جەیمس هۆڵیفیڵد خاوەنی بڕوانامەی دكتۆرایە لە زانستی سیاسی كە لە زانكۆی دیوك بەدەستی هێناوە. ئەندامی ئەنجومەنی پەیوەندییەكانی دەرەوە و توێژەری سیاسەتی گشتییە لە سەنتەری وودرۆ ویڵسۆن، ڕاوێژكاری چەندین ڕێكخراوی حكومی و ناحكومیی بووە. بۆ شرۆڤەكردنی هەلومەرجی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و چەند پرسێكی پەیوەندیداری دیكە، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجامدا و ئەویش بەم شێوەیە بۆچوونەكانی خۆی خستەڕوو.

* هەروەك ئاشكرایە دۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە بارێكی ناسەقامگیر و ناجێگیردایە، بەم دواییە چەند پەرەسەندنێكی دیكەش ڕوویاندا، وەك ئەو خۆپیشاندانانەی لە ئێران هاتنەئاراوە، ئێوە چۆن وەسفی ئەم بارودۆخە دەكەن؟
- بە گشتی پێموایە بارودۆخی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووریی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پەرەسەندنێكی زۆر خێرا بە خۆیەوە دەبینێت، ئەوەی پەیوەست بێت بە ئێرانەوە، ئەوا بارودۆخێكی لەرزۆك لە ئارادایە، كە ئێمە بینیمان خۆپیشاندان دژی رژێمی ئەو وڵاتە بەرپاكرا، كە پێموایە هۆكارەكەشی ناڕەزایی بوون و نیگەرانیی خەڵك بوو لە ئاست بەرەوپێشنەچوونی ڕەوشی ئابووریی وڵاتەكە. بەڵام ئایا ئەمە چ كاریگەری و ئاكامێكی دەبێت لەسەر هاوسەنگیی هێز لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەوا ئەمە وەك پرسیارێكی كراوە دەمێنێتەوە. لەلایەكی دیكەوە ئێمە دەبینین كە لە سعودیەش گۆڕانكاریی بایەخدار و جێی سەرنج هاتونەتەئاراوە، بەو پێیە دەتوانین بڵێین لە چوارچێوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و لەنێو جیهانی شیعە و سوننەشدا دۆخەكە بە ڕەوتێكی خێرا گۆڕانكاریی بەسەردا دێت، كە دەتوانین بڵێین بە دڵنیاییەوە ئەمە كاریگەریی دەبێت لەسەر هاوسەنگیی هێز. كە پێموایە پێویستە ئەمریكا و هێزەكانی دیكە، وەك ئەوروپا و ڕووسیا زۆر بە وریاییەوە مامەڵە لەگەڵ دۆخەكەدا بكەن و هەنگاو هەڵبگرن، بۆ ئەوەی ئاڵۆزتری نەكەن، واتە دەرفەت و كات بە خەڵكی ناوچەكە بدەن بۆ ئەوەی خۆیان هەڵبستن بە چارەسەركردنی كێشەكانیان. هەروەها ئومێدەكە ئەوەیە كە هەلومەرجی سوریا و عێراقیش سەقامگیر بێت بەتایبەتی دوای تێكشكاندنی داعش، كە ئەمەی دواییان پەرەسەندن و ساتەوەختێكی گرنگ بوو. كەواتە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە بارودۆخێكی زۆر ناسك و هەستیاردا تێدەپەڕێ و دووبارەی دەكەمەوە پێویستە هێزە جیهانییەكان بوار بدەن بۆ ئەوەی گەلانی ناوچەكە كار لەسەر چارەسەركردنی كێشەكانیان بكەن.
* ئەگەر لەسەر پرسی پەرەسەندنەكانی ئێران ڕابوەستین ئەوا ئاشكرایە تا ئێستا ئێران بە سوودمەند و بە براوەی سەرەكیی پەرەسەندنەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دانراوە، بەڵام ئایا دەكرێت بڵێین دوای هاتنەئارای ئەم خۆپیشاندانانە ئێران باجی سیاسەتەكانی دەرەوە و سەرقاڵبوونی بە وڵاتان و ناوچەكانی دیكەوە دەدات؟
- لە ڕاستیدا لە هەر شوێن و ناوچەیەك هاوسەنگیی هێز ئاڵوگۆڕی بەسەردا بێت، بە تایبەتی لە ناوچەیەكی لەرزۆكی وەك رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەوا دەبینین هێزە گەورەكان هەوڵدەدەن سوودی لێ وەربگرن و چاو لەوە دەبڕن كە پەرە بە دەستڕۆیشتوویی خۆیان بدەن و هەندێ جاری زیاتر لە توانای خۆیان دەیانەوێت برەو بەو دەستڕۆیشتوییە بدەن و ئەمەش دووچاری دژواریان دەكاتەوە، كە بە دڵنیاییەوە ئەم حاڵەتەش بەسەر ئێراندا جێبەجێ دەبێت، كە ئاشكرایە ئێران وەبەرهێنانی گەورەی كردووە لە شەڕی بە وەكالەتدا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، هەروەها هەڵساوە دەستتێوەردان لە هەر یەكە لە وڵاتانی عێراق و سوریا و لوبناندا. بە هەمان شێوە دەبینین سعودیە هەمان ڕێچكەی دووبارە كردۆتەوە و گرتۆتەبەر، وەك دەستتێوەردانی لە ڕەوشی یەمەندا كە دەبینین ناسەقامگیرییەكی زیاتری بە دوای خۆیدا هێناوە. لە ئەنجامدا ڕكابەرییەكی بەهێز هاتۆتەئاراوە لەنێوان سعودیە و ئێراندا، كە ڕاستە تا ئێستا دۆخەكە سەری نەكێشاوە بۆ شەڕێكی كراوە، بەڵام بە دڵنیاییەوە ناسەقامگیریی زیاتری لێ دروست بووە، ئێستاش ئەوە دەبینین كە لە ئێراندا ڕوویدا، بە هەمان شێوە سعودیەش بە گۆڕانكارییەكی ڕیشەییدا تێدەپەڕێت.
* ئەی چۆن لە ڕۆڵی ئیدارەی سەرۆك ترەمپ دەڕوانیت لە ئاست ئەم گۆڕانكاری و پەرەسەندنانەدا و چۆن لەو سیاسەتانە دەڕوانیت كە تا ئێستا ئەم ئیدارەیە لە ئاست ئەم ناوچەیەدا گرتوونیەتیەبەر؟
- بە تێڕوانینی من ئەمریكا لە سایەی ئیدارەی ترەمپدا ڕۆڵێكی زۆر خراپی گێڕاوە لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، بۆ نموونە دانپێدانانی بە قودسدا وەك پایتەختی ئیسرائیل هەنگاوێكی ناكامڵ بوو و هەڵەیەكی گەورەی سیاسی و دیپلۆماسی بوو لەلایەن ئیدارەی سەرۆك ترەمپەوە، بە هەمان شێوە خواستی سەرۆك ترەمپ بۆ ئەنجامدانی سیاسەتی دەرەكی لە ڕێی تویتەوە بیرۆكەیەكی زۆر خراپە و بگرە كارێكی زۆر مەترسیداریشە، چونكە بۆی هەیە سەربكێشێت بۆ سەرهەڵدانی كێشە و ناسەقامگیریی زیاتر.
* ئیدارەی ترەمپ ڕایگەیاندووە كە دەیەوێت سیاسەتێكی سەختگیرتر لە ئاست ئێراندا بگرێتەبەر، ئایا پێتوایە دوای ڕوودانی خۆپیشاندانەكانی ئێران ئیدارەی ترەمپ هەوڵەكانی چڕتر بكاتەوە لە دژی رژێمی ئەو وڵاتە؟
- لە ڕاستیدا ڕوونە كە ئیدارەی سەرۆك ترەمپ خوازیاری ئەوەیە رژێمی ئێران بكەوێتە بارێكی ناسەقامگیرەوە و بگرە گۆڕانكاری لە رژێمی ئەو وڵاتەشدا بكرێت، كە دەتوانین بڵێین ئەم خواستە- واتە گۆڕینی رژێمی ئێران- بۆتە سیاسەتێكی ڕانەگەیەنراوی هەندێ لە بەرپرسەكانی ئیدارەی ترەمپ، بەڵام بە تێڕوانینی من هەر دەستتێوەردانێكی گەورەی ئەمەریكا لە دۆخی ئێراندا، دەبێتەهۆی ئەوەی هەلومەرجەكە بە ئاڕاستەیەكی خراپتردا بڕوات. لەبەر ئەوە بە بۆچوونی من پێویستە بوار بە خەڵكی ئێران بدرێت بۆ ئەوەی خۆیان كۆنتڕۆڵی دۆخ و ڕەوشی وڵاتەكەی خۆیان بكەن، بە ئومێدی ئەوەی پەرەسەندنێكی سیاسی دوور لە سەركوتكاری و خوێنڕێژییەكی بەربڵاو بێتەئاراوە لەو وڵاتەدا. كەواتە بە دڵنیاییەوە پێویستە پشتیوانی لە هاتنەئارای كۆمەڵگەیەك یان سیستمێكی كراوەتر و دیموكراتر بكەین لە ئێراندا، بە ئومێدی ئەوەی رژێمی ئەو وڵاتە بە دەم داخوازییەكانی خەڵكەوە بێت و - هەروەك ئاماژەم پێكرد - سەركوتكاری و خوێنڕشتن دروست نەبێت.
* ئایا پێشبینییەكانت بۆ ئایندەی ئەم ناوچەیە چین، ئایا ئەگەر واقیعیانە لە دۆخەكە بڕوانین دەكرێت ئومێدی ئەوە بخوازین پەرەسەندنی ئیجابی بێتەوە ئاراوە، یاخود ڕەوشەكە بە جۆرێكە كە بوار بە پێشبینیەكی لەم چەشنە نادات؟
- لە ڕاستیدا ئەم ناوچەیە بەردەوام بارودۆخێكی لەرزۆك و ناسەقامگیر و پر لە ناكۆكی باڵی بەسەردا دەكێشێت، كە پێویستە هەمو هەوڵ و كۆششێك بخەینەگەڕ بۆ سەقامگیركردنی هەلومەرجی سەر ئەرزی واقیع بەتایبەتی لە عێراق و سوریا، هەروەك چۆن كارمان كرد بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەلقاعیدە و داعش كە لە هەوڵی ناسەقامگیركردنی ناوچەكەدا بوون. هەروەها پێویستە هانی هێنانەئارای گفتوگۆ لە نێوان شیعە و سوننەدا بدەین بۆ ئەوەی دۆخەكە كەمتر ناجێگیر بێت و كەمتر ئاڕاستەی ململانێ و ناكۆكی بگرێتەبەر، بەڵام ئەمەش كات و سەردەمێكی درێژخایەنی پێویستە.
* كەواتە ئایا پێتوانییە بەم نزیكانە دۆخەكە بەرەو باشتر بچێت؟
- لە ڕاستیدا لەم ساتەوەختەدا ڕوون نییە ئایا دۆخی ئێران بە كوێ دەگات، كە من ئومێدەوارم شەڕی ناوخۆیی لەو وڵاتەدا دروست نەبێت، هەرچەندە من نیگەرانم لەبارەی دۆخی ئێرانەوە. هەروەها لای من ڕوون نییە ئایا دۆخی سعودیەش بە چ ئاڕاستەیەكدا پەرەدەستێنێت، كە ئاشكرایە محەمەد بن سەلمان دەیەوێت گۆڕانكاریی گەورە بكات لە وڵاتەكەیدا و لەنێو ئەم دۆخە ئاڵۆزەدا بەرژەوەندییەكانی سعودیە بەدی بهێنێت، كە دەیەوێت ڕووبەڕووی پیاوانی ئایینی بێت. من خۆم تەمەننای ئەوە دەكەم كە سیاسەتێكی میانڕەوتر و نەرمتر لەلایەن سعودیە وئێرانەوە ببینم، بە چەشنێك كە ببنەهۆی خاوبوونەوەی بارگرژییەكانی سوریا و عێراق و شوێنەكانی دیكە. لێرەدا دەمەوێت جەخت لەسەر ئەوە بكەمەوە كە بە ڕاستی پێویستە هاوكاری ئەو كۆمەڵگەیانە بكەین بۆ ئەوەی ئاڕاستەیەكی كراوەتر بگرنەبەر، بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ڕاستییەی كە گۆڕانكاری بە خێرایی ڕوونادات و دەبێت زۆر بە وریاییەوە هەنگاو هەڵبگرین و كارێك نەكەین كە دۆخەكە خراپتر و ئاڵۆزتر بكەین.