ماگنوس بێرنهاردسۆن پڕۆفیسۆری مێژووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە كۆلیژی ولیام و بەڕێوەبەری پرۆگرامی دیراساتی نێودەوڵەتییە، بایەخ بە مێژووی هاوچەرخی عێراق و پێوەندییەكانی ئەمەریكاو عێراق و ناسیۆنالیزم لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەدات. بۆ تاوتوێكردنی رەوشی ئاڵۆزی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پێشبینییەكانی پەیوەست بەو رێگاچارە و سیاسەتانەی كە ئەگەری ئەوەیانی هەیە ئیدارەی دۆناڵد ترەمپ لە ئاست ئەم ناوچەیەدا بیانگرێتەبەر، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجامداو ئەویش بەم شێوەیە گوزارشتی لە بیروبۆچوونەكانی كرد.

* با لە پرسیارێكی گشتییەوە دەست پێبكەین و بپرسین: پێشبینی دەكەن كە پایە سەرەكییەكانی سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا چی بن؟

- لە راستیدا ئەمە پرسیارێكی گەورەیەو هەموو كەس رووبەڕووی دەبێتەوە، چونكە راددەیەكی گەورەی نادڵنیایی هەیە لەم رووەوە، لەبەر ئەوەی هیچ كەسێك نازانێت دەقاودەق هێڵە گشتییەكانی سیاسەتی دەرەوەی ئیدارەی نوێی ئەمەریكا چی دەبن. ئەگەر ئێمە لە ئیدارەكانی پێشوو بڕوانین، ئەوا ئاشكرایە كە كۆمەڵێك راوێژكارو دامەزراوەی ئاشكرا هەبوون كە بەشدارییان دەكرد لە گەڵاڵەكردنی هەڵوێست و سیاسەتەكان لە ئاست پرسە جیاوازەكاندا. بەڵام تا ئێستا ئەوەی لەم ئیدارەیە بەدی كراوە، چەند لێدوانێكی گشتی بوون. لە پێوەندی بە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیشەوە، ئەوا دۆخەكە هەر بەم شێوەیە بووە، واتە چەند لێدوانێكی گشتی داوە لە سەروەختی هەڵبژاردنەكانداو هەوڵیداوە خۆی لەسیاسەت و هەڵوێستەكانی هیلاری كلینتۆن جیا بكاتەوە و لەگەڵ ئەوەدا بووە ئەمەریكا رەوتی خۆگۆشەگیركردن بگرێتەبەر، نەك دەستتێوەردان، وەك ئەو دەستتێوەردان و داگیركارییەی لە ئەفغانستان و عێراقدا كرا. هەروەها ئەو باسی لە كێشەی داعش كردووە لە سووریاو باسی لەوە كردووە كە دەتوانێت تێكیان بشكێنێت، واتە پێدەچێت پشتیوانی رژێمی سووریا و ئەو رێگاچارەیە بكات كە رووسیا گرتوویەتەبەر لەو وڵاتەدا، بەو پێیە ترەمپ بە چەشنی ئیدارەی پێش خۆی هەوڵی هاوكاریكردنی موعارەزەی سووری نادات، ئەمەش خۆی لە خۆیدا گۆڕانكارییە لە سیاسەتی ئەمەریكا لە ئاست ئەو وڵاتەدا. بە هەمان شێوە باسی لە ئەگەری پێداچوونەوە بە رێككەوتنە ئەتۆمییەكەی ئێراندا كردووە، هەرچەندە من دڵنیا نیم كە ئایا دەتوانێت ئەم كارە بكات، یان نە، بەڵام هەرچۆنێك بێت، ئەگەری ئەوە هەیە هەڵكشانێك رووبدات لە پێوەندی بە مامەڵەكردنی لەگەڵ ئێراندا. بەڵام هەروەك ئاماژەم پێكرد، راددەیەكی گەورەی نادڵنیایی هەیە و هەوڵەكان بە ئاڕاستەی درێژەپێدانی بارودۆخەكە هەنووكەییەكەن، لەگەڵ گۆڕانێكی كەم لە سیاسەتەكاندا.

* ئێوە باستان لە ئەگەری هەڵكشانی گرژییەكانی نێوان ئەمەریكا و ئێران كرد، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا جگە لە پرسی رێككەوتنە ئەتۆمییەكە، چاوەڕوان دەكرێت ئەمەریكا لەسەر پرسەكانی دیكە رووبەڕووی ئێران ببێتەوە؟
- بڕیاری قەدەغەكردنی چوونی هاووڵاتیانی ئێران بۆ ئەمەریكا لە زۆر رووەوە كاریگەریی هەبووە، واتە ئەگەرچی تەركیزەكە لەسەر پرسە ئەتۆمییەكەیە، بەڵام ئەم بڕیاری قەدەغەكردنە ئاستەنگی بۆ پێوەندییە ئابووری و كەلتوورییەكان دروست كردووە. لە پێوەندی بە پرسەكانی دیكەوە، وەك مافی كەمینەكان و بازرگانی بە ماددە هۆشبەرەكان و پرسی پیسبوونی ژینگە كە رووبەڕووی حكومەتی ئێران دەبنەوە، ئەوا من دڵنیانیم كە چۆن ئیدارەی ترەمپ مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسانەدا دەكات، چونكە هەموو تەركیزەكە لەسەر پرسی رێككەوتنە ئەتۆمییەكەیە و لەو باوەڕەدا نیم كە سیاسەتێكی دیاریكراو، یان بۆچوونێكی بەهێز، یاخود دەستتێوەردان لە سیاسەتەكانی دیكەی حكومەتی ئێراندا بكەن.
* پێتوانییە كە ئیدارەی ترەمپ كەمتر بایەخ بە پرسەكانی پەیوەست بە مافەكانی مرۆڤ و پەرەپێدانی دیموكراسییەوە بدات؟

- ئەوە راستە، چونكە ترەمپ رایگەیاندووە كە ئەمەریكا پۆلیسی جیهان نییە و تەنانەت رەخنەی لە دەستتێوەردانەكانی پێشووش گرتووەو پێیوابووە كە هەوڵدان بۆ بنیادنانی دیموكراسی و برەودان بە مافەكانی مرۆڤ ئەركێكی هەڵەیە، بەڵام بە شێوەیەكی گشتی هەموو ئەوەی ئێمە دەیڵێین دەچێتە چوارچێوەی مەزەندەكردنەوە، چونكە ئەوە تەنیا سێ هەفتە بەسەر دەستبەكاربوونی ئەم ئیدارەیەدا تێپەڕیوە.
* بەڵام پێتوانییە دۆناڵد ترەمپ هەوڵی ئەوە بدات كە ئەمەریكا جڵەوی كاروبارەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بگرێتەوەدەست، بەتایبەتی كە ترەمپ بانگەشەی ئەوە دەكات كە شكۆ و مەزنێتی بۆ ئەمەریكا دەگەڕێنێتەوە؟
- زۆربەی لێدوان و كردەوەكانی ترەمپ پەیوەست بە گەڕاندنەوەی شكۆی ئەمەریكا پەیوەست بوونە بە سیاسەتی ناوخۆیی ئەمەریكاوە و پێیوایە كە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناوچەیەكی زۆر ئاڵۆزە و زەحمەتە بتوانرێت بە شێوەیەكی بەرچاو مەزنێتیی ئەمەریكای تێدا بەرجەستەبكرێت، بەڵام رەنگە ئەم كارەش لە رێی بەكارهێنانی هێزی سەربازیی ئەمەریكا ئەنجام بدات، بەڵام لە چوارچێوەیەكی زۆر دیاریكراودا و بۆ لێدانی ئامانجگەلێكی دیاریكراو لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناوچەكانی دیكەدا. بەڵام پێشبینی ناكرێت بۆ گەڕاندنەوەی مەزنێتی و شكۆی ئەمەریكا هەڵبستێت بە بنیادنانی بنكەی سەربازی لە ناوچەی كەنداو، یان توركیا یاخود ئاسیای ناوەڕاست و شوێنەكانی دیكە.

* هەر لە پێوەندی بە تێكشكاندنی تیرۆریزمەوە، ترەمپ بەڵێنی ئەوەیدا بە رەوتێكی خێراو بە تەواوەتی هەڵدەستێت بە تێكشكاندنی داعش، لە ئێستاشدا بەرەوپێشچوونێكی باش بەدەستهاتووە لە عێراقدا لەم رووەوە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئایا پێویست ناكات ئەمەریكا هاوشان بە هەوڵە سەربازییەكان كار لەسەر سەقامگیركردن و چارەسەركردنی پرۆسە سیاسیەكەش بكات، بۆ ئەوەی جارێكی دیكە گرووپی هاوشێوەی داعش دروست نەبێتەوە؟
- بەڵێ، بەدڵنیاییەوە، چونكە دەبێت پرسیاری ئەوە بكەین كە چۆن و لە چ هەل و مەرجێكدا داعش هاتەئاراوە و دروست بوو. كەواتە ئەمەریكاش بە چەشنی وڵاتانی دیكە بەرژەوەندی هەیە لەوەدا كە عێراق ببێتە وڵاتێكی سەقامگیر و دامەزراوەكان سەقامگیر بن و هاووڵاتییانیش هەست بە ئارامی و ئاسایش بكەن و هەمووان هەست بكەن خاوەن مافن و بە شێوەیەكی یەكسان دەستیان بە سەرچاوەكانی عێراقدا رادەگات و شەفافییەت هەبێت، بەڵام بەداخەوە بەهۆی نەبوونی سەقامگیریی سیاسییەوە دۆخێك دروست بوو لە عێراقدا كە ئەم گرووپانە بتوانن سوود لەو بۆشاییە وەربگرن. بەڵام هەروەك ئێوەش ئاماژەتان پێكرد، لە رووی سەربازییەوە بەرەوپێشچوونێكی باش بەدیهاتووە، بەڵام دەستەبەركردنی ئاسایش پێویستی بە هێنانەئارای سەقامگیرییەو ئەو سەقامگیرییەش لەسەر حیسابی ئازادی بەدی نایەت.

* پێتوایە هۆكارە ریشەییەكە ئەو سیاسەتە تایفەگەرییە بووە كە پێشتر حكومەتی عێراق پیادەی دەكردو بووە هۆی پەراوێزخستن و دوورخستنەوەی سوننەكان و داعش توانیی سوود لە تووڕەیی و نیگەرانی سوننە وەربگرێت؟
- هەروەك لە وەڵامەكەی پێشوودا ئاماژەم پێكرد كە پێویستە ئاسایش و سەقامگیری دەستەبەر بكەیت، بەڵام نابێت لەسەر حیسابی ئازادی بێت، پێموایە زۆرێك لەو سوننانەی بڕیاریان دا بچنە نێو داعشەوە هەستیان كرد ئازادییەكانیان لەلایەن حكومەتی عێراقەوە پێشێل كراوە و ئایندەی خۆیان لەو عێراقەدا نەدەبینییەوە. لەبەر ئەوە ئاسانكارییان بۆ ئەو هەنگاوانە كرد كە بە ئاڕاستەی هێنانەئارای بەدیلێك بوون بۆ ئەو حكومەتەی لەئارادابوو.
* بەڵام هەورەك دەزانن كورد لە عێراقدا، یان هەرێمی كوردستان نەبۆتە بەشێك لە شەڕ و ململانێی نێوان شیعەو سوننە و لە ژێر كاریگەرییەكی گەورەی ئێرانیشدا نییە، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی لە ئێستادا چۆن لە كورد دەڕوانێت؟
- لە راستیدا تەواوی جیهان لەوە دەڕوانن كە بەرەوپێشچوونێكی زۆر بەدیهاتووە لە باكووری عێراقدا، واتە بەرەوپێشچوونی گەورە لە رووی بنیادنانی دامەزراوەكان و هەروەها بنیادنانی ئابوورییەوە، هەروەها بواردان بە پێكهاتەكان بۆ ئەوەی منداڵەكانیان بە زمانی دایك بخوێنن و بەو شێوەیەی خۆیان دەیانەوێت ژیانبەرنەسەر. هەروەها بینیمان كە كوردیش رووبەڕووی هێرشەكانی داعش بوونەوە و خاكیان داگیركرا، چ لە عێراق بێت، یان لە سووریا. لەبەر ئەوە من پێموایە ئەگەر بەڕێز ترەمپ جددییە لە هەوڵەكانیدا بۆ تێكشكاندنی داعش، ئەوا دەبێت بە شێوەیەك لە شێوەكان هەوڵی بەهێزكردنی هەرێمە كوردییەكە- هەرێمی كوردستان- بدات بۆ ئەوەی ببێتە بەربەستێك لە بەردەم توندڕەوەكاندا، ئیدی شیعە بن، یان سوننە.
* لە كوردستاندا رەوتێكی بەهێز هەیە كە پشتیوانی لە هەنگاوهەڵگرتن بەرەو سەربەخۆیی دەكات، راو بۆچونی ئێوە لەم رووەوە چییە؟
- لە راستیدا نیگەرانییەكە پەیوەستە بە دووبارە داڕشتنەوەی سنوورەكانەوە و ئەو ناسەقامگیرییەی كە ئەگەری ئەوە هەیە بەدوایدا بێت، كەواتە لەگەڵ ئەوەی كەسانێكی زۆر هەن كە بایەخ بە سەربەخۆیی كورد دەدەن، بەڵام نیگەرانن لە دەرئەنجامە عەمەلییەكانی، بەو پێیە ئەوان پشتیوانی لەوە دەكەن كە كورد ببێتە خاوەنی ئاستێكی باڵاتری خۆبەڕێوبەری لەبری سەربەخۆیی تەواو، بەڵام لە رووی مێژووییەوە بە زۆری ئەو خۆبەڕێوبەرییە سەردەكێشێت بۆ سەربەخۆیی. چونكە ئەگەر لە مێژووی ئەو وڵاتانە بڕوانین كە لە ماوەی 100 ساڵدا سەربەخۆییان بەدەست هێناوە، ئەوا ئەمە پرۆسەیەك بووە كە چەندین هەنگاوی لەخۆگرتووە، كە رەنگە ئاستێكی باڵاتری خۆبەڕێوبەری واقیعێك دروست بكات كە ببێتەهۆی ئەوەی هەنگاوی دواتر بەدەستهێنانی سەربەخۆیی بێت.

* لە پێوەندی بە بارودۆخی سووریاوە، پێشبینی دەكرێت كە هاوكاری و هەماهەنگی لە نێوان ئەمەریكا و رووسیادا دروست بێت بۆ چارەسەركردنی دۆخی ئەو وڵاتە، لە ئێستاشدا بارودۆخەكە بە چەشنێك گۆڕاوە كە هەمووان بەوە رازین ئەسەد لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا مانەوەی ئەسەد بە مانای درێژەكێشانی شەڕ و ناكۆكییەكە نایەت؟
- هەندێ لە كردەوەكانی حكومەتی سووریا بوونەتە مایەی ئێش و ئازار بۆ خەڵكی سووریا و نیگەرانییەكەی منیش لەوە سەرچاوە دەگرێت كە ئەم حكومەتە لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوەو دواتر دەستبداتە هێرشبردن بۆ سەر ئەو كەسانەی لە موعارەزەدا بوون و بەم شێوەیە نەهامەتی و ئێش و ئازاری ئەو كەسانەش درێژە دەكێشێت كە پێشتر لە ریزەكانی موعارەزەدا بوون. كەواتە چارەسەرێكی ئاسان نییە بۆ دۆخی ئەو وڵاتە و ئومێد دەكەم هەر چارەسەرێكیش بێتەئاراوە نەبێتەهۆی درێژكێشانی خوێنڕێژی.

* لە ئێستادا هەژموون و باڵادەستیی ئێران بۆتە هەڕەشەیەكی بەرچاو و مەترسیدار بۆ چەند وڵاتێكی ناوچەكە، وەك سعودیە و ئیسرائیل، واتە لە ئێستادا ئێران بۆتە هەڕەشە و مەترسییەكی هاوبەش بۆ ئەم دوو وڵاتە، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا تا چ راددەیەك ئەم دۆخە دەبێتەهۆی لێكنزیككردنەوەی سعودیە و ئیسرائیل بۆ بەرەنگاربوونەوەی دەستڕۆیشتوویی ئێران؟
- راستە، چونكە هەروەك دەڵێن دوژمنی دوژمنەكەم دۆستمە. لەلایەكی دیكەوە ئەم دوو وڵاتە پێوەندی چڕو پڕیان هەیە لەگەڵ ئەمەریكادا، هەروەها بەرژەوەندییان هەیە لە پارێزگاریكردن لەو دۆخەی لە ئێستادا لە ئارادایە، لە ئێستاشدا هەردوولایان بە نیگەرانییەوە لە هێزی ئیقليمی ئێران دەڕوانن، هەروەها هەوڵی رێگریكردن لەو ناسەقامگیرییە دەدەن –بۆ ئەوەی نەگاتە سنووری وڵاتەكانیان- كە بەهاری عەرەبی بەدوای خۆیدا هێنای.