مارك كاتز پڕۆفیسۆری بەشی سیاسەت و حكومەتە لە زانكۆی جۆرج مەیسۆن، شارەزا و تایبەتمەندی كاروباری رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و رۆڵی رووسیایە لەم ناوچەیەدا، بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی دۆخی ئێستای ناوچەكە و چۆنیەتی هەڵسەنگاندن و شرۆڤەكردنی ئەو رووداوانەی هاتوونەتەئاراوە و ئایندەی ئەم ناوچەیە، گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسیارێكی ئاراستەكردو ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

رووسیا بۆ هاوپەیمانەكانی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست سەلماندوویەتی كە لە ئەمریكا زیاتر جێگەی متمانەیە

* چۆن لە بارودۆخی ئێستا ناوچەكە دەڕوانیت، بەتایبەتی دوای ئەو پەرەسەندن و پێشهاتە خێرایانەی بەم دواییە هاتنەئاراوە؟
- ئاشكرایە كە نیگەرانییەكی زۆر لەئارادایە لەبارەی هەڵكشانی بارگرژی و ناكۆكییەكانەوە، وەك زیادبوونی بارگرژی لە نێو وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و هەڵكشانی ناكۆكیی نێوان سعودیە و ئێران.
* پێشبینی ئەوە دەكەیت كە ناكۆكییەكان بە چەشنێك پەرە بستێنن كە سەربكێشن بۆ رووبەڕووبوونەوە، یان پێكدادانێكی راستەوخۆی نێوان سعودیە و ئێران، یاخود ئەمە بە ئەگەرێكی دوور و ناواقیعی دەزانن؟
- ئەمە رێی تێدەچێت، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئەمە چۆن روودەدات، چونكە ئەگەر تۆ لە وڵاتی سعودیە بڕوانیت، ئەوا دەبینیت لە پێگەیەكی بەهێزدا نییە بۆ ئەوەی كار لە دژی ئێران بكات. من پێموایە ئەوەی سعودیە ئاواتەخوازێتی ئەوەیە كە لە ساتەوەختی روودانی شەڕ و ناكۆكیدا ئەمریكا لە بەرژەوەندی وڵاتەكەی دەستێوەردان بكات، بەڵام بە باوەڕی من رەنگە ترەمپ –هەرچەندە دژ بە ئێران بێت- ئامادە نەبێت كارێكی لەم چەشنە بكات.
* واتە پێتوایە سعودیە دوچاری هەڵەی حیسابات دەبێت كاتێك پێیوایە لە هەر هەڵكشانێكی بارگرژی و ئاڵۆزیدا دەتوانێت پشت بە ئەمریكا ببەستێت؟
- لە راستیدا ئەمە كێشەكەیە، چونكە ئێمە دەتوانین ئەمە بشوبهێنین بە بیركردنەوەی نەمسا و سربیا و هەنگاریا لە سەرەتای جەنگی یەكەمی جیهانیدا، كە هەردوو وڵاتی نەمسا و هەنگاریا بەتایبەتی كردەوەیەكی توندتریان ئەنجام دەدا، لەبەر ئەوەی پێیانوابوو هێزە مەزنەكان پشتیوانیان لێدەكەن، بەڵام ئێمە دەزانین دواتر چی روویدا و چ دەرئەنجامێكی مەترسیدار هاتەئاراوە. ئێستاش ئێمە دەبینین كە شازادەی جێنشین، محەمەد بن سەلمان، بە شێوەیەكی توند رەفتار دەكات لە یەمەن و لە قەتەردا، مەبەستم ئەوەیە بڵێم ئەو هێندەی سەركردەكانی بەساڵاچووەكانی سعودیە بە حەزەرەوە هەنگاو هەڵناگرێت.


* باشە ئێوە باستان لەوە كرد كە لە حاڵەتی روودانی شەڕ و ناكۆكی راستەوخۆی نێوان سعودیە و ئێران رەنگە ترەمپ ئامادە نەبێت لە بەرژەوەندیی سعودیە دەستێوەردان بكات، بەڵام ئێمە دەزانین بەم دواییە ئیدارەی ترەمپ ستراتیژیەتێكی نوێی دژی ئێران راگەیاندووە، ئایا چاوەڕوان ناكەن ئەمریكا هەنگاوی كرداری و توندتر دژی ئێران بگرێتەبەر؟
- پرسیارەكەی من ئەوەیە ئایا ئەو ستراتیژیەتە چییە؟ مەبەستم ئەوەیە بڵێم ئەوان رایانگەیاندووە كە دەیانەوێت رێكاری توندتر بگرنەبەر، بەڵام من دڵنیا نیم لەوەی چۆن ئەم ستراتیژییەتە جێبەجێ دەكەن، چونكە من لەسەر ئەرزی واقیع ئەمە بەدی ناكەم. هەروەها ئەوەی تا ئێستا ئەمریكا ئەنجامی داوە، بریتییە لە سەپاندنی سزای زیاتر، بەڵام ئێران زۆر بە ئاسانی خۆی لەگەڵ ئەو سزایانەدا گونجاندووە. بە هەمان شێوە ئەمریكا دوچاری دژواری بۆتەوە لە هەوڵەكانیدا بۆ گۆشەگیركردنی ئێران، چونكە زۆربەی بەشەكانی دیكەی جیهان ئامادەن كار لەگەڵ ئێراندا بكەن، ئەگەرچی هاوڕاش نەبن لەگەڵیدا. هەروەها ئەو وڵاتانەی دیكە نایانەوێت هەڵوێستێكی دژومنكارانە لە ئاست ئێراندا بگرنەبەر، تەنیا لەبەر ئەوەی ترەمپ خوازیاری كارێكی لەم چەشنەیە.


* كەواتە پێتوایە جگە لە كاردانەوەیەكی راستەوخۆی سەربازی لە دژی ئێران، ئەمریكا ناتوانێت بە شێوەیەكی بەرچاو ئێران ناچار بكات هەڵوێست و سیاسەتەكانی بگۆڕێت؟
- ئەمریكا لە رابردوودا ئەم كارەی نەكردووەو پێناچێت لە داهاتووشدا پەنا بۆ كارێكی لەم چەشنە ببات، هەروەها ناكرێت ئەم كارە تەنیا لە رێی گرتنەبەری سیاسەتی هێرشی سەربازییەوە ئەنجام بدرێت. بۆ نموونە، سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما ئەوە بوو كە دەبێت شتێك هەبێت ئێران ترسی ئەوەی هەبێت لە دەستی بدات بۆ ئەوەی بتوانیت ناچاری بكەن رەفتارەكانی بگۆڕێت. بەڵام ئەمە بۆچوونێك نییە كە ئیدارەی ترەمپ لەگەڵیدا هاوڕا بێت.
* بەڵام هەرچۆنێك بێت لە ئێستادا هاوسەنگیی هێز لە ناوچەكەدا لە بەرژەوەندیی ئێراندایە، ئایا پێتوایە تا چەند ئێران دەتوانێت درێژە بەم باڵادەستییە بدات؟
- بە دڵنیاییەوە ئێران پەیوەندییەكی باشی هەیە لەگەڵ پێكهاتەی شیعەی هەندێ لە وڵاتانی ناوچەكە، وەك عێراق و سووریا و عەلەوییەكانی سووریا، بەڵام پەیوەندییەكی باش، یان دەستڕۆیشتوویی نییە لە نێو سوننەكاندا، هەمان شت لە پەیوەندی بە كوردیشەوە راستە. لەبەر ئەوە هەندێ فاكتەری سروشتی هەن كە دەبنە بەربەست لەوەی ئێران ئەوەندە بەهێز بێت. مەبەستم ئەوەیە ئێران هەندێ هاوپەیمانی لە ناوچەكەدا بەدەستهێناوە، بەڵام من پێموانییە بتوانێت كاری زیاتر بكات لەو رووەوە، واتە نابینم كە پێكهاتە و لایەنەكانی دیكە رووبكەنە ئێران و بچنە سەنگەری ئێران. واتە راستە ئێران لە پێگەیەكی بەهێزدایە، بەڵام باوەڕم وایە هەل و مەرجی ناوچەكە –نەك تەنیا هەوڵ و هەڵوێستەكانی ئەمریكا- بوونەتە رێگر لەوەی ئێران دەستڕۆیشتوویی و دەسەڵاتی زیاتر بەسەر ناوچەكەدا بەدەست بهێنێت.


* بەڵام بەلای كەمەوە دەتوانین بڵێین ئێران براوەی بارودۆخی هەردوو وڵاتی سووریا و عێراقە، چونكە ئێران رۆڵێكی كارا و بگرە یەكلاكەرەوەی بینی لە رزگاركردنی رژێمی ئەسەددا، هەروەها لە عێراقیشدا توانیویەتی رۆبچێتە نێو جومگەكانی دەوڵەتی عێراقییەوە؟
- ئەمە راستە و ئێران توانیویەتی ئەم كارە بكات، بەڵام ئەوەی هۆكار بووە بۆ ئەوەی ئێران ئەم پێگەیە بەدەست بهێنێت، ئەوەیە كە ئەو گرووپ و لایەنانەی نوێنەرایەتی بەرەی ركابەریان كردووە، گروپگەلی سوننەی جیهادی بوون، كە نەك تەنیا ترس و نیگەرانییان لای شیعە و كورد دروست كردووە، بەڵكو لای خودی سوننەكانیش بەدیلێكی قبووڵكراو نەبوون. ئەوەی پەیوەندی بە رزگاربوونی ئەسەدەوە هەبێت، ئەوا ئەمە راستە، بەڵام پاراستن و درێژەپێدانی حوكمڕانیی عەلەوی پێویستی بە هەوڵ و كۆششی دژوار هەیە، تەنیا ئەو كاتە نەبێت كە بتوانێت سوننەكان بەلای خۆیدا رابكێشێت، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەوان ئامادەن، یان دەیانەوێت كارێكی لەم چەشنە بكەن؟ چونكە تا ئێستا پێناچێت نە ئەسەد و نە حزبوڵا و نە ئێران بتوانن ئەم كارە بكەن. تاكە لایەنێك كە پێدەچێت بیەوێت هەنگاوێكی لەم چەشنە هەڵبگرێت، رووسیایە، بەڵام من پێموایە موبالەغە دەكرێت لەبارەی رۆڵی رووسیاوە.


* لە كۆتایی وەڵامەكەتدا ئاماژەت بە رووسیا و رۆڵی ئەو وڵاتە كرد، بەڵام ئایا پێتوانییە رووسیا توانیبێتی بوون و پێگەی خۆی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەتی لە سووریادا بچەسپێنێت و پێگەی خۆی لەو وڵاتەدا بەهێز بكات؟
- راستە رووسیا ئەم كارەی كردووە، بەڵام ئەمە بۆ دوو هۆكار دەگەڕێتەوە، یەكەمیان ئەوەیە ئەمریكا بایەخی بە دۆخی سووریا نەداوە- بە چاوپۆشین لەوەی خۆی چی رادەگەیەنێت-، هەروەها رووسیا سوودی لەو واقیعە وەرگرتووە كە ئێران و حزبوڵا زۆربەی كارەكانیان ئەنجامداوە، مەبەستم ئەوەیە بڵێم راستە رووسیا هێزی ئاسمانی بەكار هێناوە، بەڵام ئەوەی لەسەر ئەرزی واقیع و لە گۆڕەپانەدا شەڕی كردبێت، حزبوڵا و ئێرانییەكان بوون. كەواتە ئەگەر ئەو دوو هۆكارە نەبوونایە، ئەوا رووسیا نەیدەتوانی هێندەی ئێستا دەستڕۆیشتوو بێت، هەر لەم روانگەیەوە دەتوانین بڵێین تاوەكو ئەو دوو هۆكارە بە جێگیری بمێننەوە، ئەوا رووسیاش دەتوانێت پارێزگاری لەم دەستڕۆیشتووییەی خۆی بكات، چونكە رووسیا زیاتر سوودی لەم دوو هۆكارە (مانەوەی ئێران لە سووریا و بایەخنەدانی ئەمریكا بە سووریا) وەرگرتووە، نەك ئەوەی خۆی بێت و راستەوخۆ كۆنتڕۆڵی دۆخەكە بكات.


* ئەی چۆن رۆڵی رووسیا هەڵدەسەنگێنیت لە پەیوەندی بە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزمەوە؟ ئایا پێتوایە رووسیا دەتوانێت رۆڵێكی كارا ببینێت لەم رووەوە؟
- لە راستیدا رووسیا ئەوەی بۆ وڵاتە خۆسەپێنەكانی ناوچەكە خستۆتەڕوو كە وڵاتەكەی هاوپەیمانێتی متمانەپێكراوترە لە ئەمریكا، واتە رووسیا فشار دروست ناكات بۆ كرانەوەی دیموكراسی و هەنگاوی هاوچەشنی دیكە. هەروەها وڵاتانی ناوچەكەش كاتێك دەبینن ركابەرەكانیان پەیوەندی باشیان لەگەڵ رووسیادا هەیە، ئەوا ئەوانیش بە پێویستی دەزانن پەیوەندییەكی باش لەگەڵ رووسیادا دروست بكەن، هەروەها هەندێ جار ئامانجیان لە دروستكردنی پەیوەندی لەگەڵ رووسیادا بۆ ئەوەیە ئەمریكا بایەخێكی زیاتریان پێبدات، چونكە دەزانن زۆربەی ئەمریكییەكان رووسیا بە ركابەر دەزانن. هەرچۆنێك بێت، ناكرێت لایەنێك تەنیا پشت بە رووسیا ببەستێت، چونكە تۆ دەبینیت كاتێك رووسیا چەك بە وڵاتێك دەفرۆشێت، ئەوا لە هەمان كاتدا چەك بە وڵاتە ركابەرەكەی دەفرۆشێت. لەبەر ئەوە پێموایە ناكرێت كەس بە تەنیا پشت بە رووسیا ببەستێت.
* بەڵام لە پەیوەندی بە دۆخی سووریاوە، ئایا بە بێ رێككەوتنی نێوان رووسیا و ئەمریكا هەلومەرجی ئەو وڵاتە ئاسایی دەبێتەوە؟
- لە راستیدا من پێموایە رەنگە ئێران و توركیا دەستڕۆیشتوویی زیاتریان هەبێت لە سووریادا بە بەراورد بە رووسیا، من دەمەوێت ئەوە بڵێم كە ئەمریكا و رووسیا بە تەنیا ناتوانن دۆخی سووریا چارەسەر بكەن، بەڵكو چارەسەركردنی دۆخەكە پێویستی بە بەشداریی چەند كاراكتەرێك هەیە.


* ئایا پێتوایە رەوتی رووداوەكان ئایندەی ئەم ناوچەیە بە چ ئاقار و ئاڕاستەیەكدا دەبەن؟
- لە راستیدا ئەگەر پەرەسەندنێكی ئیجابی هەبێت ئەوەیە كە لە ئێستادا داعش كەمتر بەهێزە بە بەراورد بە رابردوو، بەڵام ئەمەش خۆی لە خۆیدا بۆتەهۆی زەقكردنەوەی ناكۆكیی نێوان ئێران و لایەنەكانی دیكە، لەلایەكی دیكەوە سعودیە و ئیسرائیلیش كار بۆ ئەوە دەكەن كە ئیدارەی ترەمپ كارێك ئەنجام بدات لەم رووەوە، بەڵام ترەمپ كەسێك نییە خوازیاری خۆتێوەگلان بێت لە شەڕێكی درێژخایەنەوە، بۆ نموونە كاتێك چەكی كیمیایی لە سووریا بەكارهات، ئەوا چەند موشەكێكی ئاراستەی ئەو وڵاتە كردو رێككاری دیكەی نەگرتەبەر، واتە ترەمپ كاردانەوەیەكی عاتیفییانەی هەبوو، بە بێ ئەوەی ئەمە هەوڵ و كۆششێكی درێژخایەنی بە دوادا بێت. هەروەها من دەمەوێت ئاماژە بۆ ئەوە بكەم كە ئەوەی لە ئێستادا مایەی نیگەرانی زیاترە، ئەوەیە كە لە نێو خودی وڵاتاندا روودەدات، نەك لە نێوان دوو دەوڵەت، یان زیاتردا، ئێوە لەو هەوڵانە بڕوانن كە لە نێوخۆی سعودیەدا دەدرێت، هەروەها ئەو شەڕەی لە یەمەن دەگوزەرێت. نیگەرانییەكی دیكە ئەوەیە كە سەركردەكان لە توركیا، یان سعودیە بە حەزەرەوە هەنگاوهەڵنەگرن، بەڵكو سەركێشی بكەن، واتە مەترسییەكە ئەوەیە سەركردەكان بڕیاری نادروست بدەن و لە دەرئەنجامدا دۆخەكەش لە كۆنتڕۆڵ دەربچێت، هەروەك ئەوەی لە جەنگی یەكەمی جیهانیدا روویدا.