سكۆت پێگ، پڕۆفیسۆرە لە بەشی زانستی سیاسی لە زانكۆی ئینیدیانا، تایبەتمەندی بواری پەیوەندییە نێودەوڵەتییەكانە، لە میانەی دیمانەیەكدا كە تەوەرەكانی بریتی بوون لە پەرەسەندنەكانی شەڕی داعش و كاریگەری و ئاكامەكانی دەستڕۆیشتوویی ئێران لە عێراق و ناوچەكەدا و پرسی جیابوونەوە و سەربەخۆیی كوردستان، گوڵان چەند پرسیارێكی ئاڕاستەكردو ئەویش بەم شێوەیە بۆچونەكانی خستەڕوو.

* چۆن بارودۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەڵدەسەنگێنیت؟
- ئاشكرایە بارودۆخێكی ناجێگیر باڵی كێشاوە بەسەر ئەم ناوچەیەدا، واتە روونە كە ناوچەیەكە دوورە لە ئاشتی و ئارامییەوە. لە پەیوەندی بەو شەڕانەی كە لە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا لەئارادان، ئەوا ئاكامی ئەو شەڕەی لە وڵاتی سووریادا بەردەوامە، پەلی كێشاوە بۆ ناوچەكە. هەروەها شەڕی یەمەنیش، كێشەیەكی راستەقینەی خوڵقاندووە. لە هەمان كاتدا من لەو باوەڕەدا نیم كە ئیدارەی ترەمپ بتوانێت هاوكاربێت لە بەرەوپێشبردنی پرۆسەی ئاشتی لە نێوان ئیسرائیل و فەلەستیندا، واتە لەو بارەیەوە من زۆر گەشبین نیم.
* هەستدەكرێت لە شەڕی دژی داعشدا جۆرێك لە ساردبوونەوە هەیە، بەتایبەتی كە پرۆسەی ئازادكردنی شاری موسڵ زۆری خایاند و هەروەها پرۆسەی ئازادكردنەوەی رەققەش هێشتا دەستی پێنەكردووە، ئایا هۆكاری ساردبوونەوەی ئەمریكا و هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی لە تێكشكاندنی داعشدا بۆچی دەگەڕێتەوە؟
- بە دڵنیاییەوە سستیەك هەیە لەلایەن هێزە رۆژئاواییەكانەوە كە نایانەوێت بە قووڵی تێوەبگلێن، بەڵام پێموایە هۆكاری سەرەكیتر ئەو پشتیوانییە جدییەیە كە رووسیا و ئێران دەستەبەری دەكەن بۆ رژێمی سووریا كە زۆر زیاترە لەو پشتیوانییەی كە رۆژئاوا بۆ لایەنەكانی دیكە دەستەبەری دەكات. هاوكات دابەشبوونێكی بنەڕەتی هەیە لە نێو هاوپەیمانێتییە پرۆ رۆژئاواییەكەدا، هەروەها لە نێوان ئەمریكا و توركیا، كە ئەمریكا زیاتر هێزە كوردییەكانی سووریا بە باشترین هاوپەیمانی خۆی و بە كاراترین هێزی شەڕكەر لە ناوچەكەدا لە دژی داعش دەزانێت، توركیاش بۆچوونێكی تەواو جیاوازی هەیە و كاتێكی زۆری تەرخانكردووە بۆ دژایەتیكردنی ئەو هێزە كوردییانەی سووریا كە شەڕی دژ بە داعش دەكەن.

* لە سووریاشدا بە ناوی شەڕی دژی داعش، ئێران و رووسیا و حزبوڵا شەڕی هەموو موعارەزەی سووریا دەكەن، بۆ بەرژەوەندی مانەوەی رژێمی ئەسەد، هەروەها ئەمریكا و هاوپەیمانانیش دەیانەوێت داعش تێكبشكێنن، كە ئەوەش هەر لە بەرژەوەندی رژێمی ئەسەد تەواو دەبێت، پرسیار ئەوەیە ئەگەر تیرۆریستانی داعش تێكبشكێندرێن و رژێمێكی دڕندەی وەك ئەسەد بمێنێتەوە، ئایا چارەنووسی خەڵكی سووریا چی دەبێت؟
- من پێموانییە ئایندەیەكی باش چاوەڕوانی خەڵكی سووریا بكات، بەتایبەتی ئەگەر بەشار ئەسەد لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە، چونكە ئاشكرایە دەستی سوورە بە خوێنی خەڵكی سووریا و لە رووی مافەكانی مرۆڤەوە چەندەها پێشێلكاری مەترسیداری ئەنجامداوە، لەبەر ئەوە پێم وانییە سووریا ئایندەیەكی پڕ لە ئاشتی و خۆشگوزەرانی هەبێت لە سایەی دەسەڵاتی ئەسەددا. من نازانم ئایا بەم نزیكانە ئەسەد لە دەسەڵات دووردەخرێتەوە، یان نا، یاخود دەبێتە بەشێك لە قۆناخی راگوزەری، بەڵام پێموانییە لە مەودای دووردا ئایندەیەكی گەش چاوەڕوانی خەڵكی سووریا بكات بە مانەوەی ئەسەد لە دەسەڵات و بە مانەوەی داعش لە بەشێك لە خاكی ئەو وڵاتەدا.
* پێتوانییە لە دەرئەنجامی ئەو دۆخەی ئێستا دروست بووە لە سووریادا، ئەوا چیتر ناتوانرێت پارێزگاری لە یەكپارچەیی خاكی ئەو وڵاتە بكرێت، واتە ئایا یەكێتی ئەو وڵاتە لە مەترسیدایە؟
- رەنگە نەتوانین بە دڵنیاییەوە ئەمە بڵێین، لەبەر ئەوەی هێشتا دوودڵییەكی زۆر هەیە لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە بۆ دووبارە داڕشتنەوەی سنوورەكانی، یان بۆ پێشوازیكردن لە دروستبوونی دەوڵەتی نوێ بۆ سەر شانۆی جیهان. بۆ نموونە، كاردانەوەو پەرچەكرداری رووسیا لە ئاست سەربەخۆیی كۆسۆڤۆدا بۆتە هۆی ئەوەی وڵاتان پتر بە حەزەر بن لەم رووەوە. كەواتە رەنگە سووریا بە سنووری ئێستایەوە لەسەر نەخشە بوونی بمێنێت، بەڵام حاڵەتێكی هاوشێوەی سۆماڵ لەو وڵاتەدا بێتەئاراوە، كە بۆ نزیكەی 30 ساڵ دەچێت لە سۆماڵدا حكومەتێكی كارا لەئارادا نییە، كەچی خەڵكیش بە شێوەیەك باسی سۆماڵ دەكات، وەك ئەوەی حكومەتێكی كارای هەبێت و خاكی وڵاتەكەی كۆنتڕۆڵ كردبێت، كە بە دڵنیاییەوە ئەمە حاڵەتەكە نییە.

* بەپێی هەندێك لە راپۆرتە رۆژنامەگەرییەكان ئاماژە بەوە دەكرێت كە میلیشیا شیعەكانی حەشدی شەعبی كە رۆڵی سەرەكی لە شەڕی موسڵ دەگێڕێت، ئاڕاستەی شەڕەكەیان لە شەڕی دژی داعشەوە گۆڕیوە بۆ تۆڵەكردنەوە لە سوننە، واتە ئێستا میلیشیا شیعەكان دەیانەوێت موسڵ پاكتاو بكەن لە سوننە، نەك شارەكە لە دەستی تیرۆریستانی داعش رزگار بكەن، ئایا لەم بارودۆخەدا دەكرێت ئەمریكا ببێتە پشتیوانی میلیشیاكانی شیعە بۆ پاكتاوكردنی سوننە؟
- لە راستیدا دەبێت لەم رووەوە لە مەودای دوور و نزیك بڕوانین، مەبەستم ئەوەیە لە مەودای كورتدا ئەوە ساغبۆتەوە كە هەندێ لەو هێزانەی شیعە هێزگەلێكی شەڕكەری كاران و هاوكاربوون بۆ ئەوەی سوپای عێراق بتوانێت بە رەوتێكی خێراتر پێشڕەوی بكات –كە بە بێ ئەو هێزانە ئەم سوپایە نەیدەتوانی بەو چەشنە بەرەوپێش بچێت-، كەواتە لە مەودای نزیكدا ئەم هێزانە سوودیان هەبووە. بەڵام لە مەودای دووردا دەبێت حكومەتی عێراق كاربكات لەسەر ئەوەی كە دۆخێك بخوڵقێنێت كە پێكهاتەی سوننە ئامادەیی ئەوەیان تێدابێت بە شێوەیەكی ئاشتییانە و ئارەزومەندانە ئاوێتەی عێراق ببنەوە، كەواتە ئەنجامدانی پێشێلكاری پەیوەست بە مافەكانی مرۆڤەوە لەلایەن ئەو هێزانەوە لەدژی دانیشتووانی سوننە، كاریگەریی سلبی دەبێت لەسەر هەوڵەكانی ئاوێتەكردنەوەی سوننەكان.
* زۆر لە چاودێران پێیانوایە ئەگەر ئەمریكا پلانێكی سیاسی بۆ عێراق نەبێت بۆ چارەسەركردنی هۆكارە ریشەییەكانی ناسەقامگیری و نائارامی لەم وڵاتەدا، ئەوا هەر سەركەوتنێكی سەربازی كورتخایەن دەبێت و بگرە جارێكی دیكە داعش لە ژێر ناو و شێوەیەكی دیكەدا دووبارە دەبێتەوە، ئایا تا چەند گرنگە ئەمریكا نفوزێكی گەورەی لە عێراقدا هەبێت بۆ ئەوەی ئێران بارودۆخەكە نەقۆزێتەوە و دووبارە شەڕ و ئاژاوە دەست پێبكاتەوە؟
- ئەوە راستە كە رەوشەكە بە چەشنێكە پێویستی بەوەیە ئەمریكا دەستڕۆیشتوویی هەبێت لەم وڵاتەدا، واتە پێموانییە پێویست بەوە بكات ئەمریكا هێزێكی گەورە لەم وڵاتەدا جێگیر بكات، بە چەشنی ئەوەی لە سەروەختی شەڕەكەی لەگەڵ عێراقدا هەیبوو لەم وڵاتەدا، بەو پێیە رەنگە دەستەبەركردنی پشتیوانیی ئاسمانی و ئۆپەراسیۆنەكانی چاودێری و هەواڵگری بەس بێت، بەڵام بە دڵنیاییەوە هەر كشانەوەیەكی خێرا لەم وڵاتەدا دەرئەنجام و كاریگەری خراپی لێدەكەوێتەوە.
* ئایا چارەسەرە سیاسییە درێژخایەنەكە لە عێراقدا چی دەبێت؟ ئایا پێتوایە پێكهاتە جیاوازەكانی عێراق بتوانن لە رێگەی گفتوگۆ و دانوستاندنەوە بگەنە چارەسەرێك؟ ئایا پێتوایە دەبێت جارێكی دیكە و بە شێوەیەكی دیكە داهات و دەسەڵات لەم وڵاتەدا دابەش بكرێتەوە بۆ ئەوەی بتوانرێت ریشەی ناسەقامگیری سست بكرێت؟

- لە راستیدا من زۆر گەشبین نیم بە ئەگەری گەیشتن بە چارەسەرێكی بەپەلە لە رێگای گفتوگۆوە، چونكە لە رابردودا چەندین دەرفەتی لەبار رەخسان، بەڵام نەتوانرا بقۆزرێنەوە، یان نەتوانرا بە تەواوەتی سوودیان لێوەربگیرێت. لەگەڵ ئەوەشدا، من ئومێدەوارم كە هێزە شیعەكان، یاخود حكومەتی شیعە لە عێراقدا درك بەو راستییە بكەن كە بوونی پەیوەندی ئاشتییانە لەگەڵ سوننەدا باشترین رێگایە بۆ دەستەبەركردنی ئایندەی خۆیان، واتە دەبێت ئەوە لەبەرچاو بگرن كە سوننەكانی هەندێ نیگەرانیی رەوایان هەیە و دەبێت كارێك بكرێت كە سوننەكانیش هەست بكەن ئەوان بەشێكن لە حكومەتەكە، نەك تەنیا پێكهاتەیەكی حوكمڕانیكراو بن، بەڵام من گرەوێكی گەورە لەسەر ئەوە ناكەم كە ئەمە رووبدات.
* لە سەر ئاستی دەوڵەتانی ناوچەكە ئێران بۆتە مەترسیی بۆ هەموو دەوڵەتان بەتایبەتی كە ئێستا لە سووریاوە بە هاوكاری حزبوڵا هەڕەشە لەسەر سنوورەكانی ئەردەن و ئیسرائیل دروست دەكات، ئایا تا چەند مەترسیی فراوانخوازی ئێران دەبێتە مەترسی بۆ شەڕێكی ئیقلیمی سەرتاسەری لە نێوان هاوپەیمانەكانی ئەمریكا و ئێران لە ناوچەكەدا؟

- ئەوە راستە، چونكە حاڵی حازر ئەوە بەدی دەكەین لە وڵاتێكی وەك یەمەندا، ئێوە بڕوانن چۆن عەرەبستانی سعودیە بە شێوەیەكی یەكلاكەرەوە- بەڵام سەرنەكەوتووانە- سەرچاوەگەلێكی سەربازی گەورەی بۆ شەڕ و ناكۆكی یەمەن تەرخانكردووە. لە ئێستادا لەسەر درێژكردنەوەی دەسەڵات و دەستڕۆیشتۆیی، ململانێیەكی توندی ئیقلیمی لە نێوان ئێران و سعودیەدا هەیە. هەروەها بینیمان بەم دواییە ئیسرائیلیش هێرشێكی لە ناو خاكی سووریادا ئەنجامدا، كە پێدەچوو كاروانێكی چەكی حزبوڵای كردبێتە ئامانج. كەواتە ئەگەری دووبارەبوونەوەی ئەم حاڵەتانە لەئارادایە. هەروەها یەكێك لەو مەسەلانەی كە دڵنیانین لەبارەیەوە، ئەوەیە ئایا ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ پابەند دەبێت بە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەوە لەگەڵ ئێراندا، یاخود دووبارە گفتوگۆ لەبارەی بەند و بڕگەكانی دەكاتەوە، یان ئەوەتا هەڵیدەوەشێنێتەوە، كە ئەم بژارەیەی دوایین سەردەكێشێت بۆ ناسەقامگیریی زیاتر. ئەگەرچی لە سەروەختی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردندا باس لە هەڵوەشاندنەوەی كرا، بەڵام تاوەكو ئێستا ئەمەی ئەنجام نەداوە.

* باست لە ئیدارەی ترەمپ و ئەگەرەكانی پەیوەست بە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەوە كرد، كە ئەو رێككەوتنەش نیگەرانی لای هاوپەیمانەكانی ئەمریكا لە ناوچەكەدا دروست كرد، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا پێتوایە ئیدارەی ترەمپ توانیویەتی ئەو نیگەرانییانە بڕەوێنێتەوە و هاوپەیمانەكانی دڵنیابكاتەوە كە سنوورێك بۆ دەستڕۆیشتوویی ئێران دادەنێت؟
- بە دڵنیاییەوە ئەم ئیدارەیە هەوڵیداوە نیگەرانی هاوپەیمانەكان بڕەوێنێتەوە و دڵنیاییان بكاتەوە، بۆ نموونە، سەرۆكی میسر، عەبدولفەتاح ئەل سیسی زوو سەردانی ئەمریكای كرد- دوای دەستبەكاربوونی ترەمپ- و لەو دیدارەدا سەرۆك ترەمپ ستایشی سیسی كرد و ئەمەش نەك تەنیا پەیامێكی دڵنیایی بوو بۆ میسر، بەڵكو پەیامێك بوو بۆ سعودیە و هاوپەیمانەكانی دیكە، بەوەی ئەوان هێشتا دۆستی ئەمریكان و ئەمریكا وەك هاوپەیمانێكی بەنرخ لێیان دەڕوانێت. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا، گومانم هەیە لەوەی كە ئەمە كاریگەریی گەورەتری هەبێت لەسەر رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، چونكە چاوپۆشین لە ئیسرائیل لە دروستكردنی ژمارەیەكی زیاتر كۆمەڵگەی جوولەكەنشینەكان مایەی ناسەقامگیری دەبێت. هەروەها وەشاندنی گوزرە مووشەكییەكان لە بنكەیەكی ئاسمانی سووری لە مەودای كورتدا رێوشوێنێكی باش بوو، بەڵام لەم باوەڕەدا نیم كە ستراتیژییەتێكی بەرفراوان هەبێت لەبارەی ئەوەی دەبێت رۆڵی ئەمریكا چۆن بێت، یان چۆن نەبێت، كە لە راستیدا هێشتا ئەمە یەكلانەبۆتەوە و روون نەبۆتەوە. بە كورتی تا ئێستا ئیدارەی ترەمپ كار و كۆششێكی زۆری نەكردووە بۆ سەقامگیركردنی ناوچەكە، ئەگەرچی هاوپەیمانەكانیشی دڵنیاكردبێتەوە.
* لە پەیوەندی بە هەرێمی كوردستانەوە، ئەوا ئەم هەرێمە سەلماندی كە شەریكێكی متمانەپێكراو و بەتوانایە لە هەوڵەكانی بەرەنگاربوونەوە و تێكشكاندنی تیرۆریستاندا، خوێندنەوەی ئێوە بۆ رۆڵی ئەم هەرێمە و بۆ كاریگەرییەكانی لەسەر شەڕی دژ بە تیرۆریستان چییە؟

- بە دڵنیاییەوە ئەوەی ئێوە دەیڵێن راستە كە هەرێمی كوردستان و هێزەكانی، هاوپەیمانێكی بەنرخ و متمانەپێكراوی ئەمریكا بوون. باوەڕیشم وایە لە كۆتاییدا كوردستانی عێراق سەربەخۆیی بەدەست دەهێنێت. ئەگەرچی نازانم كات و ساتی ئەو سەربەخۆییە كەی دەبێت، بەڵام ئەم هەرێمە توانیویەتی توانای خۆی بسەلمێنێت لە پەیوەندی بە پاراستنی شەرعییەتی دیموكراتییەوە، ئەگەرچی هەندێ كێشەش لە ئارادان، هەروەها لە پەیوەندی بە حوكمڕانیی باشەوە، ئەگەرچی هەندێ كێشەی گەندەڵیش هەن. كەواتە تێڕوانینی من ئەوەیە كە كورد فاكتەری سەقامگیری و ئاشتی بووە لە ناوچەكەدا. كە پێموایە ئەمە زیاتر و زیاتر دانی پێدادەنرێت. بەڵام لە پەیوەندی بە كوردی سووریاوە، ئەوا هەروەك پێشتریش ئاماژەم پێكرد، جیاوازییەكی گەورە هەیە لە نێوان ئەمریكا و توركیادا، چونكە پێدەچێت توركیا شەڕی هێزە كوردییەكان بكات لە سووریا، كە ئەمە بەلای زۆرێك لە ئەمریكییەكانەوە مایەی سەرسوڕمانە، چونكە پێیانوایە كورد باشترین و باوەڕپێكراوترین هاوپەیمانی ئەمریكان لە ناوچەكەدا.

* ئێوە پرسی سەربەخۆیی كوردستانتان ورووژاند، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەمە ساتەوەختێكی گونجاوە بۆ ئەوەی كورد كار لەسەر پرسی سەربەخۆیی بكات؟
- من باوەڕم وایە كورد كارێكی باشی كردووە كە بە شێوەیەكی تاكلایەنانە سەربەخۆیی رانەگەیاندووە، ئەمە ستراتیژییەتێكی سەركەوتوو بووە، لەبەر ئەوەی بەرهەڵستییەكی بەرفراوانی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی لێدەكەوتەوە. خۆ ئەگەر هەوڵەكانی یەكخستنەوەی وڵاتەكە- عێراق- سەركەوتوو نەبوو، ئەوا رەنگە ئەوە ساتەوەختێكی گونجاو بێت بۆ هەڵگرتنی ئەو هەنگاوە. كەواتە تا ئێستا كورد ژیرانە مامەڵەی كردووە و فشاری زۆری بەو ئاڕاستەیەدا نەكردووە، ئەگەرچی دەبێت تەركیز لەسەر زەمینەسازی و بنیادنانی دامەزراوەكانی حوكمڕانی بكرێت، واتە بوونی سیستمێك پرۆ رۆژئاوایی و چارەسەركردنی هەندێ لەو كێشەی گەندەڵییانەی كە دەستنیشانكراون و خوڵقاندنی زەمینەیەك كە كۆمپانیا نێودەوڵەتییەكان پاڵنەری ئەوەیان بۆ دروست بێت بێنە ئەم هەرێمە، هەموو ئەمانە دەبێت كاریان لەسەر بكرێت.

* هەر لە پەیوەندی بە سەربەخۆییەوە، كورد خوازیارە ئەم پرۆسەیە بە ئاشتییانە و لە رێگەی گفتوگۆوە یەكلابكرێتەوە، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەمە ئەگەرێكی واقیعییە؟
- پێموانییە لەم ساتەوەختەدا شانسێكی زۆر باش هەبێت بۆ ئەوەی ئەم پرۆسەیە بەم شێوەیە ئەنجام بدرێت. لە راستیدا لەم رووەوە حاڵەتێك هەیە كە دەكرێت بشێت بەراوردكاری بكەین، ئەویش سۆماڵیلاندە كە دەكەوێتە باكووری سۆماڵ و لە ساڵی 1981دا سەربەخۆیی راگەیاند، كە هاوچەشنی كوردستانی عێراق ئارامترین و سەقامگیرترین بەشی وڵاتەكەیە، كە هەڵبژاردنی دیموكراسی تێدا ئەنجام دراوە و ئاڵوگۆڕی دەسەڵات لە نێوان حكومەت و موعارەزەدا روویداوە، بەڵام هێشتا دانی پێدانەنراوە و هێشتا هیچ لایەنێك لە مەقادیشۆ ئامادە نییە لەم رووەوە گفتوگۆیان لەگەڵدا بكات. كەواتە پێموانییە شانسێكی گەورە هەبێت بۆ روودانی ئەو ئەگەرەی باستان كرد، بەڵام چەند حاڵەتێكیش هەن وەك ئەسیوبیا لەگەڵ ئەریتیریا و وەك حاڵەتی جیابوونەوەی ئاشتییانەی چیك و سلۆڤاكیا كە ئەوەمان پێدەڵێن ئەمە ئەگەرێكی مەحاڵ نییە.