دوای ئەزموونە شكستخواردوو و تاڵەكانی كوردستان لەگەڵ عێراقدا، لە ئێستادا كوردستان گەیشتۆتە ئەو قەناعەتەی كە پێویستە رێگای خۆی بگرێتەبەر و هەنگاو بەرەو سەربەخۆیی هەڵبگرێت، لەم رووەوە ریفراندۆم بۆتە ئامرازێك تاوەكو بەو رێكارە رەوایە كوردستان بتوانێت مومارەسەی مافی بڕیاردانی چارەنووس بكات، بەرەوپێشچوونی ئەم پرۆسەیە و چۆنیەتی چڕكردنەوەی هەوڵەكان بۆ ئامادەكاری و زەمینەسازیكردنی و تۆكمەكردنی یەكڕیزی ناوخۆیی و بەگەڕخستنەوەی پەرلەمان، بوونە تەوەری دیمانەیەكی گوڵان لەگەڵ كەسایەتی دیار و سیاسەتمەدار محەمەد رەئوف، ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

رزگاركردن و كاولكردنی موسڵ دەبێتە
سەرەتای شەڕی سوننەو شیعە




* دەوڵەت بۆ نەتەوە بەرجەستەبوونی ئیرادەی ئەو نەتەوەیە پیشان دەدات، بۆیە ئەگەر نەتەوەیەك خاوەن دەوڵەت نەبوو، ئەوا ئەو نەتەوەیە وەك ئەوە وایە بوونی نەبێت، پرسیاری ئێمە ئەوەیە ئایا تاچەند دەوڵەت بۆ هەر نەتەوەیەك مافێكی راستەقینەیە؟
- قسەكردن لەسەر نەتەوەو دەوڵەت بۆ كورد وەكو ئەوە وایە قسە لەسەر شتێكی بەڵگەنەویست بكەیت. تا 100 ساڵ لەمەوبەرو پێش جەنگی یەكەمی جیهانی سرووشتی بوو نەتەوەكان بە نەتەوەی كوردیشەوە لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی گەورە بن، بەڵام دوای جەنگی یەكەمی جیهانی، دنیا دابەش كرا بەسەر ئەو نەتەوانەی مێژوو و خاك و كەلتووری تایبەت بەخۆیان هەبوو، هەر هەموویان بوونە دەوڵەت، تەنیا كورد نەبێت، ئەوەتا نەتەوەی عەرەب 21 دەوڵەتی هەیە و توركیاش لەسەر پاشماوەی رۆم و بیزەنتی كرایە دەوڵەت، ئەمە لەكاتێكدا نەتەوەی كورد لەناوچەكەدا لە عەرەب و تورك كۆنترە، كەچی مافی بەدەوڵەتبوون بە كورد رەوا نەبینراوە. دواتر مەسەلەی نەتەوە و كوردبوونمان مەسەلەیەكی خواكردەو خوای گەورەو میهرەبان ئێمەی بە كورد دروست كردووە. كەم نەتەوە هەیە وەك كورد خاوەنی زمان و خاك و كەلتوور و مێژووی تایبەت بەخۆی بێت و بە هەزاران ساڵیش مابێتەوە و درێژەی هەبێت. لە ئێستاشدا جاڕنامەی مافی مرۆڤ و هەرچی یاساو بڕیارنامە نێودەوڵەتییەكان هەیە، ئەو مافەیان بەگەلی كورد داوە كە خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆ بێت، هەموو دنیا لەسەر ئەوە كۆكە هەر نەتەوەیەك مافی سرووشتی خۆیەتی ئەگەر بە زۆرینە داوای ئەوەی كرد شێوە ژیانێكی سیاسیی دیاریكراو لەسەر خاكی خۆی پیادە بكات، ئەوا پێویستە ئەو مافەی پێبدرێت. هەرچەندە مشتومڕ هەیە لەسەر دەستەواژەی پێدانی ماف، چونكە كێ هەقی داوە بەو كە ئەو ماف بە من بدات؟ لەبەر ئەوە دەبێت ئێمە بڕیار لە مافی خۆمان بدەین. دەشكرێت بڕیار بدرێت لەگەڵ نەتەوەیەكی دیكەدا بژین، وەكو ئەوەی لە ساڵی 2003 بڕیارمان دا لەگەڵ عێراقێكی فیدڕاڵی و دیموكراتی بمێنینەوە، بەڵام ئەو عێراقە نە دیموكراتی و نە فیدڕاڵی بوو، ئەوانەی عێراقیان بەڕێوەبردو ئێستاش بەڕێوەی دەبەن، تۆزقاڵێك باوەڕیان بە دیموكراسی و بە سیستم و بە دەوڵەتی دیموكراتی نییە.


* ئایا تاچەند لە روانگەی ئایینی پیرۆزی ئیسلامەوە پشتگیری لەدەوڵەت وەك مافی هەر نەتەوەیەك باسی كراوە، ئەگەر نەتەوەیەكی موسڵمان ئەو مافە بۆ نەتەوەیەكی دیكەی موسڵمان بەهەق نەزانێت، ئایا تاچەند مافی ئەو نەتەوە موسڵمانە پێشێل دەكرێت؟
- وەڵامی ئەم بابەتەم پێشتر بە زمانی عەرەبی بۆ گۆڤارەكەتان ناردووەو بە كوردی بڵاوتان كردۆتەوە؛ پەیامەكەم بۆ هەرسێ نەتەوەی عەرەب و تورك و فارس بوو، هەر لەبەر ئەوەش بوو كە بە عەرەبی نووسیم، كە ئەوانە سێ كۆمەڵگەی موسڵمانن و حكومەتەكانیان باوەڕیان بە ئیسلام و ئایین و شەریعەت هەیە. ئەگەر بە پێوەری قورئانی پیرۆز بێت، ئەوا تەنیا شتێك كە كۆمان بكاتەوە بریتییە لە (لتعارفوا)، تەنانەت هیچ كام لەو نەتەوانە هێندەی كورد خزمەتیان بە ئیسلام نەكردووە، كەچی كاتێك كە باسی ئازادی و سەربەخۆیی دەكەین بەناوی ئیسلام و ئایینەوە بیانوومان پێدەگرن. كەواتە لە روانگەی شەرع و ئایینەوە مەسەلەی رەوایەتی دەوڵەت و سەربەخۆیی هیچ مشتومڕێك هەڵناگرێت. ئەگەر بەپێوەری دیموكراتیش بێت، ئەوا دەبێت پێوەری ئازادی گەلان پیادە بكەین، واتا لێگەڕێ با بە ئازادی نەتەوەیەك بڕیار بدات. بەپێی نەخشەی دەوڵەتی عوسمانی بێت، ئەو نەخشەیەی لە ئەنجومەنی حوكم مام جەلال پیشانی دنیای دا، ناوی كوردستان بە -اقلیم ویلایەت كوردستان-هاتووە، واتە بە درێژایی ئەو 600 ساڵەش كوردستان ویلایەتێكی سەربەخۆ بووەو هەموو كوردستانی تێدا بووە. من بۆیە ئەمە دەڵێم لەبەر ئەوەی لەماوەی چەندین سەدەدا بە ناوی ئایینەوە كورد وەكو برابچووك هەژمار كراوەو بگرە حیسابی برابچووك و تەنانەت براشمان بۆ نەكراوە، بەڵكو هەر ژێردەستە بووین و برا نەبووین.
* لەساڵی 2003وە كورد بەشێوەی ئارەزوومەندانە خۆی كردەوە بە بەشێك لە بونیادنانەوەی عێراقێكی دیموكراتی و فیدڕاڵی و پەرلەمانی، ئەمەش لەسەر بنەمای دابەشكردنی دەسەڵات و داهات، بەڵام ئەم بنەمایە شكستی هێنا، بۆیە ئێستا كورد بەدوای پەیوەندییەكی دیكە لەگەڵ عێراقدا دەگەڕێت كە دەیەوێت دوو دراوسێی باش بن، پرسیار ئەوەیە ئایا تاچەند ئەم بنەمایە گرنگە بۆ داهاتووی نەتەوەكەمان؟
- لەساڵی 2012 ئەو كات كە دكتۆر محەمەد ئیحسان بەرپرسی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم بوو (ناوچەكانی ماددەی 140)، كۆڕێكیان بۆ گرتم و پێشنیاری ئەوەم كرد كە دەبوو سەرجەم پێشێلكارییە ئەمنی و سیاسییەكانی عێراق دژ بە كوردستان تۆمار بكرایە و دوای پەسەندكردنی دەستووریش پێویست بوو هەڵبستین بە تۆماركردنی پێشێلكارییە دەستوورییەكان، ئەمە ئەگەر بە نیازین لە ئایندەدا ببینە خاوەنی دەوڵەت، چونكە لەبەر ئەوەی ئێمە وەكو نەتەوەی كورد لەگەڵ عێراقدا لەسەر دەستوور رێككەوتووین، ئەوا دەبێت هەر بەو دەستوورە داوای مافەكانی خۆمان بكەین. ئێمە بۆمان دەركەوت كە ئیرادەیەك هەیە بۆ پەكخستنی دەستوور بە ماددەی 140یشەوە، چونكە ویستیان ماددەكە جێبەجێ نەكرێت، بۆ ئەوەی بڵێن لە رووی زەمەنییەوە كۆتایی هاتووە، چونكە هەنگاوەكانی سەقفی زەمەنییان بۆ دانرابوو، دواتر هاتن و پەلاماری كەركووكیان دا كە زانییان بۆیان ناچێتەسەر، ئیدی قووتی خەڵكی كوردستانیان بڕی، بۆیە دەبێت هەموو پێشێلكاریی سیاسی و ئەمنی و دەستوورییەكانی عێراق دەرهەق بەگەلی كوردستان دیكۆمێنت بكەین و بە دنیای پیشان بدەین و بە هەموو جیهان بڵێین ئەوە كورد نییە ئیرادەی پێكەوەژیانی نییە، بەڵكو حكومەتی مەركەزییە دەستوور و مافەكانی كورد پێشێل دەكات، كە بڕیار بوو لە عێراقێكی یەكگرتوودا پێكەوە بین، بەڵام ئەوەتا ئەوان ئامادە نین. بۆیە ئێمە مافی خۆمانە جیاببینەوە، چونكە فیدڕاڵی بە مانای یەكگرتنی ئارەزوومەندانە دێت (ئیتیحادی ئیختیاری)، بەڵام لەبەر ئەوەی دەستوور پێشێل دەكرێت و بگرە كار گەیشتە نان بڕین و چاوتێبڕینی ناوچەكانمان، ئەوا چیتر دۆخەكە لە تەحەمولی خەڵكی كوردستان و هێزە سیاسییەكاندا نەماوە.
* بۆ هەنگاو هەڵگرتن بۆ ئەم میكانیزمە نوێیەی پەیوەندی لەگەڵ عێراقدا، حزبە سیاسییەكانی كوردستان بڕیاریان داوە لە 25ی ئەیلوولی داهاتوو ریفراندۆم ئەنجام بدەن بۆ ئەوەی لەسەر بنەمای گەلی كوردستان هەنگاو بۆ سەربەخۆیی هەڵبگرن، پرسیاری ئێمە ئەوەیە تاچەند ئاكامی ریفراندۆم بۆ وتووێژ لەسەر سەربەخۆیی گرنگە؟
- چەند مانگێك لەمەوبەر لەسەر ریفراندۆم قسەم كردووەو بە شێوەی پرسیاركردن نووسیم: ریفراندۆم كۆمان دەكاتەوە؟ باوەڕی من ئەوە بوو كە ریفراندۆم هەل و مەرج و زەمینەیەكی باش بۆ ئێمە دەڕەخسێنێت، واتە دەكرێت ببێتە دەروازەیەك بۆ یەكڕیزی نیشتمانی و كاراكردنەوەی پەرلەمان و نزیككردنەوەی هێزەكان لە یەكترو چاوپۆشیكردن لەوەی روویداو رێكخستنەوەی حكومەت بە شێوازێكی دیكە. هەروەها ریفراندۆم بكرێتە دەروازەی گفتوگۆیەكی جددی لەگەڵ بەغدا، بۆ ئەوەی پیشانی بدەین كە ئەوەتا ئێمەین دەستپێشخەری گفتوگۆ دەكەین و دەمانەوێت بە ئاشتییانە رێككەوتن بكەین. دواتر هەر لە ریفراندۆمەوە كەیسی ئێمە بەرەوپێش چووە و گەیشتۆتە ئەنجومەنی ئاسایش، كە راپۆرتی لەسەر خوێندرایەوە لە نێو ئەنجومەنەكەدا، ئەمە پەرەسەندنێكی گەورەیە. بۆیە دەبێت هەموو كوردستان لەم پرسەدا پێكەوە بن و باشترین هەلیشە بۆ ئەوەی بەرەو یەكڕیزی هەنگاو بنێین و پەرلەمان كارابكەینەوە بۆ ئەوەی بگەینە دەرئەنجامێك كە رووی ئەوەمان هەبێت لە هەموو جیهاندا بیخەینەڕوو. گرفتەكە لەوەدایە ئەو كەسەی شارەزایی نییە لەسەر ریفراندۆم و پرسەكە ئەویش هەر قسەی لەسەر دەكات و بگرە كوێخایەتیشی لەسەر دەكات. 450 ساڵ لەمەوبەر سكۆتلەنداو بەریتانیا شەڕیان بووەو چەندەها شەڕ كراوەو ئێستاش ساڵانە ریفراندۆم دەكەن و لەلایان ئاساییە، ئەگەر ئەمساڵ ریفراندۆممان كردو دەنگمان نەهێنا، ئاساییە ساڵێكی دیكە دەیكەینەوە و پاش دوو ساڵی تریش دووبارەی دەكەینەوە، ئەمە ئیشكال نییە كە وا قورس و زەحمەت كراوە، وەكو ئەوەی نەوێریت دەستی بۆ ببەیت، یاخود دەستت بۆ برد پاش چەند مانگێك ببیتە دەوڵەت، ئەمە وانییە، من پێم سەیرە هەرشتێك لەكوردستاندا دەخرێتە بازاڕەوە گەلەكۆمەكی لێ دەكرێت و وا ئاڵۆز دەكرێت ئەسڵی مەسەلەكە دیار نامێنێت و مامەڵەو پێناسەكان تێك دەدرێت. پرسی ریفراندۆم چارەنووسسازەو هەنگاونانە بەرەو یەكڕیزی.
* بۆ سەرخستنی ئەم پرۆسەیە، یەكڕیزی نێوماڵی كوردستان زۆر گرنگە، لەم پێناوەشدا پارتی دیموكراتی كوردستان ئامادەباشی خۆی دەربڕیوە بۆ ئەوەی بێ مەرج پەرلەمانی كوردستان كارابكرێتەوە، ئایا چۆن سەیری ئەم هەنگاوەی پارتی بۆ رێكخستنەوەی نێوماڵی كوردستان دەكەن؟
- من ئاگاداری ئەو پەیامە بێ مەرجە نیم تا ئەم كاتە قسەیەكی فەرمی وام نەبیستووە، بەڵام ئەگەر بڕیارێكی وا درابێت، ئەوا پێشتریش هەرسێ هێزی یەكێتی و یەكگرتوو و كۆمەڵ وەكو سێ هێزی نێوان گۆڕان و پارتی هەمان راوبۆچوونیان هەبووە كە پەرلەمان بێ مەرج بخرێتەوەگەڕ، چونكە نابێت هیچ لایەنێك مەرج بۆ ئەوی تر دابنێت، بەگەڕخستنەوەی بێ مەرجی پەرلەمان شتێكی باشە و هەنگاوێكی نوێیەو ئومێدێك دروست دەكات، ئەمەش پێویستی بە كاری جددی هەیە. خۆزگە ئەم هەنگاوە چەند مانگێك پێش ئێستا بكرایە و ئێمە لە قۆناغ و بارودۆخێكی تر دەبووین.
* كاتێك پەرلەمان بێ مەرج كارا بكرێتەوە، ئەوا چیتر بەهانە و بیانووی ئەوە نامێنێتەوە كە بە بیانووی جیاواز داوای دواخستنی ریفراندۆم بكەن، ئایا ئەگەر ئەم فرسەتە لەدەست بدەین و ئەمجارە سەربەخۆیی رانەگەیەنین، تاچەند میللەتەكەمان دەرفەتێكی گەورەی لەدەست دەچێت؟
- ئەگەر پەرلەمانیش كارابكرێتەوە، دەكرێت لە دەرەوەی ئیرادەی كوردستان ریفراندۆم دوابخرێت، ئەو كارو هەنگاوانەی ئێستا لەگەڵ دەرەوە دەستی پێكراوە، دەبوایە پێشتر بكرایە و هەنگاوی گەرمتر هەڵبگیرایە و، لە پەیوەندییە دیپلۆماسییە نهێنی و ئاشكراكان ئیشی زۆر گەورەی لەسەر بكرایە، تاكو نەگەینە ئەو پەلە پەلەی كە ئێستا دەكرێت، ئێمە پێویستمان بە كاتە بۆ ئەوەی لەو ماوەیەدا دۆخە ناوخۆییەكە ئاسانتر چاك بكەینەوە، هەم دانوستاندن و گفتوگۆكان لەگەڵ بەغدا بە ئاسایی بەرەوپێش بچن، هەم ئەو وتووێژانەی لەگەڵ یەكێتی ئەوروپا و ئەمریكا دەستی پێكردووە، گەرم و گوڕتر بەڕێوەبچن. ئەگەر بڕیاریش بێت سەركەوتن و سەرنەكەوتنی ئەم دۆخە بخرێتە ئەستۆی حزبە كوردستانییەكان ئەوا دەبێت لەئاستێكی بەرزو و لەسەر ئاستی كەسانی خوێندەوار و پرۆفیشناڵەكانی بواری یاسایی هەموو بەشدار بن لەهەڵمەتەكانی ناوخۆ و بەغداو دەرەوە بۆ پشتیوانی لە ریفراندۆم و پرسی سەربەخۆیی، نابێت وا وێنای ریفراندۆم بكرێت وەك ئەوەی ئێستا دەوترێ كە تەنیا مسعود بارزانی، یان پارتی دیموكراتی كوردستان سەرقاڵی ئەم كارەن، بەڵكو كەیسی ریفراندۆم و سەربەخۆیی دەبێت وا بە نیشتمانی بكرێت كە كەس لە رووی نەیەت بڵێت با ریفراندۆم نەكەین، یان گاڵتەی پێ بكات، وەكو ئەوەی لە هەندێك پەیج دەیكەن. كەواتە ئەمە هەلێكە و هەندێ كەس باوەڕیان وایە لەدەستی بدەین، دووبارە نابێتەوە، هەندێك وای بۆ دەچن ئەگەر پەلەی تێدا بكەین، لە دەستی دەدەین. كەواتە پێویستە كار بكەین بۆ ئەوەی هەردوو بیروباوەڕەكە لێك نزیك بكەینەوە، هەم لەدەستی نەدەین و هەم پەلەی تێدا نەكەین، تەنانەت دەكرێت سوود لەكات وەربگرین و سوود لە ئاماژەكانی ئەمریكا و رووسیاو بەریتانیا و وڵاتانی تر وەربگرین كە دەڵێن پەلە مەكەن، واتە لە نزیكەوە گفتوگۆیان لەگەڵ بكەین و پێیان بڵێین مەبەستتان چییە دەڵێن پەلە مەكەن؟ ئایا دەتانەوێت عێراقێكی نوێ دروست بكەن؟ كە ئەمە لای ئێمە ئەسڵی نییەو ئەو عێراقەی دروست بووە تایفەگەرییەو تا دنیا ماوە نابێتە دیموكراتی. ئایا دەتانەوێت عێراق دابەش بكەن؟ پێمان بڵێن چۆن دابەشی دەكەن؟ پرسیار بكەین ئێمەی كوردو كوردستانی لەكوێی ئەم دابەشكردن و نەخشە نوێیەوەین و ئایا نەخشەكە چۆنە؟ ئەگەر مەبەستیان ئەوەیە عێراق لەماوەیەكی تردا وەكو دەوڵەتێكی یەكگرتوو نامێنێت، كە نازانرێت ئایا شەش مانگی دیكەیە، یان ساڵێكی دیكە، ئایا بە قۆناغی شەڕدا تێدەپەڕێت؟ چونكە ئێمە نە لەگەڵ عەرەبی شیعە، نە عەرەبی سوننە خوازیاری شەڕ نین. پێویستە وەڵامی ئەم پرسیارانەش شەقام بیزانێت كە چاوەڕێیت دەنگت بۆ بدات. من ناڵێم هەرچی نهێنی سیاسییە هەموو كەس بیزانێت وەكو ئێستا هەندێك بۆچوون هەیە دەخوازێت هەموو شتێك بخرێتەڕوو، من هەرگیز لەگەڵ ئەوە نیم، بەڵام خۆ دەبێت ئەو كەسەی كە تۆ رووی تێدەكەیت بۆ ئەوەی بە پەرۆشەوە بەدەم ئەم ریفراندۆمەوە بێت، ئەوا دەبێت هەم دڵخۆشی بكەیت و هەم قەناعەتی پێبكەیت، ئەوەش پێویستی بەوەیە كە بەرچاوڕوونی پێ بدەیت.
* باشە پەرلەمانی كوردستان بەگەڕبخرێتەوە، زەمانەت چییە دووبارە نەكرێتە گۆڕەپانێكی ململانێی حزبابەتی و لەدەستدانی هەلی مێژوویی ریفراندۆم؟
- من قەناعەتم نییە هیچ زەمانەتێك هەبێت، چونكە ئەو زەمانەتە چۆن بێت و كێ بیكات؟ لە ئێستادا لەبەر ئەوەی دۆخەكە وا ئاڵۆزكاوە ئەوا بەئاسانی چاك نابێتەوە، تەنانەت پەرلەمانیش بەگەڕ بخرێتەوە بە شەو و رۆژێك دنیا نابێتەوە بە شامی شەریف، بەڵام بەگەڕخستنەوەی پەرلەمان بۆ ئەوەیە بكرێتە سەرەتاو تونێلێك لێوەی دەربچیت بەرەو ریفراندۆم و دەوڵەت، مەبەستەكەو باسەكەش هەر ئەوەیە. ئەو دەوڵەتانەی كوردستانی لێ دەكەیت بە دەوڵەت، دۆخەكەیان وا بەئاسانی بۆ قبووڵ ناكرێت و هەرواش راناوەستن و پیلانمان لەدژ دەكەن. ئەگەر بتەوێت بە بەگەڕخستنەوەی پەرلەمان دۆخەكە ببێتە شامی شەریف و فشار لەسەر حزبە كوردستانییەكان نەمێنێت، مەسەلەكە وا نییە، بەڵام دەبێت هیچ نەبێت پرسی سەربەخۆیی لەناوخۆدا ئەوەندە بكرێت بە پرسێكی نیشتمانی و نەتەوەیی كە كێشەكە لەناوخۆدا لە سفر نزیك بكاتەوە. لەلایەكی ترەوە باسی زەمانەت دەكەن، من هەر لە زووەوە باوەڕم وایە دەبێت فۆرمی حزبایەتی بگۆڕین و حزب بكەینە ئامراز نەك ئامانج، ئێستا ئەندامانی سەرجەم حزبەكان، حزبەكانیان لا بۆتە ئامانج، لایان بۆتە ئایین و ئایدیۆلۆژیا. ئەگەر حزبایەتی بەم شێوەیە بێت لەكوردستاندا، ببینە دەوڵەتیش سەر لەخۆمان دەشێوێنین. ئەوەتا حكومەتی هەرێمی كوردستان دوای ئەم قەیرانە دەستی كردووە بە بیركردنەوە لە سیستەمێكی نوێی دارایی و ئابووری، دەبێت بەو هزرە كاربكات سبەینێ هەلی كار بۆ خەڵكی بدۆزێتەوە، نەك پارەكەی هەمووی بكاتە دامەزراندن و سوپایەكی مووچەخۆر دامەزرێنێت و مووچەكەشی نەداتێ، ئەوەی دوانزدە ساڵە تێری دەكات، ئێستا لێی ناڕازییە و جنێو دەدات. ئەم قەیران و كێشەیە هی بێ سیستەمییە، تەنانەت پێویستە ئەو داهاتەی نەوت كە هەیە تەنیا بە رێژەی 30% پشتی بێ ببەستین، بەپێچەوانەی ئەمەوە ئەو دەوڵەتە ئایندەی نییە، ئەمە پێوەرێكی نێودەوڵەتییەو لە 70 ساڵی رابردوو سەلماندوویەتی هەر حكومەتێك بودجەكەی بە رێژەی زیاتر لە 30% پشتی بەداهاتی نەوت بەستبێت، تووشی قەیران دەبێت و ئەوە هێڵی سوورەو دەبێت كەمی بكاتەوە، چونكە بەرزو نزمیی نرخی نەوت پەیوەندیی بە گەمەیەكی جیهانییەوە هەیە و هەر 10-15 ساڵ جارێك بەهای نەوت و غاز لێی دەدرێت و دواتر بەرزی دەكەنەوە. ئابووریی جێگیر دەبێت داهاتەكەی بخاتە خزمەتی خەڵك ئەو كات حكومەت بەباجی خەڵك دەژی و حكومەت بە نرخ و كرێی خزمەتگوزارییەكانی كە داویەتی بە خەڵك سەربەرزانە دەژی. حكومەتی پێشكەوتوو ئەوەیە حكومەت مووچەخۆری خەڵك بێت، نەك بەپێچەوانەوە خەڵك مووچەخۆری حكومەت بێت، ئەمە یاسای هەموو دەوڵەتێكی دیموكراسییە لەدنیادا.
* عێراق رایگەیاندووە شەڕی موسڵ كۆتایی هاتووە، كەچی سوپای عێراق لەو شارەدا تا ئێستا بەردەوامە لەشەڕكردن لەگەڵ چەكدارانی داعش تەنانەت وەكو پارتیزانی تیرۆریستانی داعش لەچەند شوێنێكی ترەوە لە هێرش و پەلامارەكانیان بەردەوامن، لەولاشەوە باس لە پێشێلكردنی مافی مرۆڤ و ئازاردانی خەڵكی سوننە دەكرێت لەلایەن چەكدارانی داعشەوە، ئایا پێشبینی و چاوەڕوانیتان بۆ ئەو دۆخە چۆنە؟
- دوای رزگاركردن و كاولكردنی موسڵ سەرەتای شەڕی سوننە و شیعە دەست پێدەكات، بەتایبەتی ئەگەر فشاری ئەمریكا و ئەوروپا لەسەر ئێران زیاتر بێت و بارودۆخی ئێران ناڕەحەت بكەن، ئەوا گەڕێكی گەورەی شەڕی شیعەو سوننە لەوێوە دەست پێ دەكات و بە دووری نازانم جارێكی تر لە پێنج ساڵی داهاتوودا سوننە بەغدا بگرنەوەو عێراق بكەوێتەوە ژێر دەستی سوننەی عێراق، ئەوكات شەڕەكە زۆر توندترو ئاڵۆزتر دەبێت، سەبارەت بە ئێمەش دەبێت خۆمان لەو شەڕە بە دوور بگرین، چونكە شەڕێكی بێ كۆتاییە،و شیعە هاتووە بۆ تۆڵەسەندنەوەی هەشت سەدەو نیوی و دەڵێن نزیكەی هەزار ساڵە ئەم دەوڵەتە هێ ئێمە بووە و لێمان زەوتكراوە، سوننەش وادەزانێت ئەم خاكە خوا دروستی كردووە بۆ ئەوان و موڵكی ئەوانە، بەڵام خەڵكی كوردستان خەڵكێكی ئاشتیخوازە، ئێمە تەنیا لە 5%ی سنوورەكانمان بە شیعەوەیە، ئەو خزمەت و بەهاناچوونەی ئێمەش بۆ سوننەو شاری موسڵ و دەوروبەری كردوومانە، دەبێت تەوزیفێكی سیاسی و كۆمەڵایەتی باش بكرێت.