راڵف پیتەرز، نووسەر و ستراتیژیستە و ئەفسەری خانەنشینی هەواڵگری سوپای ئەمریكایە، خاوەنی 33 كتێبە، ستووننوسی نیویۆرك پۆستە و شرۆڤەكاری ستراتیژی كەناڵی تەلەفزیۆنی فۆكس نیوزە. گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسێكی لەگەڵدا تاوتوێ كرد كە تەوەرە سەرەكییەكانی پەیوەست بوون بەو بارودۆخەكەی لە ئێستادا لە ناوچەكە و لە كوردستاندا هاتوونەتەئاراوە، هەروەها پرسی هەڵكشانی بارگرژیی ناوچەیی نێوان سعودیە و ئێران و ئایندەی ئەم ناوچەیە، ئەویش بەم شێوەیە تێڕوانینەكانی خۆی خستەڕوو.

* سەرەتا دەمانەوێت بپرسین چۆن وەسفی ئەو بارودۆخە دەكەیت كە لە دوای 16ی ئۆكتۆبەرو دوای ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی لە كوردستان هاتنەئاراوە؟
- ئەوەی لە دوای ریفراندۆمی سەربەخۆیی روویدا، جێی داخ بوو، بەڵام لە هەمان كاتدا پێشبینیكراو بوو. چونكە سەرجەم دەوڵەتە دراوسێكانی كوردستان ترسیان هەیە لەو كاریگەرییەی كە كوردستانی ئازاد دروستی دەكات لەسەر دانیشتوانی كوردی وڵاتەكەیان، لەگەڵ ئەوەشدا، بە تێڕوانینی من، گەورەترین نائومێدی بریتی بوو لە كاردانەوەی ئەمریكا، مەبەستم لە نائامادەیی ئیدارەی ترەمپ بوو بۆ بەلەبەرچاوگرتن و بەدیهێنانی دادپەروەری بۆ كێشەی كورد. من ناڵێم پێویست بوو ئەمریكا پشتیوانیی تەواوی لە ریفراندۆم بكردایە، بەڵكو دەبوو بەرگری لە كورد بكردایە لەبەرامبەر هێزە سەركوتكارییە ئیقلیمییەكان. كێشەی بنەڕەتی ئەمریكا ئەوەیە كە حكومەتەكەی لە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست تێناگات. هەمیشە ئەمریكا هەوڵی ئەوە دەدات ببێتە میانگیرێكی بێلایەن، یان دادوەرێكی بێلایەن بۆ هەموو لایەك. بەڵام لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا شكست دەهێنێت ئەگەر بێتو هەوڵی رازیكردنی هەموو لایەك بدات. پێویستە پشتیوانی لایەنێك بكات و پێوەی پابەند بێت. ڤلادمیر پوتین لەم راستییە تێدەگات. ئەو بڕیاریدا لایەنی سووریا بگرێت و لەگەڵ ئەسەددا مایەوە، بە چاوپۆشین لەوەی تا چ راددەیەك كردارەكانی، كرداری دڵڕەقانە و تاوانكارانە بوو. بەڵام پوتین براوە بوو، ئەسەدیش وەك كەسێكی لاواز دەركەوت كاتێك لەلایەن پوتینەوە بانگكرا، ئەو ناچار بوو بەرەو مۆسكۆ بەڕێ بكەوێت و تەنانەت سووریا لە گفتوگۆكانی نێوان رووسیا-ئێران و توركیا دوور خرایەوە كە پەیوەست بوون بە ئایندەی سووریاوە. بەڵام ئەوەتا هێشتا ئەسەد لە دەسەڵاتدا ماوەتەوە، ئەویش بە پشتیوانیی پوتین. ئەمە لە كاتێكدا پوتین تەنیا بایەخ بە بەدەستهێنانی ئامانجە ستراتیژییەتەكانی دەدات و لێبڕاوانە هەوڵی بەدیهێنانیان دەدات. بەڵام ئەمریكا هەوڵ دەدات دادپەروەرییەكی تایبەت بە خۆی بەدی بهێنێت. هەرچۆنێك بێت، مەبەستی من ئەوەیە ئەمریكا گەمژەو متمانەپێنەكراو بووە كاتێك پشتیوانییەكی باشتری كوردی نەكردووە.


* هەروەك دەزانن لە ئێستادا هەرێمی كوردستان سەرقاڵی ئەوەیە بارودۆخەكە تێپەڕێنێت، بە تێڕوانینی ئێوە پێویستە كوردستان چی بكات و دەتوانێت چی بكات؟
- گەورەترین خاڵی لاوازی كوردستان دووبەرەكی و لێكترازانی ناوخۆییە. ركابەریی نێوان پارتە سیاسییەكان، بزووتنەوە و لایەنەكان توانای كوردی ئیفلیج كردووە لە بەدیهێنانی بەرەوپێشچوون بە ئاراستەی سەربەخۆیی یان خۆبەڕێوبەرییەكی تەواو. ناكۆكیی نێوان لایەنە ئایدیۆلۆژییەكان، خانەوادە سیاسییەكان و كەسایەتییە مەحەلییە دەستڕۆیشتووەكان دەبنە بەربەست لە بەردەم ئەوەی كورد پەرە بە تواناكانی خۆی بدات. هەروەها ئەم جیاوازییە ناوخۆییانە بوارێكی لەبار دەڕەخسێنێت بۆ ئەوەی هێزەكانی دیكە كورد دابەش بكەن و بەكاری بهێنن. گەلی كوردستانی گەورە- كوردی عێراق، سووریا، توركیا و ئێران- پێویستیان بە سەركردەگەلێك هەیە كە هێنانەدی ئامانجی ئازادی بخەنە سەرووی بەرژەوەندییە تایبەتییەكانی خۆیانەوە. هەروەك وتراوە هێز لە یەكگرتن و یەكێتیدایە.
* ئایا هاوڕایت لەگەڵ ئەوەدا كە لە دوای 16ی ئۆكتۆبەرەوە، ئێران توانیویەتی باڵادەستیی خۆی بچەسپێنێت لە عێراقدا؟ ئەگەر وابێت ئایا ئاكامەكانی هەژموونی ئێران لەسەر بەرژەوەندییەكانی ئەمریكا و تەواوی ناوچەكە چییە؟
- لە راستیدا پێش ریفراندۆمەكەی كوردستانیش دەستڕۆیشتوویی ئێران بەسەر حكومەتی بەغداوە دەستڕۆیشتووییەكی زۆر بەهێز بوو. بەڵام كاتێك دێین و شرۆڤە بۆ دۆخە ئیقلیمییەكەی دەكەین، من پێم باشترە باس لە دەستڕۆیشتوویی فارسی بكەین، لەبری دەستڕۆیشتوویی ئێرانی، چونكە ئێران دەستی داوەتە جێبەجێكردنی پرۆژەیەكی سەركەوتووی بنیادنانی ئیمپراتۆریەتی فارسی، هاوشێوەی ئەو ئیپمراتۆریەتە فارسییەی 2،500 ساڵ پێش ئێستا بوونی هەبوو. هەروەها ئەوەی تا ئێستا تاران بەدەستی هێناوە جێی سەرنجە، چونكە ئێران بە ئابووری و بناغەیەكی نەتەوەیی تا راددەیەك لاوازەوە، توانیویەتی لە رێی گرتنەبەری ستراتیژیەت و بەكارهێنانی لێهاتووییەوە هەژموونی خۆی بە ئاراستەی رۆژئاوای وڵاتەكەیدا درێژە پێبدات، بە تێپەڕبوون لە عێراق و سووریا و لوبنان تا دەگاتە سەر دەریای سپی ناوەڕاست. لە ئێستادا، زۆرینەی عەرەبی شیعەی عێراق پێیانوایە بەرژەوەندیی هاوبەشیان هەیە لەگەڵ شیعەی فارسیدا و حكومەتی عێراقیش لە پێگەیەكدایە كە ناتوانێت بە ئاشكرا لە هیچ پرسێكدا ئێران پشتگوێ بخات. بەڵام بە تێپەڕبوونی كات عەرەبی شیعەی عێراق خۆیان لە پێگەیەكدا دەبیننەوە كە وەك هاووڵاتی پلە دوو مامەڵەیان لەگەڵدا بكرێت، چونكە هەروەك ئاشكرایە فارسەكان سووكسەرنجی عەرەب دەدەن، بەڵام ئەو كاتە زۆر درەنگ دەبێت بۆ ئەوەی كارێك ئەنجام بدەن لەو بارەیەوە، ئەگەرچی لە ئێستادا درەنگ نییە. بەڵام ئەوەی مایەی ناڕەحەتی و نائاسوودەیی منە ئەوەیە هەڵوێستی ئەمریكا زۆر كورتبینانە بووە، چونكە بە بێ بوونی روئیایەكی ستراتیژی درێژخایەن بۆ ناوچەكە، ئێمە هەڵساین بە بەكارهێنانی هێزە سەربازییەكەمان، بۆچی؟ بۆ برەودان بە ئامانجەكانی ئێران و ئێستاش داوامان لێدەكرێت سووریا جێبهێڵین، واتە (دەستبەرداربوونی كورد لەو وڵاتەدا)، بەم زووانەش داوامان لێدەكرێت زۆربەی هێزە سەربازییەكانمان لە عێراقدا پاشەكشە پێبكەین. فارسەكان و رووسەكان ئێمەیان وەك ئامرازێك بەكارهێنا و ئێمەش پتر سەرقاڵ بووین بە كێشە بەپەلەكانەوە و تەنیا بیرمان لە شەڕەكە دەكردەوە.
* چۆن ئایندەی كوردستان دەبینیت؟
- من بەردەوام خەون بەوەوە دەبینم رۆژێك بێت كوردستانی ئازاد ببینم، كە سەرجەم ناوچە كوردییەكان و سەرجەم ئەو شارانە لەخۆبگرێت كە لە رووی مێژووییەوە شاری كوردی بوون. بە دڵنیاییەوە، چەندین بەربەست و دژواری هەن، بەڵام گوڕ و تینی خەونەكە هەر بە بەهێزی دەمێنێتەوە. تەحەددییەكە ئەوەیە ئەو خەونە بكرێتە راستی. هەروەها من پێموایە ئەمریكا هەڵەیەكی گەورە و ساویلكانەی كرد لە ساڵی 2003دا كاتێك دیپلۆماتكارەكانی ئێمە رازی نەبوون بە دابەشكردنی عێراق و دروستكردنی دەوڵەتی ئازادی كوردستان لە باشووردا. ئەمە لە كاتێكدا عێراق، سووریا، لوبنان و چەندین دەوڵەتی ناوچەیی دیكە دەوڵەتی دەستكردن، سنوورێكی ناكارایان هەیە و سەدەیەك پێش ئێستا ئەوروپییەكان بە پێی بەرژەوەندییەكانی خۆیان دایانڕشتن. لەم روانگەیەوە، من پێشبینی بەردەوامبوونی شەڕ و ناكۆكییەكان لە ناوچەكەدا دەكەم، پێشبینی هەڵكشان و داكشانی توندوتیژی دەكەم. چونكە بەم زووانە تیرۆریزمی سەلەفی كۆتایی نایەت.
* شرۆڤەت چییە بۆ ئەو پەرەسەندنانەی لە ناوچەكەدا روودەدەن، بەتایبەتی هەڵكشانی بارگرژیی ئەم دواییە لە نێوان ئێران و سعودیە؟
- سعودییەكان ترسنۆكن. ئێرانییەكان شەڕكەری سەرسەختن. سعودییەكان كەلوپەلی سەربازی زۆر باشتریان هەیە، بە بەهای ملیارەها دۆلار، بەڵام لە حاڵەتی روودانی هەر شەڕێكدا و ئەگەر لایەنی دەرەكی دەستێوەردان نەكات، ئەوا ئێرانییەكان لە هەموو بەرەیەكدا سعودییەكان دەبەزێنن. بە دڵنیاییەوە دۆخەكە بەم ئاراستەیەدا ناڕوات، چونكە ئێمە لە بەرژەوەندیی سعودیە دەستێوەردان دەكەین. ناكۆكی و شەڕێكی لەم چەشنەش بە رەوتێكی خێرا هەڵدەكشێت. لە دەرئەنجامدا دەبینین سعودییەكان هیچ گۆڕانكارییەكیان ئەنجام نەداوە، ئەوان گریمانەی ئەوەیان كرد كە ئەمریكا شەڕی ئێران دەكات و براوەش دەبێت. بەڵام لە سایەی ئیدارەی ئۆبامادا، بارودۆخە ناوچەییەكە بە چەشنێك ئاڵۆز بوو كە ئەوەتا دەبینین لە ئێستادا ناكۆكی گەیشۆتە بەر دەرگای سعودیە. ئێوە لە بێتوانایی سەربازی سعودیە بڕوانن لە یەمەندا، بێ سەروبەرەیی و دەستەپاچەیی. ئێستا یەمەن بۆتە زۆنگاوێك بۆ سعودییە. لەلایەكی دیكەوە، ئێران هێز و وەكیلەكانی خۆی (وەك حزبوڵا) بەكار دەهێنێت بۆ بەدەستهێنانی سەركەوتنێكی ستراتیژی لە سووریادا. بەڵام بە دڵنیاییەوە، هەمیشە مێژوو لەگەڵ ئێمەدایە و جێمان ناهێڵێت. هەروەك نووسەری ئەمریكی، ویلییام فولكنەر جارێكیان وتی، نەك تەنیا مێژوو لەبیر نەكراوە، بەڵكو تەنانەت رابردووش رابردوو نییە. زۆرینەی فارسی نێو ئێران هەستێكی بەهێزی ناسنامەیان هەیە. ئەم هەستە لای سعودییەكان بوونی نییە. لە ئێستادا سعودییەكان دەستیان داوەتە چاكسازیی ناوخۆیی و لەسەر ئاستی دەرەوەش ململانێی هێز دەكەن، ئومێدی ئێمەش ئەوەیە ئەمە لە بەرژەوەندیی تەواوی ناوچەكە بێت و درەنگوەخت نەبێت.
* ئایا ئایندەی ناوچەكە چۆن دەبینیت؟
- باشترین سیناریۆ ئەوەیە كە ئاشتی بێتەئاراوە، ئەگەرچی نایەكسانی و پشێویش باڵی بەسەردا كێشابێت، بەڵام ئەگەری هاتنەئارای ئەمەش لاوازە، چونكە هێزە شەڕانگێزەكان بە ناوچەكەدا بڵاو بوونەتەوە و ناڕەوێنەوە. ئەوەی پەیوەندی بە خراپترین سیناریۆشەوە هەبێت، ئەوا ئەوەندە زۆرن كە زەحمەتە بتوانین هەڵبژاردن بكەین لە نێوانیاندا. تاكە بەرەوپێشچوونێك كە بەدی بكەم، نائومێدبوونێكی زۆر لە نێو عەرەبە سوننەكاندا دروست بووە لە ئاست داعشدا، ئەویش دوای دڵڕەقی و سەركوتكاریی خەلافەتەكەیان بینی. بەڵام ئێوە لەم كاولكارییە بڕوانن كە داعش لێی بەرپرسیارە، چەندین شاری مەزن بوونەتە وێرانە و كوژراوەكانی لە ژمارەكردن نایەن. لە ئێستاشدا ناوچەكە پتر دەگەڕێتەوە بازنەی ململانێیەكی تەقلیدی نێوان هێزە گەورەكان، بە هێزی ئیقلمی و دەرەكییەوە. بەڵام ئێوە لە سەدەی 19 و سەرەتای سەدەی 20 مەڕوانن بۆ دۆزینەوەی مۆدێلێك بۆ ناوچەكە. باشترین مۆدێل بۆ ئایندەی نزیكی ناوچەكە هێشتا 2،000 ساڵ و بگرە پتریش دوورە. ئەگەر من بمەوێت دوایین راسپاردەم هەبێت بۆ دۆستە كوردەكانم ئەوەیە: هەرگیز خراپەكاری مەكەن لەگەڵ كەمینەكاندا، یاخود وا دەرمەكەون كە خراپەیان لەگەڵدا دەكەن. لە رووی نێودەوڵەتییەوە كەمینەكان باشترین كارتن بەدەست ئێوەوە. پێویستە كورد وەك پارێزەری ئێزیدی، مەسیحی، سۆفی و هەر كەسێكی دیكە كە پێویستی بە پاراستن هەیە، دەركەوێت. بەرگریكردن لە كەمینەكان رەنگدانەوەیەكی زۆر باشی دەبێت لەسەر شانۆی جیهانی و مامەڵەی سەخاوەتمەندانە لەگەڵیاندا دەبێتەهۆی ئەوەی بە تێپەڕبوونی كات پشتیوانی نێودەوڵەتیتان بۆ دروست بێت. بەڵام من ناتوانم بڵێم كە ئایندەی نزیك لە بەرژەوەنديی هەموو لایەكدا دەبێت. تەنانەت ئێرانییەكان/فارسەكانیش لە كۆتاییدا زیاد لە سنووری خۆیان تێدەپەڕن و دووچاری دۆڕان دەبن.