دۆخی ئارامی و ئاسایشی كەركووك لە دوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە تا دێت بەرەو خراپتر دەچێت، ئەمەش هەمووی بەهۆی ئەو عەسكەرتاریەتییەی حەشدی شەعبی و سوپای عێراقەوە روودەدات كە پێكهاتەی كوردیان لە شارەكەدا كردۆتە ئامانج و ماڵ و حاڵی ژمارەیەكی زۆری هاووڵاتیانیان داگیركردووەو چەندین پۆستی ئیدارییان لەو شارەدا بە نایاسایی لە دەستی كورد دەرهێناوە. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە چەند پرسیارێكمان ئاراستەی دڵشاد پیرۆت عەزیز ئەندامی ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك بۆ نەوت و وزە كرد، لێرەدا پوختەی قسەكانی بڵاو دەكەینەوە.

تا دۆخی كەركووك ئاسایی نەكرێتەوە، ئاسایشی شارەكە سەقامگیر نابێت و پڕۆسەی تەعریبیش راناوەستێت



* لەدوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەرەوە شاری كەركووك بەدەست چەندین كێشەی ئەمنی و سەربازی و سیاسییەوە دەناڵێنێت؛ تەنانەت ئەنجومەنی پارێزگاكە ناتوانێت كۆببێتەوەو بەكارو ئەركەكانی سەرشانی هەڵسێت، وەكو ئەندامێكی ئەو ئەنجومەنە چۆن دەڕوانیتە بارودۆخەكە؟
- جێگای داخە كەركووك بە بارودۆخێكی خراپ و نائارامدا تێپەڕ دەبێت، جگە لەوەی پارێزگار و ئەنجومەنەكە ناتوانن بە ئەركەكانی سەرشانی خۆیان هەڵسن و بەڕێوەبەرایەتییە خزمەتگوزارییەكانیش لەئاست پێویستدا، دۆخی ئاسایش و ئارامیی كەركووك مەترسیدارە، كاری رفاندن و كوشتن و هەڵكوتانە سەرماڵی خەڵكی بە شێوەیەكی بەربڵاو تەشەنەی كردووە، ئەمەش كاریگەریی خراپی لەسەر ژیان و گوزەرانی خەڵك داناوە. هەر ئەم دۆخەشە وایكردووە ئاوارەكان نەتوانن بگەڕێنەوە بۆ شارەكەیان، چونكە ئەو كوردانەشی كە ئێستا لەشارەكەدا ماون، بە هیچ شێوەیەك متمانەیان بەدۆخەكە نییە، ئەوەتا لەچەند رۆژی رابردوودا چەندین كەس رفێندراوە و كوژراوەو هەڵكوتانە سەر ماڵی خەڵكی بەردەوامە، لێدوانەكانی لیستی توركمانی و ئیسماعیل حەدیدی و جێگری پارێزگاری كەركووك هەمووی ئەو راستییانە دەردەخەن كە شانە خەوتووەكانی داعش دەركەوتوونەتەوەو دەستیان بەكاری تیرۆرستی كردۆتەوە.

* ئێستاكە ژمارەیەكی زۆری ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك لە هەولێرو سلێمانی ئاوارەن و ئەوانەشی لە شاری كەركووك ماون، لەبەر مەترسی لەسەر ژیانیان ناتوانن بەكارەكانی سەرشانی خۆیان هەڵسن، ئایا وەكو ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك چی لە بەرنامەتاندایە بۆ ئاسایبوونەوەی دۆخەكە؟
- لەدوای 16 ئۆكتۆبەرەوە ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك هیچ كۆبوونەوەیەكی ئەنجام نەداوە، شاندێكی ئەنجومەنەكە لە هەولێر سەردانیان كردین و گفتوگۆمان لەسەر دۆخەكە كرد، بەڵام تەنانەت نەمانتوانی كۆببینەوە كە بڕیار وابوو، لە قەرەهەنجیر، یاخود لە پەرلەمانی كوردستان ئەنجومەنەكە كۆببێتەوە، بەمشێوەیە تا ئێستا ئەندامانی ئەنجومەنەكە پەرتەوازە بوون و ئەو ئەندامانەی لە شاری هەولێرن ناتوانن كۆببنەوە، چونكە ژمارەیان ناگاتە (نیوە +1)، لەم دۆخەدا نازانرێت راوبۆچوونی لیست و فراكسیۆن و ئەندامەكانیش لەسەر دۆخی كەركووك و ئەم كارەساتە چییە. ئێمە لە لیستی برایەتی لە ئەنجومەنەكەدا كە لە پێكهاتەی كورد و توركمان و عەرەبیش پێكهاتووە، دژایەتی توندمان دەكرێت، چونكە دژایەتییەكە لە پڕۆسە سیاسییەكەی كەركووكدا زیاتر لەسەر بنەمای كوردستانیبوونی كەركووكە. سەبارەت بەلابردنی پارێزگاری هەڵبژێردراوی كەركووكیش لەمەدا بەغدا بەئاشكرا پێشێلكارییەكی دەستووری ئەنجام داوە، چونكە دەبوایە بەغدا بە نووسراوی فەرمی ئەنجومەنی پارێزگاكەی ئاگادار بكردایەتەوەو تێیدا ئاماژەی بەو هۆكارانە بكردایە كە بە هۆیەوە بڕیاری لادانی پارێزگار دەرچووە، هەربۆیە لابردنی پارێزگار مەسەلەیەكی سیاسییە و ئێمەش قبووڵمان نەكردووە.



* ئایا ئیدارەی شارێكی وەكو كەركووك بەبێ پارێزگار بەڕێوەدەچێت؟
- نەخێر، ئیدارەی شارێكی وەكو كەركووك بەبێ پارێزگاری هەڵبژێردراو بەڕێوە ناچێت و دۆخەكە ئاسایی نابێتەوە، تا دۆخی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم ئاسایی نەكرێتەوەو یاسا سەروەر نەبێتەوە، ئاسایشی شارەكە سەقامگیر نابێت و پرۆسەی تەعریب راناوەستێت. ئەمانەش هەمووی نائارامی و ناسەقامگیری نەك تەنیا بۆ ئەم ناوچانە دەهێنێت، بەڵكو بۆ عێراقیش دروست دەكات. ناكرێت كوردی كەركووك ماڵی وێران بێت، تەنیا لەبەر ئەوەی سامانی نەوت لە ژێر خاكەكەیدا هەیە، ئەوانەشی دەستیان لەم ماڵوێرانییە هەیە، بە كەیفی خۆیان نەوت بفرۆشن.
* ئایا ئێوە وەكو ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك هیچ یاداشتنامەیەك و داواكارییەكتان بۆ سەرۆك وەزیرانی عێراق، یاخود نەتەوە یەكگرتووەكان و باڵیۆزخانەی وڵاتان بەرزكردۆتەوە بۆ ئاسایبوونەوەی دۆخەكە؟
- بەڵێ، وەكو سەرۆكی ئەنجومەنەكە و هەندێك لە ئەندامان یاداشتێكمان بۆ ئاساییبوونەوەی دۆخی كەركووك داوەتە سەرۆك وەزیران و بە حزب و لایەنە كوردستانییەكانیشمان داوە، بەڵام تائێستا لەلایەن عەبادییەوە هیچ وەڵامێكی نەبووە، ئێمە داوامان كردووە دۆخەكە بگەڕێندرێتەوە پێش رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر و پارێزگارو ئەندامانی ئەنجومەن و سەرۆكی ئەنجومەنەكە بگەڕێنەوە و دەست بە كۆبوونەوەكانی خۆمان بكەینەوە، خاڵێكی تر داوامان كردووە دۆسێی ئەمنی و پاراستنی شارەكە بدرێتەوە سەرۆكی ئەمنی شارەكە و پۆلیسی پارێزگاكە و هەموو ئەو بڕیار و رەفتارانەشی بەبێ یاسا لەدژی كورد دەركراوە، رابگیرێت و هەرچی بڕیاری لابردنی بەڕێوەبەری ناحیەو قایمقام و بەڕێوەبەری گشتی و بەڕێوەبەرەكانی پارێزگاكەیە، دەبێت ئەنجومەنەكە بڕیاری لەسەر بدات، بەپێچەوانەوە دەبێت هەڵبوەشێنرێتەوە. بەڵام من وەكو راوبۆچوونی خۆم پێموایە زەحمەتە سەرۆك وەزیرانی عێراق داخوازیی نوێنەرانی خەڵكی كەركووكی قبووڵ بێت و دیاردەی عەسكەرتارییەت و حەشدی شەعبی لە كەركووك كۆتایی بێ بهێنێت و پارێزگار و سەرۆك و ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگاكە دەست بەكارەكانی خۆیان بكەنەوە، چونكە ئەوان لەپێش ئۆپەراسیۆنی حەویجەوە پلانیان بۆ داگیركردنی كەركووك دانابوو، جێگای داخە كە كورد نێوماڵی یەك نەبوو، ئەوانیش سوودیان لەو لێكترازانە وەرگرت كە بە هۆی بەرژەوەندییەكانەوە تا دەهات رووی لە خراپبوون دەكرد، ئێمەش وەكو ئەندامانی ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك باش دەمانزانی ململانێ و ناكۆكیی نێوان حزبە كوردستانییەكان لە بەرژەوەندیی كەركووك و خەڵكەكەی نابێت، خاڵی سەرەكی سەركەوتنی گەلی كوردستان یەكڕیزیی نێوماڵی كوردە، پێویستە لەم بارودۆخە هەستیارەدا كێشەو گرفت و ململانێكان تێپەڕێنین لەپێناو گەڕانەوەی مافە نەتەوەیی و نیشتمانییەكانماندا، بەپێچەوانەوە لەمەش خراپترمان بەسەر دێت، كاتی ئەوە هاتووە حكومەتی كوردستان لەگەڵ كۆماری ئیسلامیی ئێران دانوستان و گفتوگۆ بكات و رازی بێت بەشێك لە نەوتی كەركووك بۆ ئەو وڵاتە بچێت، چونكە عێراق هیچ دەسەڵاتێكی نییەو لەژێر هەژموونی ئێراندایە و ئەمریكا و بەریتانیاش لەپێناو بەرژەوەندیی خۆیان دۆخەكە ئاسایی ناكەنەوەو ئەوان بەرژەوەندیی زیاتری نەوتیان لەگەڵ عێراقدا هەیە.



* وەك باستان كرد، بەردەوامبوونی رەوشی كەركووك بەمشێوەیە لە بەرژەوەندیی گەلی كورد نییە، بەتایبەتی دوای ئەوەی پرۆسەی تەعریب بە شێوەیەكی خێراتر و بەربڵاوتر دەستی پێكردۆتەوە. ئایا هیچ ئومێدێك ماوە بۆ ئەوەی بەغدا ماددەی 140ی دەستووری جێبەجێ بكات و كۆتایی بە كێشەو گرفتی داگیركردنی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بهێنێت؟
- هەموو ئەو زانیاری و دیكۆمێنتانەی لەبەردەستماندایە دەیسەلمێنن كە تەعریبكردنی كەركووك بە پلانێكی تۆكمەو ئاراستەكراو دەستی پێكردۆتەوە، نەبوونی هێزی پێشمەرگەو هێزە ئەمنییەكانی كورد لە پارێزگایە تەعریبكردنەكەی خێراتر كردووە، ئەوەتا بێ ئەوەی عەرەبەكان عەقدی زەوی و زاریان هەبێت، دەگەڕێنەوە سەر زەوی و زارەكانیان، تەنانەت ئەوانەی تەعوزیشیان وەرگرتووە، ئێستا دەیانگەڕێننەوە. سەبارەت بە تەوەرەی دووەمی پرسیارەكەش كە تایبەتە بەماددەی 140 ی دەستووری، بەڵێ، تەنیا بەجێبەجێكردنی ئەم ماددە دەستوورییە دۆخی كەركووك ئاسایی دەبێتەوەو چارەسەری زۆر لەكێشەكان دەكرێت، لەم رۆژانەشدا دەنگۆی ئەوە بڵاوبووەوە كە رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان داوای كردووە كێشەی كەركووك بەپێی ماددەی 140ی دەستووری یەكلا بكرێتەوە، بەڵام لە رووی كردارو رەفتارەوە دۆخەكە واناڵێت، ئێستاكە تا دێت تەعریب خێراتر دەكرێت و دۆخەكە ئاسایی ناكرێتەوە، لێكترازانیش لەنێوان پێكهاتەی سەرەكیی پارێزگاكە دروست بووە.
* پەرلەمانتارانی كورد لە زۆر بۆنەدا باس لەوە دەكەن كە پێویستە كێشەی كەركووك و تەعریبكردنی پارێزگاكەو ئەو كارورەفتارانەی بەرامبەر خێزانە كوردستانییەكان لە كەركووك و دووزخورماتوو روویانداوە، لێپرسینەوەی لەسەر بكرێت، ئایا ئێوە تاچەند بەم هەوڵانە گەشبینن؟


- زۆربەی پەرلەماندارانی عەرەبی سوننە و شیعەی عێراق بەرامبەر ماف و ئیمتیازەكانی گەلی كورد پرەنسیپی زۆرینە بەكار دەهێنن، تاوەكو هەرچی ئەو بڕیارو پڕۆژانەی لەدژی كوردە لەناو پەرلەمان تێپەڕێندرێت، ئەمە پەراوێزخستنی نەك تەنیا گەلی كوردە، بەڵكو پشتگوێخستنی هەموو پێكهاتەكانە و گەڕانەوەیە بۆ دواوە. من دڵنیام ئەگەر تەعریبی كەركووك و گەمارۆ و سزای سەر گەلی كورد بەردەوام بێت، عێراق وەكو دەوڵەت هەڵدەوەشێتەوەو پارچە پارچە دەبێت، هەروەكو چۆن ماوەی 100 ساڵە بەهۆی ئەو عەقڵییەتەوە ئارامی و سەقامگیری لەم وڵاتە رووی نەداوە و بەردەوام لەناوخۆدا لەشەڕدا بووین، لەساڵی 1970وە بەهۆی سامانی نەوتەوە كورد دەردەكرێن، بۆ نموونە لە ناوچەی سەرگەڕان كە نەوتی تێدایە و پێشتر سەر بەپارێزگای هەولێر بوو، لەلایەن عێراقەوە خرایە سەر پارێزگای كەركووك، تەنیا بەمەبەستی تەعریبكردنی، هەندێك ناوچەی تری سەر بە كەركووك خرایە سەر موسڵ و دیالەو سەلاحەدین.
* بەغدا بەردەوام باس لەوە دەكات كە سوپاو میلیشیا چەكدارەكانی حەشدی شەعبی لە ناو سەنتەری شاری كەركووك دوورخستۆتەوە، ئایا ئەم دەنگۆیانە تا چەند لە راستییەوە نزیكە؟
- بوونی سوپاو چەكدارێكی زۆری حەشدی شەعبی لەناو شاری كەركووك و پارێزگاكە لە دەسەڵاتی ئەنجومەنی پارێزگاكە نییە، دەبێت حكومەتی هەرێمی كوردستان لە گفتوگۆ و دانوستانەكانیدا لەگەڵ بەغدا ئەم مەسەلەیە یەكلا بكاتەوە، ئەو هێزانە نامۆن بەشاری كەركووك و خەڵك و پێكهاتەكەی، پێویستە بەپێی ماددە دەستوورییەكان و رێككەوتنەكانی پێشوو بەڕێوەبردنی مەلەفی ئەمنی بدرێتە پۆلیسی شارەكەو بەهاوبەشی نێوان سوپا و پێشمەرگە ئاسایشی دەرەوەی شارەكان بپارێزرێت، نەك بەپێچەوانەوە لەلایەن حەشدی شەعبییەوە مەلەفی ئاسایشی شارەكە بەڕێوەببرێت و دیاردەی عەسكەرتاریەت زیاد بكرێت.
* لە دوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە عێراق بێ گەڕانەوە بۆ ئەنجومەنی پارێزگاكە دەستی كردووە بە گرێبەستكردن لەگەڵ كۆمپانیاكانی نەوت بۆ دەرهێنان و فرۆشتنی نەوتی كەركووك، وەكو ئەندامی نەوت و وزە لە ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك ئەم هەنگاوەی بەغدا تا چەند یاساییە؟


- بەپێی ماددەی 12ی دەستوور دەبێت حكومەتی عێراق و وەزارەتی نەوت و ئەنجومەنی پارێزگا هەرسێكیان پێكەوە پلان و وێنەی سیاسەتی نەوت و دەرهێنان و بەرهەمهێنان و فرۆشتنی دابڕێژن، لەماوەی 8 ساڵی رابردوودا هەرچی گرێبەستی نەوت هەیە لەلایەن عێراقەوە واژوو كراوە بێ ئەوەی بگەڕێنەوە بۆ ئەنجومەنەكەی كەركووك، هەربۆیە هەرچی گرێبەستێكی نەوت هەیە كە عێراق لەگەڵ كۆمپانیاكاندا واژووی كردووە، نادەستووری و نایاساییە، بەهیچ شێوەیەكیش ئاگاداری وردەكاریی رێككەوتنەكەو ژمارەكانی فرۆشتن و لایەنەكان نین كە دەستیان لەو رێككەوتنانەدا هەیە.