ماكس ئەبراهامز، مامۆستای زانستی سیاسییە لە زانكۆی «Northeastern»، توێژەرو وانەبێژی تیۆری پێوەندییە نێودەوڵەتیەكانە، كە بایەخ بە پرسەكانی پەیوەست بە شەڕی ناوخۆیی،یاخیبوون و ناڕەزایەتی ناتوندوتیژو تیرۆریزم دەدات. بۆ هەڵسەنگاندن و هەڵوەستەكردن لەسەر پەرەسەندن و پێشهاتەكانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەو شەڕ و پشێوییەی لە وڵاتانی ئەم ناوچەیەدا دەگوزەرێت، هەروەها بۆ قسەكردن لەسەر پرسی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆر لەم ناوچەیەو چەند پرسێكی دیكەی پێوەندیدار گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجام داو ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی داینەوە.

كورد بەشدارییەكی بەرچاوی هەبووە لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا و شایستەی ئەوەیە پاداشت بكرێتەوە


* چۆن لە پەرەسەندنی رووداوەكانی ناوچەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەڕوانن؟
- لە راستیدا پێموایە دۆخەكە بەرەو باشتر دەڕوات، راستە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا زۆر گوێت لەوە نابێت كە دۆخەكە باشتر بووە، بەڵام من هەندێ بەرەوپێشچوون بەدی دەكەم، بۆ نموونە، بە بەراورد بەو كاتەی كە داعش لە مانگی حوزەیرانی 2014وە خەلافەتەكەی راگەیاند، ئەوا لەئێستادا لە پێگەكی لاوازتردایە. من وەك كەسێكی ئەمەریكی پێموایە داعش بە دوو شێوە مایەی مەترسییە، یەكەمیان ئەوەیە كە بەشێكی خاكی عێراق و سوریای داگیركردووە، دووەمیان ئەو هێرشانەیە كە بە ئیلهام وەرگرتن لە داعش لە سەرتاسەری جیهاندا ئەنجام دەدرێن. پێموایە لە ئێستادا شەڕی دژ بە داعش زۆر بە باشی بەڕێوەدەچێت و ئەمەش بەشێكی زۆری دەگەڕێتەوە بۆ بەشداریی كورد لەو شەڕەدا، كە رەنگە رەوا بێت بڵێین داعش بەرەو تێكشكاندن دەچێت لە عێراق و لە سوریا. پێشموانییە ئەم رەوتە بگۆڕێت، مەبەستم ئەوەیە داعش بەردەوام خاكی ژێردەستی لەدەست دەدات لە موسڵ و لە رەققە، كەواتە ئەمانە پەرەسەندنی ئیجابین.

* ئەی چۆن لە ستراتیژیەتی ئەمەریكا لە ئاست ئەم ناوچەیە دەڕوانیت؟
- لە پێوەندی بە ستراتیژییەتی ئەمەریكاوە، ئەوا ستراتیژیەتێكی باشە لە ئاست داعش و بە تێگەیشتنی من ئێمە بەردەوامین لە بەدەستهێنانی بەرەوپێشچوون لە موسڵ و شەڕی موسڵ ئەوەندە درێژە ناكێشێت كە من پێشبینیم دەكرد، راستە ئەمە شەڕێكی سەخت دەبێت، بەهۆی ئەوەی ژمارەیەكی زۆری خەڵكانی مەدەنی لە موسڵدا گیریان خواردووە، بەڵام هەرچۆنێك بێت، ئێمە بەرەوپێشچوونێكی بەردەوام بەدەست دەهێنین. ئەوەی پێوەندی بە سوریاوە هەبێت، ئەوا كاتێكی زۆری ویست بۆ ئەوەی ئەمەریكا پەرە بە ستراتیژیەتێكی باش بدات لە ئاست ئەو وڵاتەدا، بەڵام پێموایە ستراتیژیەتی ئەمەریكا بە تێپەڕبوونی كات پەرەی سەندووە، چیتر ئەمەریكا پشت بەو هێزانە نابەستێت كە پێیان دەوترا موعارەزەی میانڕەو، چیدی باسی گۆڕینی رژێم لە سوریا و باسی ناوچەی دژەفڕین لە بەرامبەر رووسیادا ناكات. هەروەها ئەو هەموو گروپە لەئارادان كە شەڕی داعش دەكەن، وەك سوپای عەرەبی سووری، میلیشیاكان وەك حزبوڵا، هەروەها سوپای سوریای دیموكراتی بە رێبەرێتی كورد، بە هەمان شێوە هێزی ئاسمانی رووسیا و هێزی ئاسمانی ئەمەریكاش هەن كە چالاكن لەو وڵاتەدا، كەواتە لەم رووەوە رەوشەكە باش بەڕێوەدەچێت، لایەنێكی دیكە هەیە كە توركیایە و من نیگەران بووم لەوەی ئەمەریكا بۆ خاتری توركیا پشت لە كورد بكات، بەتایبەتی لە سوریا و دوای ئەو هەموو بەشدارییەی كورد لە شەڕی دژ بە داعشدا، واتە ترسم هەبوو لەوەی ئەمەریكا بە كورد رابگەیەنێت كە ئەركی ئێمە لەگەڵ ئێوەدا تەواو بوو، ئێستا ئێمە روو لە توركیا دەكەین، بەڵام من دڵنیا نیم لەوەی ئەمە لەم ساتەوەختەدا رووبدات، چونكە من ئەو راپۆرتانەم بینیون كە باس لەوە دەكەن ئەمەریكا لەگەڵ كورددا دەمێنێتەوە و منیش پشتیوانی ئەمە دەكەم. كەواتە بە شێوەیەكی گشتی من خۆشحاڵم لە ئاست پەرەسەندنەكاندا.
* ئێوە ئاماژەتان بەوە كرد كە شەڕی دژ بە داعش بەرەوپێشچوونی بەرچاوی بەدەست هێناوە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئایا بێ گۆڕانكاری لە بونیادی سیاسی و حوكمڕانیی عێراق و سوریادا، سەركەوتنە سەربازییەكان لەرزۆك و كورتخایەن نابن؟

- لە راستیدا پشێوی باڵی بەسەر عێراق و سوریادا كێشاوە، بە چەشنێك كە كێشەی ئەم دوو وڵاتە هەر تەنیا لە داعشدا كورت نابێتەوە، كەواتە لەناوبردنی داعش نابێتەهۆی چارەسەركردنی شەڕی ناوخۆیی لەو وڵاتانەدا، چونكە چارەسەری یاخیبوون هەر تەنیا هەوڵی سەربازی ناوێت، بەڵكو كۆششی سیاسیشی پێویستە، كەواتە من خەیاڵپڵاو نیم كە پێموابێت ئاڵوگۆڕێكی ئاشتییانە دروست دەبێت، چونكە تۆ لە سوریا بڕوانە، داعش تەنیا گروپێكە لە سەدان گروپی میلیشیایی لەو وڵاتەدا و زۆرێك لە چەكدارانی داعش ریزەكانی ئەو رێكخراوەیان جێهیشتووە بەرەو گروپەكانی دیكە، بەتایبەتی لە ئیدلیب. كەواتە بە دەیان هەزار میلیشیا لەو وڵاتەدا ماون و ئەمەش وەك كێشەیەكی بەردەوام رووبەڕووی ئەو وڵاتە دەبێتەوە. بەو پێیە بەشێكی زۆری وڵاتەكە وەك بەرهەڵستكارێكی توندی رژێمەكەی ئەسەد دەمێننەوە، هەروەها پێوەندییەكانی كورد و توركیا بە چارەسەرنەكراوی ماونەتەوە، بە هەمان شێوە ناكۆكی تایفەگەری لە نێوان شیعە و سوننەش لە عێراقدا بە چارەسەرنەكراوی ماوەتەوە، كەواتە من گەشبین نیم بە هاتنەئارای سەقامگیری لە هیچ یەكێك لەو دوو وڵاتەدا لە ئایندەی نزیك، یان مەودای دووردا.
* هەروەك دەزانن لە ئێستادا دابەشبوونێكی ئەمری واقیع لە سوریا و عێراقدا هاتۆتەئاراوە، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا پێشبینی هیچ شێوە دابەشبوونێكی دەسەڵات، یان دابەزاندنی دەسەڵاتی دەكەیت لەم دوو وڵاتەدا لە پێناو سەقامگیركردنی بارودۆخەكەدا؟

- لە ئەدەبیاتی ئەكادیمی پەیوەست بە شەڕی ناوخۆدا ئاماژە بەوە كراوە كە رێككەوتنەكانی دابەشكردنی دەسەڵات سەركەوتوو نابن و لە راستیدا نابنەهۆی هێنانەئارای سەقامگیری لە مەودای دووردا، ئەوەی لە شەڕی ناوخۆدا روودەدات، ئەوەیە كە لایەنی بەهێز بەسەر لایەنی لاوازدا زاڵ دەبێت، ئەمەش دەبێتە مایەی ناسەقامگیری. بەڵام من زیاتر گەشبینیم لە پێوەندی بە كوردەوە كە ئێستا ئەمەریكا پشت بە كورد دەبەستێت، هەروەها باس لە هاوكاری نێوان كوردی سوریا و رووسیا و حكومەتی ئەو وڵاتە دەكرێت، ئەمەش بوار بۆ گەشبینی دروست دەكات، بەڵام ئەگەر پرسیارەكە ئەوە بێت كە ئایا چارەسەری درێژخایەنی سیاسی لە پێوەندی بە كوردەوە چی دەبێت، ئەوا بە راستی نازانم.
* هۆكاری پرسیارەكەی ئێمە ئەوە بوو كە هەندێ لە شارەزایان گوزارشتیان لە گومانی خۆیان كردووە لە ئاست مانەوەی ئەم وڵاتانەدا بە یەكگرتوویی، بۆ نموونە دەیڤید پەترایۆس رایگەیاندووە كە سوریا بە جۆرێك لێكترازاوە كە ناتوانرێت ببێتەوە بە وڵاتێكی یەكگرتوو، راوبۆچوونی ئێوە لەم بارەیەوە چییە؟

- ئەگەر تێڕوانینی منتان دەوێت لەبارەی دابەشبوونەوە، ئەوا من دژی دابەشبوون نیم، چونكە من لۆژیكێك دەبینم لە دابەشبووندا، كە لە ئێستادا ئەمە زیاتر لە عێراقدا روودەدات، بە بەراورد بە سوریا، هەرچەندە من نازانم دابەشبوونی سوریا چۆن دەبێت، كەواتە رێگاچارەی دابەشبوون بیرۆكەكەیە بۆ چەندین ساڵە تەرح كراوە، بەتایبەتی لە عێراقدا، لەبەر ئەوە من بەرهەڵستی دابەشبوون ناكەم.
* ئێوە باستان لەوەكرد ك كورد هۆكارێكی گەورە بوون بۆ بەدەستهێنانی بەرەوپێشچوون لەشەڕی داعشدا، وەك شەریكێكی كارا لە بەرەنگاربوونەوەی تیرۆردا، پرسیارەكە ئەوەیە پێویستە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی چۆن پاداشتی كورد بداتەوە لەم رووەوە؟

- بۆ چەندین ساڵە من ئەوەم دووپات كردۆتەوە كە پێویستە ئەمەریكا چەكی زیاتر بە كورد بدات و ئومێدی ئەوەش دەكەم كە ئەوە رووبدات. پێموایە پێویستە هەموو لایەك رۆڵ و بەشداری كورد لەبەرچاوبگرن. لە سوریا جگە لە كورد هیچ هێزێكی زەمینی دیكەی متمانەپێكراومان نییە بۆ شەڕ لە دژی داعش و، رەنگە بتوانین بڵێین شەڕی كۆبانێ گەورەترین خاڵی وەرچەرخان بوو لە شەڕی دژ بە داعشدا. چونكە ئەوە یەكەمجار بوو داعش هەست بكات كە چیتر ناتوانێت بەردەوام بێت لە فراوانخوازییەكەی. كەواتە من لەگەڵ ئەوەدام كە پاداشتی كورد بكرێت، بەڵام نازانم شێوەی ئەو پاداشتە چۆن دەبێت، ئایا سەردەكێشێت بۆ دروستبوونی دەوڵەتی كوردی، ئایا دەبێتەهۆی دابەشبوونی ئەو وڵاتانە، ئایا دەبێتەهۆی ئەوەی كورد دەستڕۆیشتوویی زیاتری هەبێت لە پێوەندی بە رێككەوتنەكانی دابەشكردنی دەسەڵاتەوە.
* ئێوە باستان لەوە كرد كە شەڕی داعش لە عێراق و سوریادا بەرەوپێش چووە، بەڵام هەروەك ئاشكرایە ژمارەیەكی زۆری میلیشیای شیعە كە لەلایەن ئێرانەوە پشتیوانییان لێدەكرێت، لە شەڕی دژ بە داعشدا بەشدارن، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا تێكشكانی داعش تا چەند بوار بۆ باڵادەستیی زیاتری ئێران لە عێراق و سوریادا دروست دەكات؟

- ئەمە پرسیارێكی باشە. لە راستیدا ئەو باوەڕە لەئارادابوو كە داعش لەلایەن سوننە رادیكاڵەكانەوە پشتیوانی لێدەكرێت، ئەو سوننانەی كە ترس و نیگەرانییان هەبوو لە فراوانخوازیی ئێران، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا ئێران سوودێكی زۆری بینیوە لە درووستبوونی داعش، چونكە ئەمە پاساوی مانەوەی بۆ میلیشیا شیعەكان لە عێراق و سوریادا دروست كردووە بە بیانوی شەڕكردن لە دژی داعش، بەو پێیە دەستڕۆیشتوویی ئێران لە عێراق و سوریادا بە راددەیەكی گەورە هەڵكشا لە ماوەی چەند ساڵی رابردوودا بەهۆی سەرهەڵدانی داعشەوە.

* ئەی پێتانوایە ئیدارەی ترەمپ لە ئاست فراوانبوونی دەستڕۆیشتوویی ئێران لە ناوچەكەدا چ كاردانەوەیەكی دەبێت؟
- من پێموایە ئیدارەی ترەمپ نازانێت چی بكات لە ئاست ئێراندا، پێموایە هەر لە سەرەتاوە و تەنانەت لە سەروەختی هەڵبژاردنەكانیشدا ترەمپ نەیزانیوە چی بكات لە ئاست ئێراندا، چونكە لەلایەك وا دەردەكەوت كە لەگەڵ ئەوەدا بێت كە بەشار ئەسەد ئەنجامی دەدا، بەڵام لەلایەكی دیكەوە لێدوانی لەدژی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە دەدا و كەسانێكی دەكردە راوێژكار كە دژ بە ئێران بوون و دواتر ئێران خرایە نێو لیستی ئەو وڵاتانەی كە سەفەركردنی هاووڵاتییەكانیان بۆ ئەمەریكا قەدەغەكرا. كەواتە ترەمپ كەسێكە بە رەوتێكی خێرا قسە و لێدوانەكانی دەگۆڕێت. لەبەر ئەوە وێنای ئەوە دەكەم كە ترەمپ لە ئاست ئێراندا بگۆڕێت. ئێوە دەزانن لە واشنتۆن دی سی و لە نێو زۆرێك لە خاوەن تێڕوانینەكاندا ئێران بە گەورەترین هەڕەشە بۆ سەر ئەمەریكا لێكدەدەنەوە، تەنانەت بە مەترسییەكی گەورەتر لە داعش، لەبەر ئەوە راسپاردەیان ئەوەیە بە توندی مامەڵە لەگەڵ ئێراندا بكرێت، ئۆباما بەرهەڵستی ئەم فشارانەی كرد و هێرشی توندی كرایەسەر لەلایەن ئەو خاوەن تێڕوانینانەوە. من نازانم ترەمپ چۆن دژی ئێران رادەوەستێتەوە، بەڵام مەزەندەی ئەوە دەكەم ئەم كارە بكات.
* ئایا دەكرێت وێنای ئەوە بكەین لە ئایندەی نزیكدا بارگرژییەكانی نێوان ئەمەریكا و ئێران بەرەو هەڵكشان بچن؟
- زۆر ئاسانە وێنای ئەمە بكەین.