گومان هەڵناگرێت لە ئێستادا بارودۆخێكی نایاسایی و نائاسایی باڵی بەسەر شاری كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێمدا كێشاوە، سەرباری ئەوەش هەوڵ دەدرێت هەڵبژاردن بۆ پەرلەمانی عێراق لە كەركووكیشدا ئەنجام بدرێت، ئایا بارودۆخی ئەو شارە تا چەند گونجاوە بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردن و ئایا پێویستە چی بكرێت بۆ ئاساییكردنەوەی بارودۆخەكەی، ئەمانەو چەندین پرس و بابەتی دیكە لە میانەی دیمانەیەكی گوڵاندا لەگەڵ رێبوار تاڵەبانی سەرۆكی ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك تاوتوێ كران، لێرەدا پوختەكەی بڵاو دەكەینەوە.

* كەركووك بە شارێكی داگیركراو دادەنرێت و پرۆسەی تەعریب لەو شارەدا دەستی پێكردۆتەوە، ئایا بەردەوامبوونی ئەم پێشێلكارییانە تاچەند زیان بە ئاسایبوونەوەی دۆخەكە و پرۆسەی هەڵبژاردن دەگەیەنن؟
- هەروەك ئاشكرایە بڕیار دراوە هەڵبژاردنی گشتی و هەڵبژاردنی پارێزگاكان لە عێراقدا ئەنجام بدرێت و خەڵكی كەركووكیش چاودێری ئەو رووداوانە دەكات، هەروەها چاودێری هەوڵەكانی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستانن لەگەڵ بەغدا بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی نێوانیان. بەتایبەتی كێشەی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دیكەی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم، لێدوانەكانی ئەم دواییەی عەبادییش نەرمونیانییەكی پێوە دیارە و ئەویش هەنگاوێك هاتۆتەپێشەوە، لەبەر ئەوە هیوایەك هەیە بارودۆخەكە بەرەو كۆتایی بچێت. ئومێدەكە ئەوەیە بارە نائاسایی و نایاساییەكەی كەركووك و ناوچەكانی دیكە بەرەو كۆتایی بچێت بە رێككەوتنی هەردوولا، ئەویش لەسەر بنەمای دەستووری عێراق، كە هەروەك ئاشكرایە كورد یەكەم داكۆكیكار بووە لە جێبەجێكردنی دەستووری عێراق.
* ئاماژەتان بەوە كرد كە بارودۆخەكە نائاسایی و نایاساییە، ئایا ئەو پێشێلكارییانە چین كە ئەنجام دراون و ئەنجام دەدرێن لە ئێستادا؟
- ئەوەی بەدی دەكرێت ئەوەیە كە جێگری پارێزگاری كەركووك سوودی لەم بارودۆخە نائاسایی و نادەستوورییە وەرگرتووە و كۆمەڵێك فەرمان دەردەكات بە هاوكاری ئەوانەی دەیانەوێت دووبارە باری دیموگرافی كەركووك بۆ دۆخی پێش ساڵی 2003 بگەڕێننەوە. وا دیارە بە داخەوە كە هەمان عەقڵییەت و هزری پێشوو لای ئەم جۆرە بەرپرسانە ماوەتەوە و ئەم دۆخە بە دەرفەت دەزانن بۆ پیادەكردنی شێوازێكی نوێی تەعریبكردن لە ناوچە كوردستانییەكاندا. هەروەها لە رووی ئەمنییەوە، خەڵكەكە بەتایبەتی كوردو توركمانی سوننەو عەرەبی سوننە دڵگرانن بە بوونی ئەو بارە عەسكەرتارییەی لە ناو كەركووك هەیە، هیوادارین دۆخەكە ئاسایی ببێتەوە بۆ ئەوەی بتوانن ژیانی ئاسایی خۆیان بەسەر ببەن.
* ئێوە تاچەند ئاگاداری ئەو پیلان و مەرامە بوون كە میلیشیاو چەكدارەكانی حەشدی شەعبی و یەكەكانی سوپای عێراق هێرش دەكەنە سەر ناوچە كوردستانییەكان و پارێزگای كەركووك داگیر دەكەن؟
- روونە كە كاتێك داعش موسڵی گرت، بە نیازی داگیركردنی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكان دەرەوەی هەرێمیش بوو. بەڵام بەهۆی بەرگریی هێزی پێشمەرگەوە سەركەوتوو نەبوو لەم هەوڵەیدا. بەڵام سەرەڕای ئەوەی سەرجەم پێكهاتەكانیش بەوە دڵخۆش بوون كە كەركووكیش وەك شارەكانی دیكە داگیر نەكراوە لەلایەن داعشەوە، بەڵام نیگەرانییەك هەبوو لەلایەن حكومەتی ئیتیحادییەوە، واتە لەبری ئەوەی ئەم حكومەتە سوپاسی پێشمەرگە بكات، كەچی بەردەوام نیگەران بوو. ئەوە بوو بە ئاشكرا دەیانوت دەبێت دوای تەواوبوونی دۆخەكە پێشمەرگە پاشەكشە بكات بۆ شوێنەكانی خۆی. تەنانەت دواخستنی ئۆپەراسیۆنی حەویجەش مەبەستدار بوو، تا سەرئەنجام كارەساتی 16ی ئۆكتۆبەری لێكەوتەوە. بۆ ئەم مەبەستەش ریفراندۆمیان كردە پاساوێك بۆ هێنانەدی مەبەستەكەی خۆیان. هەرچەندە تاوان نییە كە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم مومارەسەی مافی دەنگدان بكەن، بەڵام ئەگەر لایەنەكانی دیكەش ئەم دەنگدانەیان بە نادەستووری لەقەڵەم دەدا، ئەوا نەدەبوو پەنایان ببردایەتە بەر بەكارهێنانی سوپا و نەدەبوو ماددەی 9 لە دەستوور پێشێل بكەن و پێویست بوو چاوەڕێی بڕیاری دادگای فیدڕاڵیان بكردایە و دواتر بەگفتوگۆ ئەو پرسە تاوتوێ بكرایە.
* ئێستا دەنگوباسی هەڵبژاردن گەرمە؛ بەڵام ئایا تاچەند بەشداربوون لە هەڵبژاردنەكانی كەركووك لەم دۆخە نەخوازراوەدا یاسایی و ئاساییە؟
- ئێمە وتومانە كە بارودۆخەكە نایاسایی و نادەستوورییە، كەواتە خەڵك ناتوانێت لە كەشێكی ئازاددا بچێت دەنگ بدات، لەبەر ئەوە داوامان كردووە كە ئەو بارە سەربازییە كۆتایی پێبهێنرێت و هەڕەشە و گوڕەشەكان نەمێنن و خەڵكی بتوانن بگەڕێنەوە و لە بارودۆخێكی ئازاددا بتوانن دەنگ بدەن. بۆ ئەو مەبەستەش یاداشتێكمان ئاڕاستەی عەبادی كرد و داوامان لێكرد كۆتایی بە بارە سەربازییەكە بهێنێن و دۆسیەی ئەمنی شارەكە رادەستی دەسەڵاتی پۆلیس بكات، كە ئەوەش داواكارییەكی دەستووری و یاساییە، دوای ئەوە خەڵكەكە دڵنیا بكرێت كە دەتوانن بگەڕێنەوە، هەروەها پێویستە ئەو فەرمانبەرانەی دەركراون بگەڕێنەوە سەر كارەكانی خۆیان، لەگەڵ قەرەبووكردنەوەی زیان لێ كەوتووان، دواتر دەبێت ئەو بارەگا حزبییانە لەلایەن حەشدی شەعبی و دژە تیرۆرەوە داگیركراون، بدرێنەوە دەست حزبەكان، واتە ئەمانە كۆمەڵە رێكارێكن كە دەكرێن حكومەتی عێراقی وەك پیشاندانی نیازپاكیی خۆی بیانگرێتەبەر.
* حزبەكان لە مەلەفی كەركووك و هەڵبژاردنەكان هاودەنگ و یەكڕیزن؟ ئایا تاچەند بوونی یەكڕیزی و یەكدەنگی لەنێوان حزبە كوردستانییەكان بۆ ئێوەی كەركووكییەكان گرنگە بەتایبەتی لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردنە گشتییەكانی پەرلەمانی عێراق و ئەنجومەنی پارێزگاكە؟
- پێش ئەوەی باسی لیستە كوردییەكان بكەم لە هەڵبژاردنی كەركووك، پێویستە هەمووان بزانن ئەو بارودۆخەی لە كەركووك دروستكراوە، دۆخێكی نەخوازراوە، كاتێك رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر روویان دا، ئێمە هەموو لایەكمان تۆمەتبار نەكرد، بەڵكو رامانگەیاند كە باڵێكی نێو حزبێك تێوەگلاوە لەم كێشەیە. واتە هەموو حزبەكەش خەتابار نەكرا، بەڵكو باڵێك و تاقمێكی ناو حزبەكە. ئێستا كە بەرەو هەڵبژاردن دەچین پەتای موزایەداتی نیشتمانی لەنێوان حزبەكان دروست دەبێت و بۆی هەیە هەندێ حزبیش لاف و گەزاف لێبدەن لەسەر چەند حزبێك بەوەی كەمتەرخەمی لە شاری كەركووك روویداوە، لە كاتێكدا ناكرێت ئەم پرسە بەكار بهێنرێت بۆ گەرمكردنی بازاڕی هەڵبژاردنەكان، بەڵكو دەبێت لێرە یەكڕیزی و یەكهەڵوێستی بپارێزین لە ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم و ئەم ململانێیە ببەینە هەڵبژاردنەكانی ناو هەرێم. سەبارەت بە لیستی كورد لە هەڵبژاردنەكانی كەركووك ئاشكرایە لە خولی پێشوو كورد بەچوار لیست بەشداری هەڵبژاردنەكانی عێراقیان كرد كە بووە هۆی ئەوەی هەندێ لە دەنگەكانی كورد بفەوتێت كە ئەگەر وا نەبوایە كورسییەكی دیكەشمان مسۆگەر دەكرد. بە داخەوە لە ئێستادا پانتایی لێكترازانەكە زیاترە، هەر بۆیە چاوەڕوان دەكرێت لە هەڵبژاردنەكانی ئەمجارەدا كورد دوو تا سێ كورسی لەدەست بچێت، ئەمە سەرەڕای ئەوەی بارودۆخەكە ناجێگیرە و كورد نائاسودەیە لە شاری كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دیكەی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم، كە بە دڵنیاییەوە ئەمەش زیانمان پێدەگەیەنێت.
* سەبارەت بە ئاوارە و قوربانییەكان ئایا تاچەند كار لەسەر ئەم دۆسێیە كراوە بەتایبەتی لە شاری خورماتوو؟
- مانگێك لەمەوبەر پەرلەمانی عێراق لێژنەیەكی بۆ بەدواداچوونی رەوشی دوزخورماتوو و هەندێ شوێنی ناو شاری كەركووك پێكهێنا، بەڵام من دەمزانی نیازی عێراق و نیازی پەرلەمانی عێراق چۆنە، بەتایبەتی دوای ئەوەی ئەم پەرلەمانە لەمانگی 9ی 2017 كە 13 بڕیاری دژی كورد دەركرد، هەرچەندە وردە وردە پەشیمان دەبنەوە لەو بڕیارانە و بەم دواییەش هەندێ بڕیاریان هەڵوەشاندەوە كە سزادانی ئابووری بوون لەسەر كوردستان. مەبەستم ئەوەیە پەرلەمانی عێراق جددی نەبووە و تا ئێستاش ئەو لیژنەیە پێكنەهێنراوە بۆ ئەوەی بچێت بە دوای راستییەكاندا بگەڕێت لە شاری دوزخورماتوو. بۆیە بە پێویستی دەزانم حكومەتی هەرێمی كوردستان لەكاتی گفتوگۆكانیدا لەگەڵ بەغدا كێشەی ئاوارەكان و دۆخی خورماتوو بەهەند وەربگرێت. هەروەها بەداخەوە دەیڵێم كە وەزارەتی كۆچ و كۆچبەرانی عێراقیش كاری نەكردووە بۆ تۆماركردنی ژمارەی ئاوارەكانی كەركووك و ناوچەكانی دیكە كە روویان كردۆتە كوردستان.
* لەگەڵ نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردنە گشتییەكان قسەو باسی ئەوە هەیە پەرلەمانی عێراق بڕیارێكی تایبەتی بۆ ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك دەربكات، ئایا ئەمە تاچەند لەگەڵ پرۆسەی هەڵبژاردن و بنەماكانی دەستووردا دەگونجێت؟
- لە راستیدا داواكاری دەركردنی یاسایەكی تایبەت بۆ هەڵبژاردنی پارێزگاری كەركووك لەلایەن دوو فراكسیۆنی توركمانی و عەرەبییەوە پێشنیار كراوە، ئەمەش داواكارییەكە چەند جارێكی دیكە دووبارە كراوەتەوە، واتە بە بەردەوام لە پەرلەمانی عێراق كار لەسەر دەركردنی یاسایەكی تایبەت بۆ هەڵبژاردنەكانی ئەنجومەنی پارێزگای كەركووك دەكەن و خوازیارن خوێندنەوەی یەكەمی بۆ بكرێت، بەڵام بەهۆی كێشەی بودجەوە ئەو خوێندنەوەیە دواخرا، ئەم یاسایەش هەمان هەوڵەكانی ئەو تاقمەیە كە لەساڵی 2010 و 2014 داوایان كردبوو هەر پێكهاتەیەك لە شارەكە لە 32%ی دەنگەكانی هەبێت، ئەمەش واتایەك بۆ دەستوور و هەڵبژاردن ناهێڵێتەوە، چونكە خەڵكی بۆچی بچێت بۆ دەنگدان لەكاتێكدا دەنگەكان جێگیر بن؟
* پارێزگای كەركووك خاوەنی زۆرترین كێڵگەو بیری نەوتی خاوە؛ ئایا ئێستا ئەو سامانە سروشتییەی كورد چۆن دەڕوات و پارەكەی بۆ كێیە؟
- لە راستیدا پرسی نەوت یەكێكە لەكێشە ئاڵۆزەكان، كە دەتوانن بڵێم خەڵكانێكی باڵادەست لە عێراقدا ئەم گەمە سیاسییە ئابوورییە دەكەن. ئەم كارتانەش بۆ هەموو كەس ئاشكرا ناكرێن، تەنیا دەبێت لیژنەیەكی پسپۆڕی نێودەوڵەتی بێت و لێكۆڵینەوە بكات و ئەوە ئاشكرا بكات كە ئەوانە كێن لەژێر ناوی رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر و پرۆسەكانی دیكەدا سوود لە نەوتەكەی كەركووك وەردەگرن و زیان بە خەڵكەكەی دەگەیەنن. واتە ئەمە لێكۆڵینەوەیەكی نێودەوڵەتی دەوێت. بەڵام دەبێت نەوت بەپێی ماددەی 112 بێت و داڕشتنی سیاسەتی پەیوەست بەم پرسە و چالاكییەكانی بەهاوبەشی بێت لەگەڵ ئەو پارێزگایەی كە نەوتی لێ بەرهەم دەهێنرێت، بەڵام لە ساڵی 2003وە تاوەكو ئەم ساتەوەختە وەزارەتی نەوتی عێراق هەماهەنگی لەگەڵ نەكردووە، بەپێچەوانەوە حكومەتی هەرێمی كوردستان لە دوای هاتنی داعشەوە تاوەكو 16ی ئۆكتۆبەر مانگانە 10 ملیۆن دۆلاری بەناوی پترۆدۆلار بۆ ئاوەدانكردنەوەی شاری كەركووك دەنارد.
* ئایا هیچ ئومێدێك هەیە بە جێبەجێكردنی ماددەی 140ی دەستووری بۆ ئەوەی هەروەكو چۆن لە ریفراندۆمدا كوردستانییەتی پارێزگاكە سەلمێندرا، هەرواش شاری كەركووك و ناوچە كوردستانیەكانی دیكە بگەڕێنەوە سەر هەرێمی كوردستان؟
- ئێمە پێشتریش داوامان كرد كە ئەم ماددەیە جێبەجێ بكرێت. وادەی كۆتایی جێبەجێكردنی ماددەی 140 بریتی بوو لە 31ی مانگی 12ی ساڵی 2007، بەڵام بەهۆی ئەو بارودۆخەی لەئارادا بوو، جێبەجێ نەكرا، دە ساڵ دواتر، واتە لە ساڵی 2017شدا هەر جێبەجێ نەكرا، بۆیە خەڵكی كەركووك و كوردستان بۆ جێبەجێكردنی ئەو مافە ریفراندۆمیان ئەنجامدا، چونكە ئەگەر ماددەی 140 جێبەجێ بكرایە، یان حكومەتی بەغدا جددی بوایە لە چارەسەركردنی كێشەكانی عێراق و هەرێم، ئەوا بە پێشبینی من رەنگە كوردستان و كەركووكیش ئەو هەنگاوەیان هەڵنەگرتایە.