میریام ئەلمان، بڕوانامەی دكتۆرای لە بواری زانستی سیاسی لە زانكۆی كۆڵۆمبیا بەدەست هێناوە و ئێستا پڕۆفیسۆرە لە بەشی زانستی سیاسی لە سكوڵی ماكسوێڵ بۆ هاووڵاتیبون و كاروبارە گشتییەكان لە زانكۆی سیراكیوز، تایبەتمەندی چەند بوارێكی گرنگی وەك پێوەندییە نێودەوڵەتییەكان و ئاسایشی نەتەوەیی و نێودەوڵەتی و ناكۆكیی فەلەستین-ئیسرائیلە. بەڕێوبەری پرۆگرامی پەرەپێدانی توێژینەوەیە لە بارەی ناكۆكی و هاوكارییەوە. بۆ هەڵوەستەكردن و هەڵسەنگاندنی هەل و مەرجی ئێستای ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و پرسی گۆڕینی سنوورەكانی ئەم ناوچەیە و هەنگاوەكانی هەرێمی كوردستان بۆ بەدەستهێنانی سەربەخۆیی، گوڵان لە میانەی دیمانەیەكدا چەند پرسیارێكی ئاڕاستەكرد و ئەویش بەم شێوەیە گوزارشتی لە بیروبۆچوونەكانی كرد.

پسپۆڕی ئاسایشی نەتەوەیی و نێودەوڵەتی بۆ گوڵان:
گەلی كورد مافی بڕیاردانی چارەنووسی خۆی هەیە و شایستەی ئەوەیە ببێتە خاوەنی دەوڵەتی سەربەخۆ



* ئایا بە تێڕوانینی ئێوە سنوورە دەستكردەكانی سایكس پیكۆ كە بوونە هۆی دروستبوونی دەوڵەتی لەرزۆك و لاواز، بەرپرسن لەو قووڵبوونەوەی ململانێ و ناكۆكییە تایفەگەرییەكانی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست؟
- ئەوە مەسەلەیەكی ئاڵۆزە، چونكە ئەگەر بتەوێت لەو ناسەقامگیرییە بڕوانیت كە ئێستادا لەئارادایە، ئەوا دەبێت چەند فاكتەرێك لەبەرچاو بگریت. لەبەر ئەوە من تەواوی ئۆباڵەكە ناخەمە ئەستۆی سایكس پیكۆ. من فاكتەری ناوخۆیی و نێودەوڵەتی لەبەرچاو دەگرم كە بەرپرسن لەو ناسەقامگیرییەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە، لە بری ئەوەی بۆ چەندین دەیە پێش ئێستا بگەڕێینەوە. لەبەر ئەوە و بۆ ئەوەی كار نەكرێت بۆ پەرەپێدانی ڕوانگەیەكی سیاسی و كۆمەڵایەتی و ئابووری بۆ باشتركردنی دۆخی كۆمەڵگەكە.
* ئایا پێتانوایە چارەسەركردنی كێشە درێژخایەنەكانی ئەم ناوچەیە پێویست بە گۆڕینی سنوورەكانی دەوڵەتانی ئەم ناوچەیە دەكات؟
- ڕەنگە لە ئایندەدا هەندێ حاڵەت بێتەئاراوە لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كە تێیدا لە ئەنجامی گفتوگۆوە ڕێككەوتنێك دروست ببێت كە گۆڕانی سنوورەكان لەخۆبگرێت، واتە بوارێك بۆ گەلان بكرێتەوە بۆ مومارەسەكردنی مافی بڕیاردانی چارەنووس. بەڵام هەرچۆنێك بێت پێویستە گۆڕینی سنوورەكان لە ئەنجامی گفتوگۆوە بێت و لەلایەن هێزە دەرەكییەكانەوە نەسەپێنرێت، واتە لەسەر مێزی گفتوگۆ بێت و لەلایەن ئەو كاراكتەرانەوە بێت كە پەنابردنە بەر بەكارهێنانی هێز ڕەتدەكەنەوە.
* ئێمە ئەو ڕاستییە دەزانین كە تاوەكو بارودۆخەكە لە ناوچەی بەلكان نەگەیشتە دۆخێكی خوێناوی، كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی، یان ناتۆ دەستێوەردانیان نەكرد، بەڵام ئەم دەستێوەردانەش بووە هۆی ئەوەی كە سنووری دەوڵەتانی ئەم ناوچەیە گۆڕانكاری بەسەردا بێت و دەوڵەتی نوێ دروست بێت، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا دەكرێت ئەزموونی بەلكان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دووبارە بكرێتەوە؟
- ئەمانە پرسیارگەلێكن كە توێژەران و سیاسەتدارێژەران سەروكاریان لەگەڵیدا هەیە. بە شێوەیەكی گشتی پێموایە قورسە بتوانیت پرۆسەیەكی سەركەوتوو لە كۆمەڵگەیەكی دیكەوە وەربگریت كە ئەو كۆمەڵگەیانە تایبەتمەندی خۆیان هەیە و ڕەهەندێكی ئیتنی و ئایینی و نەتەوەیی تایبەت بەخۆیان هەیە، واتە زەحمەتە ئەزموونێكی سەركەوتوو لە ناوچەیەكی دیاریكراودا بگوازیتەوە بۆ ئەوەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا جێبەجێی بكەیت، چونكە ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بارودۆخی تایبەت و ئاڵۆز و قەیرانی تایبەت بە خۆی هەیە و پێویستە چارەسەرەكان ئەم هەلومەرجە تایبەتە لەبەرچاو بگرن. هەروەها، واتە دەبێت لایەنە پێوەندیدارەكان لەسەر مێزی گفتوگۆ ئەو كێشانە یەكلابكەنەوە و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش ڕۆڵی گرنگی هەیە لەم ڕووەوە، چونكە ئەگەر لە سووریا بڕوانین ئەوا ئەو ڕاستییە بەدی دەكەین كە فەرامۆشكردنی دۆخی ئەم وڵاتە، یان دەستێوەرنەدان لەم وڵاتەدا لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە بۆ چەندین دەیەی دیكە پەشیمانی بەدوای خۆیدا دەهێنێت. كەواتە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ڕۆڵی خۆی هەیە، بەڵام نابێت لەسەر حیسابی كاراكتەرە مەحەلییەكانی ناوچەكە بێت.

* واتە مەبەستتان ئەوەیە كە ئەوەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕوودەدات هەر لەم ناوچەیەدا نامێنێتەوە و دەرهاویشتەكانی وڵاتانی ڕۆژئاواش دەگرێتەوە، كە ئێستا ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆتە سەرچاوەی كۆچكردنی سەدان هەزار كۆچبەر و سەرچاوەی هەڕەشە و مەترسیی ئەمنی لەسەر ئەوروپا، كە پپویستە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی هەوڵەكانی زیاتر بكات بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی ئەم ناوچەیە؟
- لە ڕاستیدا ناكرێت خۆت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە دوور بگریت، پێموایە ئەو بیرۆكەیە هەڵەیە كە پێیوایە ئیدارەی ئۆباما دەبێت دوورەپەرێز بێت لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ڕووبكاتە ئاسیا، یان ناوچەی دیكە، چونكە ئەمە بە قازانجی ئاسایشی جیهانی و ئاسایشی ئەمەریكاش تەواو نابێت، چونكە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست لە دۆخێكی باشتردا دەبێت ئەگەر لەسەر ئاستی جیهان پشتیوانی لە پرۆسەی بە دیموكراتیزەكردن و گەشەپێدانی ئابووری بكرێت لەم ناوچەیەدا، كە مەرج نییە ئەمەش لە ڕێی پەنابردنەبەر هێزەوە بێت، ئەگەرچی بەكارهێنانی هێزیش ڕۆڵی خۆی هەیە لە پاراستنی خەڵك لە كۆمەڵكوژی و پاكتاوی ڕەگەزی. چونكە هەموو پرسێك لە ڕێی گفتوگۆوە چارەسەر نابێت و هەندێ جار بۆ پاراستنی خەڵك ناچار دەبیت پەنابەریتەبەر هێز، بەڵام پێموایە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ڕۆڵی گرنگی هەیە بەدەر لەبەكارهێنانی هێز، واتە لە ڕووی سیاسی و ئابووری و كەلتوورییەوە. لەبەر ئەوە من ئومێد دەكەم كە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی پتر بەشدار بێت، بەڵام نەك لە ڕێگەی هاوردەكردنی مۆدێلێك كە لە دەرەوەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست پەرەی پێدرابێت و هیچ بەشدارییەك بە كاراكتەرەكانی نێو ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەكرێت، واتە دەبێت ئەو هێزانە ڕۆڵی باڵادەستیان هەبێت لە بڕیاردان لەبارەی ئایندەیانەوە. هەروەها كاتێك دەڵێن ئەوەی لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ڕوودەدات كاریگەرییەكەی دەپەڕێتەوە بۆ ناوچەكانی دیكە، لە ڕاستیدا ئەمە بۆ هەموو ناوچەیەك ڕاستە، چونكە ئێستا ئێمە لە دنیایەكی بە جیهانی بوودا دەژین، كە خەڵك و پارە و كاڵا بە ڕەوتێكی خێرا – كە بێ پێشینەیە- هاتوچۆ دەكەن، هەروەها لە ڕۆژگاری شۆڕشی زانیاریداین، كە ئەمەش سوودێكی ئێجگار گەورەی هەیە، بەڵام لە هەمان كاتدا مایەی تەحەددیگەلێكی گەورەشە.

* هەروەك ئاشكرایە كە لە هەرێمی كوردستاندا و لە ڕووی ئەمری واقیعەوە دەوڵەتێكی سەربەخۆ بوونی هەیە، پرسیارەكە ئەوەیە ئایا چۆن دەكرێت كوردستان بتوانێت دانپێدانانی نێودەوڵەتی بۆ ئەم سەربەخۆییە بەدەست بهێنێت؟
- باشە كێ بیری لەوە دەكردەوە كە كۆسۆڤۆ دەبێتە خاوەنی دەوڵەتێكی سەربەخۆ؟ كێ بیری لەوە دەكردەوە كە دەوڵەتێك بە ناوی ئیسرائیل دروست دەبێت؟ من باوەڕم وایە كە گروپە نەتەوەییەكان مافی بڕیاردانی چارەنووسیان هەیە، بەڵام من پێم باشترە گفتوگۆ لەسەر دەرئەنجامەكان بكرێت، مافی بڕیاردانی چارەنووسیش مافێكی دانپێدانراوە و چەندین نەتەوە هەن لە جیهاندا –بۆ نموونە لە چین و میانمار- كە دووچاری سەركوتكاری دەبنەوە و خاوەنی دەوڵەت نین، كێشەكەش ئەوەیە ئێمە لە سایەی سیستمێكی نێودەوڵەتیدا دەژین كە لەسەر بنەمای دەوڵەت دروست بووە لە دوای ڕێككەوتنی وێستڤالیاوە. ئەو گەلانەش شایستەی ئەوەن ببنە خاوەنی دەوڵەتی خۆیان. لەلایەكی دیكەوە چەندین دەوڵەتی فرەنەتەوە هەن، كە هەندێ لە گروپەكان توانیویانە مافی كەمینە بەدەست بهێنن و پەرە بە خۆیان بدەن لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی دیموكراسیدا، یەكێك لە نموونەكان وڵاتی ئەمەریكایە، كە چەندین گروپی ئیتنی تێدا دەژی كە داوای دەوڵەتی تایبەت بە خۆیان ناكەن و خۆیان بە ئەمریكی دەزانن. بەڵام چەندین نەتەوە هەن لە جیهاندا و لە هەوڵی بەدەستهێنانی دەوڵەتدان، بەڵام زەحمەتە بۆیان ئەم خەونە بەدی بێنن لەو ناوچەیەی تێیدا دەژین، لەبەر ئەوە ناچار بوون بۆ چەندین دەیە و سەدە شەڕ لەو پێناوەدا بكەن. ئومێدی من ئەوەیە بتوانن لە ڕێگەی گفتوگۆوە ئەو كارە ئەنجام بدەن و هیوام وایە ئەمە فەلەستین و گەلی كوردیش بگرێتەوە، كە كوردیش نەتەوەیەكن و مافی بڕیاردانی چارەنوسیان هەیە، بە چەشنی ئەوەی كۆسۆڤۆ ڕوویدا، چونكە مەرج نییە ئەم ئامانجە لە ڕێی شەڕ، یان توندوتیژییەوە یاخود تیرۆریزمەوە بەدی بێت، چونكە چەندین میكانیزمی ناتوندوتیژ هەن بۆ چارەسەركردنی ناكۆكییەكان كە دەكرێت پیادە بكرێن.