دەیڤید ئوالالۆ شیكەرەوە و نووسەر و پرۆفیسۆری كاروبارە جیهانییەكانە. پێشتریش شیكەرەوەی ئاسایشی نێودەوڵەتی بووە لە واشنتون دی سی، لە ئێستاشدا پرۆفیسۆری زانستی سیاسیە لە زانكۆی -Texas A&M University-Commerce- . بۆ قسەكردنی زیاتر لە ڕەوشی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ڕەوتی ڕووداوەكان و ئایندەی ئەم ناوچەیە، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجامدا و ئەویش بەم شێوەیە بیروبۆچوونەكانی خستەڕوو كە گوزارشتە لە بیروبۆچونی تایبەتی خۆی نەك تێڕوانینی زانكۆكەی.

* بە شێوەیەكی گشتی چۆن لە بارودۆخی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەڕوانن؟
- لە ڕاستیدا ئەوەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕوودەدات تەنها ئەو پشێوییە بەردەوامە نییە كە لە یەمەن یان سوریا یاخود عێراقدا دەگوزەرێت، بەڵكو دابەش بوون بەدی دەكەین لەسەر بنەمای ئایینی، وەك سووننە دژی شیعە و هتد، بەڵام دەبێت ئەوە بڵێین كە بیرۆكەی یەكبوون و یەكێتی سوننە وەهمە، چونكە لە ئێستادا سوننە لە هەر كاتێكی دیكە زیاتر دابەش بووە، بەهۆی چەندین كێشەوە، وەك كێشەی ئابووری و كۆمەڵایەتی و ڕكابەری سیاسی و بارگرژی. لەلایەكی دیكەوە شیعە هەیە بە ڕابەرایەتی ئێران لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا –كە دانیشتوانەكەی نزیكەی 80 ملیۆن كەس دەبێت و بەشێكی بچووك لە تێكڕای موسڵمانان پێكدەهێنێت-، بارگرژیەكی ئایینی لە نێوان شیعە و سوننەشدا لە ئارادایە، سوننە بە ڕابەرایەتی سعودیە و شیعەش بە پێشەنگی ئێران، بەڵام ناكۆكی نێوان ئەم دوو وڵاتە پەیوەستە بە باڵادەستبوون و كۆنتڕۆڵكردنەوە، كە لە چوارچێوەی هەوڵەكانی باڵادەستبوونیشدایە بارگرژیە ئاینیەكان ڕوودەدات.

* ئەوەی بەدی دەكرێت لە ئێستادا سیستمێكی ئیقلیمی تێكشكاو هەیە لەم ناوچەیەدا، هەروەها دەوڵەتانی ئەم ناوچەیە بە دەوڵەتی شكستخواردوو هەژمار دەكرێن، بیروبۆچوونی ئێوە چییە لەم بارەیەوە؟
- ئەمە بەندە بەوەی ئایا ئێوە باسی كاراكتەری غەیرە دەوڵەتی دەكەن، وەك داعش، كە گروپێكی تیرۆریستییە، یاخود باسی وڵاتێكی وەك یەمەن یان سوریا دەكەن، یان ئەوەتا دەتوانین كوردستان وەك بەشێك لەو پرسە بخەینەڕوو. بۆ نموونە تێڕوانینی شەخسی من ئەوەیە ئایا دوای ئەو هەموو پشێوی و ئاژاوەیەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆچی هێشتا كوردستانی سەربەخۆ دروست نەبووە، باشە بۆچی، چونكە من چەند ساڵێك پێش ئێستا لە هەولێر بووم – كە شوێنێكی دڵگیر بوو و خاوەن خەڵكێكی سەخاوەتمەند و خانەدان بوو- و پرسیاری ئەوەم بۆ دروست بوو بۆچی سەربەخۆ نەبێت و لەگەڵ عێراقدا بێت و هتد. بەڵام ئەگەر باسی وڵاتێكی وەك یەمەن بكەین – لە پەیوەندیدا بە پرسیارەكەتانەوە- ئەوا دەسەڵاتی مەركەزی لەم وڵاتەدا نەماوە و ئەو وڵاتە چوونەتە نێو گێژاوی پشێوییەوە، بە چەشنی سوریا، ئەم وڵاتانەش بوار بۆ گروپەكانی وەك داعش و ئەلقاعیدە و بەرەی ئەلنوسرە- كە بە دڵنیاییەوە سەر بە ئەل قاعیدەیە- دروست دەكەن، كە كاریگەری و دەستڕۆیشتویی خۆیان لە ناوچەكەدا زیاتر دەكەن و ئەمەش دەبێتە هۆی ئەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پتر لە هەر ناوچەیەكی دیكە بەرەو ناكۆكی بچێت.
* ئێوە باستان لە كوردستانی سەربەخۆ كرد، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا دوای تێكشكاندنی داعش زیاتر ئەگەر ئەوە نایەتەئاراوە كە كوردستان بە شێوەیەكی ڕەسمی سەربەخۆیی بەدەست بهێنێت؟
- من ئەوە بەدی ناكەم، چونكە ئەگەر ئەوە ڕوویدایە، ئەوا دەبوو دەیەیەك پێش ئێستا ڕوویدایە، چونكە من هەمیشە بیرم كردۆتەوە كە بۆچی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەنگاوهەڵناگرێت بۆ دانپێدانان بە كوردستاندا، كە من پێم وایە لە بەشێكیدا بۆ هەڵوێستی دەگەڕێتەوە. لەبەر ئەوەی كوردستانی سەربەخۆ پەیامێك دەبێت بۆ توركیا كە لە ئێستادا لە شەڕدایە لەگەڵ پەكەكە، واتە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەمە لەبەرچاو دەگرێت و نایەوێت هاوسەنگی هێز تێكبچێت كە توركیاش ئەندامی ناتۆیە، لەبەر ئەوە پێیان باشترە كوردستان بە نیمچە سەربەخۆیی بمێنێتەوە، كەواتە لێرەدا تەنگژەیەك هەیە، بۆ نمونە زۆر زەحمەتە بۆ ئەمەریكا كە كارێكی لەم چەشنە بكات، واتە ئەگەر ئەمەریكا دان بە سەربەخۆیی كوردستاندا بنێت، ئەوا ئەمە توركیا ناڕەحەت دەكات و ئێمەش بەرژەوەندی ستراتیژیمان هەیە لە درێژەدان بە هاوپەیمانێتی لەگەڵ توركیادا زیاتر لەوەی لەگەڵ كورددا هەمان بێت.

* ئێمە دەزانین یەكێك لە ئاكامەكانی شەڕی داعش بێ متمانەییەكی قووڵە لە نێوان پێكهاتە سەرەكیەكانی عێراقدا، ئایا دۆخەكە گەیشتۆتە ڕاددەیەك كە كێشەكان تەنها بە دابەش بوونی وڵاتەكە كۆتاییان پێبێت؟
- ئەمە پرسیارێكی باشە، لە ڕاستیدا كێشەكە چەندین ڕەهەندی هەیە، بۆ نموونە ئێوە لە شەڕی موسڵ بڕوانن، پرسیارەكە هەر تەنها ڕزگاكردنی شارەكە نییە لە دەستی داعش، بەڵكو ئەوەیە دواتر چی ڕوودەدات، چی بەسەر موسڵدا دێت، كە ناوچەیەكی سوننی گەورەیە لە وڵاتەدا. ئایا حكومەتی مەركەزی لە بەغدا – كە شیعە باڵادەستە بەسەریدا- دەیەوێت باڵادەستی خۆی لەو شارەشدا بچەسپێنێت، بەڵام خێڵە سوننیەكان و خەڵكە مەحەلییەكە بەم هەنگاوە خۆشحاڵ نابن، چونكە ئەوان نوێنەرایەتییەكی كەمیان هەیە لە حكومەتەكەدا بە بەراورد بە دوو ساڵ پێش ئێستا. لەلایەكی دیكەوە. دواتر ئایا كێ شەڕەكەی موسڵ دەباتەوە، پێشمەرگە هێزێكی دیسپلینكراو و مەشقێكراوە، بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ئەمە مانای ئەوەیە كە دوای ڕزگاكردنی موسڵ كورد دەچێتە ئەو شارەوە، هەروەها ئایا شیعە ڕێگە بەمە دەدات، ئایا ئێران ڕێگە بەمە دەدات. كەواتە لەم پرسەدا كوردستان و توركیا و ئێران و میلیشیاكانی حەشدی شەعبی و حكومەتی عێراق و سوننە هەن، واتە چەندین گەمەكار لەم پرسەدا هەن و كەسیش نازانێت كە دەقا و دەق دەرئەنجامەكە چی دەبێت.
* ئایا پێت وایە وەك بەشێك لە هەوڵەكانی سەقامگیركردنەوەی بارودۆخەكە لە دوای داعشەوە پێویستە هەماهەنگیەكی نێودەوڵەتی و ناوچەیی هەبێت بۆ هێنانەئارای ڕێككەوتنێكی سیاسی تاوەكو ڕێگری بكرێت لە دروستبوونی گروپی هاوشێوەی داعش؟


- ئەمە لە بەشێكیدا ڕاستە، چونكە ئەو هاوكارییە كارێكی پێویستە بۆ دەستەبەركردنی جۆرێك لە سەقامگیری، بەڵام نابێت بە هەڵەدابچین، تێكشكاندنی داعش لە موسڵدا مانای كۆتایی هاتنی ئەو گروپە نییە، چونكە ئەوان دەست دەدەنە چالاكی نهێنی، چونكە ڕەنگە خاك لەدەست بدەن و ئەگەریشی زۆرە لە دەستی بدەن، بەڵام ئەمە مانای كۆتایی هاتنی ئەوان نایەت، چونكە وەك ئاماژەم پێكرد دەست دەدەن كاری نهێنی و لێرە و لەوێ هێرش دەكەن، واتە جۆرێك لە شەڕی گەریلایی بەرپا دەكەن. لە ڕاستیدا ئێمە نازانین ڕەوتی ڕووداوەكان بە چ ئاڕاستەیەكدا دەبن لە دوای ڕزگاكردنەوەی موسڵەوە، ئەگەر ئەمە ڕووبدات، چونكە ئێمە لەمە دڵنیانین، چونكە ئێوە لە ئەفغانستان بڕوانن، دوای ئەو هەموو ساڵە ئێمە لەو وڵاتەداین و هێشتا شەڕەكەمان نەبردۆتەوە. تاكە جیاوازییەكی موسڵ ئەوەیە كە لایەنە بەشدار بووەكان جیاوازن و هەر یەكەشیان ئەجێندای جیاوازیان هەیە. كەواتە ڕاستە دەكرێت بووترێت پێویستە هاوكارییەكی نێودەوڵەتی هەبێت لە دوای ڕزگاكردنەوەی موسڵ، بەڵام لە واقیعدا ناكۆكی قووڵ لە نێوان لایەنە بەشداربووەكاندا دروست دەبێت، بۆ نموونە ئایا چۆن مامەڵە لەگەڵ كورددا دەكرێت، ئایا دووبارە پەراوێز دەخرێنەوە، ئایا موسڵ دەدرێتە دەستی شیعە، ئایا چارەنوسی سوننە چی دەبێت، كەواتە ئامانجێكی ڕوون لە ئارادا نییە بۆ دوای ڕزگاركردنی موسڵ. لەبەر ئەوە من پێشبینی دروست بوونی گرژی لە نێوان سەرجەم لایەنە بەشداربووەكان دەكەم.
* ئایا چۆن لە ڕۆڵی ئێران لە ناوچەكە بە گشتی و لە عێراقدا بەتایبەتی دەڕوانیت، بەتایبەتی كە دەبینین ئەو میلیشیا شیعانەی ئێران پشتیوانیان دەكات بەشدارن لە پرۆسەی ڕزگاكردنەوەی موسڵدا؟

- لە ڕاستیدا نابێت ساویلكە بین لە ئاست خەونەكانی ئێران لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. ئەگەر ئێمە لە پەرەسەندنەكانی ناوچەكە بڕوانین، وەك شەڕی سوریا، شەری تائیفەگەری لە عێراق و داگیركاری داعش و پشێوی یەمەن و ناسەقامگیری ئەمنی و تەنانەت ئەوەی میسریشی بەدەستیەوە دەناڵێنێت، ئەوا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە زەحمەت لەم ململانێی دەسەڵاتە تێدەگات. كەواتە بە دڵنیاییەوە ئێران دەستڕۆیشتوویی خۆی بۆ دەرەوەی سنوورەكانی خۆی درێژ دەكاتەوە. لە ڕاستیدا من كتێبێكم نووسیوە و باسی ئەوەك كردووە كە چۆن ئێرانی ئەتۆمی، دەبێتە هۆی گۆڕینی نەخشەی جیوپۆلەتیكی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە هێزی نێودەوڵەتی مەزنیش لە خۆدەگرێت بۆ ئەوەی سەرلەنوێ بەرژەوەندییەكانی خۆیان لە ناوچەكەدا دیاری بكەنەوە. بە دڵنیاییەوە ئەمە جێی خۆشحاڵی سعودیە نابێت كە ڕێبەرابەتی جیهانی سوننە دەكات، لەبەر ئەوە من لە ئاسۆدا سەرهەڵدانی بارگرژی بەدی دەكەم لە دوای ڕزگاربوونی موسڵ و ئەگەر میلیشیا شیعەكان دەستیان بەسەردا گرت، ئەمە دەبێتە هۆی گۆڕینی هاوسەنگی هێز لە ناوچەكەدا. هەروەها توركیاش لە نزیكەوە چاودێری بارودۆخەكە دەكات و جووڵەی سەربازی كردووە بۆ سنوری عێراق، كە لە بەشێكیدا بۆ دژایەتیكردنی سەربەخۆبوونی كوردستانە و لە بەشێكیدا بۆ دژایەتیكردنی دەستێوەردانی میلیشیای شیعەیە لە موسڵدا.