زاكری لۆكمەن پڕۆفیسۆری مێژوو و دیراساتی ئیسلامی و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە زانكۆی نیویۆرك، وانەبێژ و توێژەری مێژووی سیاسی، كەلتووری، ئابووری و كۆمەڵایەتیی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی هاوچەرخە، پێشتریش سەرۆكی كۆمەڵەی دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەڕێوەبەری سەنتەری «Kevorkian» بووە بۆ دیراساتی رۆژهەڵاتی نزیك لە زانكۆی نیویۆرك. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا شرۆڤەكرد كە پەیوەست بوون بە دۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەو بارگرژی و بارە ئاڵۆزەی كە باڵی بەسەر ئەم ناوچەیەدا كێشاوە، لەگەڵ ئەگەرەكانی ئایندە لە پەیوەندی بە داهاتووی ئەم ناوچەیەوە، ئەویش بەم شێوەیەی خوارەوە بۆچوونەكانی خستەڕوو.

* هەروەك ئاشكرایە كە چەندین پێشهات و پەرەسەندن لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لە ئارادان كە مایەی نیگەرانییەكی گەورەن، پرسیارەكە ئەوەیە ئێوە چۆن لە بارودۆخی ئێستای ئەم ناوچەیە دەڕوانن؟
- لە راستیدا ئەوەی بەدی دەكرێت ئەوەیە كە بارودۆخێكی یەكجار ئاڵۆز لە ئارادایە لەم ناوچەیەدا، ئەوەی پەیوەندی بە شەڕی دژ بە داعشەوە هەبێت، ئەوا ئەم هەڵمەت و شەڕە بە راددەیەكی گەورە سەركەوتنی بەدەست هێناوە لە رزگاركردنی ئەو خاكەی لەژێر دەستی داعشدا بوو كە ئێستا ئەو رێكخراوە لە چەند ناوچەیەكی كەمدا ماونەتەوە. بەڵام ئەو بەرەوپێشچوونەش چەند دژواری و دژیەكییەكی بە دوای خۆیدا هێنا لەنێوان سەرجەم هێزە دەرەكی و هێزە مەحەلییەكانی هەردوو وڵاتی عێراق و سووریا. بۆ نموونە تۆ بڕوانە هەڵوێستی حكومەتی توركیا كە رایگەیاندووە رازی نابێت بە بوونی ئەوەی پێی دەڵێن هێزەكانی سنووری سووریا، لەبەر ئەوەی كوردی ئەو وڵاتە لەنێو پێكهاتەی ئەو هێزەدان- كە ئەمریكاش پشتیوانی لێدەكات، توركیاش كوردی ئەو وڵاتە بە هاوپەیمانی پەكەكە دەزانێت. هەروەها ئێمە دەزانین كە رووسیا و ئێرانیش لەلایەكی دیكەوە بە پەرۆشن بۆ ئەوەی بەرهەمی دەستتێوەردانەكەیان لە سووریا -كە بۆ پاڵپشتیكردن بوو لە رژێمەكەی ئەسەد- بچننەوە، كەواتە ئەگەرچی هەڵمەتە سەربازییەكە بە راددەیەكی بەرچاو كەمبۆتەوە-كە ئەمە بە مانای ئەوە نایەت كە شەڕی ناوخۆیی سووریا كۆتایی هاتووە-، بەڵام دەبینین لەسەر چەندین ئاست چەندین ناكۆكی و ململانێی دیكە سەریانهەڵداوە و هاتوونەتەئاراوە كە ئەو پەرەسەندنانەش بە چەشنێكن كە ناتوانرێت پێشبینی ئاقار و ئاكامەكانیان بكرێت. هەروەها دەتوانین لەم رووەوە ئاماژە بە هەوڵەكانی سعودیە و ئیمارات و هاوپەیمانەكانی بدەین لە دژی ئێران و هاوپەیمانەكانی، هەموو ئەوانەش لە پێناوی ئەوەی پێگەی باڵادەستی لە ناوچەكەدا بەدەست بهێنن. كە دەبینین وڵاتانی وەك قەتەر و یەمەن رووبەڕووی دەرهاویشتە و دەرئەنجامەكانی ئەم ململانێیە بوونەتەوە، بەتایبەتی یەمەن كە بە ملیۆنەها كەس دووچاری برسێتی بوونەتەوە و دەستیان بە چاودێریی تەندروستی راناگات و ئەمەش دۆخێكی كارەساتباری دروست كردووە، كە دیار نییە ئەم دۆخەش لە ئایندەیەكی نزیكدا بەرەو چارەسەر بڕوات. كەواتە دەتوانین بڵێین ئەمە ناوچەیەكە كە رووبەڕووی چەندین كێشەی دژوار بۆتەوە، وەك پرسی توانا و قابیلیەتی دەوڵەت و پرسی ئەوەی چۆن دووبارە وڵاتەكە ئاوەدان بكرێتەوە، بەتایبەتی لە سووریا، كە هێشتا شەڕی ناوخۆیی تێدا بەردەوامە. لەگەڵ بوونی هێزە دابەشكار و وێرانكارەكانی نێودەوڵەتەكاندا، بە هەمان شێوە ئەو ململانێی و ركابەرییەی كە دەكرێت لە پێناوی بەدەستهێنانی باڵادەستی لە ناوچەكەدا.


* باشە چۆن لە سیاسەت و هەڵوێستی ئەمریكا دەڕوانیت لە ئاست ئەم ناوچەیەدا؟ ئایا پێتوایە ئەمریكا رۆڵێكی ئیجابی هەبووە لەم ناوچەیەدا، یاخود وەك پێویست رۆڵ و بەرپرسیارێتیی خۆی ئەدا نەكردووە وەك هێزێكی جیهانی؟
- لە راستیدا دەتوانین بڵێین هیچ كاتێك ئەمریكا هێندەی ئێستا هێزێكی لاواز نەبووە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەویش لە بەشێكیدا بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە سەرۆك ترەمپ خوازیاری ئەوە نییە رۆڵێكی چالاكی هەبێت، هەروەها بەشێكی دیكەی پەیوەستە بەوەی ئیدارەی ترەمپ تیشكی سەوزی هەڵكردووە بۆ سعودیە و بۆ محەمەد بن سەلمان و هاوپەیمانەكانی بۆ ئەوەی سیاسەتی خۆیان بگرنەبەر لە ناوچەكەدا كە ئەمەش رەنگە سەربكێشێت بۆ كارەسات. بە هەمان شێوە بەشێكی دیكەی پەیوەستە بە داكشانی هەژمونی سیاسی و ئابووریی و سەربازی ئەمریكاوە لەم ناوچەیە و لە جیهانیشدا. كەواتە بە گشتی دەتوانین بڵێین ئەمە ساتەوەختێكی زۆر دژوارە كە ناوچەكەی پێدا تێدەپەڕێ و هیچ روون نییە رەوتی پەرەسەندنەكانی بە چ ئاڕاستە و ئاقارێكدا دەڕۆن.


* كەواتە ئەگەر ناسەقامگیری و نادڵنیایی و ناڕوونییەكی زۆر هەبێت لەم ناوچەیەدا، ئایا دەكرێت بڵێین ئەم ناوچەیە بۆ رۆژگارێكی دوورودرێژ گیرۆدەی نائارامی و ناجێگیری دەبێتەوە؟
- بەڵێ، ئەگەری ئەوە هەیە، چونكە رەنگە چەندین ساڵ و بگرە چەندین دەیەی دیكە ئینجا نەخشە و هاوكێشەی سیاسییەكە روون ببێتەوە. من نیگەرانم لەوەی كە خوێنڕێژیی زیاتر و ئێش و ئازاری زیاتر بەرۆكی ئەم ناوچەیە بگرنەوە. لە وڵاتێكی وەك سووریا بڕوانە، خۆ ئەگەر بێتو رژێمی ئەسەد دوژمنەكانیشی لە ناو ببات، ئایا چۆن ئەو وڵاتە جارێكی دیكە بنیاد دەنرێتەوە؟ ئایا پرسی ئاوارەكانی و گەڕانەوەیان چۆن چارەسەر دەكرێت؟ هەمان شت بۆ عێراقیش راستە. هەروەها وڵاتی یەمەن كە دۆخەكە بە چەشنێكە كە ناتوانین پێشبینی ئەوە بكەین كەی هەوڵێكی لەم چەشنە لەو وڵاتەدا دەخرێتەگەڕ، واتە تەنانەت گومان لە درێژەكێشانی دەوڵەتەكە دەكرێت لەو وڵاتەدا. لەلایەكی دیكەوە ئەگەر ئێمە باس لە كێشە و ناكۆكی نێوان فەلەستین و ئیسرائیل بكەین، ئەوا دەبینین كە هیچ بەرەوپێشچوونێك لە رەوشەكەدا نەهاتۆتەئاراوە، نەك هەر ئەوە، بگرە پێشبینی تەقینەوەی دۆخەكەش دەكرێت. لەلایەكی دیكەوە كێشەی كوردیش بە چارەسەرنەكراوی ماوەتەوە و ئەوەندەی من ئاگادار بم دۆخێكی دژوار لە كوردستاندا هەیە. كەواتە بەڵێ، پێشبینی ئەوە دەكرێت كە ئەم ناوچەیە گیرۆدەی رۆژگارێكی دوورودرێژی ناسەقامگیری و نائارامی ببێتەوە.


* بەڵام پرسیارە بنەڕەتییەكە ئەوەیە بۆچی ئەم ناوچەیە هێندە گیرۆدەی دژواری و تەحەددییە قورسەكانە كە ناتوانێت بەرەو گەشەكردن و ئاشتییەكی درێژخایەن هەنگاو هەڵبگرێت ؟
- دەكرێت ئاماژە بە شەڕ و ناكۆكییە توندوتیژەكانی هەشت ساڵی رابردوو بكەین، بەڵام ئەو شەڕ و ناكۆكییانەش زادە و دەرهاویشتەی دیكتاتۆریەت و خۆسەپێنیی چەندین دەیە بوون، دەرئەنجامی شكستهێنانی دەوڵەت بوون لە ئەداكردنی رۆڵی خۆیان، لە دەستەبەركردنی خزمەتگوزاری و لە دابینكردنی هەلی كار و زامنكردنی سیستمێكی پەروەردەیی باش. هەروەها دەگەڕێتەوە بۆ ئەو واقیعەی كە نزیكەی سەرجەم دەوڵەتانی ناوچەكە لەلایەن نوخبەیەكی بچووكی حوكمڕانەوە فەرمانڕەوایی دەكرێن و تەنیا كار بۆ هێنانەدی بەرژەوەندییەكانی خۆیان دەكەن و شكستیان هێناوە لە دەستەبەركردنی پێداویستیی هاووڵاتییەكانی وڵاتەكەیاندا، لەوەش خراپتر سیاسەتێكی ئابورییان پیادەكرد كە بووە هۆی ئەوەی هاووڵاتیان بێدەرامەت و هەژار بن. ئەمانە بوونە هۆی ئەوەی دۆخێك دروست بێت كە بەشێك لە گەنجانی ئەم وڵاتە رووبكەنە هێزە رادیكاڵەكان، وەك داعش و ئەلقاعیدە و رێكخراوە مەحەلییەكانی سەر بەم رەوتە، واتە لەبەر ئەوەی ئەم گەنجانە ئایندەیەكی هیوابەخش لە ئاسۆدا بەدی ناكەن. هەروەها لەبەر چەندین هۆكاری جۆراوجۆر هەندێ لە رژێمەكان دەستیان دایە تایفەگەرییەك كە 20 بۆ 30 ساڵ پێش ئێستا وێنای نەدەكرا. واتە راستە لەسەر چەندین ئاست ناكۆكی هەبوو، بەڵام بەكارهێنانی مەبەستداری دەوڵەت و گروپە سیاسییەكان بۆ پرسی تایفەگەری لەم ساڵانەی دواییدا پێشینەی نەبووە و دەرئەنجامی كارەساتباری لێكەوتۆتەوە، وەك كۆمەڵكوژی و پاكتاوی رەگەزی. لەبەرئەوە تێپەڕبوون و دەربازكردنی ئەم دۆخە بێ ئەندازە زەحمەتە و زاڵبوون بەسەریاندا چەندین ساڵ و چەندین دەیەی دەوێت لە غیابی دیموكراسی و لە غیابی ئەو هێزانەدا كە پشتیوانی لە دەستەبەركردنی دیدگایەكی جیاواز بكەن بۆ كۆمەڵگەكە، كە پاڵپشتی لە هێنانەئارای كۆمەڵگەیەكی لێبووردە بكەن كە رێز لە جیاوازییە ئایینی و ئیتنییەكان بگرێت.
* بەڵام هەست ناكەن كە كێشەی سەرەكیی ئەم ناوچەیە ئەوەیە كە تا ئێستا مۆدێلێكی سەركەوتووی حوكمڕانی دروست نەبووە كە ببێتە سەرمەشقی وڵاتانی ناوچەكە، چونكە وەك دەزانین لە ئێستادا رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆتە ناوچەیەكی شكستخواردوو، ئێوە چۆن لەم پرسە دەڕوانن؟


- لە راستیدا من وەك كەسێكی دەرەكی ناتوانم ئەوە دەستنیشان بكەم كە ئایا مۆدێلی سەركەوتووی حوكمڕانی چییە بۆ ئەو ناوچەیە، چونكە دەبێت چارەسەرەكە لە خودی ناوچەكە خۆیەوە سەرچاوە بگرێت. كە ئێمە ئومێد دەكەین ئەمە بێتەدی، چونكە ئێمە ئەو وزە و گوڕو و تینەمان بینی كە لە بەهاری عەرەبیدا بەرجەستە بوو لە وڵاتانی تونس و میسر و لە سەرەتادا لە سووریاشدا، كە هەموو ئەوانە ئەوەیان خستەڕوو كە گەلانی ئەم وڵاتانە بەتایبەتی گەنجان روانگەیەكی جیاوازیان هەیە بۆ ئایندەی وڵاتەكەیان. بەڵام بە داخەوە بە راددەیەكی گەورە تێكشكێنران. ئەوە بوو كە رژێمەكانی پێشوو دووبارە دەسەڵاتی خۆیان چەسپاندەوە، بەڵام ئەم رژێمانەش ناتوانن لە مەودای دووردا لە ئاست ئومێدی گەلەكانیاندا بن و توانای چارەسەركردنی كێشەكانی وڵاتەكانیان نییە- كە ئەمەش هەر لە بنەڕەتدا هۆكاری ئەو راپەڕینانە بوون كە روویاندا- تەنانەت ئەگەر لە ئێستادا بتوانن لە رێی توندوتیژییەوە درێژە بە دەسەڵاتی خۆیان بدەن. من نازانم رەوشەكە و رەوتی رووداوەكان بەرەو كوێ دەچن، بەڵام دەزانم بەشێكی زۆری گەلانی ناوچەكە گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە دەبێت رەوشەكە بگۆڕێت و ئەوان پابەندن بە بەهاكانی دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤ و بەرەوپێشچوونی كۆمەڵایەتییەوە. بەڵام دڵنیام ئەوان كار و كۆششێكی ئازاربەخشیان لە پێشە بۆ ئەوەی یەكلای بكەنەوە ئایا چۆن بتوانن خۆیان رزگار بكەن لەم رژێمانە و چۆن بتوانن مۆدێلێكی سەركەوتوو بنیاد بنێن. مەسەلەیەكی دیكە ئەوەیە كە ئەم هێزانە لە سیاقێكی جیهانیی دژواردا هەڵدەسووڕێن. چونكە تەنانەت بۆ وڵاتێكی وەك تونس كە پاڵپشتی دەرەكی كاریگەری یەكلاكەرەوەی هەیە بۆ ئەوەی ئەزموونی دیموكراسی ئەو وڵاتە سەركەوتوو بێت، دەبینین هێزە ئەوروپییەكان و هێزەكانی دیكە پشتیوانی بۆ دەستەبەر ناكەن، چونكە خۆشیان رێكاری توندی ئابوورییان لە وڵاتەكانیان گرتۆتەبەر. كەواتە ئەم هەلومەرجە بۆتەهۆی ئەوەی كە كاركردن بۆ ئەنجامدانی گۆڕانكاری پێویست و بۆ هێنانەدی بەرەوپێشچوون، سەخت و دژوار بێت. كەواتە من ناتوانم پێشبینی ئەوە بكەم رووداوەكان بەرەو كوێ دەچن، یاخود چ مودێلێكی حوكمڕانی سەرهەڵدەدات، بەڵام زۆر كەس سەرگەرم و سەرقاڵی ئەم پرسەیە و هیوادارم ئەو گەنجانەی دەیانەوێت بەم ئاراستەیەدا كار بكەن، بگەنە دەرئەنجامێكی سوودبەخش بۆ كۆمەڵگەكەیان.
* ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ رۆڵی ئەمریكا لە ناوچەكەدا، لە یەكێك لە وەڵامەكانتدا باست لەوە كرد كە هۆكارێكی ئاڵۆزبوونی بارودۆخی ناوچەكە كەمبوونەوەی دەستڕۆیشتوویی ئەمریكایە لە ناوچەكەدا، ئایا داوای ئەوە دەكەیت كە دەبێت ئەمریكا رۆڵێكی بەهێز و بنیادنەری لەم ناوچەیەدا هەبێت؟
- بە دڵنیاییەوە بەشداربوون و رۆڵبینینی بنیادنەرانەی ئەمریكا لەم ناوچەیەدا یارمەتیدەر دەبێت، بەڵام وەك وتم رۆڵبینینێكی بنیادنەر، واتە نەك چەشنی ئەوەی لە ماوەی نیو سەدەی رابردوودا بینیمان، كە بینیمان پشتیوانی رژێمە دواكەوتوو و سەركوتكارەكانی دەكرد و ئەو رژێمانەی دژ بە یەكتر بەكار دەهێنا، هەموو ئەوانەش بە ناوی پاراستنی بەرژەوەندییەكانی ئەمریكاوە دەكران. بەڵام ئەمە سەریكێشا بۆ كارەسات، ئەوە بوو هێزە دواكەوتوو و سەركوتكارەكان پێگە و پایەی خۆیان تۆكمە كرد. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، من نابینم ئەم رۆڵبینینە ئەرێنییە لە ئایندەیەكی نزیكدا بێتەدی، ئەگەرچی ئێستا لە ئەمریكادا كەسانێك هەن كە پێیانوایە دەبێت گۆڕانكارییەك بێتەئاراوە لەم رووەوە، مەبەستم ئەوەیە تێگەیشتنێك هەیە لەبارەی ئەوەی كە چەندین كێشە هەن لە ناوچەكەدا، وەك كێشەی فەلەستین، كە ناكرێت چارەسەر بكرێن بەبێ بەشداری و رۆڵی ئەرێنی ئەمریكا، وەك دەستەبەركردنی پشتیوانی ئابووریی و وەك پابەندبوونێكی تۆكمە بە پرسی دیموكراسی و مافەكانی مرۆڤەوە. بەڵام دەتوانین بڵێین لە سایەی ئیدارەی ترەمپدا ئێمە رێگایەكی دوورودرێژمان لە پێشە بۆ گەیشتن بەم ئامانجە، ئەمە بۆ ئیدارەی هیلاریش هەر راست دەبوو. كەواتە ئەم مشتومڕەش هەیە لە ناو ئەمریكادا كە پەیوەستە بە ئایندەی ئەم ناوچەیەوە.
* بەم دواییە ئێران خۆپیشاندانی گەورەی بە خۆوە بینی، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئێران ناچار نابێت سەرقاڵ بێت بە كێشە ناوخۆییەكانی و ئایا دەتوانێت وەك رابردوو لە ناوچەكەدا برەو بە دەستڕۆیشتوویی خۆی بدات؟
- لە راستیدا من باوەڕم وانییە كە خۆپیشاندانەكانی ئەم دواییەی ئێران ببنەهۆی ئەوەی ئێران دەست هەڵگرێت لە سیاسەتی برەوپێدان و پاراستنی دەستڕۆیشتوویی خۆی لە ناوچەكەدا. ئەمەش مایەی سەرسوڕمان نییە، بە تایبەتی كە بزانین تێڕوانین و دیدگای سەركردەكانی ئێران ئەوەیە كە دەبێت هاوپەیمانیان هەبێت لە ناوچەكەدا و پێیانوایە ئەوەندەی دەكرێت دەبێت كار بۆ بەرەوپێشبردنی دەستڕۆیشتوویی خۆیان بكەن. واتە راستە مشتومڕێكی بەردەوام دەكرێت لە نێو سەركردایەتیی ئێراندا لەبارەی ئەوەی چۆن سەرچاوەكان تەرخان بكرێت و چەندی بۆ پرسە ناوخۆییەكان و گەشەپێدانی ئابووریی وڵاتەكە و چەندی بۆ هەوڵە ئیقلمییەكانی تەرخان بكرێت. هەرچەندە بەلای هەندێ لە سەركردەكانی ئێرانییەوە ئەم جیاكردنەوەیە لە جێی خۆیدا نییە، واتە پێیانوایە بەلەبەرچاوگرتنی نرخی نەوت لەلایەك و لەلایەكی دیكەوە باوەڕیان وایە تاوەكو سزاكان بەردەوام بن، ئەوا هیچ بەدیلێكی واقیعی نییە بۆ هەوڵەكانی ئێران بۆ بەرفراوانكردنی دەستڕۆیشتوویی خۆی لە ناوچەكەدا. دواتر دەبێت ئەوە لەبەرچاو بگرین كە ئێران ركابەرێكی هەیە كە سیاسەتێكی ئیقلیمی چالاكی گرتۆتەبەر لە جیهانی ئیسلامیدا، لەبەر ئەوە من پێموایە مشتومڕەكە لە ناو ئێراندا ئەوەیە كە ئەوان رێگاچارەیەكی دیكەیان نییە و هەر دەبێت بەشێك لە سەرچاوەكەیان بۆ ئەو ئەركە (برەودان بە دەستڕۆیشتوویی ئیقلیمی) تەرخان بكەن، لە هەمان كاتدا هەڵبستن بە ئەنجامدانی گفتوگۆ لەگەڵ ئەو خۆپیشاندەرە ئێرانییانەی كە خوازیاری ژیانێكی باشتر و ئابووریەكی باشترن و رەخنە لە سەركوتكارییەكانی رژێمەكە دەگرن و رەخنە لەو سنووربەندییانە دەگرن كە دەخرێنەبەردەم ژیانی تاكەكەسەكانەوە.
* بەڵام ئایا پێتوایە ئەم خۆپێشاندانانە رەنگدانەوەیان دەبێت لەسەر هاوسەنگی هێز لە نێوان سعودیە و ئێراندا، لە روانگەی ئەو راستییەوە كە دەبێت ئێران پتر بایەخ بە ناوخۆیی وڵاتەكەی بدات و كەمتر دەپەرژێتەسەر پرسە ناوچەییەكان؟
- من لەو باوەڕەدا نیم كە ئەمە بەم زووانە گۆڕانكاری بەسەردا بێت، بەڵام ئاشكرایە بەم دواییە سعودیە سیاسەتێكی سەختگیرتری گرتۆتەبەر و محەمەد بن سەلمان، وەك شازادەی جێنیشین هەوڵی پتەوكردنی دەسەڵاتی خۆی دەدات لەسەر ئاستی ناوخۆیی و ئەویش سیاسەتێكی سەختگیرانە پیادە دەكات لە ناوچەكەدا بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەوەی خۆی پێی دەڵێت هەڕەشەی ئێران. ئەوەی لە یەمەندا روویدا، رووداوێكی بێ پێشینە بوو بۆ سعودیە كە بە هاوكاری ئیمارات و چەند لایەنێكی دیكە دەستێوەردانی سەربازی لەو وڵاتەدا كرد بە پاساوی بەرەنگاربوونەوەی دەستێوەردانی ئێران، ئەمە لە كاتێكدا من دڵنیانیم لەوەی پێش دەستێوەردانی سعودیە بەڵگەی بەهێز هەبووبێت لەسەر دەستێوەردانی ئێران لەو وڵاتەدا، واتە پێموایە ئەمە تەنیا بیانوویەك بوو. هەروەها سعودیە هاوكاری و پاڵپشتی چەند لایەنێكی نێو سووریای كردووە، ئەمەش سیاسەتێكی درێژخایەنی سعودیە بووە كە داهاتی نەوتی بەكارهێناوە بۆ برەودان بە كاریگەری و دەستڕۆیشتوویی خۆی لە جیهانی ئیسلامی و ناوچەكەدا. بەڵام ترسی ئەوەش هەیە كە هەوڵەكانی محەمەد بن سەلمان -كە بە بانگەشەی خۆی بۆ چاكسازییە لە بونیادی ناوخۆدا- ببێتەهۆی هێنانەئارای ناسەقامگیری لە نێو خانەودای ئال سعود لە مەودای دووردا. بەڵام ئێمە نازانین پەرەسەندنەكانی بە چ ئاڕاستەیەكدا دەبن، چونكە دۆخەكە ئاڵۆزە، بەڵام ئەوەی دەتوانین بیڵێین درێژەكێشان و بەردەوامبوونی ركابەريی نێوان سعودیە و ئێرانە، كە دوو وڵاتی گەورە و خاوەن سەرچاوەن و جێی داخە لەم ركابەرییەدا- بەتایبەتی لەلایەن سعودیەوە- پرسی تایفەگەری دەورووژێندرێت و بەكار دەهێنرێت، لەگەڵ دەرهاویشتەكانی دیكەدا، وەك ئەوەی لە یەمەندا بەدی دەكەین كە كارەساتێكی مرۆیی خوڵقاوە لەو وڵاتەدا، هەروەها ئەو رەوشەی لە سووریادا بەدی دەكەین، بەڵام جیاوازییەكە ئەوەیە یەمەن وڵاتێكی هەژارترە و خەڵكەكەش شوێنێكیان نییە پەنای بۆ ببەن.
* پێشبینیەكانت بۆ داهاتووی ئەم ناوچەیە چین؟
- من خۆزگەم دەخواست پتر گەشبین بوومایە، بەڵام پێموایە بەلای كەمەوە لە ئایندەی نزیكدا ناوچەكە ناكۆكی زیاتر بە خۆوە دەبینێت، چونكە ئەگەرچی لە ئێستادا داعش وەك قەوارەیەكی سیاسی -كە خاكێكی زۆری لە ژێر دەستدا بوو- بوونی نەماوە، بەڵام كاریگەرییەكەی هەر درێژەی دەبێت و هەندێ لە چەكدارەكانی روودەكەنە شوێنی دیكە و بەردەوام دەبن لە ئەنجامدانی كردەوەی توندوتیژی. دواتر ئێمە دەزانین بەشێك لە عێراق و نزیكەی تێكڕای وڵاتی سووریا دووچاری كاولكاری و تێكچوونی شیرازەی كۆمەڵایەتی بوونەتەوە و ئەمەش رەنگدانەوە و كاریگەری دەبێت لەساڵانی داهاتوودا، هەروەها چەندین ناكۆكیی دیكە هەن كە بۆ چەندین ساڵی دیكە درێژە دەكێشن و بەردەوام دەبن. كەواتە بە داخەوە رۆژگارێكی دژوار و ئازاربەخش لەبەردەم بەشێكی زۆری خەڵكی ناوچەكەدایە و تەنانەت هەندێ وڵاتی ناوچەكەش كە لە رواڵەتدا سەقامگیرن، وەك ئێران و سعودیە، گیرۆدەی دەستی دژیەكین و بەشێكی لە خەڵكی وڵاتەكەیان خوازیاری گۆڕانكارین و ناڕەزاین لەو بارودۆخەی لە ئارادایە، لەبەر ئەوە ئەگەری روودانی ناڕەزاییەتی دەربڕینی جۆراوجۆر هەیە لەم وڵاتانەشدا. لە وڵاتی میسریشدا كە رژێمی سەربازی ناتوانێت كێشە بنەڕەتییەكانی ئەو وڵاتە چارەسەر بكات، كە هەموو ئەوانە ئاماژەن بە ناكۆكییەكی بەردەوام كە لە كۆتاییدا خەڵكی دێنەوە سەر شەقام و داوای گۆڕانكاری دەكەن و داوای چارەسەری هەندێ لە كێشەكانیان دەكەن.