ستێڤانۆ بیانچینی، پڕۆفیسۆری مێژوو و سیاسەتی ئەوروپای ڕۆژهەڵاتە لە زانكۆی بۆڵۆنا، شارەزای كاروباریناوچەی بەلكانە، بەتایبەتی سیاسەت و پێوەندییە نێودەوڵەتییەكان و مێژووی هاوچەرخی یوگسافیا و ئەو دەوڵەتانەیلە ئەنجامی هەڵوەشانەوەی یوگسافیاوە دروست بوون. لە توێژینەوەكانیدا بایەخ بە چەند بوارێكی گرنگ دەدات،وەك سیاسەت و كەلتووری سیاسی لە بەلكان، جیوپۆلەتیكی بەلكان، مێژووی بەلكان لە سەدەی بیستدا و پێوەندییەنێودەوڵەتی و هەرێمایەتییەكان لە دوای شەڕەكانی بەلكانەوە، بەتایبەتی پێوەندییەكانی بەلكان و ئیتاڵیا. بۆ تێڕوانینو قووڵبونەوەی زیاتر لە ئەزموونی بەلكان، كە لەبەریەك هەڵوەشانی دەوڵەت و دروستبوونی دەوڵەتی نوێی بەخۆوەبینی و بۆ زانینی ئەوەی تا چ ڕاددەیەك ئەزموونی ئەو ناوچەیە سوودبەخش دەبێت بۆ چارەسەركردنی كێشەكانیڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا سازكرد و ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی داینەوە.

* ناوچەی بەلكان سەرچاوەی دوو شەڕی گەورەی جیهانی بووە، دوای ساڵی 1991 یش جارێكی دیكە بووە ناوچەیەكی كۆمەڵكوژی و جینۆساید، ئەم كێشەیەی كۆتایی نەهات تاوەكو سنوورەكان دووبارە
دانەڕێژرانەوە، ئایا تا چەند بە بەلكانكردن بووە هۆكاری ئەوەی چەند دەوڵەتێكی تازە دروست بن و كێشەكە چارەسەر بێت؟
- لە ڕاستیدا ئەگەر بگەڕیێنەوە بۆ لەبەریەك هەڵوەشانی یوگسافیای پێشوو، ئەوا ئەمە ئەنجامی بڕیارێك بوو كە لەلایەن یەكێتی ئەوروپا و ئەمەریكاوە دەركرا، بڕیارەكەش ئەوەبوو كە پێویستە
دەوڵەتە سەربەخۆكان لە چوارچێوەی ئەو سنوورە ئیدارییەدا بمێننەوە كە لەلایەن رژێمی كۆمۆنیستی پێشووەوە دامەزرێنرابوون، واتە ڕێگە نەدەدرا ئەو سنوورانە گۆڕانكارییان بەسەردا بێت. واتە سنوورە
ئیدارییەكانی پێشوو وەك سنوورێكی نێودەوڵەتی مامەڵەیان لەگەڵدا كرا، لە ڕاستیدا ئەمە هەر تەنیا بەسەر یوگسافیادا جێبەجێ نەبوو، بەڵكو هەمان مامەڵە لەگەڵ چیكسلۆفاكیا و یەكێتی
سۆڤیەتیشدا كرا. كەواتە دەبێت ئەو ڕاستیەمان لەبەرچاو بێت كە سنووری ئەم سێ فیدڕاڵیەتە بە نەگۆڕی مانەوە، بۆ نموونە، سنووری نێوان بۆسنیا و كرواتیا و بۆسنیا و سربیا گۆڕانكاری
بەسەردا نەهات، واتە ئەگەر لە نەخشە بڕوانیت، ئەوا سنوورە ئیدارییەكانی سەردەمی حوكمڕانیی كۆمۆنیزم مانەوە.
* كێشەكانی یوگسافیای پێشوو دەریخست كە كێشە نەتەوەییەكان بە ئیحتیواكردنی چارەسەر ناكرێن، بەڵكو هەمیشە وەك بۆمبێكی تەوقیتكراو دەمێننەوە، كێشەكانیش تاوەكو جیاكردنەوەی سنوورەكان چارەسەر نەكران، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا ناكرێت ڕێككەوتنی دایتون ببێتە بنەمایەك بۆ چارەسەركردنی كێشە نەتەوەییەكان؟
- لە ڕاستیدا سەركەوتنی ڕێككەوتنی دایتون بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە توانیی كۆتایی بە شەڕ بهێنێت، واتە لە دوای ڕێككەوتنی دایتونەوە خەڵكی نەبوونە قوربانیی شەڕ. بەڵام ئەمە بە مانای
ئەوە نەهات كە ڕێككەوتنەكە كێشە ئیتنییەكانی یەكلاكردەوە، تەنانەت ڕێككەوتنی دایتون نەبووە هۆی ئەوەی بە شێوەیەكی كارا پەرە بە حوكمڕانیبدرێت، چونكە بۆسنیا و هێرزۆگوڤینیا دەوڵەتێكی
شكستخواردووە. لە ڕاستیدا ڕێككەوتنی دایتون بۆسنیا و هیرزۆگۆڤینیای بە چەشنێك ڕێكخستەوە كە دوو قەوارەی تێدا دروست بێت، قەوارەیەكی بە
مەركەزیكراو و قەوارەیەكی بە نامەركەزیكراو، كەواتە ئەم لاسەنگی و ئەم ناهاوسەنگییەی نێوان ئەم دوو قەوارەیە و ئەو دەسەڵاتانەی دراوە بە قەوارە نامەركەزییەكە بە بەراورد بە دەسەڵاتی حكومەتی
مەركەزی بۆتە هۆی ئەوەی لە ڕووی عەمەلییەوە مەحاڵ بێت بتوانرێت وڵاتەكە بەڕێوەببردرێت. بە شێوەیەك كە لە سەدا 70 ی بودجەی وڵاتەكە بۆ ئیدارەی گشتی دەڕوات، لەبەر ئەوە هیچ پیشەسازییەك لە ئارادا نیبە و گەشەی ئابووری و بەرهەمهێنان بوونیان نییە. هەروەها بارگرژی زیاتر هەیە، بۆ نموونە، لەم نزیكانەدا كۆماری سربیا هەوڵی ڕێكخستنی ڕیفراندۆمێك- لە پێناوی سەربەخۆییدا- دەدات، و دادگای دەستووریش بڕیاریدا كە ئەوە ڕیفراندۆمێكی نادەستوورییە، بەڵام ئەم قەوارەیە بەردەوامە لە ئامادەكارییەكانی بۆ ئەنجامدانی ئەو ڕیفراندۆمە، بێ ئەوەی گرنگی بەوە بدات كە دادگای دەستووری چ بڕیارێكی
داوە. تەنانەت ئەمەریكا و یەكێتی ئەوروپاش ڕەخنەی توندیان لەم كار و بڕیارەی كۆماری سربیا گرتووە، بەڵام بێ ئەوەی هیچ كاریگەرییەكی هەبێت. لەبەر ئەوە پێموا نییە ڕێككەوتنی دایتون
بووبێتەهۆی چارەسەركردنی كێشە ئیتنییەكان، لەبەر ئەوە دەركەوتنی ئەم كێشانە بە بەردەوامی كێشەی نوێ بۆ جێبەجێكردنی ڕێككەوتنی دایتون دروست دەكات، كەواتە لە كۆتاییدا بەو دەرئەنجامە دەگەین كە ئەگەر باجی پاراستنی ژیانی خەڵك و بەردەوامبوونی ژیانی خەڵك بە شێوەیەكی ئاشتییانە بوونی حوكمڕانییەكی ناكارا بێت، ئەوا دەتوانین
بڵێین كە ڕێككەوتنی دایتون سەركەوتووە بووە، بەڵام ئەگەر بتەوێت مەسەلەكە وا بخەیتەڕوو كە حكومەتێكی كارات هەیەو ئاشتی بەرقەرارە، ئەوا دایتون چارەسەر نییە.
* لەگەڵ ئەوەی كێشەی بۆسنیا نەبووە وانەیەك بۆ كۆسۆڤۆ، بەڵام دیسان دوای ئەو هەموو جینۆسایدە لە كۆسۆڤۆ ڕووی دا، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ناچار بوو كۆسۆڤۆ جیابكاتەوە، ئایا بە ڕای ئێوە بە بەلكانكردنی چ پەیامێك دەداتە
كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی؟
- سەرەتا دەبێت ئەوە دەستنیشان بكەین كە ئایا مەبەستمان چییە لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، چونكە ئەوەی لە بۆسنیا و كۆسۆڤۆ ڕوویاندا لەلایەن ناتۆ و یەكێتی ئەوروپا و ئەمەریكاوەوە بڕیاری لەسەردرا،
كە ئەو لایەنانەی بە تەنیا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پێكناهێنن، تەنیا ئەو كاتە نەبێت كە ڕووسیا و چین و وڵاتانی دیكە وەك بەشێك لە كۆمەڵگەی نێودەڵەتی لە قەڵەم نەدەیت. چونكە بۆردومانكردنی
سربیا و مۆنتینیگرۆ بەهۆی بۆسنیاوە ڕەزامەندی ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكانی لەگەڵ نەبوو، ئەمەش خاڵێكی گرنگە، چونكە ئەو ڕەزامەندییە بەهۆی ڤیتۆی ڕووسیاوە بەدەست
نەدەهات، لەبەر ئەوە ئەمە بڕیارێك نییە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی دەریكردبێت. بەڵكو بەشێكی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بوو. هەروەها من هاوڕانیم لەگەڵ بەشی یەكەمی پرسیارەكەتاندا كە بۆسنیا نەبووە
دەرسێك بۆ كۆسۆڤۆ، چونكە پێموایە بووە دەرسێك.
لەبەر ئەوەی كۆسۆڤۆ ئەو ڕاستییەی بۆ ساغ بۆوەوە كە تەنیا ئەو كاتەی شەڕدەكەن ئەمەریكا و ئەوروپا دەستێوەردان دەكەن، چونكە ئەمە هۆكاری دەستێوەردانیان بوو بۆ كۆتاییهێنان بە شەڕ لە
بۆسنیا. لەبەر ئەوە ڕەخنەیان لە سەركردەكەیان ئیبراهیم روگوڤا دەگرت كە سیاسەتێكی ئاشتییانەی گرتبووەبەر. بەو پێیە دەستیان دایە دروستكردنی ڕێكخراوی سەربازی و هێرشكردنەسەر پۆلیسی سربی
و پۆلیسیش كاردانەوەی هەبوو، ئەمەش دۆخێكی خوڵقاند بۆ ئەوەی ئەمەریكا و ئەوروپا دەستێوەردان بكەن. بەڵام ئێستا كۆسۆڤۆ وڵاتێكی كارا نییە و هەندێ وڵاتی یەكێتی ئەوروپاش هەن كە دان بە
سەربەخۆیی كۆسۆڤۆدا نانێن، وەك ئیسپانیا و قوبرس و یۆنان و سلۆڤاكیا و ڕۆمانیا. لەلایەكی دیكەوە ڕووسیا هەیە كە پشتیوانی سربیا دەكات، لەبەر ئەوە دۆخێك لە ئارادایە كە یەكلا نەبۆتەوە. بەم دواییەش
نەك تەنیا چارەسەركردنی كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵكو چارەسەركردنی كێشەكانی
باكووری ئەفریقیاش دەبێتەهۆی باشتربوونی ڕەوشی ئەمنیی ئەوروپا ئیرلەندا دوای شەڕێكی خوێناوی و درێژخایەن لە بەریتانیا جیابۆوەوە، واتە بەریتانیا كە بە لانكەی دیموكراسی و
ئازادی دادەنرێت، جیابوونەوەی ئاشتییانەی ئیرلەندای قبووڵ نەكرد چەند ڕێككەوتنێك كراون- ئەگەرچی تا ئێستا پەسەند نەكراون و نازانین تا كەی دوا دەخرێت-، بە سەرپەرشتی كۆمیتەی ئەوروپا، یەكێكیان پەیوەستە بە سنووری مۆنتینیگرۆوە و ئەوی دیكەیان بە دروستبوونی ناوچەیەكی ئۆتۆنۆمی بۆ كەمینەی سربیەكانی باكوری كۆسۆڤۆ، دواخستنی ئەم ڕێككەوتنەش – لە پێوەندی بە كۆسۆڤۆوە- بۆ ئەوە
دەگەڕێتەوە كە پەرلەمانی ئەم وڵاتە بە توندی ڕەتی دەكاتەوە.
* ئایا تا چەند گرنگە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هاوكار بێت بۆ چارەسەركردن و جیاكردنەوەی ئەو قەوارانەی خوازیارن لە دەوڵەتاكانیان جیاببنەوە، وەك سۆماڵی لای لە سۆماڵ و هەرێمی كوردستان لە
عێراقدا؟
- لەڕاستیدا كاتێك كۆڵۆنییە ئەوروپیەكان لە دوای جەنگی دووەمی جیهانی سەربەخۆییان بەدەست هێنا، ئەوا هێزە كۆڵۆناڵیەكانی پێشوو و دواتر نەتەوە یەكگرتووەكانی بڕیاریان دا كە نابێت سنوورەكان
بگوڕێن- ئەو سنوورە دەستكردانەی لەلایەن هێز كۆڵۆنیاڵییەكانەوە سەپێنرابون- تەنیا لە ئەنجامی گفتوگۆی ئاشتییانەی نێوان لایەنەكانەوە نەبێت. بەتایبەتی ئەم حاڵەتە بەسەر ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا
جێبەجێ دەبێت. لەم ڕووەوە كتێبێكی زۆر باش هەیە بە ناوی »The peace to end all the peace« لە نووسینی دەیڤید فرۆمكین، تەرخان كراوە بۆ پرسی داڕووخانی ئیمپراتۆریەتی عوسمانی و بڕیاری دابەشكردنی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە نێوان فەڕەنسا و بەریتانیای مەزن و ئەمەش هۆكاری ئەو هەموو بارگرژییەیە كە لەم ساتەوەختەدا لەو ناوچەیەدا ڕووبەڕووی دەبینەوە. ئێستاش سنوورەكانی
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستی سنووری دانپێدانراوی نێودەوڵەتین و ئەوەندی من ئاگاداربم وڵاتی فیدڕاڵی تێدا نییە، بە چەشنی یوگسافیای پێشوو و چیكسلۆفاكیا و یەكێتی سۆڤیەت. هەروەها ناكرێت ئەو چارەسەرەی كە لایەن هێزە كۆڵۆنیاڵییەكانی پێشووەوە بەسەر فیدڕاڵیەتی سۆشیالیستییەكانداجێبەجێ كرا، لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا پیادە بكەیت، چۆن ئەم كارە لە سووریا، یان لە عێراق
یاخود لە توركیا، یان لە سۆمال ئەنجام دەدەیت،تەنیا ئەو كاتە نەبێت كە ڕێككەوتنێك هەبێت بەسەرپەرشتی نەتەوە یەكگرتووەكان، وەك ئەوەی لە سوودانی باشوور بەدی هات، واتە دەبێت ئەم شێوازە بگریتەبەر ئەگەر بتەوێت دانپێدانانی نێودەوڵەتی بەدەست بهێنیت، بە پێچەوانەوە من چارەسەرێكی
ئاشتییانە بەدی ناكەم بۆ ئەم كێشانە.
* واتە پێتانوایە مەرج نییە ئەو جیابوونەوە و
چارەسەرە شەڕ لە خۆبگرێت و دەكرێت بە ڕێگایەكی
ئاشتییانە چارەسەر بكرێت؟
- لە ڕاستیدا من تەواو بە گومانم لە گرتنەبەری
چارەسەری ئاشتییانە، ئەمەش لەو ڕوانگەیەوە كە
لە ئەزموونی نێودەوڵەتیدا چەند نموونەیەكی كەمی
دابەشبوون و جیابوونەوەی ئاشتیانەمان هەیە. واتە
زۆربەی ئەزموونەكان ئەزموونی خوێناوی بوون.
تەنانەت بەشداریكردنی نەتەوە یەكگرتووەكانیش
لە پرسی سوودانی باشووردا دوای شەڕ هات و
ئێستاش سوودانی باشوور لە دۆخێكی ئاشتیدا
نییە. لەبەر ئەوە زۆر زەحمەتە پێشبینی ئەوە
بكەیت كە دابەشبوونی ئاشتییانە ڕووبدات، چونكە
بنەمایەكی دیكە هەیە لە پێوەندییە نێودەوڵەتییەكانە
كە پەیوەستە بە سەقامگیری سنوورەكانی ئەو
دەوڵەتانەی لە ئارادان، چونكە ئاشكرایە ناكرێت بە
شێوەیەكی ئاشتییانە سەربەخۆیی بەدەست بهێنیت،
تاوەكو سنووری ئەو دەوڵەتانە نەخەیتە مەترسییەوە.
ڕەنگە لە ئایندەدا مۆدێلی دیكە بێتەئاراوە، بۆ
نموونە، بەریتانیا، كە ئەمەش پەیوەستە بەوەی ئایا
دوای دەرچوونی لە یەكێتی ئەوروپا، بەریتانیا وەك
وڵاتێكی یەگكرتوو دەمێنێتەوە، یان بە شێوەیەكی
ئاشتییانە دابەش دەبێت بەهۆی سەربەخۆبوونی
سكۆتلەندا و ئیرلەندای باكوورەوە، ئەمەش تەنیا
وەك ئەگەرێك دەبێت لەبەرچاو بگیرێت، چونكە لەم
ساتەوەختەدا هیچ بەڵگەیەك لە ئارادانییە، نابێت
ئەوەشمان لەیاد بچێت كە ئیرلەندا دوای شەڕێكی
خوێناوی و درێژخایەن لە بەریتانیا جیابۆوەوە، واتە
بەریتانیا كە بە لانكەی دیموكراسی و ئازادی
دادەنرێت، جیابوونەوەی ئاشتییانەی ئیرلەندای
قبووڵ نەكرد.
* ئاشكرایە سنوورەكانی بەلكانیش هەمان
ئەو سنوورانەی سایكس پیكۆن كە ڕۆژهەڵاتی
ناوەڕاستی دابەشكرد، بەڵام لە بەلكان پیرۆزی
سایكس پیكۆ نەما، ئایا كاتی ئەوە نەهاتووە كە
لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش ئەو پیرۆزییە نەمێنێت؟
- هەموو شتێك ڕێی تێدەچێت، بەڵام من
لەوە دڵنیانیم كە دەستێوەردانی دەرەكیش سنووری
سەقامگیری لێبكەوێتەوە، ئەمە مەسەلەیەكی
سەرەكییە، واتە تەنانەت دەستێوەردانی هێزە
دەرەكییەكانیش زەمانەتی ئەوە ناكەن سنوورەكانی
وڵاتێك سەقامگیر بن. ئەگەر ڕاشكاوبم لەگەڵتاندا،
ئەوا تەنانەت سنوورەكانی ئێستای بەلكانیش بەو
شێوەیە سەقامگیر نین كە پێشبینی دەكرێن، ئەمە
سەرەڕای دەستێوەردانی دەرەكیش، چونكە چەند
بزووتنەوەیەك هەن كە خوازیاری گۆڕینی سنوورەكانی
ناوچەی بەلكانن، كە ڕەنگە ئەو گۆڕانكارییانەش
بەتایبەتی بە زیانی بۆسنیا و مەكدۆنیا بشكێنەوە
ئەگەر هاتوو گۆڕانكارییەكی ڕیشەیی دروست بوو،
ئەو گۆڕانكارییەش ئاشتییانە نابێت ئەگەر ڕووبدات
و بە تێڕوانینی من گۆڕینی سنووری ئەم دوو
دەوڵەتە مەحاڵە بە شێوەیەكی ئاشتییانە بەدی بێت،
ئەمە زۆر زەحمەت دەبێت. كەواتە تاوەكو نەتەوە
یەكگرتووەكان بەشدار نەبێت و لایەنە پێوەندیدارەكانی
كۆنەكاتەوە بۆ ئەوەی گفتوگۆ بكەن و بگەنە
ڕێككەوتن لەبارەی چارەسەرێكی ئاشتییانە بۆ
سنوورەكان، ئەوا زەحمەتە دەستێوەردانی نێودەوڵەتی
چارەسەری ئاشتییانە بە دوای خۆیدا بێنێت. بۆ
نمونە تا چ ڕاددەیەك دەتوانین پێشبینی ئەوە
بكەین كە سعودیە و ئێران و ڕووسیا و ئەمەریكا
بگەنە ڕێككەوتن لەبارەی سنوورەكانی ڕۆژهەڵاتی
ناوەڕاستەوە لە كاتێكدا تا ئێستا لەسەر پرسی
دەوڵەتی فەلەستین ڕێكنكەوتوون.
* ئێستا كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست
ڕاستەوخۆ بوونەتە كێشەی ئەوروپا، بەتایبەتی
هاتنی پەنابەران و ئەنجامدانی كاری تیرۆریستی
لەلایەن داعشەوە، ئایا تا چەند چارەسەركردنی
كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست خزمەت بە ئارامی
و ئاسایشی ئەوروپا دەكات؟
- ئەمە پرسیارێكی زۆر باشە و ئەوەش ڕاستە
كە چارەسەركردنی كێشەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست
دەبێتە هۆی باشتربوونی دۆخی ئەمنی و ئارامی
ئەوروپا. بەڵام پرسیارەكە ئەوەیە چۆن دەكرێت ئەم
ئامانجە بەدی بهێنرێت. هەروەها ئەوەی ئێوە دەیڵێن
ڕاستە، چونكە نەك تەنیا چارەسەركردنی كێشەكانی
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست، بەڵكو چارەسەركردنی
كێشەكانی باكووری ئەفریقیاش دەبێتەهۆی
باشتربوونی ڕەوشی ئەمنیی ئەوروپا. كەوابێت
گریمانەی ئەوە دەكەین و لە ڕاستیدا پێویستیشە
كە ئەوروپا بایەخ بە چارەسەری ئاشتییانە بدات لە
رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا. هەروەها
ئەوروپا بەرپرسیارێتی ئەو ڕەوشە ناسەقامگیرەی
ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیای
بەردەكەوێت.