لەگەڵ دەستپێكردنی پرۆسەی ئازادكردنی موسڵ و بوونی هەماهەنگی لە ئاستێكی زۆر باشدا لەنێوان هێزی پێشمەرگە و سوپای عێراقدا، باسكردن لەكۆتایی داعش و عێراقی دوای داعش بۆتە رۆژەڤی رۆژو هەموو لایەك لەچوارچێوەی سیناریۆی جیاوازەوە باسی دەكەن، هەندێك لە چاودێران ئاكامی ئەم شەڕە گرێدەدەنەوە بەماوەی شەڕەكەو شێوازی بەرگریی تیرۆریستانی داعش لەناو موسڵدا، هەروەها باس لەوە دەكرێت ئایندەی كوردستان و بەغدا چۆن دەبێت و لەسەر چ بنەمایەك پێوەندی ئایندەی نێوان هەردوولا رێكدەخرێتەوە، هاوكات لەگەڵ دەستپێكردنی پرۆسەی ئازادكردنەوەی موسڵ، جارێكی دیكە شاندی دەوڵەتان روو لە هەرێمی كوردستان دەكەن. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسانە ئەم دیمانە تایبەتەمان لەگەڵ د.فوئاد حوسێن سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان ئەنجامدا و بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵان-ی دایەوە.

د.فوئاد حوسێن
سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بۆ گوڵان:


ئێستا كوردستان بۆتە قیبلەی هەموو ئەو دەوڵەتانەی
كە شەڕی دژی داعش دەكەن



* شەڕی دژی داعش شەڕێكی جیهانییە كە هەردوو بواری سیاسی و سەربازی دەگرێتەوە، ئایا چۆن سەیری ئەم شەڕە جیهانییە دەكەن؟
- لەرووی یاساییەوە چەمكی شەڕ، یان جەنگ لەنێوان دوو دەوڵەتدا روودەدات، بەڵام شەڕی دژی تیرۆریستان لەبەر ئەوەی لەچوارچێوەی یاسای نێودەوڵەتی بایەخی پێدراوەو بڕیاری ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی بۆ دەرچووە، ئەوا لە رووی یاساییەوە شەڕە بەمانای (الحرب) نەك جەنگ بە مانای (القتال)، ئەوجا لە رووی پراكتیكیشەوە ئەمە شەڕێكی گەورەیە لەبەر ئەوەی:
1- رێكخراوی تیرۆریستی داعش جیهانییە.
2- ئەو فیكرە تیرۆریستییەی داعش جیهانییە.
3- هەروەها ئەو خەڵكانەشی شەڕ بۆ ئەم ریكخراوە دەكەن لەهەموو جیهانەوە هاتوون.
بەڵام شوێنی ئەم شەڕە نزیكی كوردستانەو ئەو هێزەشی لەبەرامبەر ئەم رێكخراوە تیرۆریستیە راوەستاوە لە بنەڕەتدا هێزی پێشمەرگە بووەو پاشان جیهان هات و یارمەتی داین. ئەمەش مانای ئەوەیە ئەم شەڕە زۆر تایبەت و جیاوازە لەشەڕە جیهانییەكانی دیكە وەك شەڕی یەكەم و دووەمی جیهانی، ئەمە شەڕێكی جیهانییە دژی رێكخراوێكی تیرۆریستی جیهانی. بۆیە لەم چوارچێوەیەدا هەم شەڕەكە خۆی شەڕێكی گرنگە، هەم ئاكامی ئەم شەڕەش گرنگ دەبێت، ئەوجا ئەگەر ئێستا سەیری شەڕی داعش بكەین وەك ئەو جەنگەی بەڕێوەدەچێت، ئەوا دوای ئەوەی ئەم جەنگە تەواودەبێت، ئاكامی سیاسی و یاسایی و جوگرافیشی دەبێت، لەمەش زیاتر ئەو لایەنانەی كە بەشداری ئەم شەڕە دەبن و چ لایەك رۆڵی كاریگەری تێدا دەگێڕێت، هەموو ئەمانە كاریگەری لەسەر ئاكامی شەڕەكە دەبێت.
* ئایا كورد لەم شەڕە جیهانییەدا چ پێگەیەكی هەیە؟
- پێگەی كورد لەم شەڕەدا زۆر گرنگە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەو شوێنەی داعشی تێدایە بەشێكی كوردستانە، یان نزیكی كوردستانە، تەنانەت شاری موسڵیش پێش داگیركردنی لەلایەن داعشەوە 33%ی كورد بووە، ئەمەش مانای ئەوەیە تەنیا لەناو شاری موسڵ نزیكەی 250- 300 هەزار كورد دەژی، لەرووی سەربازیشەوە كورد رۆڵی گرنگی دەبێت، لە ئێستاشدا وەك دەبینین بە هەماهەنگی نێوان هێزی پێشمەرگەو سوپای عێراق و ئەمریكا، كورد لەشەڕەكەدا رۆڵی سەرەكی هەیەو ئەو شوێنانەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان ئازادیان دەكاتەوە، بەشێكی كوردستانن، تاكتیكی شەڕەكە بەو جۆرەیە هاوكاری لەگەڵ سوپای عێراق بكرێت لەزۆر شوێن، ئەمەش مانای ئەوەیە كردنەوەی دەرگا بۆ ئازادكردنەوەی موسڵ لەو ناوچانەوە دەبێت كە هێزی پێشمەرگەی كوردستان ئازادی كردوونەتەوە. بۆیە لە روانگەیەوە كورد كلیلی پرۆسەی ئازادكردنی موسڵە .
* جیا لەوەی هێزی پێشمەرگە بەشێكە لە هاوپەیمانی سێ قۆڵی (ئەمریكا، پێشمەرگە، سوپای عێراق) بەڵام ئەوەی دەبیندرێت، ئێستا ئەمریكا لەگەڵ دوو سوپا (پێشمەرگە و سوپای عێراق) لەم شەڕەدا مامەڵە دەكات، ئایا ئەمە داپێدانان نییە بە هێزی پێشمەرگە وەك سوپای كوردستان؟

- چۆن شرۆڤەی ئەم پرسە دەكەیت، جیاوازە، بەڵام لەباری واقعیدا هێزی پێشمەرگە دانی پێدانراوە، لەدەستوری عێراقیشدا هاتووە، تەنانەت ئێستا لە بەیانە سەربازییەكانی حكومەتی عێراقدا راشكاوانە ئاماژە بە هێزی پێشمەرگە و سوپای عێراق پێكەوە دەكەن، بێگومان هێزی پێشمەرگەی كوردستان ناسنامەی سەربازی خۆی هەیەو ئەم ناسنامەیە پێوەندی بەخەباتی كوردو كوردستانەوە هەیە، ئەم ناسنامەیەش روون و ئاشكرایە، بۆیە نەك تەنیا ئەمریكا، بەڵكو هەموو دەوڵەتانی جیهان راستەوخۆ لەگەڵ هێزی پێشمەرگە وەك هێزێكی سەربەخۆ مامەڵەدەكەن و هەمووشیان راستەوخۆ هاوكاری پێشمەرگە دەكەن، لەلایەكی دیكەشەوە ئێستا ناسنامەی پێشمەرگە وەك ئەو هێزەی لەسەر زەوی تیرۆریستان تێكدەشكێنێت، هاوتای تێكشكاندنی تیرۆریستانە، بۆیە كاتێك باسی داعش دەكرێت، لەبەرامبەردا ئاماژە بە ناوی پێشمەرگە دەكرێت وەك ئەو هێزەی كە دەتوانێت تێكیان بشكێنێت.
* دیارە هەفتەی رابردوو بەسەردانێكی فەرمی ئاشتون كارتەر وەزیری بەرگری ئەمریكا سەردانی هەولێری كردو لەگەڵ سەرۆك بارزانی كۆبوونەوە، ئایا ئەم سەردانە تەنیا بۆ باسی پرۆسەی سەربازی موسڵ بوو، یان باسی دوای ئازادكردنی موسڵیش كرا؟

- جیا لەم سەردانەی وەزیری بەرگری ئەمریكا، مەزندە دەكەم لەماوەی داهاتوودا سەرۆك و سەرۆك وەزیران و وەزیرانی زۆر دەوڵەتانی جیهان سەردانی كوردستان دەكەن، ئێستا كوردستان بۆتە قیبلەی هەموو ئەو دەوڵەتانەی كە شەڕی دژی داعش دەكەن، بەڵام وێڕای ئەمانەش هاتنی وەزیری بەرگری ئەمریكا لەكاتی پرۆسەی ئازادكردنەوەی موسڵ گرنگ بوو لەبەر ئەم هۆكارانە:
1- ئەم سەردانە مانای ئەوەیە ئەمریكا دەیەوێت لە هەولێرەوە بە كوردستان بڵێت من پشتیگری پێشمەرگە دەكەم، هەروەك چۆن چوونی بۆ بەغدا مانای ئەوە بوو پشتگیری سوپای عێراق دەكات.
2- لە كۆبوونەوەكاندا باس لە بەڕێوەچوونی پرۆسەی ئازادكردنەوەی موسڵ كرا كە لە رۆژی 17ی ئۆكتۆبەرەوە دەستی پێكردووە، هەروەها یەك دوو كەموكورتی هەبوون بەتایبەتی ئەو كەموكورتییەی رۆژی 20 ئۆكتۆبەر تایبەت بە هێرشی فڕۆكەكان، ئەوەش باسكراو چارەسەر كرا، لەدوای ئەو سەردانەشەوە فڕۆكەكان بە چڕی ناوچەكانی داعش بۆردومان دەكەن.
3- باس لە ئایندەی موسڵیش كرا، هەروەها باس لە پێوەندییەكانی نێوان هەولێر و بەغدا كرا، لەسەر ئەمەش جەخت لەسەر ئەوە كرایەوە كە ئێستا پێوەندییەكان باشن و دەبێت بەردەوامی پێبدرێت، بەشێوەیەكی گشتی باس لە هەڵوێستی دەوڵەتانی دەوروبەر و تەواوی ناوچەكە كرا، لەبەر ئەوەی شەڕی موسڵ كاریگەری دەبێت لەسەر شەڕی دژی داعش لە سووریا .

* ئەگەر هەڵوەستە لەسەر ئەو خاڵە بكەینەوە، ئایا چۆن باسی ئایندەی موسڵ كرا، ئایا ئەمە یەكەمجارە باس لە ئایندەی موسڵ دەكرێت، یان پێشتریش باسی لەسەر كراوە؟
- ماوەی ساڵێكە هێزی پێشمەرگە ئامادەیە بۆ ئەنجامدانی پرۆسەی ئازادكردنەوەی موسڵ، نزیكەی 8-9 مانگە پێشمەرگە لەسێ بەرەی گرنگەوە موسڵی گەمارۆ داوە، بەڵام ئێمە لەم پرۆسەیەدا پێویستمان بە هاوبەشێك بوو، لەبەر ئەوەی شاری موسڵ بەشی زۆری عەرەبەو پێشمەرگە ناتوانێت بە تەنیا شەڕی موسڵ بكات، بۆیە هەتا سوپای عێراق ئامادەبوو پرۆسەكە گەیشتە ئەم دواییەو توانرا بە یەك دوو كۆبوونەوە لەنێوان سەرۆك بارزانی و فەرماندە سەربازییەكانی پێشمەرگەو سەرۆك وەزیرانی عێراق و فەرماندە سەربازییەكان و ئەمریكا پلانە سەربازییەكە ئامادەبكرێت، ئەوكات باس لە پلانی سیاسیش بۆ دوای موسڵ كرا، بەڵام بەداخەوە نەگەیشتە ئەو ئاكامەی كە پێویست بوو، ئەمەش لەبەر ئەوە بوو هەندێك لایەن بۆچوونیان وابوو ئەگەر پلانی سیاسی بێتە پێشەوە، وتووێژەكان درێژە دەكێشن و كێشەی لابەلا دروست دەبێت و كاریگەری لەسەر پلانە سەربازییەكە دەبێت، بۆیە بڕیاردرا پلانە سەربازییەكە بەسەركەوتوویی جێبەجێ بكرێت، پاشان باس لەپلانی سیاسی بۆ دوای ئازادكردنەوەی موسڵ بكرێت، دیارە كە پلانی سیاسی نەبوو، دەبێت بیر لە پرسێكی دیكە بكرێتەوە، بۆ ئەمە بیر لەوە كرایەوە كە لیژنەیەكی باڵا لە نێوان هەرێمی كوردستان و بەغدا بە هاوكاری ئەمریكیەكان دروست بكرێت، ئەم لیژنە باڵایە ئەركی ئەوەیە دوای ئازادكردنەوەی موسڵ رۆژانە مامەڵە لەگەڵ ئەو كێشانە بكات كە دێنەپێشەوەو پشتگیری ئەو حكومەتە لۆكاڵەی موسڵیش بكات كە دوای ئازادكردنەوەی شارەكە دەستبەكار دەبێت.
* ئەگەر پرسیارەكە بەرفراوانتر بكەین، پێتانوایە عێراقی دوای داعش چۆن دەبێت؟
- وەڵامی ئەم پرسیارە زەحمەتە، لەبەر ئەوەی دەبوو لە پلانە سیاسییەكەدا وەڵامی ئەم پرسیارە بدرێتەوە، ئێستا كە پلانە سیاسییەكە دواكەوتووە، دەبێت لەسەر ئەگەرەكان قسەبكەین، ئەمانەش پێوەندی بە شێوازی بەڕێوەچوونی شەڕەكە هەیە، بەوەی ئایا ئەم شەڕە چەند دەخایەنێت؟ ئایا موسڵ وەك رومادی كاول دەبێت، یان نە؟ هەموو ئەمانە پێوەندی بە ئاكامی شەڕەكەوە دەبێت و ئەوكات وەڵامی ئەم پرسیارە دەدرێتەوە.
* ئەگەر بگەڕێینەوە بۆ 2003 كاتێك كوردستان بووە بەشێك لە پرۆسەی ئازادكردنی عێراق، ئەوە بوو ئەمری واقیعی هەرێمی كوردستان وەك خۆی مایەوە، ئایا ئەمجارە ئەمری واقیعی پێش پرۆسەی ئازادكردنی موسڵ وەك خۆی دەمێنێتەوە؟
- بەڵێ، لە2003 ئەو ئەمری واقیعە لە دەستووری عێراقیش چەسپێندرا، ئەوجا با باسی ئەمری واقیع بكەین، ئەگەر ئەمری واقیع بە هێز بسەپێندرێت، بەهێزیش لادەبرێت، بەڵام ئەگەر بە حەق و یاسا فەرز بكرێت، ئاسان نییە لاببرێت، دیارە بۆ چارەنووسی ناوچە كوردستانییەكانی دەرەوەی هەرێم، كورد گەیشتۆتە رێككەوتنێك لەگەڵ عەرەب و ئەوەش لە دەستووردا چەسپێندراوە كە ناوی لێنرا (ناوچە ناكۆكی لەسەرەكان) بۆیە ئەم پرسە لە دەستووردا چارەسەری بۆ دانراوەو چارەسەریشی ئەوەیە راپرسی بكرێت و خەڵكی ئەو ناوچانە بڕیاری خۆیان بدەن.
* ئایا پێشمەرگە لەو ناوچانە دەمێننەوە، یان دەكشێنەوە؟
پێش 2014 یش پێشمەرگە هەر لەو ناوچانە بووە، چۆن لە كەركووك پێشمەرگە هەبووە، بەهەمان شێوە لە شنگالیش هەبووە، بەڵێ پێشمەرگە پارێزگاری لەو ناوچانەو لەخەڵكی ئەو ناوچانەش دەكات، بەڵام كەهاتە سەر چارەسەركردنی كێشەی ئەم ناوچانە ئەوا خەڵكی ئەو ناوچانە خۆیان بڕیار دەدەن.
* كەواتە ئێستا هاوكێشەی دوای موسڵ بەو جۆرە خۆی بەرجەستە دەكات، هەرێمی كوردستان وەك ئەمری واقیع مامەڵە لەگەڵ عێراق دەكات، ئایا بەشە عەرەبییەكەی عێراق چۆن رێكدەخرێتەوە، مەبەست نێوانی شیعەو سوننەیە؟
- كێشەی سەرەكیی عێراق بەدرێژایی مێژوو ئەوە بووە كە عێراق دەوڵەتێكی سەنتڕاڵی بووە، ئەوجا ئەم ئاراستە سەنتڕاڵییە بەردەوام عێراقی بەرەو شەڕی ناوخۆ و دەرەكی بردووە، بۆیە دوای ساڵی 2003 كە پێشنیاری بونیادنانەوەی عێراق وەك دەوڵەتێكی فیدڕاڵی كراو پاشانیش ئەمە لە دەستووردا چەسپێندرا، خەڵك هەمووی گەشبین بوو بە ئایندەی عێراق، بەڵام بەداخەوە لەبری ئەوەی بەرەو بونیادنانەوی عێراق لەسەر سیستمی فیدڕاڵی بڕۆن، ئەوا بەرەو سیاسەتی تایفەگەری رۆیشتن و بارودۆخە گەیشتە ئێستا، ئێستاش دوای ئازادكردنی موسڵ دەكرێت پێوەندی نێوان شیعە و سوننە لەسەر ئەو بنەمایە رێكبخرێتەوە.
* ئایا پێتوانییە كە كێشەی سەرەكی لە عێراقدا ئەوەیە كە ئەقڵییەتی حوكمڕانی، یان دەوڵەتمەدار نەبووە؟
- من وا ناڵێم، لەبەر ئەوەی لە عێراقدا خەڵكی زۆر هەیە كە دەتوانن وڵات بەڕێوەبەرن، بەڵام لەشوێنی خۆیان دانەنراون، كێشەی سەرەكیی عێراق شەڕی مەزهەبگەرایی نێوان شیعەو سوننەیە.
* مەبەستمان ئەوەیە، بۆ نموونە ئەگەر سەیری ساڵانی 2008-2011 بكەین كە ئەمریكا لەعێراقدا بوونی هەبوو، توانرا قاعیدە تێكبشكێندرێت، بەڵام لەدوای 2011 كە ئەمریكا كشایەوە، سیاسەتی مالیكی وایكرد داعش دروست بێت؟
- جارێ پێش هەموو شت، داعش بەشێك بوو لەقاعیدەو پێش 2011ـەش قاعیدە هەبووە، بەڵام سیاسەتی نوری مالیكی بووە هۆكاری ئەوەی داعش بەهێز بێت، ئەمەش مانای ئەوەیە سیاسەتێكی هەڵەی پیادەكردووە، دوای نەمانی داعش دەبێت سوننەش ئیدارەی خۆی بكات، بەڵام سوننە دوو كێشەی سەرەكی هەیە، یەكەمیان ئەوەیە سەركردەیەكیان نییە كۆیان بكاتەوە، كێشەی دووەمیان ئەوەیە سوننە تەنگژەی ئەوەی هەیە كە حزبێكی گەورەی نییە، ئەمەش وایكردووە رێكخراوێكی تیرۆریستی وەك داعش ئەو بۆشاییە پڕبكاتەوەو ناوچەكانیان داگیربكات، بۆیە دوای كۆتایی داعش هەتا ئەگەر سوننە نەتوانێت لەسەر ئاستی نیشتمانییش سەركردایەتی بكات، ئەوا دەبێت لەسەر ئاستی لۆكال و ناوچەكانی خۆیان سەركردەی لۆكال دەربكەون و لەناوچەكانی خۆیان سەركردایەتی سوننە بكەن، بەڵام ئەگەر نەتوانن، ئەوا بێگومان زەحمەتە بتوانرێت نێوانی شیعە و سوننە رێكبخرێتەوە.
* ئەگەر سەرنج بدەین حكومەتی عێراق لەماوەی 2011-2014 لە غیابی نفوزی ئەمریكادا نەیانتوانی حوكمڕانیی بكەن، ئایا ئەگەر ئەمریكا ئەمجارەش هەمان هەڵە دووبارە بكاتەوە، هەمان كارەسات دووبارە نابێتەوە؟
- من ناڵێم حكومەتی عێراق نەیتوانی حوكمڕانی بكات، بەڵكو دەڵێم نەیتوانی ئاسایش دابین بكات، ئەوجا كە ئاسایشیش نەبوو، هەموو ژیان تێكدەچێت، سەبارەت بە كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا لە 2011، من پێموایە بەشێك لە ئەمریكییەكان گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە هەڵەبوون، بەڵام هەڵەكەش تەنیا هی ئەمریكییەكان نەبوو، چونكە بێجگە لە كورد هەموو ئەوانەی لەبەغدا دەسەڵاتیان بەدەستەوە بوون داوایان كرد ئەمریكا بكشێتەوە، لەم پرسەدا سەرۆك بارزانی دووربین بوو، زۆر راشكاوانە جەختی لەسەر ئەوە كردەوە هێشتا زووە بۆ كشانەوەی هێزەكانی ئەمریكا، لەبەر ئەوەی هێشتا عێراق بەتەواوەتی خۆی رێكنەخستبوو، هەروەها دوژمنی عێراقیش زۆر بوون، بەڵام دەسەڵاتدارانی بەغدا سوور بوون لەسەر ئەوەی هێزەكانی ئەمریكا بكشێتەوە، هەروەها نابێت ئەوەشمان لەبیر بچێت كە ئەولەوییەتی سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما كشانەوە بوو لە عێراق، ئەم پرسە یەكێك بوو لە دروشمەكانی هەڵمەتەكانی هەڵبژاردنی ئۆباما. سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما بەوجۆرە بوو كە ئاراستەی سیاسەتی خۆیان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە بەرەو ئاسیا بگۆڕن، بەڵام ئێستا گەیشتوونەتەوە ئەو قەناعەتەی كە ناتوانرێت رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پشتگوێ بخرێت.
* ئەگەر باسی سەردانی ئەم دواییەی سەرۆكی كوردستان بۆ بەغدا بكەین كە شاندێكی كوردستانی یاوەری بوون، پاشانیش خۆتان لەگەڵ د.حەیدەر عەبادی سەردانی نیویۆرك-تان كرد، ئایا ئەم گۆڕانكارییە چۆن هاتەئاراوە؟
- ئەو سەردانەی سەرۆك بارزانی بۆ بەغدا ئاكامی شێوەیەك لە گۆڕانكاری بوو كە هەم لەبەغدا و هەمیش لە هەرێم روویاندابوو، بۆیە ئەم سەردانە بۆ هەردوولا بەسوود بوو، بەرنامەی ئەم سەردانە لەسەر ئەو بنەمایە بوو كە هەردوولا بە راشكاوی قسە لەگەڵ یەكتری بكەین و باسی زۆر خاڵیش بكەین، لەو كۆبوونەوانەی لە نێوان سەرۆك وەزیرانی عێراق و سەرۆكی هەرێمی كوردستان و شاندی یاوەری ئەنجامدران، زۆر لە پرسەكان بە راشكاوی باسیان لێوەكرا، ئەمەش مانای ئەوەیە ئەو دیوارەی پێشتر لە نێوان بەغداو هەولێر هەبوو، ئەو دیوارە نەما، بەشێك لە وتووێژەكان لەسەر پرۆسەی ئازادكردنەوەی موسڵ بوو، بەشێكی دیكە لەسەر ئەوە بوو لەدوای ئازادكردنی موسڵ پێوەندییەكانی نێوان هەرێم وبەغدا چۆن دەبێت، پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەو پێوەندییەی ئێستا لە نێوان هەولێر و بەغدا هەیە، ئایا پێوەندییەكی تەندروستە؟ بێگومان لای هەردوو لا ناتەندروستە، باشە ئەگەر ئەمە تەندروست نییە، ئایا بە چ شێوازێكی دیكە پێوەندییەكان رێكبخەینەوە؟ ئەمەش مانای ئەوەیە ئێمە دەبێت لەدوای موسڵ دانوستاندن و وتووێژی جددی و دوور و درێژ لەگەڵ بەغدا دەست پێبكەینەوە، بەڵام ئەم وتوێژانە دەبێت لەسەر بنەمای ئەوە بێت، ئایا كوردو عەرەب چۆن لەعێراقدا پێكەوە دەژین، راشكاوانەتر كورد وەك نەتەوەو جوگرافیا لەبەرامبەردا عەرەبیش وەك نەتەوەو جوگرافیا، ئەمە چۆن دیاری دەكرێت و چۆن رێكدەخرێتەوە؟ ئەمەش پێویستی بە گەڕانە بەدوای شێوازێكی تازەدا. سەبارەت بە چوونیشتمان لەگەڵ د.عەبادی بۆ نیویۆرك لەوێ لەگەڵ شاندو سەرۆكی 32 دەوڵەت كۆبوونەوەمان كردووە لە ناویاندا سەرۆك ئۆباماش، لەم دیدارانەدا باسی سەرەكی، باسی گرنگیی عێراق بوو لەم كاتەداو هەروەها باسی رۆڵی كوردیش لە هەموو دیدارەكان دەكرا.
* ئاماژە بە دۆزینەوەی فۆرمێكی دیكە دەكەیت بۆ رێكخستنەوەی پێوەندیەكانی كوردستان و بەغدا، ئایا مەبەستت فیدڕاڵییە، یان شێوازێكی دیكەیە؟
- بێگومان لە رووی دەستووری و یاسایی شێوازی فیدڕاڵی هەیە، لە دەستووردا هاتووە دەبێت عێراق وەك دەوڵەتێكی فیدڕاڵی بونیاد بنرێتەوە، بەڵام پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئایا لە رووی پراكتیكەوە ئەمە بوونی هەیە؟ ئەگەر هەیە، كوا لەكوێیە؟ ئەو بڕگانەی لەدەستووردا هاتوون بۆ دیاریكردنی سنووری كوردستان، یان مادەی 140 بۆ چارەسەركردنی گەڕانەوەی ئەو ناوچانە بۆچی جێبەجێ نەكران؟ پرسیاری دیكە ئەوەیە چۆن ئەم پرسانە چارەسەر دەكەین؟ دیارە چارەسەركردنی ئەم كێشانە لە دەستووردا ئاشكرایە، بەڵام كە چارەسەر نەكراوە، چۆن چارەسەریان بكەین؟ لایەنێكی دیكەی گرنگ خواست و ئاواتی نەتەوەی كوردە بۆ بریاردان لەمافی چارەنووس كە مافێكی رەوای خەڵكی كوردستانە، باشە پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئەگەر میللەتی كورد بیری لە شێوازێكی دیكە كردەوە، ئایا عەرەبی عێراق ئەمە قبوڵ دەكەن؟ ئەگەر قبوڵیان نەكرد، چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسە دەكرێت؟ یان ئەگەر ئێمە خۆمان دەوڵەتێكی سەربەخۆمان راگەیاند، لەم حاڵەتەدا ئەم پرسە تەنیا پێوەندی بە بەغداوە نییە، بەڵكو پێوەندی بە تاران و ئەنقەرەشەوە دەبێت، ئەگەر ئەمە روویدا ئایا ئەلتەرناتیڤمان چییە؟ ئایا دەتوانین بیرلەوە بكەینەوە دوو دەوڵەت بین لەناو یەك دەوڵەتدا؟ باشە مەبەست لە بوونی دوو دەوڵەت لەناو یەك دەوڵەت چییە؟ مانای ئەوەیە سنوورەكانی ناوخۆ دەگۆڕێن، بەڵام سنووری دەرەكی وەك خۆی دەمێنێتەوە، هەروەها مانای ئەوەیە سەروەریی ئابوری و سەربازی و بانكی و هاتوچۆی ئاسمانی و ...هتد دەبێت، ئەمەش سەرەنجام بەرەو كۆنفیدراسیۆن دەچێت. ئەمانە هەمووی ئەو پرسیار و ئەگەرانەن كە دوای موسڵ دێنەپێشەوەو پێویستە ئێمە خۆمان بە راشكاوی باسی بكەین و هەروەها بە راشكاویش لەگەڵ بەغدا باسیان بكەین. دیارە ئەم پرسانە پێشتر لەسەر ئاستی كۆبوونەوەی نێوان بەرپرسانی هەردوولاو نووسەران و رۆشنبیرانی هەردوولا باس كراون، بەڵام لەمەودوا پێویستە بچینە ناو وردەكارییەكانەوە، دەبێت ئەم بارودۆخەی ئێستا چارەسەر بكەین .
* بەڵام لەمیانەی سەردانی ئەم دواییەی سەرۆك بارزانی و شاندی یاوەری بۆ بەغدا، سەرۆك ئاماژەی بەوەكرد ئێمە سەربەخۆ دەبین، بەڵام جیا نابینەوە، ئایا مەبەستیان لەو پەیامە چی بوو؟
- چەمكی جیابوونەوە، واتە تۆ پێشتر بەشێك بووبیت لەلایەكی دیكە، بەڵام ئێمە وەك كوردو كوردستان ناسنامەی خۆمان هەیەو بە درێژایی مێژوو مافی خۆمان بووە كە خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆمان بین، بەڵام مێژوو و جوگرافیا غەدریان لە ئێمە كردووە، بۆیە مافی خۆمانە بڕیاری چارەنووس بدەین. ئێمە خۆمان لەهەموو روویەكەوە جیاوازین، كوردو عەرەب، دووناسنامەو جوگرافیاو مێژوو و كەلتوور و فەرهەنگ و زمانی جیاوازیان هەیە، بۆیە بەشێك نەبووین لەوان هەتا جیاببینەوە، بەڵكو سەربەخۆ دەبین و مافی خۆشمانە دەوڵەتی سەربەخۆی خۆمان هەبێت.
* دیارە چوونتان وەك سەرۆكی دیوانی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ شاندێكی هاوبەش لەگەڵ حەیدەر عەبادی سەرۆك وەزیرانی عێراق بۆ نیویۆرك، جۆرێك لە گەشبینی بۆ ئایندەی بەغداو هەولێر پیشانداین، بەڵام لەگەڵ دەستپێكی ئۆپەراسیۆنی موسڵ، د. ئیبراهیم جەعفەری وەزیری دەرەوەی عێراق رێگری لەوە كرد كورد بەشداری لە كۆنگرەی پاریس سەبارەت بە شەڕی موسڵ بەشداری بكات، ئایا ئەم دوو هەڵوێستە دژ بەیەكە چۆن تەفسیر دەكەن؟
- لەسەر ئەم پرسە من دەمەوێت روونكردنەوەیەك بدەم. لە بنەڕەتدا بۆ كۆنگرەی پاریس د.حەیدەر عەبادی بانگهێشت كرابوو، نەك وەزیری دەرەوە، هەروەها لەلایەن عێراقییەكان و فەرەنسییەكانیش پێوەندی بە منەوە كرا بۆ ئەوەی بە هاوشێوەی شاندەكەی نیویۆرك من بەشداری بكەم، بەڵام كە ئۆپەراسیۆنی موسڵ دەستی پێكرد، د.عەبادی بڕیاری دا نەچێت، بۆیە شاندەكەش نەچوو، لەو كاتیش د.جەعفەری لەدەرەوە بوو، دوای لێكرا ئەو بچێت بەشداری لە كۆنگرەكە بكات، بەڵام ئەوە بوو لەوێ وەزیری دەرەوە رێگری كردبوو كورد بەشداری بكات، ئەمەش بە بیانووی ئەوەی دەڵێت من خۆم كوردم لەگەڵە، هەروەها پێشتریش كە بەڕێز هۆشیار زێباری وەزیری دەرەوە بووە، كەسی لەگەڵ خۆی نەبردووە، بەڵام ئەم دوو بیانووەی د.جەعفەری بێ بنەمان، لەبەر ئەوەی بەشداری نوێنەری هەرێم جیاوازە لەوەی كە كوردی لەگەڵە یان نە، هەروەها هۆشیار زێباری گەلێك جار نوێنەری هەرێمی لە شاندەكەی خۆی بەشداری پێكردووە، بۆیە ئەو رەفتارەی د.جەعفەری هەڵە بوو، بەتایبەتی كە كۆنگرەی پاریس تایبەت بوو بە شەری موسڵ و كورد لایەنی سەرەكییە لەشەڕی موسڵ و هەورەها لە سوپای عێراقیش لایەنی سەرەكییە، بۆیە ئەگەر نوێنەری هەرێم لەناو شاندەكە بوایە، ئەوا ئەو باسی گرنگیی سوپای عێراقی دەكردو نوێنەری هەرێم باسی رۆڵی پێشمەرگەی دەكرد، واتە بەشداریی نوێنەری هەرێم پێگەی ئەوی لە كۆنگرە بەهێز دەكرد، كە ئەمەشی نەكرد، هەڵەیەكی گەورەی كرد.
* ئەگەر باس لە باری سیاسی ناوخۆی هەرێمی كوردستان بكەین، ماوەیەكی زۆر وەك نوێنەری سەرۆكی هەرێمی كوردستان لەگەڵ لایەنە سیاسییەكان كۆبوویتەوە، ئێستا بارودۆخی سیاسی ناوخۆی هەرێم چۆن دەبینن؟ ئایا هەر بەمجۆرە دەمێنێتەوە؟
- من ئومێد دەخوازم شەڕی موسڵ بەزوویی و بەسەركەوتوویی كۆتایی پێبێت، ئێستا بەهۆی ئەم شەڕەوە زۆرتر سەرقاڵی ئەم شەڕەین، بەڵام كە شەڕ تەواو بوو، دەبێت هەموو هەوڵەكان كۆبكەینەوە بۆ چارەسەركردنی كێشە سیاسییە ناوخۆییەكان، ئەمەش پێویستی بەم هەنگاوانە هەیە:
1- چۆن جارێكی دیكە هەوڵبدەین پەرلەمان كارابكەینەوە.
2- سەبارەت بە حكومەتی هەرێم، ئایا هەر ئەم حكومەتە رێكدەخەینەوە، یان حكومەتێكی دیكە پێكدەهێنین؟
3- گەورەترین كێشەی ئێستا كە بۆتە سەرچاوەی هەڕەشە بۆ كوردستان، كێشەی دارایی و ئابوورییە، دەبێت بەجددی مامەڵەیەكی ورد لەگەڵ ئەم هەڕەشەیە بكەین.
بۆ چارەسەركردنی كۆی ئەم كێشانە دەبێت بە دیدێكی واقیعییانە مامەڵە لەگەڵ هەر یەكەیان بكرێت، ئەو لایەنەی دەیەوێت بەشدار بێت لە حوكمڕانی دەبێت بە راستی بەشدار بێت، ئەوەشی نایەوێت با لە ئۆپۆزسیۆن بمێنێتەوە، بەڵام ناكرێت لە یەك كاتدا هەم لە حكومەت بەشدار بێت و هەمیش ئۆپۆزسیۆن بێت. بۆ ئەوەی ئاشكرا بێت كێ بەرپرسیارە؟ بۆ كاراكردنەوەی پەرلەمانیش دەبێت رێككەوتنێك لە نێوان لایەنە سیاسییەكان هەبێت، ئەمەش لەبەر ئەوەیە راستە پەرلەمان نوێنەرایەتی خەڵكی كوردستان دەكات، بەڵام بە رێگەی حزبەكان ئەو نوێنەرایەتییە دەكات، بۆیە دەبێت لەنێوان حزبەكاندا رێككەوتن هەبێت.
* ئایا نەدەكرا لە چوونی بارزانی و شاندی یاوەری بۆ بەغدا، بەفەرمی كۆمەڵی ئیسلامی و بزووتنەوەی گۆڕان-یشتان بانگهێشت بكردایە بۆ ئەوەی ئەم تەنگژەیە بەرەو خابوونەوە بچێت؟
- هەڵوێستی بزووتنەوەی گۆران ئاشكرایەو هەموو لایەك دەیزانێت، ئەگەر بانگهێشتیشمان بكردایە، نەدەهاتن، بەڵام سەبارەت بە كۆمەڵی ئیسلامی، بەڕێز مامۆستا سەلاحەدین محەمەد ئەمینداری گشتی یەكگرتووی ئیسلامی بە فەرمی پێوەندی بە ئەمیری كۆمەڵی ئیسلامییەوە كرد، بەڵام ئەوان بانگهێشتەكەیان رەتكردەوەو نەهاتن.
* دیارە لەم سەردانەی ئەمجارە لەگەڵ سەرۆك بارزانی و پێشتریش كە یاوەری نێچیرڤان بارزانی سەرۆكی حكومتی كوردستان بوویت بۆ بەغدا، لە هەردوو سەردانەكە باسی كێشەی دارایی و ئابووریی نێوان بەغداو هەولێر كراوە، بەتایبەتی كە بەغدا دەتوانێت مووچە دابین بكات، بەڵام هەرێم ناتوانێت، ئایا هیچ دەروازەیەك بۆ چارەسەركردنی ئەم كێشەیە بوونی هەیە؟
- بەغدا وەك دەوڵەت بارودۆخی جیاوازە لەگەڵ هەرێمی كوردستان، ئەمەش لەبەر ئەوەیە بەغدا بانكی ناوەندی و یەدەگی نەختینەی هەیەو هەروەها دەتوانێت قەرزی نێودەوڵەتی وەربگرێت، بۆیە بەغدا دەتوانێت عەجزی خۆی ئیدارە بكات، بەڵام هەرێمی كوردستان ناتوانێت.
* ئایا هەرێمی كوردستان دەتوانێت كێشەی ئابووری و دارایی لەگەڵ بەغدا چارەسەر بكات و بارودۆخەكە وەك پێش 2014ی لێبێتەوە؟ یان ئایا خۆمان پێمان چارەسەر دەكرێت؟
- سەبارەت بەخۆمان، من پێموایە لە ئایندەیەكی نزیكدا ناتوانین ئەم كێشەیە بەو ئاستە چارەسەر بكەین وەك ئەوەی لە پێش 2014 هەبووە، بەڵام كوردستان دەوڵەمەندەو دەتوانین لەچوارچێوەی پلانێكی چەند ساڵەدا ئەم كێشەیە چارەسەر بكات، بۆیە ئەگەر سیاسەتێكی ئابووریی روون و ئاشكرامان هەبێت و پرۆسەی دژایەتی گەندەڵی بەردەوام بێت، بەڵێ دەتوانین چارەسەری بكەین، بەڵام لەچەند ساڵی داهاتوو، نەك ئێستا، ئەمەش لەبەر ئەوەی ئێستا كەوتووینەتە ژێرباری قەرزیشەوە، بۆیە دەبێت ئەم كێشەیەش چارەسەر بكەین. سەبارەت بە چارەسەركردنی ئەم كێشەیە لەسەر بەغدا، من پێموایە دەبێت ئەم پرسە زۆر بە راشكاوی لەناو خۆمان لە هەرێمی كوردستان موناقەشە بكەین، ئەمەش بەو مانایەی یاسای بودجەی ساڵی 2017ی عێراق بەم نزیكانە دەچێتە پەرلەمان، ئەو بڕگەیەی سەبارەت بە هەرێمی كوردستان لەو یاسایەدا چەسپێندراوە، بڕگەی پارە لەبەر ئەوەی ئێمە ئەمساڵ موناقەشەمان لەسەر نەكردووە، بەپێی ئەو بڕگەیە دەبێت هەرێمی كوردستان رۆژانە 550 هەزار بەرمیل تەسلیمی سۆمۆ بكات بۆ ئەوەی بەغداش 17%ی بودجەكە بنرێت بۆ كوردستان، بەڵام كێشەكە لەسەر تەفسیری ئەم 17%یە، لەبەر ئەوەی ئەم بڕە دوای جیاكردنەوەی بودجەی سەروەریی و حوكمڕانی دیاری دەكرێت، كە برەكەی زۆر زۆرە، ئەمەش مانای ئەوەیە پارەیەكی زۆر كەم بەر كوردستان دەكەوێت، بۆیە لەسەر ئەم پرسە دەبێت لەناوخۆمان موناقەشە بكەین، ئایا ئەو پارەیەی لە بەغدا دێت زۆرترە لەو پارەی خۆمان دەستمان دەكەوێت، لەسەر ئەمە دوو بۆچوون هەیە، هەندێك دەڵێن ئەوەی خۆمان زۆرترە، هەندێكیش دەڵێن با ئەو برە نەوتە بدەین و 17% وەربگرین، ئەمە دەبێت یەكلایی بكەینەوە، سەبارەت بە موناقەشەشمان لەگەڵ بەغدا، دەبێت راشكاوانە لەسەر بودجەی سەروەریی و حوكمڕانی قسە بكەین و پێیان بڵێن، ئایا ئەم بودجەیە بۆ كوێ دەچێت؟ ئەگەر دەدرێتە سەرۆكایەتی كۆمار و سەرۆكایەتی وەزیران و سەرۆكایەتی پەرلەمان، ئەوا لە كوردستانیش هەرسێ سەرۆكایەتییەكە هەیەو دەبێت پشكی كوردستانیش هەبێت، ئەگەر دەدرێتە سوپا، ئەوا كوردستانیش پێشمەرگەی هەیە، ئەگەر بەشێكی دەدرێتە وەزارەتی نەوت بۆ پەرەپێدانی كەرتی نەوت، ئەوا ئێمەش لە كوردستان وەزارەتی سامانە سروشتییەكانمان هەیە، ئەگەر لەسەر ئەم بنەمایە لەگەڵ بەغدا رێكبكەوین و لە بودجەی سەروەریی و حوكمڕانی پشكی كوردستان دیاری بكرێت، ئەوا پشكی كوردستانیش بەرزدەبێتەوە بەرەو رێژەی 17%ی راستەقینە و ئەمە دەروازەیەك دەكاتەوە بۆ چارەسەری كێشەی دارایی و ئابوری و بودجە لە نێوان هەرێم و عێراقدا. بەڵام ئەگەر ئەوان هەر سوربن لەسەر ئەوەی دوای جیاكردنەوەی بودجەی سەروەریی، پشكی كوردستان دیاری بكرێت، ئەوا بڕەكە زۆر كەم دەبێت.
* كاتێك ئەم دیمانەیە بڵاودەبێتەوە تەنیا یەك هەفتە دەمێنێت بۆ ئەنجامدانی هەڵبژاردنەكانی ئەمریكا، بەپێی راپرسییەكان مەزندەی ئەوە دەكرێت هیلاری كلینتون سەرۆكی داهاتووی ئەمریكا بێت، ئایا ئەم پرسە بۆ ئایندەی كوردستان چۆن دەخوێننەوە؟
- راپرسیەكان ئەوە یەكلایی ناكاتەوە كێ سەرۆكی داهاتووی ئەمریكایە، لەبەر ئەوەی لەوانەیە لە دوایین ساتەكانیشدا موفاجەئە هەبێت، بەڵام بەهەرحاڵ وەك ئێوە دەڵێن، ئەگەر هیلاری بووە سەرۆكی داهاتووی ئەمریكا، ئاشكرایە ئەو پێشتر وەزیری دەرەوەی ئەمریكا بووەو هەروەها خێزانی بیل كلینتۆن ـە كە دوو خولی لەسەر یەك لە نەوەدەكانی سەدەی رابردوو سەرۆكی ئەمریكا بووەو ئەزموونێكی گەورەی لەسەر ناوچەكەو عێراق هەیە، بۆیە هیلاری كلینتۆن سەرۆكێك نابێت كە بە بارودۆخی عێراق و كورد و ناوچەكە نامۆ بێت، بۆیە من مەزندە دەكەم ئەگەر ئەو ببێتە سەرۆك سیاسەتی ئێستای ئیدارەی ئۆباما بەردەوام دەبێت، بەڵام بەشێوەیەكی چڕترو بەرنامە بۆ داڕێژراوترو پێوەندییەكانیشیان لەگەڵ كوردو ئەم ناوچەیە فراوانتریش دەبێت. سەبارەت بە كۆمارییەكان دیارە زۆر زەحمەتە لە كاندیدی كۆمارییەكان كە دۆناڵد ترامپە مەزندە بكەین، لەبەر ئەوەی نازانین چۆن بیردەكاتەوە، بەڵام لەناو كۆمارییەكاندا خەڵكانێكی زۆر هەن كە ئێمە دەیانناسین و لەسەر پرسی كورد زۆر شارەزان، هەروەها میژووی كۆمارییەكانیش لەئیدارەو كۆنگرێس ئاشكرایە، كۆنگرێسیش گرنگە، ئێمە وەك كورد پشتیوانییەكی باشمان لە ناو كۆنگرێس لە هەردوو حزبی كۆماری و دیموكراتی هەیە، هەر لایەكیشیان هەڵبژاردنەكە بباتەوە، سیاسەتی تایبەتیان بەرامبەر ئەم ناوچەیە دەبێت.