ستیوارت كۆفمان پڕۆفیسۆرە لە بەشی زانستی سیاسی و پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە زانكۆی دیلاوێر، لە چەند بوارێكی گرنگدا كاری كردووە كە پەیوەست بوون بە ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا، شەڕی عێراق، سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا و ناكۆكیی ئیسرائیل-فەلەستین. تایبەتمەندی چەند بوارێكی گرنگیشە وەك ناكۆكیی ئیتنی، ستراتیژیەتی ئاسایشی نەتەوەیی ئەمریكا و مێژووی پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكان. بۆ هەڵسەنگاندن و شرۆڤەكردنی سیاسەتی ئیدارەی ئەمریكا لە ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەو رەوشە ئاڵۆزەی باڵی بەسەر ئەم ناوچەیەدا كێشاوە، لەگەڵ چەند پرسێكی دیكەی پەیوەندیدار، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجامدا و ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

* ئاشكرایە ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ناوچەیەكی گرنگ و ستراتیژییە و ئەمریكا ناتوانێت بایەخ و گرنگی پێنەدات، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا سیاسەتی ئیدارەی ئێستای ئەمریكا لە ئاست ئەم ناوچەیەدا چۆن بەدی دەكەیت و چۆن شرۆڤەی بۆ دەكەیت؟


- لە بنەڕەتدا سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا تەوەربەندە لەسەر دژبوون بە ئێران، واتە پێیوایە ئەگەر تۆ دژ بە ئێران بیت، ئەوا لە ریزی ئەمریكادایت، بەپێچەوانەشەوە ئەگەر بەرهەڵستی ئێران نەكەیت، ئەوا بەشێكی لە كێشەكە، بە شێوەیەكی بنەڕەتی-ئیدارەی ترەمپ- بەم شێوەیە لە مەسەلەكە دەڕوانێت، هەر ئەمەش هۆكاری ئەوە بوو كە پشتیوانی سعودیەی لە دژی قەتەر كرد.
* ئێمە دەزانین كە یەكێك لە ئەولەوییەتە بەپەلەكانی ئیدارەی ئەمریكا تێكشكاندنی تیرۆریستان و بەتایبەتی داعشە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، كە ئێستاش شەڕی دژ بە داعش بەرەوپێشچوونی گەورەی بەخۆوە بینیوە لە عێراق و سووریادا، بەڵام ئایا ئەمریكا پێویستە و دەتوانێت چی بكات بۆ دەستەبەركردنی سەقامگیرییەكی درێژخایەن لە دوای تێكشكاندنی ئەم تیرۆریستانەوە؟
- ئەمە پرسیارێكی زۆر باشە. ئەمە پرسێكە بۆتە جێی بیركردنەوەی سوپای ئەمریكا و لەم رووەوە توێژینەوە دەكەن كە چۆن هاوكاریی عێراق و سووریا بكەن و چۆن دۆخی ئەو دوو وڵاتە ئارام و سەقامگیر بكرێتەوە لە دوای تێكشكاندنی داعشەوە. بەڵام ئەمەش كار و ئەركێكی قورسە، بەتایبەتی بۆ لایەنێكی دەرەكی. ئەمە هەڵەیەك بوو كە سەرۆك بۆش لە سەرەتای سەرۆكایەتییەكەیدا كردی، كاتێك باوەڕی وابوو بە داگیركردنی عێراق دەتوانێت ئەو وڵاتە بە شێوەیەك دابڕێژێتەوە كە پێویستە. ئێمە لەو كاتەدا نەمانتوانی ئەم كارە ئەنجام بدەین و لە ئێستاشدا ناتوانین پێی هەڵبستین. لەگەڵ ئەوەشدا، پێموایە ئەمریكا دەتوانێت كارێكی گرنگ ئەنجام بدات، ئەویش هاندانی حكومەتی عێراقە بۆ ئەوەی سوننەكان لەخۆبگرێت و ئاوێتەیان بكات.


* كەواتە نابێت چاوەڕوانی ئەوە بكەین ئەمریكا دەستبداتە پرۆژەیەكی گەورەی بنیادنانی نەتەوە و گۆڕینی كۆمەڵگەكانی ئەم ناوچەیە؟
- ئەوە راستە. ئیدارەی ترەمپ بایەخ بە پرسی بنیادنانی نەتەوە نادات، تەنانەت لەوە تێناگەن كە بۆچی ئەمە كارێكی باشە و بگرە لەوەش تێناگەن كە بۆچی ئەمە كارێكی گرنگە، ئەوان بایەخ بە گەلی عێراق و بە گەلانی ناوچەكەش نادەن. كەواتە گرنگی بە گەلی عێراق و گەلی سووریاش نادەن و بایەخەكانیان لە كوشتنی تیرۆریستان و لە دژایەتیكردن و بەرهەڵستیكردنی ئێراندا چڕكردۆتەوە.
* ئێوە باستان لەوە كرد ئەمریكا دەتوانێت هەڵبستێت بە هاندانی حكومەتی عێراق بۆ ئاوێتەكردنی سوننە لە پرۆسە سیاسیەكەدا، بەڵام ئێمە دەزانین لە ماوەی چەند ساڵی رابردودا ئەم هەوڵە سەرنەكەوتوو نەبووە، لە ئێستادا ئەگەرەكانی سەركەوتنی هەوڵێكی لەم چەشنە چۆن لێكدەدەنەوە؟
- هەروەك پێشتریش ئاماژەم پێكرد، لایەنێكی دەرەكی ناتوانێت بە شێوەیەكی كارا گۆڕانكاری لەم پرسەدا بێنێتەئاراوە، ئەوەی دەبێت گۆڕانكاری بەسەردا بێت، بریتیە لە چۆنیەتی ئیدارەدانی جیاوازییە تایفەگەرییەكان. راستە لەنێو جەرگەی شەڕدا زەحمەتە پرۆسەی ئاشتەوایی بەرەوپێش بچێت، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، پێویستە هەنگاوی یەكەم بواردان بێت بە نوێنەرانی پێكهاتە جیاوازەكان تاوەكو رایان هەبێت لەسەر چۆنیەتی بەڕێوەچوونی كاروبارەكان، لە هەمان كاتدا خۆبەڕێوبەرییەكی مەحەلیی و كارا هەبێت بۆ ناوچەیەكی وەك ئەنبار، هەروەها پێویستە پەیوەندییەكی ئیجابی هەبێت لەنێوان لایەنە ئەمنییە سوننەكان و دەوڵەتی عێراقدا، چونكە هەڵەیەكی گەورەی مالیكی ئەوە بوو دوای كشانەوەی ئەمریكا بەردەوام نەبوو لە پشتیوانیكردنی ئەنجومەنەكانی سەحوە، ئەوەش دەرگای بە رووی داعشدا واڵا كرد. پێویستە حكومەتی ئێستای عێراق لەو هەڵەیەوە فێر بێت و، لە خەڵكی ئەو ناوچانە نزیك بێتەوە. بەڵام ئەو تێڕوانینەی لای ئێمە دروست بووە، ئەوەیە ئێران هانی كەسانێكی وەك مالیكی دەدات بۆ ئەوەی بەرهەڵستی ئاشتەوایی بكات، كەواتە مەسەلەكە ئەوە نییە ئەمریكا چی دەكات یان چی ناكات، بەڵكو كێشەكە ئەوەیە ئێران دەوڵەتێكی هاوسنورە و بارودۆخەكە خراپتر دەكات.


* ئێوە باسی خۆبەڕێوبەریی مەحەلیتان كرد، ئایا پێشنیاری ئەوە دەكەن سەرلەنوێ رێككەوتنێكی دیكەی دابەشكردنی دەسەڵات لە عێراقدا دابڕژێدرێتەوە بۆ ئەوەی كێشەی پەراوێزخستن و دورخستنەوەی پێكهاتەیەكی دیاریكراو لە دەسەڵات و ئیدارەدانی كاروبارەكانی دەوڵەت چارەسەر بكرێت؟
- بەڵێ، بەڵام مەرج نییە ئەوە رێككەوتنێكی گەورە بێت و لە تاكە كۆبوونەوەیەكدا بڕیاری لەبارەوە بدرێت و كۆتایی پێبهێنرێت. بەڵكو دەبێت كاری لەسەر بكرێت و بە تێپەڕبوونی كات پەرەی پێبدرێت بۆ ئەوەی لای هەمووان قبووڵ بكرێت. بەڵام دەبێت بە چەشنێك بێت كە ببێتە هۆی ئاوێتەكردنی عەرەبی سوننە لە سیستمە سیاسییەكەدا بە چەشنێك كە جێی رەزامەندی هەمووان بێت.
* بەڵام ئەوەی پەیوەست بێت بە پەیوەندی كورد و حكومەتی عێراقییەوە، ئەوا ئاشكرایە بێتمانەییەكی زۆر هەیە لە نێوان هەردوولادا و لە ماوەی رابردووشدا نەتوانرا كێشەكانی نێوانیان چارەسەر بكرێت و لە ئێستادا كوردستان بڕیاری ئەنجامدانی ریفراندۆمی سەربەخۆیی داوە، بۆچوونی ئێوە چییە لەم بارەیەوە؟ ئایا دابەشبوونی عێراق ئەگەرێكە و لە ئارادایە؟
- بەڵێ، بەدڵنیاییەوە لەئارادایە، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا بیرۆكەی دروستبوونی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان مایەی مشتومڕێكی زۆرە لە ناوچەكەدا. ئەوەش راستە كە سوننەی عێراق و كوردی عێراق باوەڕ و متمانەیان بە دەوڵەتی عێراق و بە ناسنامەی عێراقیبوون لەدەستداوە. لەلایەكی دیكەوە ئەگەر پشێوییەكانی سووریا لەبەرچاو بگرین، ئەوا ئەگەر بێتو لایەنێكی بەرپرسیارتر لە داعش دروست بێت و كار لەسەر ئەوە بكرێت بەشێك لە ناوچە سوننەنشینەكانی سووریا و عێراق یەكبخرێت، ئەوا ئەگەری ئەوە هەیە دۆخەكە بەم شێوەیەی لێبێت: بەشێكی عێراق لەژێر حوكمڕانی شیعەدا بێت، لەگەڵ دروستبوونی سوننەستان و كوردستاندا، واتە ئەگەری ئەوە هەیە پەرەسەندنەكان بەم ئاراستەیەدا بڕۆن. ئەگەر ئەمەش رووبدات، بۆ ماوەیەكی زۆر دانپێدانانی فەرمی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەدەست ناهێنێت، بەڵام وەك ئەمری واقیع لەئارادا دەبن، بە چەشنی ئەوەی ناگۆرنۆ-كەراباغ بە ئەمری واقیع سەربەخۆیە لە ئازەربایجان.


* ئێوە باسی سووریاتان كرد، روونە كە بارودۆخێكی ئاڵۆز باڵی سەر ئەو وڵاتەدا كێشاوە، كێشەكان ئاڵۆز بوون و چارەسەركردنیان ئاسان نییە، تا چ راددەیەك ئەگەری ئەوە هەیە رووسیا و ئەمریكا بتوانن بگەنە رێككەوتنێكی هاوبەش بۆ ئەوەی بەلای كەمەوە بتوانن بارودۆخەكە هێور بكەنەوە؟
- ئەوە یەكێكە لەو بیرۆكانەی كە ترەمپ خوازیاری گرتنەبەریەتی، چونكە ئەو بایەخ بەوە دەدات ئەمریكا و رووسیا بتوانن هاوكاریی یەكتر بكەن بۆ سەقامگیركردنەوەی دۆخی سووریا، تا راددەیەكیش هاوكارییەكی كەم روویداوە لەو رووەوە، ئەوەش لەوەدا رەنگیداوەتەوە كە ئەو گرووپانەی رووسیا پشتیوانییان دەكات و رژێمی سووریا لەلایەك، لەگەڵ ئەو گرووپانەی ئەمریكا پاڵپشتییان دەكات لەلایەكی دیكەوە، هەردوولایان شەڕی داعش دەكەن و كار لەسەر ئەوە دەكەن رێگری لەیەكتر نەكەن. كەواتە هاوكارییەكی سنووردار هەبووە لەو رووەوە. كێشەیەكی دیكە بریتییە لە چۆنیەتی سەقامگیركردنەوەی ناوچە رزگاركراوەكانی ژێر دەستی داعش، كە ئەو ملیۆنان كەسەی كە ئاوارە بوون و هەست بە دڵنیایی و سەلامەتی ناكەن لە گەڕانەوەیاندا، كەسانی سوننەن، كە ئەمەش بە مانای دووبارەبوونەوەی كێشەكەیە، چونكە حكومەتێكی عەلەوی هەیە كە بێئەندازە بێڕەحم و دوژمنكار دەردەكەوێت لە ئاست عەرەبی سوننەدا. كەواتە تاوەكو ئەو واقیعە و ئەو تێڕوانینە نەگۆڕێت، ئەوا ئەگەری هاتنەئارای سەقامگیری لە ئارادا نابێت. هەر ئەوەش هۆكاری ئەوەیە كە زۆرێك لە ئەمریكییەكان بەرهەڵستی ئەوە دەكەن وڵاتەكەیان هاوكاری لەگەڵ رووسیادا بكات، چونكە باوەڕیان وایە رووسیا پشتیوانی ئەسەد دەكات بۆ بەردەوامبوون لەسەر سیاسەتی توندوتیژی لە دژی دانیشتووانی سوننە، كە ئەگەر ئەمەش بەردەوام بێت، ئەوا ناكرێت دۆخی سووریا سەقامگیری بەخۆیەوە ببینێت.
* راستییەكی حاشاهەڵنەگرە كە ئێران دەستڕۆیشتووییەكی زۆری هەیە لە سووریادا و پەیوەندییەكی باشیشی لەگەڵ رووسیادا هەیە، پرسیارەكە ئەوەیە ئیدارەی ئەمریكا چۆن دەتوانێت لە یەك كاتدا هاوكاری لەگەڵ رووسیادا بكات و بەرهەڵستی ئێرانیش بكات لە پەیوەندی بە دۆخی سووریاوە؟
- ئەوە راستە و ئەوە یەكێكە لە دژیەكییەكانی سیاسەتی ئیدارەی ترەمپ. كەوابێت قورسە وێنای ئەوە بكرێت كە ئەم دوو ئەركە پێكەوە و لە یەك كاتدا ئەنجام بدرێت، هەر لەبەر ئەم هۆكارەشە كە چەندین كەسایەتی موحافیزكاری ئەمریكا رەخنە لە هاوكاریكردن لەگەڵ رووسیادا دەگرن لەبارەی بارودۆخی سووریاوە، هۆكارەكەشی بۆ دەستڕۆیشتوویی ئێران دەگەڕێتەوە. لەلایەكی دیكەوە گرنگە لەوە تێبگەین كە ئیدارەی ترەمپ چی دەكات، ئەوەی ترەمپ ئەنجامی دەدات پەیوەست نییە بە ستراتیژیەتێكی دیاریكراوەوە، بەڵكو مەسەلەكە ئەوەیە ترەمپ ئێران بە دوژمن دەزانێت، هەر لەبەر ئەوەشە كە ئیدارەی ترەمپ و كۆنگرێسیش كۆششی جددی دەكەن بۆ سەپاندنی سزا بەسەر ئێراندا. واتە مەسەلەكە ئەوە نییە ستراتیژیەتێكی لۆژیكی هەبێت و پیادەی بكەن، بەڵكو لەبەر ئەوەیە ئەوان ئێران بە دوژمن دەزانن و دەیانەوێت بەرهەڵستی بكەن.
* ئایا ئەمریكا دەتوانێت كەلێنێك لەنێوان رووسیا و ئێراندا دروست بكات لە پەیوەندی بە كێشەی سووریاوە؟

- ئەمە پرسیارێكی زۆر باشە. لە راستیدا ئەگەری ئەوە هەیە ئەمریكا هەوڵێكی لەم چەشنە بدات، ئەگەرچی ئەگەری ئەوەش لەئارادا نییە ئەمریكا سەركەوتوو بێت لەم هەوڵەیدا، چونكە هیچ ئاماژەیەك نییە كە ئیدارەی ترەمپ توانای ئەنجامدانی كارێكی لەم چەشنەی هەبێت.

* هەندێ كەس پێیانوایە پێشبڕكێیەك هەیە لە سووریادا بۆ دروستكردنی ناوچەی دەستڕۆیشتوویی لە نێوان هێزە دەرەكییە گەورەكاندا، بەتایبەتی ئەمریكا و رووسیا، ئایا ئەمە لێكدانەوەیەكی دروستی واقیعەكەیە؟
- پێموایە لە رووی ئەمری واقیعەوە تا راددەیەك ئەوە دەگوزەرێت، بەڵام بە دڵنیاییەوە ئەوە سیاسەتی ئەمریكا نییە، ئەوەی پەیوەندی بە رووسیاوە هەبێت، ئەوا بە ئاشكرا خوازیاری ئەوەیە سووریا لە ناوچەی دەستڕۆیشتوویی خۆیدا بێت، هەر ئەوەش هۆكاری بوونی رووسیایە لەو وڵاتەدا. بەڵام پێموانییە ئەمریكا باوەڕی وابێت دەتوانێت ناوچەی دەستڕۆیشتوویی تایبەت بە خۆی لە سووریادا هەبێت. لەو باوەڕەدا نیم ئەوە ئەگەرێكی واقیعبینانە بێت.

* ئەگەر پێشبینی ئایندەی ئەم ناوچەیە بكەیت، ئایا باشترین و خراپترین سیناریۆ چین كە ئەگەری ئەوەیان لێدەكرێت بێنەئاراوە؟
باشترین سیناریۆ ئەوەیە دوای تێكشكاندنی داعش، سووریا و عێراق بتوانن كار لەگەڵ نوخبەیەكی سوننەكاندا بكەن بۆ دروستكردنی سەقامگیری لە وڵاتەكانیاندا، هەرچەندە سووریا و عێراق هەرگیز ناگەڕێنەوە بۆ فۆرمی رابردوویان، بەڵام رەنگە بتوانن راددەیەك لە سەروەری و سەقامگیری لە ناوچەیەكی سنوورداردا بسەپێننەوە. خراپترین سیناریۆش لە دوو ئەگەردا بەدی دەكەم، یەكەمیان شەڕی ئەمریكا و ئێرانە، دووەمیانە سعودیە دوچاری ناسەقامگیرییەكی پڕ لە توندوتیژی ببێتەوە، واتە لەبری ئەوەی سەقامگیری بۆ ئەو ناوچانە بگەڕێتەوە كە لە ئێستادا رەوشێكی پڕ لە توندوتیژی باڵی بەسەردا كێشاون، ئەو وڵاتانەش نائارام بن كە سەقامگیرییان تێدایە، گرنگترینیان عەرەبستانی سعودیەیە. ئەمەش ئەوەندەی دیكە دۆخەكە ئاڵۆز دەكات.