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا پێموایە بە شێوەیەكی گشتی و بە راددەیەكی گەورە پەیوەندییەكانی نێوانیان ئیجابی دەبن، بەتایبەتی ئەگەر ئێمە ئەو راستییە لەبەرچاو بگرین كە سەرۆك دۆناڵد ترەمپ تاكە سەرۆكی بیانی بوو كە پیرۆزبایی لە سەرۆك رەجەب تەییب ئەردۆغان كرد بۆ سەركەوتنی ریفراندۆمەكەی ساڵی پار- ئەوەی پەیوەست بوو بە گۆڕینی سیستمی پەرلەمانی بۆ سەرۆكایەتی لە توركیادا- كە سەركەوتنی ریفراندۆمەكەش مایەی مشتومڕ بوو، هەروەها هەندێ جار گوزارشتی لە گومانی خۆی كرد بۆ گرنگیی بەردەوامیدان بە پشتیوانی هێزە كوردییە هاوپەیمانەكان لەم ناوچەیەدا. كەواتە ئەگەرچی ئەمریكا پیێوایە دەستێوەردان و لەشكركێشی توركیا بۆ سەر عەفرین كارێكی ئیستفزازییە و ئەگەری ئەوەی لێدەكرێت زیانی لێبكەوێتەوە، بەتایبەتی كە ئەمریكا هێزی سەربازی هەیە لەو ناوچەیەدا، ئەوا پێموانییە كە زیانێكی دوورمەودا و درێژخایەن بە پەیوەندییەكانی نێوان ئەمریكا و توركیا بگەیەنێت، چونكە دەبێت ئەوەمان لە بیر نەچێت كە ئەمریكا بنكەی گرنگیی سەربازی لە توركیا هەیە و بڕێكی بەرچاوی چەكی بە توركیا فرۆشتووە. هەروەها ئەمریكا وەك هێزێكی میانڕەو لە توركیا دەڕوانێت بە بەراورد بە هێزە توندڕەوەكان و بە كاریگەری و دەستڕۆیشتوویی رووسیا. كەواتە لە دەرئەنجامدا دەكرێت بڵێین ئەگەرچی ناكۆكیی بەهێز هەیە لە نێوان توركیا و ئەمریكادا، بەڵام لەو باوەڕەدام كە هەردوولا درێژە بە پەیوەندی باش دەدەن لە نێوانیاندا.


* ئێوە باستان لەوە كرد كە یەكێك لە ئامانجەكانی ئەمریكا لە هێشتنەوەی هێزی سەربازی لە سووریادا سنوورداركردنی دەستڕۆیشتوویی هەڵكشاوی ئێرانە لەو وڵاتەدا، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەمریكا هێندە هێز و كاریگەری هەیە لە سووریادا كە بتوانێت پەڕ و باڵی ئێران بكات لەو وڵاتەدا؟
- ئەگەر هەوڵەكانی ئێران بۆ مومارەسەكردنی دەستڕۆیشتوویی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەرئەنجام و دەرهاویشتەی نیگەرانییە رەواكانی ئێران بێت، ئەوا بە تێڕوانینی من پشتیوانی ئێران بۆ رژێمەكەی ئەسەد مایەی رەتكردنەوە و بەرهەڵستییە. لەگەڵ ئەوەشدا دەبێت ئاماژە بەوە بكەین كە هەندێ جار ئەمریكا زیاد لە پێویست رۆڵ و دەستڕۆیشتوویی ئێرانی بە گەورە پیشان داوە، چونكە ئێران هەڕەشەیەكی لەو چەشنە نییە لەسەر ئەمریكا. بەڵام حاشاهەڵنەگرە كە ئێران هێزێكی ئیقلیمییە و كاریگەریشی لە ناوچەكەدا لە هەڵكشاندایە، لە كاتێكدا كە لە ماوەی چەند دەیەی رابردوودا ئەمریكا ئاست و ئەندازەیەك لە هەژمونی هەبووە بەسەر ئەم ناوچەیەدا. كەواتە كاتێك ئێران كار بۆ قووڵكردنەوەی كاریگەریی خۆی دەكات لەم ناوچەیەدا، ئەوا ئەمە واشنتۆن ناڕەحەت دەكات. هەروەها من پێموایە جێگیركردنی هێزی سەربازیی ئەمریكا لە سووریادا لەبری ئەوەی ببێتە هۆی دوورخستنەوەی ئەسەد لە ئێران، یان ببێتە مایەی ئەوەی ئێران میانڕەوتر هەڵسوكەوت بكات، ئەوا كاریگەریی پێچەوانەی دەبێت، چونكە بوونی هێزی دەرەكی لە سەر خاكی سووریا پاساو دەداتە دەستی رژێمی ئەسەد بۆ ئەوەی ئەویش هەوڵی بەدەستهێنانی پشتیوانیی هێزە دەرەكییەكان بدات. بە هەمان شێوە بوونی هێزی ئەمریكا لە سووریا كە هەندێ جار بۆردومانی ئەو میلیشایانەیان كردووە كە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانی دەكرێن، كە هەندێ جار كەسانی ئێرانیشیان تێدا كوژراوە، تەنیا دەبێتە هۆی ئەوەی ئێران سوورتر و پێداگیرتر بێت لەسەر پشتیوانیكردن و بەردەوامیدان بە بەهێزكردنی رژێمی ئەسەد كە هاوپەیمانی ئێرانە. كەواتە لە كاتێكدا من خۆم بەرهەڵستیی ئەو رۆڵە دەكەم كە ئێران لە سووریادا دەیبینێت، بەڵام لەو باوەڕەشەدام كە كارەكانی ئەمریكا لەو وڵاتەدا تەنیا دەبێتەهۆی خراپتركردن و ئاڵۆزكردنی زیاتری رەوشەكە.


* ئەی چۆن لە پەیوەندییەكانی نێوان ئەمریكا و كوردی سووریا دەڕوانن؟ ئایا پێتوایە ئەمە شەراكەتێكی ستراتیژییە، یاخود تەنیا پەیوەندییەكی كاتی و تاكتیكییە و بەندە بە شەڕی داعشەوە و هەر كاتێك ئەو شەڕە كۆتایی هات، ئەو پەیوەندییەش لە ئارادا نامێنێت؟
- لە راستیدا دەتوانین بڵێین كە ئەمریكاش بە چەشنی هێزە دەرەكییەكانی دیكە بۆ چەندین دەیە كوردی بەكار هێناوە و دواتر پشتگوێی خستوون و پشتی تێكردوون، لە ماوەی دەیەكانی رابردوودا چەندین جار ئەم حاڵەتە دووبارە بۆتەوە. هەروەها ئەوەی جێی سەرنجە ئەوەیە كە ئەمریكا هاوپەیمانێتی كردووە لەگەڵ یەپەگەدا، لە كاتێكدا كە یەپەگە گرووپێكی چەپڕەوە، ئەمە لە كاتێكدا كە لە رووی مێژوییەوە ئەمریكا دژایەتی بزووتنەوەی چەپڕەوەكانی كردووە، نەك پشتیوانی لێ كردبێتن. هەروەها ئەمریكا پشتیوانییەكی گەورەی لە توركیا كرد، لە هەڵمەتە توندەكانی بەرەنگاربوونەوەی یاخیبوواندا- لە ساڵانی نەوەتەكان بە سەرەوە- لە ناوچە كوردییەكانی وڵاتەكەیدا، ئەمە لە كاتێكدا پەیوەندییەكی بەتین و نزیك هەیە لەنێوان پەكەكە و یەپەگەدا. لە هەمان كاتدا ئیدارەی ئەمریكا لە سەردەمی جۆرج بۆشی كوڕدا، بە نهێنی چەكی بۆ ئەو هێزە كوردییانە دەستەبەر كرد، كە لە باكوور و رۆژئاوای ئێراندا لە شەڕدا بوون لەگەڵ دەسەڵاتدارانی ئەو وڵاتە، لە كاتێكدا كە ئەو هێزانەش پەیوەندی هاوشێوەی یەپەگەیان لەگەڵ پەكەكەدا هەبوو. بەڵام كاتێك ئیدارەی ئۆباما دەسەڵاتی گرتەدەست، ئەوا راستەوخۆ ئەو هاوكاری و یارمەتییانەی راگرت. بە هەمان شێوە لە بەرامبەر كوردی عێراقیشدا هەمان سیاسەت پیادە كرا، ئەوە بوو لە ساڵانی حەفتاكاندا پشتیوانی لێكردن و دواتر فەرامۆشی كردن و دواتر جارێكی دیكە پاڵپشتی لێكردنەوە. كەواتە لەم میانەدا كورد كراوەتە ئامرازێك بۆ برەوپێدان بە بەرژەوەندییە ستراتیژییەكانی ئەمریكا، ئەمە بە بێ ئەوەی پابەندبوونێكی درێژخایەن هەبێت بە گەلی كورد و بە خواستی ئەم گەلەوە بۆ بەدەستهێنانی مافەكانیان و بۆ بەدیهێنانی خۆبەڕێوەبەری.



* ئەگەر جارێكی دیكە بگەڕیێنەوە بۆ دەستڕۆیشتوویی هێزە دەرەكییەكان لە سووریادا، ئەوا راستە كە زۆر باس لە رۆڵی ئێران دەكرێت لەو وڵاتەدا، بەڵام ناكرێت رۆڵ و دەستێوەردانی رووسیاش لەو وڵاتەدا نادیدە بگرین، ئێوە كاریگەريی رووسیا لەسەر رەوتی رووداوەكان چۆن دەبینن؟
- ناتوانین نكۆڵی لەوە بكەین كە رووسیا رۆڵێكی گەورەی بینیوە لە سووریادا، بەڵام ئەوەی جێی داخە ئەوەیە كە تا راددەیەكی گەورە رۆڵێكی وێرانكار و كاولكار بووە، كاتێك پشتیوانی لە رژێمی ئەسەد كردووە. هەروەها ئەوەی بەدی دەكرێت ئەوەیە كە سەرۆك پوتین سوورە لەسەر چەسپاندن و برەوپێدانی رۆڵی رووسیا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە چەشنی رۆژگاری شەڕی سارد كە یەكێتی سۆڤیەت، دەستڕۆیشتوویی هەبوو لەم ناوچەیەدا. چونكە رووسیا سەرنج لەوە دەدا كە چۆن ئەمریكا چەند وڵاتێكی ئەوروپای رۆژهەڵاتی هێنایە نێو رێكخراوی ناتۆوە و پەیوەندی بە تینی لەگەڵ هەندێ لە كۆمارەكانی ناوچەی قەوقاز دروستكرد، وەك جۆرجیا، بە هەمان شێوە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست رووسیا سەرنجی ئەوەیدا كە چۆن هاوپەیمانەكانی پێشووی یەكێتی سۆڤیەت لەم ناوچەیەدا، وەك میسر و لیبیا و عێراق، ئێستا بوونەتە هاوپەیمانی ئەمریكا، بە هەمان شێوە لەبەریەك هەڵوەشانەوەی یەمەنی باشوور كە هاوپەیمانی یەكێتی سۆڤیەت بوو. كەواتە لە روانگەی ئەم رووداو و پەرەسەندنانەوە رووسیا خۆی لەبەردەم دۆخێكدا بینیوە كە تەنیا سووریا هاوپەیمانێتی لە ناوچەكەدا، لەبەر ئەوە رووسیا پێداگیری دەكات لەسەر پاراستنی ئەم رژێمە بە چاوپۆشین لەوەی ئەمە چ دەرئەنجامێكی مرۆیی لێدەكەوێتەوە. لە هەمان كاتدا رووسیا مافی ڤیتۆی بەكار هێناوە بۆ رێگریكردن لە نەتەوە یەكگرتوەكان بۆ ئەوەی بە ئەركی خۆی هەڵبستێت لە سووریادا كە بریتیيە لە بنیادنان و پاراستنی ئاشتی. هەرچەندە ئەمریكا زیاتر لە رووسیا ڤیتۆی بەكارهێناوە بۆ بەرگریكردن لە ئیسرائیل و بۆ رێگریكردن لە ئیدانەكردنی ئیسرائیل لەسەر تاوانەكانی جەنگ و بۆ بەرگرتن بە نەتەوە یەكگرتووەكان بۆ ئەداكردنی رۆڵی خۆی لە هێنانەئارای ئاشتی لە نێوان فەلەستین و ئیسرائیلدا. كەواتە ئەمە دوو رووییەكی راستەقینەیە كە ئەمریكا رەخنە لە رۆڵی رووسیا دەگرێت. بە چاوپۆشین لە هەموو ئەوەی كە وترا، ئەوا رووسیا وەك هێزێكی گەورە دەمێنێتەوە لە سووریا و رۆڵی خۆی و هەڵوێستی خۆی دەبێت لە هەر رێككەوتنێكی ئاشتی كە لە سووریادا بێتەئاراوە.
* ئەگەر لە بەر رۆشنایی پەرەسەندنەكانی ئەم دواییە لە دۆخی سووریا بڕوانین، وەك دەستێوەردان و هێرشی سەربازیی توركیا بۆ سەر عەفرین و وەك خستنەخوارەوەی فڕۆكەی شەڕكەری ئیسرائیلی لە ئاسمانی سووریا، ئایا دەكرێت بڵێن كە سووریا و ناوچەكە بە گشتی لەبەردەم رۆژگارێكی دوورو درێژی ناسەقامگیری و نائارامیدان؟
- بەداخەوە لە زۆر رووەوە شەڕی ناوخۆیی سووریا شەڕی ناوخۆیی لوبنانمان بە بیر دەهێنێتەوە، چونكە كاتێك لایەنێكی سەرەكی دوچاری شكستێكی گەورە دەبوو، یان تێكدەشكا، ئەوا لەبەریەك هەڵدەوەشا و گرووپ و كاراكتەری نوێ سەریان هەڵدەدا و ئەمەش دەبووە هۆی درێژەكێشانی شەڕەكە. كەواتە راستە لە سووریاشدا تا رادەیەكی گەورە داعش تێكشكاوە، بەڵام هێشتا رێگایەكی دوورو درێژمان لە پێشە بۆ كۆتاییهێنان بە ئێش و ئازار و بە خوێنڕێژی لەو وڵاتەدا.


* كەواتە رێگاچارە چییە و چۆن دەكرێت كارێك بكرێت بۆ ئەوەی بەلای كەمەوە شەڕ و كوشتارەكە رابوەستێندرێت؟

- دۆخی سووریا بە راددەیەك ئاڵۆزە بووە كە ناتوانین پێشبینی ئەوە بكەین لە ئایندەیەكی نزیكدا رێككەوتن یان چارەسەرێكی ئاشتی لەو وڵاتەدا بێتەئاراوە. چونكە لەلایەك ئەمریكا كار دەكات بۆ پتەوكردنی پێگەی سەربازیی خۆی لەو وڵاتەدا و ئێرانیش هەوڵی برەوپێدان و درێژكردنەوەی دەستڕۆیشتوویی خۆی دەدات و ئیسرائیلیش وەك هێزێكی سەربازیی كاریگەر، بە شێوازی جیاواز دەستێوەردان دەكات بۆ پاراستنی ئەوەی خۆی بە بەرژەوەندی خۆی دەزانێت. كەواتە ئەگەر هێزەكانی نێو سووریاش ئامادەییان هەبێت بۆ سازشكردن و بۆ گەیشتن بە جۆرێك لە رێككەوتن و چارەسەر، ئەوا هێزە دەرەكییەكان دەستێوەردان دەكەن بۆ بەرژەوەندیی خۆیان. كەواتە نیگەرانی و ترسی من ئەوەیە كە ئێش و ئازاری خەڵكی سووریا بەردەوام بێت. ئەمەش ئەو پەندە ئەفریقییەم بە بیر دەهێنێتەوە كە دەڵێت: كاتێك فیلەكان بە شەڕ دێن، ئەوا گژ و گیایەكە دەشێلدرێت.

* كەواتە ئەو ئاستەنگە چییە كە تا ئێستا رێگری كردووە لە گەیشتن بە رێككەوتن بۆ هێوركردنەوەی دۆخی سووریا؟
- پێموایە كێشە سەرەكییەكە ئەوە بووە كە موعارەزەی سووری- بە هەردوو باڵی میانڕەو و توندڕەوییەوە- رازی نەبوون بە چارەسەرێك كە تێیدا ئەسەد لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە، ئەگەرچی رژێمی ئەسەد چەندین تاوانی دژ بە گەلەكی ئەنجامداوە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا ئەسەد پشتیوان و جەماوەری تایبەت بە خۆی هەیە، واتە هێشتا كەمینەی وڵاتەكەی پشتیوانی لێدەكەن كە زۆربەی ئەندامانی ئەم كەمینەیە بەرژەوەندییان هەیە لە مانەوەی دۆخەكە وەك خۆی، ئیدی بەرژەوەندی ئایینی بێت، یان ئابووری، یان هەر بەرژەوەندییەكی دیكە. هەروەها ئەگەرچی زۆرینەی خەڵكی سووریا خوازیاری مانەوەی ئەسەد نین لە دەسەڵاتدا، بەڵام ترس و نیگەرانییەكی زیاتریان لە گرووپە ئیسلامیە توندڕەوەكان هەیە.