دانیاڵ سەروەر، توێژەرە لەئامۆژگای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پڕۆفیسۆرە لەسكووڵی دیراساتی نێودەوڵەتی پێشكەوتوو لە زانكۆی جۆنز هۆپكینز. لەتوێژینەوەكانیدا بایەخ بە چەند پرسێكی گرنگ دەدات، وەك ئاسایشی نەتەوەیی ئەمەریكا و بنیادنانی دەوڵەت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقیا و ناوچەی بەلقاندا. بۆ شرۆڤەكردنی رەوشی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و تاوتوێكردنی دۆخی سووریا و پێشبینییەكانی پەیوەست بەسیاسەتی ئیدارەی داهاتووی ئەمەریكا لەئاست ئێراندا، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجامداو ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی داینەوە.

* ئایا دەتوانرێت لەچوارچێوەی سنوورە تەقلیدییەكانی دەوڵەتانی ئەم ناوچەیە جارێكی دیكە سەقامگیری بگەڕێتەوە؟
- من سەقامگیری و دیموكراسی بە دوو شتی لێكدژ نابینم. رژێمە تاكڕەوەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ناسەقامگیری دروست دەكەن. پرسیارە قورسەكە ئەوەیە چۆن بتوانین قۆناغی راگوزەری لەتاكڕەوییەوە بەرەو دیموكراسی ببڕین، بەبێ ئەوەی دەرگا بۆ توندڕەوەكان واڵا بكەین. پێدەچێت هێشتا تونس خەریكی ئیدارەدانی ئەم پرۆسەیە بێت. میسرو لیبیا شكستیان هێنا. هەروەها عێراقیش لەسەر سایەو سەردەمی مالیكیدا، ئەگەرچی عەبادی ئەوەی خستۆتەڕوو كە كەسێكی ژیرترە. سووریا سەقامگیر نییە لەكاتێكدا كە ئەسەد لەدەسەڵاتدایە. كە هەڵدەستێت بە كوشتنی كەسە میانڕەوەكان، ئەو كەسانەی دەتوانن ئاڵوگۆڕێكی تا راددەیەك ئاشتییانە دروست بكەن لەپێناوی دروستكردنی سیستمێكی حوكمڕانی كە دەرفەت بۆ هەمووان بڕەخسێنێت.

* زۆر كەس ئەم پاشاگەردانییەی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەك شەڕی 30 ساڵەی ئایین لە سەدەی حەڤدەیەمی ئەوروپا سەیردەكەن، ئەمەش بەو مانایەی چۆن كۆتایی هێنانی شەڕی 30 ساڵەی ئایینی لەئەوروپا پێویستی بە رێككەوتنێكی ئاشتی وەك ویستفالیا هەبوو، ئەوا رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش پێویستی بە رێككەوتنێكی هاوشێوەی وێستفالیا هەیە، ئایا مەزەندە دەكرێت سیستمێكی ئیقلیمی تازە بۆ دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بێتەئاراوە بۆ ئەوەی لەناو ئەو سیستمە تازەیە دووبارە سەقامگیری بۆ ناوچەكە بگەڕێتەوە؟
- من باوەڕم بەهێنانەئارای سیستمێكی ئیقلیمی نوێ هەیە، سیستمێك كە تێیدا سەرجەم وڵاتانی ناوچەكە بەشداری بكەن و هەم زەمانەت بە گروپە كەمینەكان و هەم زەمانەت بە دەوڵەتانی دیكە بدەن. بەڵام ئێمە رێگەیەكی دوورودرێژمان لەپێشە بۆ هێنانەدی ئەو ئامانجە.

* ئێستا لەعێراقدا خەریكە شەڕی داعش كۆتایی دێت، بەڵام مەترسیی سەرهەڵدانەوەی داعشێكی دیكە هەر هەیە. پرسیار ئەوەیە بۆ ئەوەی رێگە لە دروستبوونەوەی داعشێكی دیكە بگیرێت، دەبێت حوكمڕانیی عێراق گۆڕانكاری بەسەدار بێت، ئایا چۆن دەتوانرێت لەعێراقی دوای داعش رێگە لە سەرهەڵدانەوەی داعشێكی دیكە، یان شەڕێكی خوێناوی لەنێوان سوننەو شیعە بگیرێت؟
- ئەوە بۆ خودی عێراقییەكان خۆیان دەگەڕێتەوە، بەڵام راسپاردەی من بۆیان ئەوەیە كە كار بۆ شۆڕكردنەوەی دەسەڵات بۆ پارێزگاكان بكەن، كە ئەمەش كارێكی كردەنییە لەسایەی دەستووری وڵاتەكەدا. پێویستە خەڵكی عێراق متمانەیان بەوە هەبێت كە حكومەتەكەیان پارێزگارییان لێدەكات، كە كارێكی زۆر ئاسانتر دەبێت ئەگەر بێتوو دەسەڵاتەكان لەسەر ئاستی پارێزگاكاندا بەو كارە هەڵبستن.
* ئایا ئیدارەی داهاتووی ئەمریكا سزاكان دەخاتەوە سەر ئێران و رێككەوتنەكە گۆڕانكاری بەسەردا دێت؟
- من دڵنیانیم لەوەی كە گەڕاندنەوەی سەقامگیری ئەولەوییەتی ئیدارەی نوێی ئەمەریكا بێت. ئەمەریكیەكان هەوڵەكانیان لەكوشتنی توندڕەوەكان و چوونە دەرەوەدا چڕكردۆتەوە، ئیدی بە بێ ئەوەی گوێ بەوە بدەن، دەرئەنجامەكە چی دەبێت. من هیچ ئەگەرێكی راستەقینە بەدی ناكەم بۆ دووبارە گفتوگۆكردنەوە لەبارەی رێككەوتنە ناوكییەكەوە، هەروەها پێشم وانییە ئەمە شتێكی خوازراو بێت، لەبەر ئەوەی ئەمەریكا دەیەوێت شتێك بە ئێران ببەخشێت لە پێوەندی بە پرسی بەرنامە ئەتۆمییەكەوە بۆ ئەوەی لە بەرامبەردا سازش لەئێرانەوە بەدەست بێنێت لەبارەی پرسە ئیقلیمییەكانەوە. كەواتە نە واشنتۆن و نە ناوچەكەش خوازیاری ئەمە نین. بەڵام ئەگەری ئەوە هەیە كە ئەمەریكا سزاكان سەختتر بكات لەسەر ئێران وەك كاردانەوەیەك لەبەرامبەر رەفتاری ئێران لە ناوچەكەدا. لەگەڵ ئەوەشدا، من گومانم هەیە كە ئەوروپییەكان هەمان رێچكە بگرنەبەر، ئەمەش كاریگەری سزا تاكلایەنەكانی ئەمەریكا سنووردار دەكات.
* بەهۆی هاتنە ناوەوەی رووسیا بۆ ناو سووریا، ئێستا رژێمی ئەسەد نەك هەر مەترسیی رووخانی لەسەر نەماوە، بەڵكو ئەسەد دڕندانەتر دەیەوێت هەموو سووریا كۆنتڕۆڵ بكاتەوە، ئایا مانەوەی رژێمی ئەسەد تا چەند مەترسی لەسەر ناوچەكە و ئاسایشی یەكێتی ئەوروپا و رۆژئاوا دروست كردووە؟
- پێموایە مانەوەی ئەسەد لەدەسەڵاتدا ببێتە هۆی ئەوەی توندڕەوەكان باشتر بتوانن خەڵك بەلای خۆیاندا رابكێشن و هێرش بكەنەسەر ئامانجە رۆژئاواییەكان. ئەمە تێڕوانینی ئیدارەی ئێستا بووە. من دڵنیانیم لەبارەی ئیدارەی نوێیەوە، كە دەیەوێت هاوكاری لەگەڵ رووسیادا بكات، نەك ئێران. ئەمە كارێكی دژوار دەبێت لە سووریا.
* ئێستا پێشنیاری ئەوە دەكرێت لە دوو شوێنی ناو سووریا ناوچەی ئارام دروست بكرێت و هەروەها ئاسمانی سووریا بكرێتە ناوچەی دژەفڕین، ئایا ئەگەر ئەم هەنگاوانە هەڵبگیرێن، دەتوانرێت رێگە لەفڕۆكەكانی رووسیاش بگیرێت بۆ ئەوەی لەئاسمانەوە ناوچەكانی سووریا بۆمباران نەكات؟
- لەئێستادا ئەگەری دامەزراندنی نەوای ئارام زۆر كەم بۆتەوە بە بەراورد بە رابردوو. كە دەبێت ئەم ناوچەیەش بەردەوام پارێزگاری لێبكرێت – لە حاڵەتی دامەزراندنیدا-. سیستمەكانی بەرگریی ئاسمانیی رووسی ئەنجامدانی ئەم كارەی كردۆتە كارێكی مەترسیدار لە زۆربەی ناوچەكانی سووریادا. پێدەچێت جۆرێك لەنەوای ئارام لەباكووری وڵاتەكەدا و لەسەر سنووری توركیا سەرهەڵبدات، بەڵام ئەوەش پتر بە رێككەوتن لەگەڵ رووسیادا كراوە، نەك دژ بە خواستی رووسیا. بەلەدەستدانی حەلەب و بە باڵادەست بوونی بەرەی نوسرە لەئیدلب، ئەوا دامەزراندنی نەوای ئارام نە كارێكی خوازراوەو نە كارێكی كردەنییە. بەڵام هێشتا ئەگەری ئەوە هەیە كە ئەمەریكا بتوانێت چەك بەكار بهێنێت بۆ تێكشكاندنی ئەو فڕۆكانەی هێرش دەكەنەسەر خەڵكە مەدەنییەكە. بەڵام ئەوەش پێویست بەوە دەكات كە قەناعەت بە سەرۆكی ئەمەریكا بكرێت بۆ ئەوەی شەڕ لەدژی سووریا بەرپا بكات، كە ئۆباما پێیوایە كۆنگرێس رێی بە كارێكی وا نەداوە. ناشزانم ترەمپ لەو بارەیەوە چی دەكات.ش