پیتەر ویڵهوۆێر پرۆفیسۆرە لە بەشی زانستی سیاسی لە زانكۆی (Western Michigan)، بڕوانامەی دكتۆرای لە زانستی سیاسی لە زانكۆی جۆرجیا بەدەستهێناوە، شارەزا و تایبەتمەندی چەند بوارێكی گرنگە وەك پارتە سیاسییەكان، سیاسەت و ئایین و سیاسەتی ڕەگەزپەرستی. بۆ تاوتوێكردنی سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ئەمەریكا بە گشتی و سیاسەتی ئەو ئیدارەیە لە ئاستی پەرەسەندن و پێشهاتەكانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بە تایبەتی، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجامدا، ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

* بە گشتی چۆن لە سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ترەمپ دەڕوانیت و ئایا چۆن وەسفی سیاسەتی ئەم ئیدارەیە دەكەیت لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا؟
- ئاشكرایە كە سەرۆك ترەمپ سیاسەتێك پیادە دەكات كە خۆی باوەڕی وایە سیاسەتێكە دەبێتەهۆی هێنانەدی بەرژەوەندییە نەتەوەییەكانی ئەمەریكا و بە بۆچوونی خۆی زۆر جیاوازە لە سیاسەتەكانی سەرۆكەكانی پێش خۆی. كەواتە ئەو كەسێكی ناتەقلیدییە و لەسەر بنەمای دیدگایەكی دیاریكراو بۆ ڕۆڵی ئەمەریكا لە جیهاندا ڕەفتار دەكات. واتە لە كاتێكدا كە لە سەدەی پێشوودا، لە سەدەی بیستدا، بەو شێوەیە لە ئەمەریكا دەڕوانرا كە داینەمۆی ئابووریی جیهان و ئاڵاهەڵگری دیموكراسییە، ئەوا پێناچێت سەرۆك ترەمپ جەخت لەسەر ئەمە بكاتەوە، لەبری ئەوە جەخت لەسەر ئاسایشی ناوخۆیی وڵاتەكەی و ترس و نیگەرانی لە كۆچبەران دەكاتەوە. ئەوەی پەیوەندی بە سیاسەتی ئەو ئیدارەیەوە هەبێت لە ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەوا بە بۆچوونی من سیاسەتێكی گشتگیر و هەمەلایەنەی نییە بۆ ئەم ناوچەیە. كە ئێمە بینیمان بەم دواییە بڕیاریدا بە گواستنەوەی باڵیۆزخانەی ئەمەریكا لە ئیسرائیل بۆ قودس، كە ئەم بڕیارەش مایەی مشتومڕی زۆرە بە لای زۆرێك لە وڵاتانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە، بەتایبەتی وڵاتە عەرەبییەكان.
* باشە ئێوە باستان لەوە كرد كە سەرۆك ترەمپ دیدگایەكی دیاریكراوی هەیە بۆ وڵاتی ئەمەریكا و لەم ڕووەوە سیاسەتی تایبەت بە خۆی پیادە دەكات، پرسیارەكە ئەوەیە تا چەند سەركەوتوو بووە لە جێبەجێكردنی ئەم سیاسەتە و لە هێنانەدی ئامانجەكانیدا؟

- لە ڕاستیدا زەحمەتە ئەم پرسە یەكلابكەینەوە لە پەیوەندیدا بە سیاسەتی دەرەكییەوە، هەرچەندە دەتوانین بڵێین لە پەیوەندیدا بە سیاسەتی دەرەوەدا لە هەندێ ڕووەوە سەركەوتوو نەبووە، وەك هەنگاو و بڕیارەكانی بۆ كشانەوە لە چەند ڕێككەوتنێك، وەك ڕێككەوتنی بازرگانیی ئازاد و ڕێككەوتنی پاریس بۆ ژینگە. بەڵام لە هەندێ ڕووی دیكەوە سیاسەتێكی تەواو ئیستیفزازی گرتەبەر بەتایبەتی لە ئاست كۆریای باكووردا، كە ئێستا دەبینین كە دوای ماوەیەكی دوورودرێژە بۆ یەكەمجارە كۆریای باكوور و كۆریای باشوور گفتوگۆ دەكەن، هەرچەندە ڕوون نییە كە تا چەند دەتوانین بڵێین كە ئەو هۆكاری ڕوودانی ئەم گفتوگۆیانە بوو، بەڵام هەرچۆنێك بێت ئەم پەرەسەندنە لە كاتێكدا ڕوویدا كە ئەو ئیدارەی ئەمەریكای بەدەستەوەیە. هەرچۆنێك بێت هێشتا زووە ئەوە یەكلابكەینەوە كە ئایا سەركەوتوو بووە یان نا.
* بەڵام بە شێوەیەكی گشتی پێت وایە ئەمەریكا وردەوردە خۆی بە دوور دەگرێت لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لەم ناوچەیە پاشەكشە دەكات، ئەگەر وابێت ئایا ئاكام و دەرهاویشتەكانی ئەم خۆبەدوورگرتنەی ئەمەریكا لە ئاست ئەم ناوچەیەدا چی دەبێت؟
- ئەمە پرسیارێكی گەورەیە. سەرەتا دەبێت ئەوە بڵێم كە من هاوڕام كە ئەو خۆی بە دوورگرتووە لە ئاست ئەم ناوچەیەدا. ڕاستە ئەو زاواكەی خۆی دەستنیشانكردووە بۆ ئەوەی كار لەسەر پرسی گفتوگۆكانی نێوان ئیسرائیل و فەلەستین بكات، بەڵام تا ئێستا قسە و باسێكی زۆرمان نەبیستووە لە بارەی دەستپێكردنەوەی ئەو گفتوگۆیانە. لەبەر ئەوە زۆر زەحمەتە باس لەوە بكەین كە لەم ڕووەوە سەركەوتوو بووە. دوای ئەوە من پێم وایە ئەم ناوچەیە بە گشتی نەبۆتە ئەولەویەتێكی باڵا بۆ سەرۆك ترەمپ.


* هەر لە پەیوەندیدا بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە و ئەوەی پەیوەست بێت بە شەڕی دژ بە تیرۆرەوە بەتایبەتی داعش، دەبینین ئەم ڕێكخراوە بە ڕاددەیەكی گەورە تێكشكێنراوە، بەڵام ئەگەر ئیدارەی ترەمپ سەركەوتنی سەربازی ڕابگەیەنێت و چیتر بایەخ بەم ناوچەیە نەدات ئایا سەرهەڵدانەوەی گروپە تیرۆریستییەكانی هاوشێوەی ئەل قاعیدە و داعش نابێتە شتێكی حەتمی؟
- لە ڕاستیدا پێموایە تا ڕاددەیەكی دیاریكراو بەرپرسیارێتیی بەرەنگاربونەوە و ئیحتیواكردنی ڕێكخراوەكانی وەك ئەلقاعیدە و داعش دەكەوێتە ئەستۆی خودی وڵاتانی ناوچەكە، هەرچەندە ئەمەریكا دەتوانێت پشتیوانیی ئەو وڵاتانە بكات. بەڵام ئەوەی ئەمەریكا دەتوانێت ئەنجامی بدات تەنها بەكارهێنانی هێزە، بەڵام ئەو هۆكارانەی دەبنەهۆی هێنانەدی ئەو پەرەسەندنانە زۆربەیان هۆكاری ناوخۆیین. بەو پێیە بەرپرسیارێتییەكە بە ڕاددەیەكی گەورە لەسەر شانی حكومەتەكانی وڵاتانی ناوچەكەیە. هەروەها ئەوەی مایەی دڵخۆشی بوو ئەوەبوو كە زۆربەی شەڕەكە لەلایەن خودی وڵاتانی ناوچەكەوە كراوە، كە پێموایە ئەو ستراتیژییەتە سەركەوتووەكەیە و ئەوەش كاریگەریی درێژخایەنی دەبێت لەسەر جڵەوكردنی ڕێكخراوەكانی وەك داعش.


* هەروەك ئاشكرایە كە بەم دواییە وڵاتی ئێران چەند خۆپیشاندانێكی بە خۆوە بینی، كە بینیمان سەرۆك ترەمپ و چەند بەرپرسێكی دیكەی ئیدارەكەی لێدوانیان دا لەبارەی ئەو پەرەسەندنانەوە، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا پێشبینی ئەوە دەكەین كە ئەمەریكا فشاری زیاتر لەسەر ئێران بكات دوای ڕوودانی ئەو پێشهاتانە، بەتایبەتی كە ئیدارەی ترەمپ بەردەوام ئێران بەوە تۆمەتبار دەكات كە سەرچاوەی ناسەقامگیرییە لە ناوچەكەدا؟
- لە ڕاستیدا من بە وردی چاودێریی ئەو پەرەسەندنانەم نەكرد، بەڵام بە شێوەیەكی گشتی دەتوانم بڵێم كە ئیدارەی ترەمپ هەوڵدەدات هانی رژێمی ئێران بدات بۆ ئەوەی لێبووردە بێت لە ئاست ئەو كەسانەی هەڵگری بۆچوونی سیاسیی جیاوازن، بەڵام پێموایە رژێمی ئێران بە ڕاددەیەكی گەورە پارێزراوە لە ئاست فشارەكانی ئەمەریكا بۆ چۆنییەتی بەڕێوەبردنی كاروبارەكانی وڵاتەكەی، لەم ڕوانگەیەوە پێموانییە هەوڵ و كۆششەكانی ئەمەریكا كاریگەرییەكی ئەوتۆیان هەبێت لەسەر سیاسەتی ناوخۆیی وڵاتی ئێران.
* بەڵام پێتوایە هیچ كاریگەرییەكی هەبێت لە ئاست سیاسەتی دەرەوەی وڵاتی ئێران، بەتایبەتی ئەوەی پەیوەست بێت بە دەستڕۆیشتوویی و دەستتێوەردانی ئێرانەوە لە چەند وڵاتێكی ناوچەكەدا، وەك عێراق و سووریا و لوبنان و یەمەن؟
- لە ڕاستیدا لای من ڕوون نییە ئایا ئیدارەی ترەمپ سیاسەت و ستراتیژییەتێكی بەهێز و تۆكمەی هەیە بۆ ئیدارەدانی ئەم پرسە. من پێم خۆشە لێرەدا ئاماژە بەوە بكەم كە یەكێك لەو كێشانەی ئیدارەی ترەمپ بەدەستییەوە دەناڵێنێت بریتییە لە جێهێشتنی ئەم ئیدارەیە لەلایەن كەسانی شارەزا و پڕنەكردنەوەی پۆستە باڵاكانی ئیدارەكەیەتی، كە پێموایە ئەمەش ئاستەنگی بۆ ئەمەریكا دروستكردووە و بواری نادات سیاسەتێكی كاراتر پیادە بكات لە رێی وەزارەتی دەرەوەی وڵاتەكەیەوە بۆ ئەوەی بتوانێت كاریگەریی هەبێت لەسەر وڵاتێكی وەك ئێران.
* ئایا پێشبینییەكانت چین لەبارەی ئاڕاستە و ئاقاری سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی ترەمپ؟
- لە راستیدا ئەگەر ئێمە سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ لە ئاست ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لەبەرچاو بگرین، ئەوا بە تێڕوانینی من سیاسەتەكە بریتییە لە سیاسەتی خۆبەدوورگرتن. هەروەها ئەوەی بەدی دەكەین بریتییە لەوەی چەند وڵاتێكی دیكەی، وەك رووسیا و چین كاریگەرییان هەیە لەسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە لە رووی جوگرافییەوە نزیكترن و هەردوو وڵاتەكەش بەرژەوەندیی ئابووری و سیاسی ڕوونتریان هەیە لە ناوچەكەدا. كەواتە بەم شێوەیە من پێموایە كاریگەری و دەسترۆیشتوویی ئێمە لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كەم دەبێتەوە و لەبەرامبەردا كاریگەریی هەردوو وڵاتی چین و رووسیا هەڵدەكشێن. هەروەها باوەڕم وا نییە كە یەكێتیی ئەوروپاش خواستی ئەوەی هەبێت كە بە چڕوپڕی بەشداریی لە سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بكات.