چاكسازی و تەرشیقی وەزارەتی پێشمەرگە دوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر و داگیركردنی كەركووك و ناوچە كوردستانییەكانی دووبارە دابڕاو لە كوردستان، بووەتە پێداویستییەكی قۆناغەكە، بەتایبەتی دوای تێكچوونی سەقامگیری و ئاسایشی ناوچە جێ ناكۆكەكان، ئەم پرسە و چەند پرسێكی پەیوەست بە كۆبوونەوەكانی نێوان وەزارەتی پێشمەرگە و وەزارەتی بەرگری عێراق و پەیوەندییەكانی وەزارەتی پێشمەرگە لەگەڵ هێزەكانی هاوپەیمانان، لەم دیمانەیەدا ئاراستەی جەبار یاوەر ئەمینداری گشتی وەزارەتی پێشمەرگە كراوە و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

لە ئێستادا وەزارەتی پێشمەرگە سەرقاڵی خۆڕێكخستنەوەیەو چەند هەنگاوێكی چاكسازیش هەڵگیراون



* ئەگەر سەرەتا بەشێوەیەكی گشتی پرسیار لەوە بكەین ئایا دوای رووداوەكانی 16ی ئۆكتۆبەر وەزارەتی پێشمەرگە چۆن سەر لەنوێ خۆڕێكخستنەوەی بۆ هێزی پێشمەرگەی كوردستان كردووە؟ هەروەها باس لەوە دەكرێت كە هەندێك لە لیواكانی پێشمەرگە گۆڕانكارییان تێدا كراوە؛ ئایا ئەو گۆڕانكارییانە چۆنن؟
- بەهۆی ئەو هەلومەرجەی كە روویدا بەتایبەتی دوای ئەوەی حكومەتی فیدڕالیی عێراق بڕیاری دا بە هێزی سەربازی و بە پلانێكی تاكلایەنە هێزەكانی خۆی و حەشدی شەعبی لەناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی ئیدارەی هەرێم بڵاوە پێ بكات، لەو ناوچانەی كە بەپێی ماددەی 140ی دەستوور بە ناوچە جێ ناكۆكەكان دادەنرێت. ئەوا دوای ئەوەی لە شەڕی داعشدا بە درێژایی ناوچەكانی دیالە تا شنگال هەر لە سنووری ئێرانەوە تا دەگاتە سنووری سووریا هێڵێكی بەرگری دروست بوو، بەڵام لەو كاتەدا هێزی پێشمەرگە هاتە دوای ئەو هێڵەوە. بەمەش یەكەكانی لیواكانمان لە هێڵەكانی تەماس و بارەگاكانی خۆیان دوور كەوتنەوە، بە رادەیەك لە هەندێك شوێندا كشانەوەكە شێوازێكی ناڕێكخراوەیی پێوە دیار بوو، بەتایبەتی لە سنووری گەرمیان تا دەگاتە سنوورەكانی دوبز كە زیاتر لە 8 لیوای پیادەی وەزارەتی پێشمەرگەی تێدا بوو، هەندێك لە یەكەكانی ئەو لیوایانە بەرەو ناوچەكانی قەرەهەنجیر و بانی مەقان و قادر كەرەم كشانەوە و لەوێ جێگیر بوونەوە، هەندێكی دیكەیان لەدیوی ئاڵتون كوپری بۆ نزیك ناوچەكانی قوشتەپە كشانەوە. هەربۆیە دوای ئەوە راستەوخۆ كۆبوونەوەی باڵای ئەنجومەنی بەرگری لە وەزارەتی پێشمەرگە بە ئامادەبوونی فەرماندە باڵاكان ئەنجامدرا، دوای ئەوەی لێژنەیەكی باڵای وەزارەتمان دروستكردو ئەركی سەردانیكردن و سەرژمێری و ئامار و هەڵسەنگاندنی چەك و تەقەمەنی و شوێنی نیشتەجێبوون و رێوشوێنە سەربازییەكانی تری ئەو لیوایانەی پێ سپێردرا، بۆ ئەوەی دووبارە سەر لە نوێ ئەو 8 لیوایە لەسەر شێوازی نیزامی 3 فەوجی رێك بخەینەوە. ئومێدەكە ئەوەیە بتوانین لە ماوەی مانگێكدا ئەم كارە ئەنجام بدەین.

* دیارە وەزارەتی پێشمەرگەی كوردستانیش وەك وەزارەتەكانی دیكەی حكومەت پێویستی بە چاكسازی هەیە، باس لەوە دەكرێت كە پێشمەرگەی بندیواریش هەیە؛ واتا ناو هەیە و حزووریان نییە، پرسیار ئەوەیە ئایا وەزارەتی پێشمەرگە پێویستی بە چاكسازی و تەرشیق هەیە؛ ئەگەر پێویستێتی چ بەرنامەیەكتان بۆ ئەم چاكسازی و تەرشیقە داناوە؟
- وەزارەتی پێشمەرگەش وەكو وەزارەتەكانی دیكەی حكومەتی هەرێمی كوردستان كێشەی زۆری میلاكاتی هەیە، بەداخەوە زۆر جار لە كەناڵەكانی راگەیاندن تەنیا ناوی وەزارەتی پێشمەرگە دێت، لەكاتێكدا وەزارەتێكی وەكو وەزارەتی كارو كاروباری كۆمەڵایەتی زیاتر لە 100 هەزار مووچەخۆری هەیە بە ناوی كەمئەندامی، ئەم حاڵەتە لە ئابوور دا پێی دەوترێت (بێكاریی رووپۆشراو) ئەمەش بووەتە كێشەیەكی گەورە بۆ حكومەتی هەرێم، ئەوەتا كوردستان یەك ملیۆن و 400 هەزار مووچەخۆری هەیە، منیش لەگەڵ ئەوەدام ژمارەی مووچەخۆرانی هەرێمی كوردستان بەراورد بە ژمارەی دانیشتوانی كوردستان زۆرە، راستە ئێمە لە وەزارەتمان خاوەنی پێشمەرگەیەكی زۆرین كە لە ئەركی سەربازیدان، بەڵام خاوەنی ژمارەیەكی زۆری خانەنشینی پێشمەرگە و كەمئەندامیشین.
بۆ چارەسەركردنی ئەم حاڵەتانە و چاكسازی لە وەزارەتی پێشمەرگە چەند هەنگاوێكی گرنك نراوە لەوانە:
1. لە رێگەی لێژنەیەكەوە پێداچوونەوە بە پێكهاتەی هەیكەلی دیوانی وەزارەتی پێشمەرگە و كەمكردنەوەی میلاكات كراوە، وە نەبێت ئەوەی زیادە دەستبەرداری بین، بەڵكو دەیگوازینەوە بۆ یەكە شەڕكەرەكانی سەر بە لیواكانی پیادە.
2. لێژنەیەكی دیكەی وەزارەت سەرقاڵی پێداچوونەوەیە بە پشكنینی تەندروستی پێشمەرگە كەمئەندامەكان، كە ژمارەیان 8400 پێشمەرگەی كەمئەندامە و تا ئێستا لە پشكنینی تەندروستی 3400 كەسدا 1300 كەسیان لەو پشكنینە دەرنەچوون، واتە كەمئەندام نەبوون و كەسی ساغ بوون. ئەم لێژنە پزیشكییەش زۆر بە پڕۆفیشناڵی و شارەزاییەوە كارەكانیان ئەنجام داوە.
3. بەڕێوەبەرایەتی چاكسازی لە وەزارەتی پێشمەرگە دامەزراوە، واتە دوای ئەوەی بە هاوبەشی لەگەڵ شارەزایانی سەربازیی ئەڵمانی و ئەمریكی و بەریتانی پرۆژەیەكی 35 خاڵی بۆ چاكسازی لە هەموو جومگەكانی هێزەكانی پێشمەرگە ئامادە كرا، بەم نزیكانە ئەفسەر و كارمەندانی تیمەكانی ئەو بەڕێوەبەرایەتییە دەست بە جێبەجێكردنی خاڵ بە خاڵی پرۆژەكە دەكەن.
بەمشێوەیە لەوەزارەتی پێشمەرگە لە رووی پراكتیكییەوە دەستكراوە بە پرۆژەیەكی چاكسازی هەر لە پێداچوونەوە بە هەیكەل و میلاكات و ژمارەی كەمئەندامانەوە، تاوەكو جێبەجێكردنی خاڵ بە خاڵی پڕۆژەی بەڕێوەبەرایەتی چاكسازیی وەزارەت.
* وەك باس دەكرێت لەدوای 16ی ئۆكتۆبەر بەردەوام كۆبوونەوە لەنێوان وەزارەتی پێشمەرگە و هێزەكانی عێراق بوونی هەیە، بەڵام ئەوەی تێبینی دەكرێت هەست بە گۆڕانكارییەكی ئەوتۆ ناكرێت كە جۆرێك لە رێككەوتن لەنێوان هێزی پێشمەرگە و سوپای عێراق هاتبێتەئاراوە، ئایا كۆبوونەوەكانتان بەردەوامن و تا ئێستا بە كوێ گەیشتووە؟
- لە رێكەوتی 29/10/2017 تاكو 3/11/2017 شاندێكی باڵای وەزارەتی پێشمەرگە بە سەرپەرشتی بەڕێز كەریم شنگالی وەزیری پێشمەرگە (بەوەكالەت) و كۆمەڵێك فەرماندەی باڵای پێشمەرگە كە بەندەشیان لەگەڵدا بووم، سێ كۆبوونەوەمان لە شاری موسڵ لەگەڵ شاندی باڵای وەزارەتی بەرگری عێراق ئەنجام داوە. لەو كۆبوونەوانەدا گفتوگۆ كرا لەسەر چەند خاڵێك، لەوانە: بڵاوبوونەوەی هێزەكانی حكومەتی عێراق لە هەندێك ناوچە بەتایبەتی ئەو ناوچانەی كە هێشتا سوپای عێراق پێشڕەوییان بۆ نەكردبوو كە رووبەڕووبوونەوەی تێدا رووی دا، وەكو ناوچەكانی گوێر و دیبەگە و شێخان، دیارە گفتوگۆكان لەبارەی ئەوە بوو كە حكومەتی هەرێمی كوردستان رێگر نییە لەوەی وەكو پێش 2014 بە هاوبەشی لەنێوان هێزی پێشمەرگە و هێزەكانی سوپای عێراق لەو ناوچانە ئیدارەی ئاسایش و بەرگری ئەو ناوچانە لەئەستۆ بگرن، بەڵام لەسەر جۆری ئیدارەی ئەمنی لەگەڵ حكومەتی عێراق ناكۆك بووین و بیرۆكەی جیامان هەبوو، تەنانەت لەسەر جۆری ئەو هێزە چەكدارانەی عێراق كە بڕیارە لەو ناوچانە بڵاوەیان پێ بكرێت، راوبۆچوونی جیاوازمان هەبوو، ئەوان دەیانویست هێزەكانی سوپاو حەشدی شەعبی و پۆلیسی فیدڕالی و هێزەكانی دژەتیرۆر لەو ناوچانە بڵاوەیان پێ بكرێت، لە كاتێكدا ئێمە پێمانوابوو تەنیا سوپای عێراق بوونی هەبێت. هەروەها ئێمە راوبۆچوونمان جیاواز بوو لەسەر ئەو ناوچانەی سوپا و هێزەكانی پێشمەرگەی تێدا بڵاودەبێتەوە، سوپا و هێزەكانی پێشمەرگە دەبێت لە دەرەوەی سەنتەری شارەكان بن، چونكە لە زۆربەی ناوچەكان پۆلیس ئەركی پاراستنی سەرو ماڵی هاووڵاتیان دەگرێتە ئەستۆ و تەنانەت پۆلیسەكانیش زۆربەیان سەر بە پارێزگای نەینەوان و میلاكاتی وەزارەتی ناوخۆی عێراقن، ئیتر بۆچی لە زوممار و تلكێف و شێخان و باشیك و شنگال سوپای عێراق بڵاوەی پێ بكرێت؟ مەسەلەی دەروازە سنوورییەكان و قەبارەو ژمارەی هێزەكانی سوپای عێراقیش بابەتێكی تری ناكۆكییەكانی نێوانمان بوو، ناكرێت دەروازە بازرگانییەكان كە تایبەتمەندە بە رێرەوی بازرگانی و هاتوچۆی هاووڵاتیان و گەشتیاران، سوپا و هێزی پێشمەرگەش تێدا جێگیر بكرێت، ئەمە كاری وەزارەتی ناوخۆ و داراییە كە پێكەوە كاری ئەم دەروازانە رێكبخەنەوە. هەرچۆنێك بێت، ئێمە لەگەڵ شاندی وەزارەتی بەرگری عێراقدا نەگەیشتینە رێككەوتنی كۆتایی، بەتایبەتی لەسەر ئەو 7 خاڵەی ئەوان و 7 خاڵی ئێمە، بەڵكو رێكەوتنێكی كاتی كرا لەسەر ئەم خاڵانەی خوارەوە:
1. رووبەڕووبوونەوە لەنێوان هێزەكانی حكومەتی فیدڕاڵ و هێزی پێشمەرگە نەمێنێت.
2. بەردەوامی بە گفتوگۆكان بدرێت.
3. كەمكردنەوەی هێزەكانی هەردوو لا لە هێڵی تەماس.
4. رێگا بدرێت بەوەی لێژنە باڵاكانی هەردوو حكومەتی بەغدا و هەولێر دانوستان و گفتوگۆ بكەن لەسەر چارەسەركردنی هەموو كێشەكانی دیكە.
* بەپێی دەستووری عێراق دەبێت هێزەكانی پێشمەرگەو سوپای عێراق پێكەوە سەقامگیری و ئاسایشی ناوچە جێ ناكۆكەكان بە كەركووكیشەوە بپارێزن، ئایا لە كۆبوونەوەكان باستان لەم پرسە كردووە؟ ئایا تا چ رادەیەك تێگەیشتنێكی هاوبەش بۆ دووبارە بڵاوكردنەوەی هێزەكانی پێشمەرگە بە هاوبەشی لەگەڵ سوپای عێراق لەو ناوچانە هەیە؟
- دەستوور هیچ ئاماژەیەكی تەواوی بە بابەتی بوونی هێزی هاوبەش لەناوچە جێ ناكۆكەكان نەكردووە، تەنیا لەماددەی 140ی دەستووردا باس لەوە دەكات ئەم ناوچانە ناوچەی جێ ناكۆكین و دەبێت بە سێ قۆناغ كێشەكەیان چارەسەر بێت، ئەویش قۆناغەكانی ئاساییبوونەوەو گەڕانەوەی ئاوارەكان و گەڕانەوەی ئەو كەسانەی هێنراون لەناوچەكانی ترەوە بۆ ناوچە جێ ناكۆكەكان بۆ ئەوەی لە قۆناغی دووەمدا ئامارێكی راست و دروستی دانیشتووان و پێكهاتەكان دەست بكەوێت، تاوەكو لەدوا قۆناغدا لە راپرسییەكدا بە خەڵكەكە بوترێت ئارەزوویان هەیە لەگەڵ ئیدارەی هەرێمدا بن، یاخود لەگەڵ ئیدارەی فیدڕالی عێراقدا دەبن. بەداخەوە دەبووایە ئەم ماددەیە تاكو 2007 جێبەجێ بكرایە، كەچی ئەوەتا دوای تێپەڕبوونی 10 ساڵ بەسەر ئەو وادەیەدا كەچی هێشتا ماددەی 140 جێبەجێ نەكراوە.
* حەیدەر عەبادی لەو ماوەیەدا چەندین جار ئەوەی دووپات كردۆتەوە كە هێزی پێشمەرگە بەشێكە لە سیستمی بەرگری عێراق و ئامادەن مووچەی پێشمەرگە بدەن، ئایا پرسی مووچەی پێشمەرگە وەك بەشێك لەبودجەی سیادی عێراق، پێویستی بە رێككەوتنی نێوان هەرێم و بەغدا هەیە، یان راستەوخۆ دەكرێت بەغدا خۆی ئەم پرسە چارەسەر بكات؟
- دۆسێی بودجەی پێشمەرگە وەكو زۆر دۆسێی تری نێوان هەرێم و بەغدا یەكێكە لە كێشە هەڵپەسێردراوەكان، لە ساڵی 2006دا و بەپێی فەرمانێكی حكومەتی هەرێمی كوردستان و فەرمانێكی حكومەتی عێراقی، لیژنەیەكی هاوبەش دروست بوو لە نێوان وەزارەتی بەرگری و وەزارەتی پێشمەرگەو فەرماندەیی هێزە فرەڕەگەزەكان بۆ ئەوەی بە پێی بڕگەی 5 لە ماددەی 121ی دەستوور بۆ ئەوەی هێزەكانی پێشمەرگە ببنە پاسەوانی هەرێمی كوردستان. ئەوە بوو ئێمە 8 مانگ كارمان كرد بۆ گەڵاڵەكردنی چەند راسپاردەیەك و دواتر 8 راسپاردەمان ئامادە كردو دامانە ئەنجومەنی وەزیران، بەڵام بەداخەوە لەئەنجومەنی وەزیران ئەم پرۆژەیەیان بۆ ئەنجومەنی نوێنەران بەرزنەكردەوە، تاوەكو ببێتە یاسا. ئەگەر ئەمە لە پەرلەمان بكرایە بە یاسا، ئێستا وەكو وەزارەتی بەرگری و حەشدی شەعبی بودجەكەی لە خەرجی سیادی بۆ دیاری دەكرا. هەڵبەتە رێگری و ئاستەنگدانان لەسەر یەكلاكردنەوەی كێشەی پێشمەرگە هەیەو تا ئێستاش بەردەوامەو هیچ مافێكی پێشمەرگە وەكو هێزێكی سیادی لەعێراق بۆ تەرخان نەكراوە، لەكاتێكدا بەپێی یاساكانی ئەوان بێت، هەرێمی كوردستان خاكەكەی بەشێكە لە خاكی عێراق و لەلایەن هێزی پێشمەرگەی كوردستانەوە دەپارێزرێت، كەچی ئەوان ئامادە نین بە یاسا فیدڕاڵی و سەروەرییەكانی خۆشیان مامەڵەمان لەگەڵ بكەن. ئێستا لە دانوستانەكاندا ئێمەش وەكو وەزارەتی پێشمەرگە بووینەتە بەشێك لە لێژنەی باڵای دانوستانەكان- ئەگەر هاتوو دەستیان بە گفتوگۆكان كردەوە-، دۆسێی پێشمەرگەمان بەپێی دەستوور ئامادە كردووەو لەگەڵ ئەندامانی تری لێژنەی دانوستان لە گفتوگۆداین بۆ ئەوەی مافەكانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان وەربگرین.
* هەر سەبارەت بە هاوكاریی دارایی بۆ پێشمەرگە باس لەوە دەكرێت كە ئەمریكا ئەمسالیش بڕێك پارەی بۆ پێشمەرگە دابین كردووە، ئایا ئێوە وەكو وەزارەتی پێشمەرگە سەبارەت بەم هاوكارییەی ئەمریكا بۆ پێشمەرگە چی دەڵێن؟
- بەپێی رێككەوتنێكی نێوان وەزارەتی پێشمەرگە و پەنتاگۆن، ئەمریكا 415 ملیۆن دۆلاری وەك هاوكاری بۆ وەزارەتی پێشمەرگە تەرخان كرد. كە بەشێكی ئەو هاوكارییە مانگانە دەگۆڕدرا بۆ دینار و تەحویلی بانكی كوردستانیان دەكرد بۆ سەر حیسابی وەزارەتی پێشمەرگە، واتە هەموو مانگێك نزیكەی 26 ملیار دینار تەحویلی وەزارەت دەكرا، كە نزیكەی ساڵێك و چەند مانگێگە ئەم پارەیە رەوانەی وەزارەت دەكرێت. ئەو پارەیەش تەرخانكرا بۆ دابینكردنی مووچەی 36 هەزار پێشمەرگە كە لە بەرەكانی شەڕدا بوون، بڕێكیشی لەلایەن خودی تیمە ئەمریكییەكەوە دادەنرا بۆ كڕینی سووتەمەنی، وەك بەنزین و گاز و كڕینی خواردنی وشكە و دەیاندایە وەزارەتی پێشمەرگە بۆ دابینكردنی خواردنی ئەو 36 هەزار پێشمەرگەیەی لە بەرەكانی شەڕدان. ئێستا ئەو پارەیە لەكۆتاییدایەو نامێنێت، بەڵام پرۆژەیەكی دیكە بۆ تەرخانكردنی 365 ملیۆن دۆلار بۆ پێشمەرگە هەیە لە كۆنگرێس، ئەگەرچی تا ئێستا نەكراوە بە فەرمان و نەبۆتە یاسا لە ئەمریكا، ئومێد دەكەین پەسەند بكرێت و بە هەمان سیستەمی ئێستا بدرێتەوە بە هێزەكانی پێشمەرگە كە لەم دۆخی قەیرانەدا هاوكارییەكی باشە بۆ وەزارەتی پێشمەرگە.
* لە ئێستادا تاچەند پێشمەرگە ئامادەباشی هەیە بۆ بەرگریكردن لە كوردستان، ئەگەر خوانەخواستە ناچار كرا بەهێز بەرگری لە كوردستان بكات؟
- ئەركی سەرەكی هێزی پێشمەرگەی كوردستان وەكو هێزێكی شەڕكەر پاراستنی خاك و شارو شارۆچكەكانی كوردستان و خەڵك و حكومەتی كوردستانە، لە تیرۆر و كەسانێك كە بەنیاز بن زیان بە هەرێمی كوردستان بگەیەنن، لەگەڵ ئەمەشدا ئێمە هێزێكی ئاشتیخوازین و ئومێدێكی گەورەمان بە ئاشتی و زمانی دیالۆگ و گفتوگۆ هەیە كە بەپێی ماددەی دەستووری بگەینە رێككەوتنێك لەگەڵ حكومەتی فیدڕالی عێراق و بتوانین ئاسایش و ئارامی و ئاشتی بۆ خەڵك دابین بكەین.