دوای ئەو هەموو پێشێلكاری و سەرپێچی و تاوانانەی لەم ماوەیەدا لەسەر دەستی حكومەتی عێراق رووبەڕووی هەرێمی كوردستان بووەوە، جێی خۆیەتی هەڵوەستە لەسەر ئەوە بكرێت كە رێگاكان چین بۆ چارەسەركردنی ئەم دۆخە و بۆ كۆتاییهێنان بەم هەلومەرجە نالەبار و ناهەموارە؟ ئایا كورد دەتوانێت چی بكات و ئاسۆی چارەسەر لەگەڵ حكومەتی عێراقدا تا چەند لەبارە، یاخود ئایا ئومێدێك بۆ گەیشتن بە چارەسەر لەگەڵ ئەو حكومەتەدا ماوە؟ ئەمانە و چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار بوونە تەوەری دیدارێكی گوڵان لەگەڵ شاخەوان عەبدوڵا ئەندامی ئەنجومەنی نوێنەرانی عێراق لەسەر فراكسیۆنی زەرد، كە لێرەدا پوختەكەی بڵاو دەكەینەوە.

* لە 16ی ئۆكتۆبەردا خەڵكی دووزخورماتوو رووبەڕووی پێشێلكاری و كاولكاری بوونەوەو چەندین تاوان دەرهەق بە خەڵكی سڤیلی ئەو شارە ئەنجامدرا، ئێوە وەكو نوێنەرانی كورد لە بەغدا چۆن دەڕواننە ئەو تاوانانە و چیتان بۆ ئەم كەیسە كردووە؟
- دوای بڕیاری لەشكركێشی بۆ سەر ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم كە بە ناوی یاسا و جێبەجێكردنی دەستوورەوە ئەنجامدرا، سەدان یاساو دەیان بڕگەی دەستووری پێشێل كراون. بەتایبەتی پێشێلكردنی ماددەی 9ی دەستووری كە بە هەموو شێوەیەك بەكارهێنانی هێزی چەكداری لە دژی هەر پێكهاتەیەكی عێراقی قەدەغە كردووە، نەك هەر ئەمە، بەڵكو ئەو هێز و گروپە چەكدارانە سەدان تاوانیان دژی خەڵكی بێتاوان و سڤیلی دانیشتووانی ئەو ناوچانە ئەنجامدا. هەر لە تاوانی كوشتن و رفاندن و تەقاندنەوەو سووتاندنی ماڵە كوردەكان و دزین و بەتاڵانبردنی ماڵ و حاڵیان، ئەم تاوانانەش لە تەواوی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم هەر لە خانەقینەوە تا دەگاتە شنگال ئەنجام دراوە، بەتایبەتی لە قەزای دووز خورماتوو كە زۆربەی پێشێلكاری و تاوانەكانی دژ بەم شارە ئەنجامدراون. هەروەها جگە لە بابەتی رفاندن و كوشتن و تاڵانكردن، سیاسەتی تەعریبكردن لەم ناوچانە جێبەجێ كراوە، لەلایەكی ترەوە بێ رێزی و سووكایەتیكردن بە ئاڵاو پیرۆزییەكانی نەتەوەی كوردو سەركردەكانی تاوانێكی دیكەیە كە ئەم چەكدارانە لەم ناوچانەدا ئەنجامیان داون. ئەمە جگە لە ئەنجامدانی كۆمەڵێك تاوانی ئیداری هەر لە گواستنەوەی فەرمانبەران و پۆلیسەكان تاوەكو سزادان و دەستگیركردنیان. من بۆ خۆم لەمبارەیەوە راپۆرتێكم گەیاندە نێردەی نەتەوە یەكگرتووەكان –بەشی مافی مرۆڤی- لەبەغدا، كە هەموو ئەو تاوانانە بە دۆكیومێنت كراون. ئێستا دۆخی ئەو ناوچانەی داگیركراون، ناهەموارو نائاساییەو گەڕاوەتەوە بۆ دۆخی سەردەمی بەعس، نەك هەلومەرجی 2014 هەروەك ئەوەی حكومەتی عێراق بانگەشەی بۆ دەكات، كەوابێت، یان دەبێت حكومەتی ئێستا بگەڕێتەوە بۆ ئەو شوێنەی كە پێش ساڵی 2003 لێی بوو، یاخود دەبێت رێگە بدرێت ئەو كەسانەی شەرەفی بەشداریكردنیان لە رزگاركردنی ئەو ناوچانەدا بەركەوتووە، بگەڕێنەوە بۆ ئەو ناوچانە.


* باس لەتاوانی دەستدرێژی بۆ سەر نامووسی كورد دەكرێت كە لەلایەن حەشدی شەعبییەوە لە دوزخورماتوو ئەنجام دراوە، ئایا لەو راپۆرتەدا ئەم تاوانەش دیكۆمێنت كراوە؟
- بەداخەوە سێ حاڵەتمان دەستنیشان كردووە لە تاوانی دەستدرێژی بۆ سەر ئافرەتان كە یەكێك لە قوربانییەكان لە ژیاندا نەماوە، ئەوانی دیكەش بەهۆی قێزەوەنیی تاوانەكەو باری كۆمەڵایەتیی كەسەكان و خێزانەكانیان ئامادە نین لەبەرامبەر میدیا قسە بكەن. لە رۆژی 16 ئۆكتۆبەرەوە تا ئەمڕۆ هەر تاوانێكی دەستدرێژی و رفاندن و كوشتن و دزی رووی دابێت، چەكدارەكانی حەشدی شەعبی لێی بەرپرسیارن، چونكە ئەم حاڵەتانە پێشتر لەو ناوچانەدا كە هێزی پێشمەرگەی لێ بوو، رووی نەدەدا، ئێستا ئەوان ئەگەر بە فەرمییش ئەم كارە نەكەن، ئەوا ئیستغلالی دەسەڵات و نفووزیان دەكەن بۆ ئەنجامدانی ئەو تاوانانە.

* ئێمە دەزانین جێبەجێكردنی ماددەی 140 كە تەنیا چارەسەرە بۆ ئاساییبوونەوەی دۆخی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم، ئایا لە ئێستادا بۆ جێبەجێكردنی ئەم ماددەیە هیچ ئەگەر و ئومێدێك هەیە؟
- من لەمبارەیەوە بڕوام نە بە حكومەتی ناوەندی و نە بە پەرلەمانی عێراق هەیە، بۆ جووڵاندنی ئەم دۆسێیە پێویستە پەنا بۆ لایەنی سێیەمی نێودەوڵەتی ببەین، تاوەكو فشارێك لەسەر عەبادی دروست بكات، بۆ ئاساییكردنەوەی ئەو ناوچانە و جێبەجێكردنی ماددەو بڕگەكانی دەستوور، بەتایبەتی ماددەی (140) كە تایبەتە بە چارەسەركردنی كێشەی ناوچە كێشە لەسەرەكان، بەپێچەوانەوە ئەگەر ئەمە نەكرێت لەماوەیەكی كەمدا جەماوەری ئەم ناوچانە هەروەك چۆن لەساڵی 1991 و 2003 چۆن لەدژی بەعس راپەڕین، بەهەمان شێوە بەسەر رژێمەكەی عەبادیشدا دەتەقێنەوە.


* بەڵام ئێستا نزیكەی 200 هەزار هاووڵاتیی كورد لە خانەقینەوە تاكو شنگال بەتایبەتی لەهەردوو شاری داقوق و دووزخورماتوو ئاوارەو دەربەدەر بوون و لەم زستانەدا لە دۆخێكی سەختدان؛ ئایا بۆچی سەرۆك وەزیران و وەزارەتی كۆچ و كۆچبەران كە وەزیرەكەی كوردە لەئاست ئەو مەینەتی و نەهامەتییەدا نییەو هاوكاری و یارمەتی نەگەیاندۆتە ئەو ئاوارانە؟
- لە راستیدا بێدەنگی و بێهەڵوێستی سەرۆك وەزیران لە بەرامبەر ئەو تاوانانەی لەو ناوچانە روویانداوە، دەبێتە هۆی ئەوەی خۆیشی ببێتە هاوبەش و شەریكی ئەو تاوانانە. جێگای داخیشە وەزارەتی كۆچ و كۆچبەران كە بەرپرسەكەی كوردە هاوكاری بۆ زۆر لە ناوچەكان ناردووە، بەڵام بۆ كەیسی ئاوارەكانی دووزخورماتوو و ناوچە كوردستانییەكانی دیكە زۆر بێ هەڵوێستە و كەسێكە هیچی پێ ناكرێت و هەر چاوەڕوانی ئەوەشی لێدەكرا.
* بەڵام لە ئێستادا باس لەوە دەكرێت عێراق بە تەواوەتی كەوتۆتە ژێر ركێفی ئێرانەوە و دەسەڵات و بڕیار لەدەستی حكومەتی عێراقی دەرچووە، ئێوە لەم رووەوە راتان چییە؟
- ئێستا عێراق بۆتە داردەستی ئێران، نەك مەسەلەكە ئەوە بێت كە ئێران دەستێوەردان دەكات، عێراق وەكو بەكرێگیراوێكی ئێران كاردەكات و هەموو جموجووڵەكانی بە بڕیاری ئێرانە و عەبادی و حكومەتەكەی بەتەواوەتی كەوتوونەتە ژێر هەژموونی ئێرانەوە. هەربۆیە باشترین بژاردە لەبەر دەمی كورددا كشانەوەیە لە پرۆسەی سیاسی و گەڕانەوەیەتی بۆ ئەوەی دواتر بە شێوەیەكی دیپلۆماسی داوای ئەو ناوچانە بكاتەوە، بەپێچەوانەوە شۆڕشێكی چەكداری لە خانەقینەوە تاوەكو شنگال دەست پێ دەكات.

* ئاوارەكانی ناوچە كوردستانییەكان گلەیی و رەخنەیەكی زۆریان هەیە و پێیانوایە وەك پێویست هاوكاری نەكراون و بە لایەنە پەیوەندیدارەكان بە هانایانەوە نەچوون، بۆچوونی ئێوە لەم رووەوە چییە؟
- لە راستیدا لە سەرەتاوە هەڵوێستوەرگرتن هەبووە، بەڵام من دەتوانم بڵێم كەمتەرخەمی هەبووە، دواتر خەڵكی ئەو ناوچانە یارمەتی و هاوكارییان ناوێت، ئەوان زەمینەیەكی لەباریان دەوێت بۆ گەڕانەوەیان، چونكە زۆربەی خەڵكی لە دووزخورماتوو، تەنانەت لە كەركووكیشدا توانایەكی دارایی باشیان هەبوو، ئەوان داواكارن لەحكومەتی هەرێمی كوردستان و حزبە كوردستانییەكان یا زەمینەیەك بۆ گەڕانەوەیان دابین بكەن، یاخود چەك و تەقەمەنی بدرێتە گەنجەكانیان و شۆڕشێكی سەرتاسەری هەڵگیرسێنن و خۆیان ناوچەكانیان ئازاد بكەن.


* باشە لە پەیوەندی بەم پرسەوە چۆن لە هەڵوێستی پەرلەمانتارە كوردەكانی نێو پەرلەمانی عێراق دەڕوانن؟
- سەبارەت بە پەرلەمانتارانیش هەڵسوكەوت و رەفتاری هەندێكیان دەچێتە قاڵبی خیانەتەوە، نەك بێهەڵوێستی، تا ئێستا پەرلەمانتاری كورد لە بەغدا هەیە 50 رۆژە تاوانەكانی دووزخورماتوو روویانداوە، جورئەتی نەبووە بەوشەیەكیش باسی بكات، جێگری سەرۆكی پەرلەمان تا ئێستا نەچۆتە دووز خورماتوو لەكاتێكدا ئەو پۆستە پۆستی كوردە و دەیتوانی 20 بۆ 30 ئەندام پەرلەمان بباتە ئەوێ. ئەمانە لەبەرامبەر ئیمتیازات و پۆست چاویان داخستووە لەبەرامبەر ئەو هەموو تاوانانەی دژ بە كورد دەكرێن. ئەمە لە كاتێكدا دەكرا هەر یەكێك لە ئەندام پەرلەمانەكان لەلای خۆیەوە هەوڵی بخستایەتەگەڕ، ئەمە جگەوەی دەكرا فراكسیۆنە كوردییەكانی نێو پەرلەمان هەوڵی دەستەجەمعییان هەبوایە. بەڵام بەداخەوە بابەتەكە بەڵگەی ناوێت بەوەی ئێمە خەڵكی ناپاك و خۆفرۆشمان تێدایە، باشترین بەڵگە ئەندام پەرلەمانمان هەیە سێ ساڵە سەردانی شاری كەركووكی نەكردبوو كەچی كاتێك داگیركراو حەشدی شەعبی هاتن سەردانی كرد و چووە بارەگاكانیان و پیرۆزبایی لێكردن، مێژووی ئەم خیانەتە بۆ ئێستا ناگەڕێتەوە، بەڵكو لە وتوێژەكانی ساڵی رابردووی بودجەشدا من پێویستیم بە یەكهەڵوێستی و یەكڕیزیی ئەوان بوو، بۆ ئەوەی شایستە داراییەكانی هێزی پێشمەرگە لە بەغدا وەرگرینەوە، ئەوان وتیان ئێمە بەنیازین نەوتی كەركووك لەكورد وەربگرینەوە، بۆیە دەنگ بە بودجەی پێشمەرگە نادەین. دواتر ئەمە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە حزبەكانیان هەڵوێستیان لەبەرامبەردا وەرنەگرتووە، چونكە ئەندام پەرلەمانیان هەیە چوار ساڵە لەدژی كورد قسە دەكات، كەچی پۆستەكەی لەناو فراكسیۆنەكەی بەرزكراوەتەوە. تەنانەت كار گەیشۆتە ئەو راددەیەی كە لەناوخۆی هەرێمیشدا حزب هەیە ئەندامیان لەسەر ئاستی سەركردایەتی پێی وتووم لەلایەن گروپێكەوە بانگ كراوم و موحاسەبەكراوم لەسەر ئەوەی وتوومە دووزخورماتوو فرۆشراوە.
* داواكاریت لە پەرلەمانتار و بەرپرسە كوردەكانی بەغدا چییە؟


- من دەڵێم شەرمە پەرلەمانتار و وەزیری كورد لە بەغدا بێت و كورد دوچاری ئەو دۆخە بێت، بۆیە پێویستە ئێمە لە پرۆسەی سیاسی بكشێینەوە و گەڕانەوەی ئاوارەكان بۆ سەر زێدی خۆیان و گەڕانەوەی پێشمەرگەو ئیدارەی هاوبەش بكرێتە پێشمەرجی گفتوگۆ بۆ دانوستاندن لەگەڵ عێراقدا و بۆ گەڕانەوە بۆ نێو پرۆسە سیاسییەكە.


* باسی مەرجەكانی عەبادیت كرد بۆ دەستپێكردنی گفتوگۆكان، ئەمەش هەمووی لە چوارچێوەی گەمەكردن بەكاتەوە دێت بۆ ئەوەی ئەو گەمارۆیەی لەسەر كوردستان دانراوە، كاریگەری زیاتر بێت و نەهامەتی خەڵكی كوردستان قورستر بكرێت، ئایا لەبەرامبەر ئەم گەمارۆ و سزا توندانە بۆچی نوێنەرانی كورد هەڵوێست وەرناگرن، خۆ گەمارۆ و سزای كادیرو لایەنگرانی یەك حزب نادات، تاوەكو لەمەشدا یەكدەنگ نەبن؟
- غروورو پێداگریی بەغدا لەسەر سزادانی خەڵكی كوردستان دوو هۆكاری هەیە، یەكەمیان بۆ پێداگریی تاران دەگەڕێتەوە، دووەمیان بابەتی نزیكبوونەوەی وادەی هەڵبژاردنەكانە كە بەداخەوە لەناو عێراقدا بەتایبەتی لای شیعەكان واباوە هەركەسێك زۆرترین دژایەتی خەڵكی كوردستان بكات زۆرترین دەنگ بەدەست دەهێنێت.


* دواپرسیارمان سەبارەت بە بودجەی گشتیی عێراق و بەشە بودجەی كوردستانە، ئایا ئەو پرۆژەیە چی بەسەر هات و ئەگەری گۆڕانكاری لە پشكی كورد هەیە بۆ لە 17%ی پێشووی ؟
- بودجە وەكو هەموو بەرنامەو كارێكی تری ئەم وڵاتە كۆمەڵێك سەرپێچی و پێشێلكاری و هەڵەی یاسایی و دارایی تێدا بوو، بەتایبەتی بوونی هەندێك دەستەواژەی نادەستووری بەرامبەر هەرێمی كوردستان و كەمكردنەوەی پشكی هەرێمی كوردستان بێ ئەوەی هیچ سەرژمێرییەك ئەنجام بدرێت و مەسەلەی بودجەی وەزارەتی پێشمەرگەو دەستنیشان نەكردنی بودجەیەك بۆ پارێزگای هەڵەبجەو نەبوونی هیچ بودجەو پارەیەك بۆ ئاوەدانكردنەوەی ئەو ناوچە كوردستانییانەی شەڕی تێدا رووداوە، تەنانەت ددانی پێدا نەنراوە كە تاوان لەو ناوچانە ئەنجامدراوەو چەندین تێبینی دیكە لەلایەن فراكسیۆنە كوردستانییەكانەوە دەستنیشان كرابوون و لەگەڵ زۆربەی پەرلەمانتاران كۆدەنگی هەبوو، هەربۆیە پرۆژەی بودجە رەوانەی ئەنجومەنی وەزیران كرایەوە، بەڵام ئەگەر پشكی هەرێمی كوردستان بۆ 17% بگەڕێتەوە وەكو ساڵانی رابردوو، هەر جێبەجێ ناكرێت، هەربۆیە دەگەڕێمەوە سەر ئەو راوبۆچوونەی سەرەتا كە دەبێت لایەنی سێیەمی نێودەوڵەتی فشار بخاتە سەر حكومەتی عێراق، یا دەبێت كورد لە پرۆسەی سیاسی بكشێتەوە، من لەم هاوكێشەیە تێناگەم ئەم حكومەتەی عێراق كورد دەكوژێت و ماڵ و حاڵی تاڵان دەكات و دەیسووتێنێت و دەیتەقێنێتەوە، كەچی لە پرۆسەی سیاسی ناكشێینەوە، چونكە تا لە حكومەتەكەی عەبادی بین، واتە ئێمەش رازین لەبەرامبەر كوشتنی هاووڵاتیانی كوردو دەركردنی، چیتر نابێت ئەم شەرمەزاری و ریسوابوونە قبووڵ بكەین و دەبێت بە زووترین كات بڕیاری كشانەوە لە پرۆسەی سیاسی بدەین.