جۆشوا لاندیز پڕۆفیسۆر و بەڕێوەبەری سەنتەری دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە لە زانكۆی ئۆكلاهۆما، هەروەها سەرۆكی كۆمەڵەی دیراساتی سوورییە، وانەبێژی چەند بوارێكی گرنگە، وەك كۆمەڵگە و كەلتوور لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ناكۆكیی عەرەب-ئیسرائیل، پێوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا. بۆ راڤەكردنی ئەو هەوڵ و هەڵمەتە نێودەوڵەتییە دژ بە داعش لەئارادایە و بۆ تاوتوێكردنی ئەگەرەكانی دوای داعش و هەڕەشە و مەترسیی ئەم گروپە لەسەر ئەوروپا لە دوای تێكشكاندنی، گوڵان لە دیمانەیەكدا چەند پرسیارێكی ئاڕاستەكرد و ئەویش بەم شێوەیە تێڕوانینەكانی خستەڕوو.

جۆشوا لاندیز پسپۆڕی كاروبارەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ گوڵان:




* هەروەك ئاشكرایە دوای ئەوەی مەترسیی داعش لە عێراق و سووریادا بەرەو هەڵكشان چوو، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناچار بوو هەوڵەكانی چڕبكاتەوە و هاوپەیمانێتییەك پێكبهێنێت بۆ تێكشكاندن و بەرگرتن بەم رێكخراوە تیرۆریستییە مەترسیدارە، بەڵام ئایا هاوڕانین لەگەڵ ئەوەدا كە كێشەی داعش لە بنەڕەتدا ئەو هەل و مەرجە لەبارە بوو كە یارمەتیدەر بوون بۆ سەرهەڵدان و هەڵكشانی، كە ئێستاش پێویستە لەپاڵ هەڵمەتە سەربازییەكەدا چارەسەركردنی ئەو دۆخەش لەبەرچاو بگیرێت؟

- ئەگەر مەبەستی پرسیارەكەتان ئەوەیە كە پێویستە ئەمەریكا تەنیا هێرش و بۆردومان نەكات، بەڵكو ئەركی بنیادنانەوەی دەوڵەت لە ئەستۆ بگرێت بۆ ئەوەی دۆخێكی باشتر بخوڵقێنێت، ئەوا وەڵامەكە بە دڵنیاییەوە بەڵێیە، ئەمە مەسەلەیەكی سەرەكییە، چونكە یەكەم وانەیە لە بەرەنگاربوونەوەی یاخیگەری فێری دەبن، لە ئێستاشدا لە بەگژداچوونەوەی داعش، بریتییە لەوەی كە دەبێت حوكمڕانییەكی باشتر بنیاد بنێن، لەبەر ئەوەی ئەگەر حوكمڕانییەكی باشتر بنیاد نەنێن، خزمەتگوزاریی باشتر دەستەبەر نەكات و دادپەروەری نەهێنێتەدی، ئەوا ركابەرەكان سوود لە دۆخەكە وەردەگرن. ئەمەش كێشەی كاركردنی ئەمەریكا بووە. لەبەر ئەوە ئێمە گریمانەی ئەوەمان دەكرد كە ئەمەریكا و حكومەتی عێراق حوكمڕانییەكی باشتری – لە داعش- لە موسڵ و روممادی و تكریت و فەللوجە بەدی هێنابێت، ئەگەرچی هۆكارێك نییە وامان لێبكات كە باوەڕ بەوە بكەین ئەمە راست بوو، بە پێچەوانەوە چەندین هۆكار هەیە كە دەبنەهۆی ئەوەی بڵێین ئەمە راست نەبووە، چونكە ئەوەی بووە هۆی ئەوەی داعش بتوانێت ئەو هەموو ناوچەیە لە ساڵی 2014 داگیربكات، ئەوە بوو كە رووبەڕووی هیچ بەرگرییەك نەبۆوە، نەبوونی بەرگریش بۆ بێتوانایی حكومەتی عێراق دەگەڕایەوە، هەروەها دانیشتووانی ئەو ناوچانەش كە سوننەكانن، وەك رژێمێكی سەركوتكار لە حكومەتی عێراقیان دەڕوانی و داعشیان بە رزگاركەر دەزانی، ئەگەر بە رزگاركەریش نەبێت، ئەوا بە هێزێك كە پارێزگارییان لێبكات و باشتر لە حكومەتی عێراق دادپەروەری دەستەبەر دەكات.
* لەبارەی ئەو بۆچوونەوەی كە دەڵێت داعش پتر گروپێكی هێرشبەرە، نەك بەرگریكار راتان چییە؟

- ئەوە لێكدانەوەیەكی راستە، لەبەر ئەوەی داعش لە هەوڵی بەرفراوانبووندایە.
* ئایا پێتانوایە لە ئەنجامی ئەو شەڕە ناوخۆییە لە عێراق و سووریادا روودەدات و وەك دەرهاویشتەی دەستێوەردانی ئیقلمی و نێودەوڵەتی لەم دوو دەوڵەتەدا، ئەوا چیتر ئەم دوو دەوڵەتە ناتوانن ببنەوە بە وڵاتێكی یەكگرتوو، واتە دەبێت دان بەوەدا بنێین كە دابەش بوون؟


- زەحمەتە بتوانین لەمە دڵنیابین، بەڵام ئەوەی لەبەرچاوە ئەم دوو وڵاتە تێكشكاون، بەدڵنیاییەوە هەرێمی كوردستان هەنگاو بەرەو سەربەخۆیی هەڵدەگرێت، هەروەها هەنگاوێكی لەم چەشنە لە سووریاش بەدی دەكەین. پرسیارەكە ئەوەیە ئایا جارێكی دیكە برایەتی لە نێوان شیعە و سوننەدا دروست دەبێتەوە و ئایا جارێكی دیكە متمانە بە یەك دەكەن و پێكەوەكار دەكەن لە پێناوی بەدیهێنانی ئامانجە هاوبەشەكان و ئامانجە نیشتمانییەكان؟ لە راستیدا ئەمە وەك پرسیارێكی كراوە دەمێنێتەوە و زەحمەتە بتوانین وەڵامەكەی بەدەست بێنین. هەروەها هەندێ هۆكاریش هەن وا دەكەن باوەڕ بەوە بكەین كە ئەگەر سنوورەكان نەگۆڕێن و، ئەگەر جۆرێك لە دابەشبوون، یان فیدڕاڵیزمێكی ریشەیی نەیەتەئاراوە، ئەوا توندوتیژییەكان بەردەوام دەبن، چونكە ئەوەی لە ئێستادا بەدی دەكرێت وەك جۆرێك لە پاكتاوی رەگەزی دێتەبەرچاو لەبەرامبەر سوننەكاندا كە لە شوێنەكانی خۆیان دەردەكرێن، بەڵام نازانین ئایا ئەمە دۆخێكی كاتییە، یان بەردەوام دەبێت. بەڵام هەرچۆنێك بێت لە ئێستادا زۆرێك لە سوننەكان وا هەست دەكەن كە پاكتاوی رەگەزییان لە دژ دەكرێت، هەم لە عێراق و هەم لە سووریا. لە ئێستادا نزیكەی هەموو كەسێك باس لەوە دەكەن كە دەبێت ئەم وڵاتانە وەك خۆیان بمێننەوە، بەتایبەتی سووریا، بەڵام بۆی هەیە ئەوە گۆڕانكاری بەسەردا بێت، لەبەر ئەوە زیاتر و زیاتر گوێمان لەو دەنگانە دەبێت كە باس لە دابەشبوون دەكەن، ئەو خەڵكانە وا هەست دەكەن كە عێراقی پێشوو و سووریای پێشوو كۆتاییان هاتووە و پێیانوایە بۆ كۆتاییهێنان بەم شەڕە جۆرێك لە دابەشبوون پێویستە، تەنانەت ئەگەر بە شێوەیەكی كاتیش بێت و ئومێد دەكەن بە شێوەیەكی كاتی بێت. لە ئێستادا باس لە فیدڕاڵیزم دەكرێت و نیگەرانن لە باسكردنی دابەشبوون، بەتایبەتی لە سووریا، لە عێراقیش زیاتر ئەم دەنگە دەبیسترێت. هەرچۆنێك بێت زیاتر و زیاتر ئەوە قبووڵ دەكرێت كە پێكهاتە ئایینییە جیاوازەكان بنە خاوەنی ئیدارەی خۆیان.

* باس لەوە دەكرێت كە لە حاڵەتی تێكشكاندنی داعشدا، ئەو چەكدارە بیانییانەی پێشتر لە ئەوروپاوە هاتبوونە نێو داعشەوە دووبارە دەگەڕێنەوە بۆ ئەوروپا و لەبەر ئەوەی هەڵگری پاسپۆرتی ئەو وڵاتانەشن، ئەوا بە ئاسانی دەتوانن كاری تیرۆریستی بكەن، پرسیارەكە ئەوەیە تا چەند ئەوروپا ئەم هەڕەشە ئەمنییە بە جددی وەردەگرێت؟

- بەدڵنیاییەوە ئەمانە دەبنە هەڕەشە بۆ سەر ئاسایشی ئەوروپا، كە پێویستە ئەوروپاش زۆر وریا بێت و ئامرازە هەواڵگرییەكان و رێكارەكانی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم بەكار بهێنێت، ئەوروپاش لەم رووەوە كاری كردووە، بۆ نموونە لە بواری گۆڕینەوەی زانیاری هەواڵگریدا. بەڵام رەنگە زۆرینەی ئەو سەربازە ئەورووپییە كۆنانەی نێو داعش، دووبارە ئاوێتەی كۆمەڵگەی ئەوروپی ببنەوە و نەبنە كەسێكی توندوتیژ، ئەگەرچی هێشتا كەمینەیەك هەر دەمێنێت كە پەنا بۆ توندوتیژی دەبەن. ئەو كاتەش دەتوانن هێزی پۆلیس بەكار بهێنن و ئەوروپا و ئەمەریكاش لەم رووەوە ئەزموونێكی باشیان هەیە.