ئەنجامدانی ریفراندۆم بۆ كەركووكییەكان دووجار گرنگە، جارێك وەكو پرسێكی نیشتمانی و نەتەوەیی و جارێكیش وەكو پرسێكی چارەنووسساز بۆ دیاریكردنی چارەنووسی پارێزگاكەیان، هەربۆیە سەبارەت بە پرسە نیشتمانی و نەتەوەییەكان كۆكبوون و هاوڕاییەك بەدی دەكرێت لەناو شەقامی كەركووكدا. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە چەند پرسیارێكمان ئاراستەی د. محەمەد خورشید بەرپرسی لقی 3ی پارتی دیموكراتی كوردستان كرد، كە شارەزایە لەبواری یاسای دەستووری و خاوەنی سێ كتێبە لەسەر هەڵبژاردن و قەرەبووكردنەوەی زیانلێكەوتووانی تاوانی تیرۆر و زەمانەتی ماف و ئازادییەكان لە رێكارەكانی پۆلیسدا. لێرەدا دەقی وتەكانی بڵاودەكەینەو

لە كەركووكدا تەنیا بزوتنەوەی گۆڕان
خۆی لە پرسی ریفراندۆم بە دوورگرتووە
ە.

* پرسی سەربەخۆبوون و دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان بۆ ئێوەی كەركووكییەكان چی دەگەیەنێت؟
- سەرەتا دەبێت بڵێین ریفراندۆم مافە و بەپێی رێككەوتنە جیهانیەكان دەستەبەر كراوە، واتە هەموو نەتەوەیەك مافی ئەوەی هەیە ئایندەی خۆی دەستنیشان بكات، كە بریتییە لە مافی بڕیاردانی چارەنووس، بەڵام بەداخەوە لە نێو جیهاندا ئەم مافە لە كورد و كوردستانییان زەوت كراوە. لەبەر ئەوە كوردستانییەكان پێیان باشە لە سیستەمی نوێی جیهاندا و بە چەشنی سەرجەم گەلانی جیهان مومارەسەی ئەم مافەی خۆیان بكەن، ئەمەش مافێكە ئێمە هەقی خۆمانە كە پیادەی بكەین. چونكە كاتێك ئێمە ئاوڕ لە رابردوو دەدەینەوە، ئەوا دەبینین كە هەر لەدامەزراندنی دەوڵەتی عێراقەوە، بەتایبەتی لە 60 ساڵی رابردوودا و لە پەیوەندی بە شاری كەركووكەوە، ئەوا هیچ كاتێك حكومەتە یەك لەدوای یەكەكانی عێراق نەیانتوانیوە ئارامی و ئاوەدانی و پێشكەوتن بۆ ئەم شار و ناوچەیە دابین بكەن، لەسەرەتای شەستەكاندا (حەرەس قەومی) هەبووەو پەلاماری ئەم سنوورەی داوەو گوندە كوردییەكانی سوتاندووەو دانیشتووانەكەی ئاوارەو دەربەدەر كردوون، كاتێكیش گەلی كورد شۆڕشی دەستپێكرد، بەردەوام ئەم ناوچانە لە ژێر زەبروزەنگی حكومەتە یەك لە دوای یەكەكانی عێراق بووە، تەنانەت كار گەیشتە ئەوەی زۆرترین كۆمەڵكوژی دژ بە كوردستانییەكان لەم ناوچانەدا ئەنجام بدات، بەتایبەتی ئەنفال، ئەمانە هەموو كاریگەرییان هەبووە لەسەر ناخی كەركووكییەكان، بەڵام ئەم غەدرە تەنیا لەكورد نەكراوە، بەڵكو لە نەتەوەی توركمان و كریستیانەكانیش كراوە، ئێمە لە پارێزگای كەركووك دەمانەوێت لەداهاتوودا بەئارامی بژین و رۆڵەكانمان تووشی ئەو غەدر و كۆمەڵكوژییە نەبنەوە، لەدوای رووخانی رژێمی بەعس بڕوامان بەوە هەبوو، بەتایبەتی لە دوای هەوڵەكانی سەركردایەتی كورد لەبەغدا، كە گرفتی كەركووك بە شێوەیەكی ئارام و بە چەشنێك كە خودی دانیشتووانی شارەكە دەیانەوێت، چارەسەر بكرێت، ئەم مافەش لە ماددەی 58 لە یاسای ئیدارەی كاتیی دەوڵەتی عێراق و ماددەی 140 ی دەستووری هەمیشەیی جێگیركراوە، بەڵام جارێكی دیكە حكومەتی عێراق دوای ساڵی 2003 نەیانویستووە تەنانەت ئەم مافەش جێبەجێ بكەن، بۆیە ئێمەی كوردستانییانی كەركووك پێمانوایە لەپێناو ئەوەی نەوەی داهاتوومان وەكو نەوەی رابردووی ئێمە لە بەدبەختی و قوڕبەسەری و ماڵوێرانی و كۆمەڵكوژی نەژین، دەبێت بەشدار بین لەو ریفراندۆمەی لەهەرێمی كوردستان ئەنجام دەدرێت بۆ ئەوەی بتوانین لە رێگەی ریفراندۆمەوە راوبۆچوونی خۆمان لەسەر ئایندە دەرببڕین، ئەمە لەكاتێكدا بڕوای تەواومان بەوە هەیە حكومەتی عێراق لەهیچ كاتێكدا ناچێتە ژێر باری ئەوەی هیچ مافێكی یاسایی و دەستووری بەرامبەر كوردو كوردستانییەكان جێبەجێ بكات وەكو لەوەی لە ماددەی 140 هاتووە، ریفراندۆم بكات بۆ ئەوەی خەڵك چارەنووسی خۆی دەستنیشان بكات، هەربۆیە بڕوای تەواومان بەوە هەیە دەبێت بەشدار بین لە ریفراندۆم لەگەڵ هەرێمی كوردستان.
* وەك كەركووكییەكان لە مەسەلەی هەڵكردنی ئاڵای كوردستاندا دەستپێشخەریتان كرد، تەنانەت بەهاوشێوەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان لە پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكاندا تێكەڵ بە ململانێی حزبایەتی نەبوون، ئایا ئێوە داواكاریتان بۆ حزب و لایەنە سیاسییە كوردستانییەكان لەمەسەلەی ریفراندۆمدا چییە؟


- سەرەتا پێویستە ئاماژە بەو ستراتیژیەتەی پارتی دیموكراتی كوردستان بكەم كە ستراتیژیەتێكی نەتەوەییەو ئەندامانی پەروەردە كراون بەوەی نەتەوەییانە بیربكەنەوە، ئەمە رەنگدانەوەشی لەسەر كادیرو ئەندامان و لایەنگرانی ئێمە هەبووە. دواتر دەبێت ئەوە بڵێین كە دانیشتووانی پارێزگای كەركووك بەپێی ئەو زوڵم و ستەمە زۆرەی لێی كراوە بەتایبەتی دوای 2003 و ئەو ناهەقییەی بەغدا دەرهەق بە دانیشتووانی كوردی كەركووك ئەنجامی داوەو تا ئێستاش بەردەوامی هەیە، زیاتر درك بە پرسە نەتەوەیی و نیشتمانییەكان دەكەن، لێرە تا ئێستا پرۆسەی تەعریب بەردەوامی هەیە و بەردەوام فەرمانبەری عەرەب لە شارو شوێنە عەرەبییەكانەوە بۆ كەركووك رەوانە دەكرێن و رێگری لە دامەزراندنی فەرمانبەری كورد دەكرێت، بۆیە كوردستانییانی كەركووك بەردەوام لەژێر ئەو ستەمەن كە حكومەتی عێراق لە ئاست ئەم شارەدا پیادەی دەكات. لەوانەیە خەڵكێك لە سلێمانی یاخود هەولێر هەست بەو غەدرو ناهەقییە نەكات كە بەرپرسانی حكومەتی ناوەندی دەرهەق بەم شارە ئەنجامی دەدەن كە ئەوان گلەییان لە حكومەتەكەی خۆیانە، بەڵام دانیشتووانی كەركووك جارێكی دیكە هەست بە ستەمە ناڕەوایەی حكومەتی عێراق دەكەن، ئەمانە هەمووی رەنگدانەوەی لەسەر شەقامی كەركووك هەیە، ئەمەش وایكردووە لایەنە سیاسییەكانی كەركووكیش كە خۆیان بە نوێنەری ئەم شەقامە دەزانن، زیاتر لێرە پەیوەست بن بە پرسە نیشتمانی و نەتەوەییەكانەوە و لێكتر نزیك بن، هەر بۆیە جێگای شانازییە لە كەركووك هەموو حزبە كوردستانییەكان كۆكن لەسەر مەسەلە سەرەكییەكان، بەڵام بەداخەوە تەنیا لایەنێكی سیاسی كە چەند مانگێكە خۆی بە دوورگرتووە لەم بابەتانە، بزووتنەوەی گۆڕانە، بەڵام بەپێی ئەو دەنگانەی كە لە رابردوودا گۆڕان لە كەركووك هەیبووە، راوبۆچوونەكانی بزووتنەوەی گۆڕان كاریگەری لەسەر شەقامی كەركووك نییە و كەركووكییەكان ئامادە نین گوێ لەو بۆچوونانە بگرن كە دژی كوردستانیبوونی كەركووكە.
* باسی نەتەوەكانی دیكەت لە كەركووك كرد، ئایا لە پرسی ریفراندۆمدا راوبۆچوونی ئەوان چۆنە و ئایا دەتوانین بڵێین ئیجماعێكی هەموو پێكهاتەكان هەیە هەروەكو چۆن لە دەشتی نەینەوا لەنێوان كوردو كوردی ئێزیدی و توركمان و عەرەب و كریستیانەكان هەیە؟


- لەم پرسەدا ناتوانم بڵێم هەموو نەتەوەكانی تر لەكەركووك لەسەر پرسی ریفراندۆم بیروبۆچوونیان باشە، لەواقیعدا نەتەوەكانی تر گومانیان هەیە. دەكرێت ئێمە لێرەوە قسە لەسەر ئەم بابەتە بكەین، لەدواكۆبوونەوەی 24ی نیسانی ئەمساڵ كە لەنێوان هەموو حزبە كوردستانییەكان لە بارەگای پارتی دیموكراتی كوردستان ئەنجام درا، باسی ئەم بابەتە كراو بڕیارمان دا هەنگاوی دروست بەرامبەر نەتەوەكانی تر بهاوێژین، هەر بۆیە بەرپرسی پەیوەندییەكانی هەموو حزبە سیاسییەكانی كوردستان وەكو گرووپ سەردانی لایەنە سیاسییەكانمان كرد لەنەتەوەكانی دیكە، لەمەشدا بەداخەوە تەنیا بزووتنەوەی گۆڕان ئامادە نەبوو بەشدار بێت لەسەردانەكانماندا، هەرچۆنێك بێت وەكو حزبە كوردستانییەكان پەیامی خۆمانمان بردو گفتوگۆمان لەگەڵدا كردن. من ناڵێم حزبە سیاسییەكانی نەتەوەكانی تر وەڵامیان زۆر باش بوو، یاخود باش بوو، بەڵام گفتوگۆو وەڵامدانەوەكان دەتوانم بڵێم مژدەبەخش بووە، لەو رووەوە كە ئامادەیی گوێگرتن و گفتوگۆیان تێدا بووە، چونكە ئەوان راوبۆچوونی دیكەیان هەیە. لە ماوەی رابردووش لەگەڵ سەرۆك هۆزەكان و كەسایەتییەكانی عەرەب و كاربەدەستانی سیاسی و كەسایەتیی توركمانی دانیشتووین و گفتوگۆمان كردووە، ئەوان راوبۆچوونیان وایە لەژێر سێبەری پاراستنی پێشمەرگەی كوردستان هەست بە ئارامی و پارێزراوی دەكەن، بەڵام بۆ داهاتووی خۆیان داوای زەمانەت دەكەن بۆ ئەوەی ئەوەی لەحكومەتی ناوەندی بەسەریاندا هاتووە، لە سایەی حكومەتی هەرێمی كوردستان دووبارە نەبێتەوە، لەمەشدا ئێمە نموونەمان بۆ هێناونەتەوەو گفتوگۆمان لەگەڵدا كردوون. بەڵام ئەم دۆخەش چەند هۆكارێكی هەیە، سەرەتا دەبێت بڵێین بەداخەوە نەیانهێشت دەستووری هەمیشەیی كوردستان هەبێت و لەناو ئەم دەستوورەدا مافی هەموو ئەو نەتەوانە دیاری بكرێت، هەروەها نەبوونی رێككەوتنێكی ستراتیژی لەگەڵ ئەم لایەنانە، هەر ئەمەشە وایكردووە گومان لای نەتەوەكانی تر دروست بێت، ئێمە لەم قۆناغە خەریكین ئەو گومانە بڕەوێنینەوە، تەنانەت لە چەند رۆژی رابردوو بەرەی توركمانی و چەند كەسایەتییەكی توركمانی ئامادەییان دەربڕیوە بۆ گفتوگۆ، بەڵام دەیانەوێت ئەو گفتوگۆ و زەمانەتەش لەجەنابی سەرۆكی هەرێمی كوردستانەوە ببیستن. ئەو كۆبوونەوەو گفتوگۆیانەی رابردوو لەگەڵ هۆزەكان و كەسایەتییە عەرەبییەكان ئەنجام درا، بەتایبەتی لە ناوچەی دەشتی نەینەوا رەنگدانەوەی لەسەر كەركووكیش هەبووە، هەربۆیە بەپێویستی دەزانم ئەو جۆرە كۆبوونەوانە لەگەڵ كەسایەتی و سەرۆك هۆزو نەتەوەكانی تری كەركووكیش بكرێت.
* سەرۆك بارزانی لەگەڵ شاندی باڵای ریفراندۆم سەردانی یەكێتی ئەوروپا كرد، بۆ ئەوەی گفتوگۆ لەسەر ئەو مافەی گەلی كوردستان بكات كە پرسی ریفراندۆمە، ئایا لەناو شەقامی كەركووك چۆن دەڕواننە ئەو سەفەرەی جەنابی بارزانی؟

- هەمیشە گەشتەكانی سەرۆك بارزانی بۆ دەستكەوتی نەتەوەیی گەشتی مێژوویی و گەورە بوون، ئەمەش جێگای خۆشحاڵییە كە لە ناوەندە سیاسییەكاندا چارەنووسی كورد بووەتە بابەتی گفتوگۆ، ئەمجارەش پێكهاتەیەكی فرە رەنگتر لە شاندەكەدا بەشدارە، لێرەدا گرنگ ئەوەیە هەموو لایەك تێبگەن كە بارودۆخەكە زۆر لەبارە، ئەوەی دەمێنێتەوە بارودۆخی ناوخۆیی و زاتییە. ئومێدەوارم ئەو دەنگە ناشازانەی كە دەیانەوێت پرسەكە بەلاڕێدا ببەن، تێگەیشتنیان هەبێت. دواتر دەبێت گفتوگۆكان بۆ خەڵكی روون بكرێتەوە كە ئێمە بە سەركردایەتی سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەسەر رێگەیەكی راست و دروست هەنگاو دەنێین. واتە ئێمە هەموومان سەرنشینی كەشتییەكین و پێویستمان بە كاپتنێك هەیە بۆ ئەوەی بمانگەیەنێتە كەناری ئارامی، ئەو خۆخۆری و دوردونگییەی دروست بووە كە پەیوەستن بە هەندێ دەستكەوتی سادەوە لە حكومەتدا، نابێت تێكەڵی چەمكی نیشتمانی و دەوڵەتی بكەین. دەبێت هەموومان پێكەوە كاربكەین بۆ ئەوەی قەناعەت بۆ پێكهاتە و خەڵكانی دیكەش دروست بكەین تاوەكو بەشدار بن لەم پرسەدا، نەك خۆمان بێین و بڕو و بیانووی بۆ بدۆزینەوە.
* ئێستا پارێزگای كەركووك بەسەر چەند ناوچەیەكدا دابەش بووە، بەشی هەرە زۆری پارێزگاكە لەژێر دەستی هێزی پێشمەرگەی كوردستاندایەو بەشێكی لەژێر دەستی داعش و بەشێكی كەمیشی لەلایەن حەشدی شەعبییەوە داگیركراوە، ئایا لەكاتی ئەنجامدانی ریفراندۆمدا چۆن پرۆسەكە لەتەواوی ئەو ناوچانە جێبەجێ دەكرێت؟
- ئاشكرایە كەركووك گرنگییەكی ستراتیژی هەیە لای كوردستان، واتە سەرجەم كوردستانییەكان هەست بەم گرنگییە دەكەن و هەر یەكەو بە جۆرێك گوزارشتی لێكردووەو لای پارتی بەشێكی دانەبڕاوی كوردستانە. واتە رەنگە خەڵكانێكی دیكە هەبن چاویان لەسەر كەركووك بێت، یان نەیانەوێت بگەڕێتەوە سەر كوردستان، بەڵام بیروبۆچوون و دەنگی كوردستانییان جێگیرە لەم رووەوە، واتە ئەگەر كوردستان چەند پارێزگایەك بێت، ئەوا كەركووك یەكێكە لە پارێزگا سەرەكییەكانی. سەبارەت بە ئەنجامدانی ریفراندۆم لەو ناوچانەی ئاماژەتان پێكرد، ئەوا دەتوانین بڵێین لە رووی نەخشەوە چەند ناوچەیەك دەبینین: 1– ناوچە ئازادكراوەكان كە هێزی پێشمەرگەی كوردستان دەیپارێزێت، هەموو ئەم ناوچانە بێ گرفت ریفراندۆمی تێدا دەكرێت.
2- ئەو ناوچانەی بە شێوەیەكی پچڕ پچڕ لەژێر دەستی حەشدی شەعبیدایە، پێموایە رێگانادەن لەم ناوچانە ریفراندۆم بكرێت، چونكە تەنانەت نەیانهێشتووە لەم ناوچانە ئاڵای كوردستان هەڵبكرێت، بۆ نموونە لەحەمدانییە كاتێك بارەگایەكی یەكێتی نیشتمانی كوردستان لەوێ دەكرێتەوە و ئاڵای كوردستان هەڵدەدات، ئەوان ئاڵاكەی پێدادەگرن.

3-ناوچەی دیكە هەیە كە بەهیچ شێوەیەك ناتوانرێت ریفراندۆمی لێ ئەنجام بدرێت، چونكە هێشتا ئازاد نەكراوەو داعشی تێدایە.
پێشنیاری من بۆ كۆمسیۆنی باڵای هەڵبژاردن و راپرسی كوردستان ئەوەیە ئەوان بڕیار بدەن هەموو ئەو ناوچانەی سنووری هەرێمی كوردستانە وەكو نەخشە دیاری بكرێت و تێیدا ریفراندۆم بكرێت و لەهەر شوێنێك لەم سنوورە نەخشەیەی دیاریكراوە ئەگەر ریفراندۆم نەكرا، گوناهی ئێمە نەبێت و هۆكاری ئەنجامنەدانی ریفراندۆمەكە دەستنیشان بكرێت و ئەمە بە دوكۆمیۆنت بكرێت، بۆ ئەوەی لە رووی مێژووییەوە هەموو دنیا بزانێت كە ئەم ناوچانە كوردستانییەو رێگری هەبووە لەئەنجامدانی ریفراندۆم.
* پێشبینیەكانتان بۆ ئەنجامەكانی ریفراندۆم لە شاری كەركوك چین؟
- لە راستیدا هێشتا قەزایەك و چوار ناحیەی كەركووك لەژێر دەستی داعشدایەو ناحیەكی دیكەشی لەژێر دەسەڵاتی گرووپە چەكدارەكانی حەشدی شەعبیدایە، بەڵام بەپێی ئەو ژمارەی دەنگدانانە بێت كە لە هەڵبژاردنی 3/4/2014 دران، ئەوا دەنگی كوردستانییانی كەركووك بەرزتر و زیاترە، ئێستاكەش لەهەوڵداین بۆ ئەوەی لەگەڵ برایانی توركمان و عەرەب تێگەیشتن دروست بكەین بۆ ئەوەی بەشدار بن لە ریفراندۆم، ئەگەر بیروبۆچوونی تریشیان هەبێت، چونكە رێژەی بەشداربووان بۆمان گرنگە لەهەموو نەتەوەكان، چونكە دیمەنێكی جوانی دیموكراسی و پێكەوەژیان لەم شارەدا نیشانی دنیای دەرەوە دەدات.