ماك دەستلەر، پڕۆفیسۆرە لە سكووڵی سیاسەتی گشتی لە زانكۆی ماریلاند، وانەبێژی چەند بوارێكی گرنگە، وەك گەڵاڵەكردنی سیاسەتی دەرەوەی ئەمریكا، سیاسەتی بازرگانی و دامەزراوە سیاسییەكان و هتد، بۆ قسەكردن لەبارەی ئەو تەحەددی و دژوارییانەی دوچاری سیستمی لیبڕاڵی بوونەتەوە، هەروەها بۆ هەڵسەنگاندنی هەڕەشەی پۆپۆلیزم و بۆ هەڵوەستەكردن لەسەر ئایندەی ئەم سیستمە و چەند بابەت و پرسێكی دیكە، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجامدا و ئەویش بەم شێوەیە بۆچوونەكانی خستەڕوو.

ئەگەر ماكرۆن ببێتە سەرۆكی فەرەنسا گەشبینی بە سیستمی جیهانی دروست دەبێتەوە


* هەروەك ئاشكرایە لە ئێستادا سیستمی لیبڕاڵی رووبەڕووی چەندین تەحەددی و دژواری بۆتەوە، ئایا گرنگترینی ئەو تەحەددییانە چین و ئایا پێتوایە دۆخەكە بە چەشنێكە كە پێویستە دووبارە ئەم سیستمە دابڕێژدرێتەوە؟
- ئەوە شتێكی روونە كە لە زۆر شوێن سیستمی لیبڕاڵی رووبەڕووی كاردانەوە بۆتەوە، بەرچاوترینیان بریتی بوو لە بڕیاری دەرچوونی بەریتانیا لە یەكێتی ئەوروپا، هەروەها هەندێ نیگەرانی هەبوو لە بارەی دەرئەنجامی هەڵبژاردنەكانی فەڕەنساوە، بەڵام ئێستا ئەو نیگەرانییانە كەمتر بوونەتەوە، بەتایبەتی كە پێشبینی ئەوە دەكرێت ئیمانویل ماكرۆن سەركەوتن بەدەست بهێنێت لە هەڵبژاردنەكاندا. هەروەها زۆرێك لە گوتارەكانی سەرۆك ترەمپ دژی سیستمی لیبڕاڵی بوو، بەتایبەتی لە وتاری رێوڕەسمی سوێندخواردنیدا. كەواتە چەندین پرس و نیگەرانی هەن لەم رووەوە و لەبارەی دامەزراوە لیبڕاڵییەكان و لەبارەی بازرگانی و چارەنووسی یەكێتی ئەوروپا كە بە دڵنیاییەوە لەسەر بنەمای بازرگانی كراوە بنیادنراوە. لەبەر ئەوە پێموایە هۆكاری بەرچاو هەن كە ببنەهۆی نیگەرانكردنمان.
* كەواتە رەوایە بڵێین كە ئەم سیستمە پێویستی بە دووبارە پێداچوونەوە و داڕشتنەوەی نوێ هەیە؟

- لە راستیدا دەكرێت لێرەدا ئاماژە بە لێدوانەكەی دۆناڵد ترەمپ بكەین لەبارەی دووبارە گفتوگۆكردنەوەی لەسەر رێككەوتنی نافتا (رێككەوتنی بازرگانیی ئازاد لە نێوان ئەمریكا و كەنەدا و مەكسیك)، بەڵام ترەمپ لێدوانی زۆری دا لەبارەی خراپیی رێككەوتنەكانی پێشوو و پێویستیی هەڵوەشاندنەوەیان، بەڵام پێدەچێت ئەو خوازیاری ئەوە بێت بەو شێوەیە دابڕێژدرێنەوە كە خۆی دەیەوێت، كەواتە لەم رووەوە چەندین وردەكاری هەن لەبارەی رێوشوێنە بارزگانییە دیاریكراوەكانەوە كە دەكرێت بە شێوەیەكی سوودبەخشانە نوێ بكرێنەوە. بە شێوەیەكی گشتی دەتوانیت بڵێیت هەندێ لە دامەزراوەكان، وەك یەكێتی ئەوروپا بە دەست نەبوونی دیموكراسیەوە گرفتار بوون، بەڵام روون نییە چۆن دەكرێت ئەمە یەكلابكرێتەوە وچارەسەر بكرێت، رەنگە یەكێك لە رێگەكان بریتی بێت لە پێدانی دەسەڵاتی زیاتر بە پەرلەمانی ئەوروپا.
* هەر لەبارەی لێدوانەكانی ترەمپ سەبارەت بە هاوپەیمانەكانی، ئایا پێتوایە ئەمریكا بیەوێت خۆی لەو هاوپەیمانێتییانە بكشێنێتەوە، یاخود چیتر پێیانەوە پابەند نەبێت؟

- لە راستیدا پێدەچێت ترەمپ لە زۆرێك لەو لێدوانانە دووركەوتبێتەوە، بۆ نموونە، سەڕەڕای لێدوانە ئیجابییەكانی لەبارەی پوتینەوە، بەڵام پەیوەندییەكانی زۆر بە باشی بەرەوپێش نەچوون، هەروەها لە دوای هەڵبژاردنیەوە بە سەرۆكی ئەمریكا، پرسی سزاكانی سەر رووسیای نەورووژاندووە كە پەیوەستن بە كێشەی ئۆكرانیا و هەرێمی كریمیا بەتایبەتی. هەروەها ترەمپ پەیوەندییەكی باشی لەگەڵ سەرۆك وەزیرانی یاباندا پەرە پێداوە كە بەهێزترین هاوپەیمانی ئەمریكایە لە ئاسیا. هەروەها خۆی و ستافەكەی باسیان لە گرنگیی ناتۆ كردووە، لەگەڵ جەختكردنەوە لەسەر ئەوەی پێویستە هاوپەیمانەكانی بەشداری زیاتر بكەن لە رووی هێزی سەربازییەوە. لەبەر ئەوە پێموایە هەنگاوەكانی ئیدارەی ئەمریكا یەكدەگرنەوە لەگەڵ هەوڵەكانی پاراستنی بونیادی سیستمە جیهانییەكەدا.
* لە ئێستادا هەست بەوە دەكرێت كە بەشێك لە هاووڵاتییانی وڵاتە رۆژئاواییەكان ناڕازی بن لە ئەدای دامەزراوە و نوخبە حوكمڕانەكانیان، ئەمەش دۆخێكی دروستكردووە كە سەریكێشاوە بۆ سەرهەڵدانی رەوت و كەسایەتییە پۆپۆلیستەكان، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا تا چ راددەیەك بوونی سەركردە پۆپۆلیستەكان مایەی مەترسییە؟

- پێموایە سەركردە پۆپۆلیستەكان تەحەددییەكی جددین بۆ سەر سیستمی لیبراڵ دیموكراتی، بۆ نموونە ئەوەی جێی سەرنجە لە ئێستادا ئەوەیە كە لە هەڵبژاردنەكانی فەڕەنسادا دەگوزەرێت، كە بەراوردێك دەكرێت لە نێوان ئەو كەسانەی دەنگیان بە ماری لۆپێن داوە لەگەڵ ئەو كەسانەی دەنگیاندا بە ئیمانویل ماكرون، هاوشێوەی ئەو بەراوردەی لە نێوان ترەمپ و هیلاریدا دەكرێت، واتە لە نێوان ئەو كەسانەی گەشبین بوون و پشتیوانییان لە سیاسەتمەدارە باوەكان دەكرد، لەگەڵ ئەو كەسانەی كە پێیانوابوو لە بنەڕەتدا جیهان بە ئاراستەیەكی هەڵەدا هەنگاو هەڵدەگرێت و لە كاردانەوەشدا پشتیوانی لە پۆپۆلیزم دەكەن، هەروەها پێموایە بڕیاری دەرچوونی بەریتانیا لە یەكێتی ئەوروپاش بەرجەستەكەری هەمان دابەشبوون بوو.

* پێتوایە مەترسیی سەرەكیی پۆپۆلیزم بریتییە لە هەوڵدان بۆ لاوازكردنی دامەزراوەكانی دەوڵەت، كە ئەمەش دەبێتە هۆی لەناوبردنی گرێبەستە كۆمەڵایەتییەكە كە گەوهەری سیتمی لیبڕاڵییە؟
- بەڵێ، بۆی هەیە ببێتە هۆی داڕووخانی ئەو گرێبەستە كۆمەڵایەتییە، بۆ نموونە لە ئێستادا دەبینین كە سەرۆكی توركیا، هەوڵیدا لە رێی ریفراندۆمەوە دەسەڵاتەكانی خۆی بەرفراوان بكات و رۆژنامەنووسەكان دەستگیر دەكات، كە دەتوانین بڵێین بنەماكانی سیستمی لیبڕاڵی لە مەترسیدان- ئەگەرچی لە بنەڕەتدا زۆر پتەو نەبوون لە توركیا-. هەروەها سەرۆك ترەمپ وەك دوژمن باسی لە راگەیاندن كرد، كە دەكرێت ئەمە بەوە لێكبدرێتەوە كە هەوڵە بۆ لاوازكردن یان لەناوبردنی رۆژنامەگەریی ئازاد. بەڵام لە بنەڕەتدا ئازادیی رۆژنامەگەری زۆر بەهێز بووە و مەترسی لەسەر نییە لەم وڵاتەدا –ئەمریكا-، دەكرێت هەمان شت بۆ ئەوروپاش راست بێت.
* چۆن لە ئایندەی سیستمی لیبڕاڵی دەڕوانیت و ئایا پێتوایە بتوانرێت ئەو تەحەددی و دژوارییانە چارەسەر بكرێن كە رووبەڕووی بوونەتەوە؟
- پێموایە نادڵنیاییەك هەیە لەبارەی سیستمی لیبڕاڵییەوە، من باوەڕم وانییە كە هەڕەشەیەكی دەم و دەستی لەسەر بێت. بەڵام دەمەوێت لێرەدا ئاماژە بە پرسی سستیی گەشەی ئابووری و نایەكسانی لە داهاتدا بكەم، چونكە ئەگەر بە رێژەیەكی كەمیش بێت گەشەكردن رووبدات ئەوا پۆپۆلیزمێكی كەمتر دەبینیت.

* ئەی چۆن لە بارودۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەڕوانیت؟ ئایا پێتوایە جیهان بتوانێت لە چارەسەركردنی كێشەكانی وڵاتانی ئەم ناوچەیەدا بەشدارییەكی ئیجابی بكات؟
- لە راستیدا رۆژهەڵاتی ناوەڕاست خۆی لە خۆیدا تەحەددییەكی راستەقینەیە، لە ساڵی 2011دا چەند شۆڕشێك روویاندا، بەڵام دەركەوت كە ئەو كەسانەی پشتیوانی گۆڕانكاریی لیبڕاڵییان دەكرد، وەك پێویست بەهێز نەبوون، ئەمەش بووە هۆی ئەوەی بارودۆخەكە باشتر نەبێت و بگرە خراپتریش بێت بە بەراورد بەو دۆخەی لە پێش روودانی شۆڕشەكاندا لەئارادا بوون.