وێڕای هەوڵ و كۆششەكان بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوان هەرێمی كوردستان و عێراق و داننان بە مافە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستاندا، بەڵام هێشتا عەبادی گەمارۆ و سزاكانی سەر كوردستانی هەڵنەگرتووەو مافە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستان پێشێل دەكات، بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسەو تاوتوێكردنی چەند تەوەرەیەكی پەیوەندیدار چەند پرسیارێكمان ئاراستەی سیروان عەبدوڵا سیرینی ئەندامی پەرلەمانی عێراق لە فراكسیۆنی پارتی دیموكراتی كوردستان كرد، لێرەدا پوختەی قسەكانی بڵاودەكەینەوە.

* پەرلەمانتارانی كوردستان تا چەند كاریان بۆ نەهێشتنی ئەو سزا نایاسایی و نادەستوورییانەی سەر خەڵكی كوردستان كردووە، كە زیاتر لە چوار مانگە بەغدا بەسەر هەرێمی كوردستاندا سەپاندوویەتی؟
- گەمارۆ و سزاكانی سەر هەرێمی كوردستان لەلایەن عەبادی و هاوپەیمانی نیشتمانی شیعی و ئەقڵییەتی زۆرینەی دەسەڵاتدارێتی عێراق لەدژی هەرێمی كوردستان دوور لە بنەماكانی دەستووری و یاسایی سەپێندراوە. خۆشبەختانە ئەو سزایانەی پەیوەست بووە بە مەسەلەی دارایی و بانكی لە رێگەی راپۆرتێكی لێژنەی دارایی پەرلەمانی توانرا ئەو بڕیار و سزاداراییانەی لە دژی حكومەتی هەرێم درابوون، هەڵبوەشێنینەوە، هیڤیدارین رەوشەكە بە گشتی لە هەموو بوارەكانەوە روو لە ئاساییبوونەوە بكات. بەڵام ئەوەی بۆ فراكسیۆنە كوردستانییەكان و عەرەبی سوننەو پارێزگاكانی خاوەن داهاتی نەوتی وەك پارێزگای بەسرەو كەركووك چاوەڕوانكراو نەبوو، ئەوە بوو كە سەرۆكایەتیی پەرلەمان دۆخەكەی قۆستەوەو بێ گوێدانە داخوازی و تێبینییەكانمان، پڕۆژە یاسای بودجەی خستە بەرنامەی كارو خوێندنەوەی یەكەم بۆ پڕۆژە یاساكە كرا. بەتایبەتی كە پێشێلكاریی گەورەی تیا بوو، لەوانە: گۆڕینی ناوی هەرێمی كوردستان بۆ پارێزگاكانی باكوور و كەمكردنەوەی پشكی هەرێمی كوردستان لە ١٧% بۆ ١٢%، ئەمەش لەوە دەچێت كە حەیدەر عەبادی پێی خۆش بێت پڕۆژەكە تێنەپەڕێت و بە هاوشێوەی ساڵی ٢٠١٤ هەروا بمێنێتەوە و بە ئارەزووی خۆی داهاتی عێراق خەرج بكات بۆ پڕوپاگەندەی هەڵبژاردنەكان بەكاری بهێنێت.


* ئەوە پڕۆژەی یاسای بودجە خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كرا، ئایا هەنگاوی داهاتووتان چی دەبێت؟
- ئێمە وەك فراكسێۆنە كوردستانییەكان لەدوای ئەوەی پڕۆژە یاسای بودجە خرایە بەرنامەی كار و خوێندنەوەی یەكەمی بۆ كرا، وێڕای ئەوەی بایكۆتی دانیشتنەكەمان كردو هاوكاتیش بەیاننامەیەكمان دەركرد بۆ ئەوەی ناڕەزایی خۆمان پیشانی حكومەتی فیدڕاڵی و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بدەین. ئەم هەڵویستە یەكڕیزییەی فراكسێۆنە كوردستانییەكان بووە هۆكاری ئەوەی عەبادی لە دانیشتنی 1ی شوباتی 2018 ئامادە بێت و لەگەڵ فراكسێۆنە كوردستانییەكان كۆببێتەوە، لەگەڵ ئەوەی لەو كۆبوونەوەیە مشتومڕێكی زۆر لەسەر مافە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستان كرا، بەڵام عەبادی ئامادە نەبوو هیچ بەڵێنێك بۆ چارەسەكردنیان بدات.
* ئەی كە عەبادی هیچ بەڵێنێكی نەدا، وەڵامی بۆ داخوازیی فراكسێۆنە كوردستانییەكان چی بوو؟
- حەیدەر عەبادی بە سروشتی خۆی كەسێكە مراوەغەی زۆرە و خاوەنی قسەی خۆی نییە، هەر بۆیە وەڵامەكانی عەبادی سەبارەت بە داخوازییەكانی ئێمە بەمجۆرە بوو:
1- ئێمە سیستەمی لامەركەزی لە پارێزگاكانی عێراق جێبەجێ دەكەین و دەبێت ئەمە هەرێمی كوردستانیش بگرێتەوە.


2- سەبارەت بە مووچەی فەرمانبەرانی هەرێم، ئاماژەی بەوە كرد بڕێك پارەی لە لقەكانی بانكی داناوە بۆ ئەوەی دوای تەواوبوونی وردبینی مووچەی فەرمانبەرانی هەردوو وەزارەتی تەندروستی و پەروەردە بدرێت. سەبارەت بە مووچەی فەرمانبەرانی دیكەش، ئەمەشی گرێدایەوە بە تەواوبوونی لیستی وردبینی وەزارەتەكان.
3- سەبارەت بە پشكی پێشمەرگە لە بودجەی سەروەری، ئاماژەی بەوەكرد پابەندە بەو شێوەیەی كە لە پڕۆژە یاسای ساڵی پاردا هاتووە، بەڵام دەبێت وردبینی لە لیستی پێشمەرگەش بكرێت، ئەوجا بۆیان خەرج دەكەین.
4- پرسی خەرجكردنی پارەی گەنمی جووتیارانی بەستەوە بە پەسەندكردنی بودجەی ئەمساڵەوە.
5- بۆ كردنەوەی فڕۆكەخانەكان گوتی چاوەڕێی تەوابوونی كاری لیژنەكانین، هەتا ئێستا دواڕاپۆرتمان بەدەست نەگەیشتووە.


* ئەگەر حەیدەر عەبادی بیەوێت بە مراوەغە و فریودان عێراق بەڕێوەبەرێت، ئایا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پشتگیریی مانەوەی دەكەن؟
- لە ساڵی یەكەمی حكومڕانیی عەبادیدا، لە وەڵامی میدیاكاندا بە وەی ئایا جیاوازیی نێوان عەبادی و مالیكی چییە؟ ئێمە بەوجۆرە وەڵاممان دایەوە كە عەبادی لە مالیكی ترسناكترە، لەبەر ئەوەی لە رۆژئاوا ژیاوە و هەڵگری رەگەزنامەی بەریتانییە و زمانزان و مراویغە، وەك ئێستاش دەیبینین، قسەكانی ئەوكاتمان ئێستا بۆتە واقیع. حەیدەر عەبادی بێجگە لەوەی درێژەی بە هەمان سیاسەتی نوری مالیكی داوە، لە هەمانكاتدا ماددەی 9ی دەستووری عێراقیشی پێشێل كرد و هێزی سەربازی بەكارهێنا لە دژی تەواوی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم، یان ناوچەكانی (ماددەی 140)، ئەمەش بووە هۆكاری شەهیدبوون و برینداربوونی سەدان پێشمەرگە و هاووڵاتیانی سڤیل، هەروەها بووە هۆكاری ئەوەی زیاتر لە 270 هەزار هاووڵاتی كورد لە شاری كەركووك ئاوارە بن. ئەوجا نییەت و ئامانجی عەبادی لەمەش گەورەتر بوو، ئەگەر هێزی پێشمەرگەی كوردستان لە پردێ و سێحیلا لووتیانی نەشكاندایە. عەبادی لە ماوەیەكی زۆر كەمدا ماهییەت و كەسایەتیی خۆی بۆ هەموو لایەك ئاشكرا كرد، تەنانەت متمانەشی لای شیعەكانیش دابەزیوە، ئەمەش بە جیابوونەوەی هاوپەیمانییەكان لێی ئاشكرایە، من مەزندە دەكەم لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش پشتگیری كەم دەبێتەوە، بەتایبەتی كە ئێستا بۆ پاراستنی بەرژەوەندیی خۆی بیر لە هیچ شتێكی دیكە ناكاتەوە.
* ئاماژەت بەوەكرد فراكسێۆنە كوردستانییەكان بە یەك دەنگ، بایكۆتی دانیشتنی پەرلەمانیان كرد دوای ئەوەی خوێندنەوەی یەكەم بۆ پڕۆژە یاسای بودجە كرا، كەچی حزبەكان بەتەنیا سەردانی بەغدا دەكەن، ئایا ئەمە كاریگەریی نەرێنی لەسەر هەڵوێستەكانی ئێوە نابێت؟
- ئەمە زۆر راستە، لەبەر ئەوەی كاتێك ئێمە وەك فراكسێۆنە كوردستانییەكان لەسەر پرسی هەڵبژاردنی كەركووك یەكدەنگ دەبین و پڕۆژە یاسای بودجە بایكۆت دەكەین، هەر لەو كاتەدا چەند حزبێك بە جیا دەچن لەگەڵ حەیدەر عەبادی كۆدەبنەوەو سازش دەكەن، بەوەش پەرتەوازەیی نێوماڵی كوردستان پیشان دەدەن و رێز لە ئیرادەی نوێنەرانی خەڵكی كوردستان ناگرن. ئەمەش دەرفەتێكی بەلاش بۆ حەیدەر عەبادی دروست دەكات بۆ ئەوەی گەمە بە كات بكات و داخوازییە دەستوورییەكانی هەرێمی كوردستان پشتگوێ بخات.


* لەگەڵ ئەوەی لایەنە سیاسییەكانی شیعە و شیعە لەگەڵ یەك تەبا نین، هەروەها شیعە و سوننەش دوژمنی یەكترین، بەڵام زۆرجار گوێمان لێ بووە، ئەمانە هەموویان بۆ دژایەتیكردنی مافەكانی كوردستان یەكدەگرن، ئایا چۆن ئەم دیاردەیە دەخوێنیتەوە؟
- ئاشكرایە لە سەروەختی هەڵبژاردنەكاندا لایەنە سیاسییەكان ئەوجا چ شیعە دژی شیعە، یان سوننە دژی سوننە، یان شیعە دژی سوننە، وەك ململانێی هەڵبژاردن ناكۆكییەكانیان زیاتر سەرهەڵدەدەن، بەڵام هەموو ئەمانە پێكەوە پرسی دژایەتیكردنی مافەكانی هەرێمی كوردستان وەك بەشێك لە هەڵمەتی هەڵبژاردن و بزوواندنی هەستی قەومیی عەرەبی لەدژی كورد بەكار دەهێننەوە، هەر بۆیە پەرلەمانتارانی عەرەبی سوننە و شیعە كە مەسەلە هاتە سەر مافی گەلی كوردستان، ئەوان هەڵوێستی قەومیی خۆیان دەنوێنن. ئەگەر پەرلەمانتارانی كورد و فراكسیۆنەكانیان یەكگرتوو بن، ئەوا دەتوانن هەڵوێست و سەنگ و قورسایی خۆیان هەبێت و دەسكەوتی نیشتمانییان بەدی بهێنن، چونكە لەناو كوتلە عەرەبییەكانی سوننە و شیعەشدا جیاوازی و ململانێی زۆر هەیە و لەسەر هەموو مەسەلەكان یەكدەنگ نین و رۆژانە هاوپەیمانێتی دەكەن و هەڵیدەوەشێننەوە.
* سەبارەت بە پرسی كەركووك و دەستپێكردنەوەی پرۆسەی تەعریب لەو شارەدا، ئایا پێتوانییە حزبە كوردستانییەكان كەمتەرخەمن بەرامبەر ئاساییبوونەوەی دۆخی كەركووك و هەڵگرتنی ئەو عەسكەرتاریەتەی لەدوای رووداوەكانی 16 ئۆكتۆبەرەوە روویداوە؟


- كەركوك و پرسی تەعریب برینێكی قووڵە لە جەستەی كوردستان؛ ئەوەی ئێستا لە كەركووك روودەدات پێمانوایە داگیركردن و دووبارە دەركردنی كوردە لەو شارەدا، كەسیش لەبەردەوامبوونی ئەم دۆخە براوە نابێت، كەسانێكی هەلپەرست و شۆڤینی ناتوانن سوود لەم دۆخە نەخوازراو و نائاساییەی كەركووك وەربگرن، تەنیا رێگەش بایكۆتكردنی هەڵبژاردنەكانی ئەو شارەیە بۆ ئەوەی ئێمەی كورد بتوانین پەیامی داگیركردنی شاری كەركووك و كەركووكییەكان بە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بگەیەنین. واتە ئەوەی ئێستا لە كەركوك روودەدات، درێژەپێدانی هەمان سیاسەتی داپڵۆسین و داگیركاری و تەعریبی كۆن و سەردەمی بەعسە، هەروەها داگیركاری و تەعریب و تەشیوعی نوێ و گۆڕینی دیمۆگرافی و پێشلكاری تەواوی بەندەكانی دەستووری عێراقە. بۆیە پێویستە ئەو واقیعە تاڵە بگۆڕین، كە ئەویش بەپێی دەستووری عێراق گەڕانەوەی پێشمەرگەیە بۆ پارێزگای كەركووك، چونكە بەپێی دەستوور ئەم ناوچانە جێناكۆكن و دەبێت بەهاوبەشی لەنێوان پێشمەرگە و سوپا بەڕێوەبچن.


* هەر سەبارەت بەپرسی كەركووك ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بەنیاز بوو یاسایەكی تایبەت بۆ هەڵبژاردنەكانی كەركووك دەربكات، ئەو پیلان و هەوڵانەی چەند لایەنێكی عەرەبی و توركمانی بە كوێ گەیشت؟
- نەك هەر دەركردنی یاسایەكی تایبەتی هەڵبژاردن بەڵكو چەند لایەنێكی عەرەبی و توركمانی دەیانویست بڕیارەكانی كەركووك بەدەست ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق بێت؛ ئەمە پێشێلكارییەكی روونی دەستوورییە و هیچ رەچاوی ئەو یاساو حاڵەتە تایبەتەی كەركووك ناكەن كە لە سەردەمی بریمەرەوە رێككەوتنی لەسەر كراوە. بۆیە هەر بڕیارێك بەو ئاراستەیە بدرێت، لە بەرژەوەندیی خەڵكی كەركووك و كوردستان نابێت و وەكو هەڵوێستێكی دوژمنكارانەی سەردەمی بەعس سەیری دەكەین، و هەرگیزیش كەركووك سەقامگیری بە خۆیەوە نابینێت. دووبارەی دەكەمەوە ئەگەر عێراقی نوێ بە ئاراستەی سیاسەتەكانی رژێمی پێشووی بەعس بڕوات، واباشترە تەواوی لایەنەكانی كوردستانی لە پرۆسەی سیاسیی عێراق بكشێنەوە، تاوەكو لایەنی سێیەمی نێودەوڵەتی بێتەوەڵام و دانوستان و گفتوگۆكان لە رێگەی ئەوانەوە بەڕێوەبچێت.


* باشە ئەگەر عێراق بە عەقڵانی نەجووڵێتەوەو بەردەوام بێت لەسەر پێشێلكردنی ئەو ماددە دەستوورییانەی كە زامنی مافەكانی هەرێمی كوردستانن، ئێوەی پەرلەمانتاران هەڵوێستتان چی دەبێت؟
- هەتا ئێستا زیاتر لە (٥٥) ماددەی دەستووری لەلایەن حكومەتی عێراقییەوە پێشێل كراون، هەر هۆكاری ئەم پێشێلكارییانەی دەستوور بوو كە وایكرد، كوردستان پرۆسەی ریفراندۆم ئەنجام بدات، كە ریفراندۆم مافێكی دەستووریی گەلی كوردستان بووە، بەڵام ئەوان وێڕای ئەم هەموو پێشێلكارییە دەستوورییەی كردوویانە، هاتن بە نادەستووری و نایاسایی دەیان بڕیاری دیكەیان لە دژی هەرێمی كوردستان دەركردو ئێستاكەش یاری بە قووت و بژێوی خەڵكی دەكەن. بۆیە ئەمە كارێكە لەلایەن سەركردایەتیی سیاسیی كوردستانەوە مایەی قبووڵكردن نییە، هەروەك لە دوادیدارمان لەگەڵ جەنابی سەرۆك بارزانی، بەڕێزیان زۆر بە پەرۆشەوە ئاماژەی بەوەكرد كە كەركووك داگیركراوەو قبووڵیشی ناكەین بە داگیركراوی بمێنێتەوە.