پرسی ستراتیژیەتی سەربەخۆیی كوردستان كە سەرۆك بارزانی رێبەرایەتی دەكات، گەیشتۆتە قۆناخێك كە ئومێدی ئایندەی نەتەوەی لەسەر بینا دەكرێت، ئەو دەرفەتانەی لە ماوەی 25 ساڵی رابردوو بۆ كورد و دۆزەكەی هاتوونەتەپێشەوە، تەنیا بۆ باشووری كوردستان نەبووە، بەڵام ئەزموون و لۆژیكی بارزانی توانی ئەم دەرفەتانە بۆ ئایندەی كوردستان بقۆزێتەوەو بە ئاراستەیەكی راست بەرەو لوتكەی بەرێت، لەسەر ئەم پرسە سەرۆ قادر رووناكبیر و چاودێری سیاسی لە میانەی دیالۆگێكی كراوە زۆر خاڵی گرنگ و شاراوەی ئەم ستراتیژیەتە ئاشكرا دەكات. ئەم دیالۆگە كە رۆژنامەنووس شەمال بۆكانی لەگەڵی ئەنجامیداوە گوڵان بە گرنگی زانی بۆ خوێنەرانی بڵاو بكاتەوە.

سەرۆ قادر رووناكبیر و چاودێری سیاسی:

سەركردە گەورەكان پابەند دەبن بە بەرژەوەندیی باڵا لەبەر ئەوەی بەرژەوەندیی باڵا بوونی ئەو میللەتە دیاری دەكات


* ئایا دیپلۆماسییەتی كورد لەم چەند ساڵەدا توانیویەتی پشتیوانی بۆ كورد دەستەبەربكات؟
- لەم هاوكێشەدا پێش هەموو شتێك ئەگەر باكووری كوردستانی لێ دەركەین، پەكەكە لەبەر توندڕەویی خۆی، بەداخەوە وایكرد لە كۆتایی نەوەتەكانی سەدەی رابردوودا ناوی بچێتە لیستی تیرۆرەوە، ئەمەش كاریگەریی هەبوو بۆ كەمكردنەوەی هاوكاریی نێودەوڵەتی بۆ باكوور، بەڵام ئەگەر سەیری هەر سێ بەشەكەی دیكەی كوردستان بكەین، دەبینین كە باشووری كوردستان دوڵەتێكی ئەمری واقیعە بەناوی هەرێمی كوردستان، هەروەها رۆژهەڵاتی كوردستان شۆڕش و چالاكیی بەرچاوی تێدایە. رۆژئاوای كوردستانیش شەڕی ناوخۆی سووریا و بارودۆخی ناوچەكە دەرفەتی پێدا كە ناوچەكانیان بكەونە ژێردەست بەگشتی، كە لەئێستادا لە ژێر دەسەڵات و میهرەبانیی نێودەوڵەتیدان و بەردەوامیشن، بەلانیكەم پێیان دەوترێت ئێوە میللەتێكی حەقخوازن، ئێوە دەبێ هاریكاریی بكرێن بە یاسایی و ئاشتییانە و بە هاوكاریی نێودەوڵەتی بە گونجان لەگەڵ داهاتووی دیموكرات بۆ جیهان، بە هەبوونی هەڵوێست و سەنگەری بەردەوامتان بەرامبەر بە تیرۆر و توندڕۆیی سیاسی و ئایینی و نەژادی، بەو هەموو پێناسانەی كە پێمان دەڵێن ئێوە میللەتێكن بۆ ئەوە دەبن لە نێو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا دەوڵەتێكی باوەڕپێكراوتان هەبێت، لە داهاتووی جیهاندا دەوڵەتێكی كاریگەر دەبن. ئەو نەخشە دیپلۆماسییە بیرۆكەی یەكەمی بۆ بارزانیی نەمر دەگەڕێتەوە كە لە شەستەكانەوە بەردەوام هەوڵیدەدا لە جیهان بگەیەنێت كە كێشەی كورد لە راستیدا كێشەی میللەتێكی مافخوراوە و چارەسەرییەكەشی تەنیا بە دیموكراسی و برایەتی و بە بەشداریی هەمووان مەیسەر دەبێت، ئەمە رێبازی بارزانییە كە بۆتە بنەمای دیموكراسییەتی ئێستای كورد بەگشتی، جەنابی سەرۆك مەسعود بارزانی-یش لە دوای ساڵی (١٩٩١)ـەوە رۆڵی كاریگەر و داهێنەرانەی بینی لە قۆناغی نوێی بزووتنەوەی رزگاریخوازیی كوردستاندا، هەروەها توانی سەرۆكایەتیی هەرێمی كوردستان بكات و وەكو دەوڵەتێكی ئەمری واقیع بیكاتە شەریك لە هەموو رووداوەكانی رۆژهاڵاتی ناوەڕاست و كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا، سەرۆك بارزانی توانی لەگەڵ ستراتیژە بەهێزەكانی جیهان و ئیقلیمیدا بگونجێت، ئەمانە دیپلۆماسییەتێكی ئاڵۆز و چەند سەرەن، بەڵام ئامانجە یەكگرتووەكانی لەمانەدا بوون:

1. هەرێمی كوردستان پارێزراوبێت، كورد لە پارچەكانی دیكەدا ئیبادە نەكرێن، بەردەوام پەنجەرەكانی جیهان ئاوەڵا بن بە رووی ئەوەی كە كورد دەبێ رۆژێك رۆڵی راستەقینەی خۆی پێ بدرێت.
2. ئەمەیە وایكردووە كە بارزانی خۆی سەرۆكێكی كاریگەر بێت لە رووداوەكانی ئەم شەڕە گەورەی كە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە، ئێستا فەرماندەی گەورەترین سوپای بەرەنگاربوونەوەی تیرۆرە بە ناوی (پێشمەرگە) و خاوەنی قسەی بەهێز و كاریگەر و یەكلاكەرەوەیە لە چارەنووسی پارچەكانی دیكەی كوردستان، ئەم قسەیە هەروا لە خۆرا نایكەم، بەڵكو مسعود بارزانی لە هەموو راوێژێكی نێودەوڵەتی بۆ پرسی كورد لە باكوور و رۆژهەڵات و رۆژئاوا بەشداری تێدا دەكات. دیارە ئەم شكۆیەی سەرۆك بارزانی بۆ كورد نیعمەتێكی گەورەیە كە سەرۆكێكی زانای هەیە. هەر بۆیە دەبێ ئێمە ئەو دیپلۆماسییەتە باش تێبگەین، لەو هێڵە ستراتیژییانەی كوردستان تێبگەین كە مەسعود بارزانی سەركردایەتییان دەكات. ستراتیژییەت بریتی نییە لە حەز و ئارەزووی حزبێك، یان سەركردەیەك. ستراتیژی لە بوونی میللەتاندا واقیعێكە هەیە و رێوشوێنی دابینكردنی بەرژەوەندیی ئەو میللەتە دیارە بە كوێدایە، بەڵام سیاسەتمەداری زانای دەوێ كەشفی بكات و میكانیزمی جێبەجێكردنی بۆ بدۆزێتەوە. لە ستراتیژیی پاراستنی میللەتاندا شتێك بەناوی عاتیفە و مەیلی شەخسی و ئایدیۆلۆژی جێی نابێتەوە و سەركردە گەورەكان پابەند دەبن بە بەرژەوەندیی باڵا، چونكە بەرژەوەندیی باڵا بوونی ئەو میللەتە دابین دەكات، ئەمە ئێستا لە شەڕی داعش و بەشداری نێودەوڵەتی بۆ لێدانی تیرۆریستانی داعش دیارە كە گەورەیی كورد و رۆڵی سەرۆكی كوردستان چەندە كاریگەرو یەكلاكەرەوە دەبیندرێت.

* كاتێك باسی دیپلۆماسییەت دەكەین لە سیاسەتدا دوو پێوەر دەگرینە بەرچاو، لە سیاسەتی دەرەكیدا سیاسەتی كورتخایەن و درێژخایەنمان هەیە، ئایا ئەوەی باستان كرد دەتوانێ لە درێژخایەندا كاریگەریی تایبەتتری هەبێت، یاخود بەهۆی شەڕی داعشەوە لەئێستادا سیاسەتی كورتخایەنە؟
- ئەوە دەوەستێتە سەر پلانی سەركردە سیاسییەكان و پاپەندبوونیان بە ستراتیژیەتی راستەقینەی كوردستان كە میكانیزمەكەی چۆن دادەڕێژن، دیارە هەندێك خاڵ هەن سەرەكی و درێژخایەنن، دەبێ هەمیشە لەبەر چاوبن. وەكو دابینكردنی سەلامەتی ئابووری بۆ وڵات، دابینكردنی رێگا بۆ بازرگانیی جیهانی، دابینكردنی پەیوەندیی بەردەوامی هاووڵاتیان بە دەرەوە، دابینكردنی رێگای هاتنی كۆمەك و هاوكاریی دەرەوە بۆ پاراستنی كوردستان لەگەڵ كۆمەڵێك خاڵی دیكە. هیوادارم حكومەتی ئێمە رۆژێك بگاتە ئەوەی لەسەر سنوورەكان رێوشوێنی هاتوچۆی بازرگانی بە شێوەیەكی یاسایی رێكوپێك دابنرێت كە هاووڵاتیان كارەكانیان مەیسەر بێت و بازاڕی سەقامگیر هەبێت، دەكرێت ئاوا تۆ بەرژەوەندیی وڵات دابەش بكەیت و پلانی وڵاتی لەسەر دابڕێژیت. ئەوەی ئێستا لە كوردستان هەیە و زۆر گرنگە پاراستنی كوردستانە و گەیشتنە بە سەربەخۆیی و ئەمە ستراتیژیی درێژخایەنە، ناكرێت بڵێین سەربەخۆیی ئاواتێكە هەر دێتەدی. دەبێ چاوەڕێ بین سەركردایەتی و سەرۆكی ئێمە بەو حیكمەتە و هەماهەنگییە نێودەوڵەتییەی هەیەتی سەربەخۆیی لە چەند مانگی دابێ، لەساڵی دابێ بە كەمتر زیاتر رابگەیەنێت.

* كاتێك ئێمە دوو ئامانجی كورتخایەن، یان درێژخایەن دەگرینەبەر، مەرجە دەبێت هەموو پلان و ئامانجەكانی خۆت بۆ كۆمەڵگە روون بكەیەوە؟
- هاووڵاتیان دەبێ بە گشتی ئامانجە سیاسییەكان بزانن، بەڵام لەناو جێبەجێكردن و پێوەندییەكاندا بواری نهێنی هەیە و بۆ هەبوونی ئەو نهێنییەش پێناسەیەك هەیە تا جێبەجێكردنی ئامانجەكان زەبری بەرنەكەوێت، بۆیە رێگە بەسەركردەكان دەدرێت لایەنی نهێنی لە دیپلۆماسییەتدا بپارێزن، ئەوان ئەوە دەزانن گەر رۆژگارێك پێویست بكات ئەو نهێنییە بڵاوبكرێتەوەو ئەگەر ئەو نهێنییە زیانی بە وڵات گەیاند، دەبێت سەركردەكان لەبەرامبەر میللەت و پەرلەماندا وەڵام بدەنەوە، واتا دەبێ ئەو هاوسەنگییە هەمیشە پارێزراو بێت.

* ئەو كەسانەی كە لە ئۆپۆزسیۆندان و هێشتا نەگەیشتوونەتە دەسەڵات، دەزانن بەشێك لەو یاساو رێسایانەی كە لە حكومەتداریدا جیبەجێ دەكرێن، هێڵی سوورن، بەڵام لە كاتی ریكلامكردنی حزبیدا خۆیان ریكلامیان پێوە دەكرد و دەیانگوت كە ئێمە بچین زۆر شت دەگۆڕین، ئەوانە كاتێك كە دەگەنە دەسەڵات و دەگەنە بنبەست، بۆچی نابێ وەڵامی خەڵك بدەنەوە كە پێیانوایە دەبێ هەموو شتێكی سیاسەت روون نەبێت؟
- لەكاتی هەڵبژاردندا كەفوكوڵی هەڵبژاردن هەیە، كاندیدەكان و ئەوانەش كە پڕوپاگەندە بۆ لیستەكانی خۆیان دەكەن زۆرجار لە سنووری واقیعبینی و راستگۆیی دەردەچن و موبالەغە دەكەن. هەرچەندە هەڵمەتی هەڵبژاردن بە یاسا دیاری دەكرێت و زۆرجاریش كەس و حزبەكان سزاش دەدرێن، لێرەش حاڵەتی ئاوا هەبووە، سەرباری ئەوەش راستگۆیی لەوكاتەدا دەردەكەوێت كە دێنە سەركار چەند لەو بەڵێنانەی داویانە راست بووە، گەر راست بووە، چەند باوەڕیان پێبووە، ئێستا دەتوانن چەندی جێبەجێ بكەن. گرنگ ئەوەیە ئەو لا باڵە سیاسییەی كە ئێستا لە زۆرینەدایە لە بەرژەوەندیی وڵاتەكە بگات و شارەزا بێت و بە تەئكید ئەو پرۆژەیەی خۆی دایدەنێت بۆ ئەو لایەنانەی لە ژیانی سیاسیی وڵات كە قابیلی گۆڕانن، حەقی خۆیەتی. بەڵام ئەو پرەنسیپانەی كە قابیلی گۆڕان نین و بەرژەوەندیی وڵاتی لەسەر بینا دەكرێت، هیچ كەسێك بۆی نییە دەستكارییان بكات، ئەمانە تەنیا بە ریفراندۆم و راپرسیی گشتی قابیلی دەستكارین. بۆ نموونە تێكەڵكردنەوەی پارێزگایەكی كوردستان لەدەست پارێزگارێك و حزبێكدا نییە و گەر بیكات بە خیانەت حیساب دەكرێت و گەر وڵات لە تەنگ و چەڵەمەدا نەبێت، سەرۆكی وڵات دەبێت سوپا بجووڵێنێت بۆ ئەوەی بە یاسا رێگایان پێ بگرێت. لە كوردستاندا ئێستا باڵی سەنگبین ئەو باڵە واقیع بینییەیە كە بارزانی سەركردایەتی دەكات. ئەوانە لەپەرلەماندا لە بزووتنەوەی گۆڕان و كۆمەڵەی ئیسلامیدا بینیمان هەندێكمان لە یەكگرتوودا بینی. بازبازێنی لەمبەر بۆ ئەوبەر لە یەكێتی نیشتیمانیدا بینیمان، ئەوەش لە راستیدا نیشانەی بێ ئەزموونی و لاوازیی ژیانی سیاسییە لە وڵاتی ئێمەدا.

* كاتێك باس لە كێشە ناوخۆییەكان دەكەین، دەتوانم بڵێم ئاسانترن، چونكە لەناو خۆماندایە، بەڵام ئێستاكە كە باس لە دیپلۆماسییەتی دەرەكیی هەرێم دەكەین بۆ بەرەو سەربەخۆیی و دەوڵەتبوون، هاتوون وەك گەمەیەكی سیاسی گاڵتە بە دیپلۆماسییەتی كوردی دەكەن لە دەرەوەدا، ئەمە زۆر مەترسیدارە، بۆچی ئەم ریكلامانەی پێوەدەكەن، سەركردایەتیی كورد چۆن دەتوانێت لەو ریكلامانە بۆ دنیای دەرەكی خۆی ساغ بكاتەوە؟
- هیچ كەس ناتوانێت ئێستا لەدەرەوە یاری بە دیپلۆماسییەتی كوردستان بكات، چونكە دیپلۆماسییەتی كوردستان لە دەرەوە لە دەستی بارزانی و حكومەتی هەرێمی كوردستاندایە، ئەوەی كە گوێمان لێ دەبێت هاتوهاواری سیاسیی ناوخۆی كوردستانە لە میدیای كوردستان تێپەڕنابێت، شەپۆلەكانی لە ناو شاری سلێمانی دەرناچێ و هیچ تەئسیری لەسەر دیپلۆماسیەتی كوردستان لەدەرەوە و لەگەڵ دەوڵەتانی جیهاندا نابێ و ناتوانن هیچ كارێك بكەن تەنانەت لەگەڵ عێراقیشدا سیاسەتی هەرێمی كوردستان بگۆڕن.

* سیاسەتی ئێستای دیپلۆماسیی كوردی لەسەر بناغەی ئابووری داڕێژراوە، یاخود دەتوانێت بناغەكانی دیكەش بگرێتەبەر؟
- كوردستان دەوڵەتێكی سەربەخۆ نییە. ئێمە لە تێكۆشانێكی جددیداین بۆ ئەوەی ئەو سەربەخۆییە بەدەست بێنین. تا میللەتێك خاوەن دەوڵەت نەبێت، ناتوانێت بەرنامەی تۆكمەی خۆی بۆ ژیان وەك ئەندامێكی نێودەوڵەتی دابڕێژێت بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ جیهان. بارزانی بۆیە خاڵی یەكەمی ستراتیژیی خۆی لە پاراستنی كوردستانەوە كردووە بە سەربەخۆیی بۆ ئەوەی كوردستان بگاتە ئەو قۆناغە. سەرباری ئەوەش ئێمە ٢٥ ساڵە حكومەتێكمان هەیە لە كردەوەدا وەك دەوڵەتێكی ئەمری واقیع كاردەكات. بەڵام لە زۆربەی سەرچاوە دارایی و یاساییەكانی بۆ دەرەوە ناچارە لە رێی عێراقەوە بجووڵێتەوە، چونكە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بەپێی یاسا مامەڵە لەگەڵ عێراقدا دەكات، ئەوەش وای كردووە یاسا نێودەوڵەتییەكان لە بەرژەوەندیی كوردستان نەبن، چونكە كوردستان دەوڵەت نییە سەرباری ئەوەش بنەمای سیاسەتی دەرەوەی كوردستان لەسەر بنەمای پاراستنی بەرژەوەندییەكانە، بەرژەوەندییەكانیش ئەمانەن:

1. گەیاندنی دەنگی كوردو كاریگەریی كردن لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بۆ پرسی سەربەخۆیی، دڵنیاكردنی دەوڵەتان و تێگەیشتن و خۆگونجاندن لەگەڵ بەرژەوەندییەكانیان و هەوڵدان بۆ دابینكردنیان.
كاتێك كوردستان هەوڵدەدات خۆی بگونجێنێت لەگەڵ بەرژەوەندیەكانی دەرەوە دەبێت واقیعبین بێت بەرژەوەندیی هێزەكانی جیهانی كامانەن، ئینجا میكانیزمی خۆگونجاندن چۆنە دیراسەی دەوێت تا لەگەڵی بگونجێت، چونكە كارێكی ئاسان نییە، لەوانەیە قبوڵت نەكەن. ئەمە كارێكی زۆری ویست تا دوای نەوەت و یەك بارزانی لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی گەیاند كە میللەتی كورد میللەتێكی جێی متمانەیە بۆ بەرەنگاربوونەوەی تیرۆرو بۆ پاراستنی پێكهاتەكانی كوردستان بە نەتەوەیی و بە ئایینییەوە بۆ هەبوونی پێوەندییەكی باش لەگەڵ دەوڵەتانی ناوچەكە كە كوردستان سەرچاوەی گرژی و نائارامی نابێت، ئەمە كاتێكی ویست تا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەو متمانەیەیان پەیداكرد.

2. قۆناغی دووەم بریتی بوو لە گۆڕینی یاساكانی عێراق تا كورد شوێنێكی تۆكمەتری هەبێ، لە دوای (٢٠٠٣)وە ئەم بوارە كرایەوە، بەڵام ئەمەش كارێكی ئاسان نەبوو، بەڵكو شەڕێكی زۆر ئاڵۆز بوو بۆ نموونە؛ جەنابی بارزانی لە دوای رووخان لە زەمانی مەجلسی حوكمدا لە بەغدا هەموو هەوڵی خۆی خستە سەر دانانی ئەو دەستوورەی عێراق دەبێ هەیبێ، لە قۆناغی نوێدا كارێكی ئاسان نەبوو ئەم دەستوورە بەسەریدا تێنەدەپەڕی پێكهاتەكانی عەرەب، سوننە و شیعە، بە ئاسانی قەناعەتیان نەدەهات، ئەمە لە ژیانی بارزانی-دا قۆناغێكی پرشنگدار بوو لە زۆرانبازی و ململانێ، لە پێناوی دابینكردنی كۆمەڵێك بەند لە دەستووری وڵاتێكدا كە ئێمە جارێ ناچارین تێیدا بمێنینەوە، كە لە داهاتوودا ئەم بەندانەی دەستوور دەبنە بەردەبازی ئێمە بۆ دەرچوون لە عێراق، ئەگەر دیقەت بدەیتێ دیباجەی دەستووری عێراق كە دەڵێت: هەركاتێك عێراق ئەم دەستوورەی پێ جێبەجێ نەكرا، كوردستان بۆی هەیە بگەڕێتەوە بۆ مافی چارەی خۆنووسین. لەوێدا دەڵێت كوردستان دەتوانێت سەرچاوەكانی سامانی سروشتیی خۆی بەكاربێنێت. هەر لەوێدا ماددەیەك سەپێندرا كە ناوچە داگیركراوەكانی كوردستان ناوی لێندرا ماددەی (١٤٠). ئێمە زیاتر لە دە ساڵ بە لیژنە و كۆبوونەوەو مشتومڕی نێوان سەركردەكان و هەڵبژاردن و بەڵێنی یەك لە دوای یەكی سەرۆك وەزیرەكانی عێراقمان بردە سەر كە ماددەی (١٤٠) جێبەجێ دەكەن، یان نایكەن. بەڵام مافێكی رەوای كورد هەبوو كە دەبوایە بكرێت، ئەویش سەرچاوەكانی سامانی سروشتییە، سەرەنجام نێچیرڤان بارزانی كە ئەم شانازییە بۆ ئەو دەگەڕێتەوە بە كارێكی ئاڵۆز و بە پشتیوانیی شارەزایانی نێوخۆ و دەرەوە و بە پشوویەكی درێژ توانی ئەم دەرگایە لەسەر فرۆشتنی نەوتی كوردستان بكاتەوە. ئەمەش بۆخۆی شەڕێكی دوور و درێژ بوو.

3. تەئكیدكردنەوە لەوەی كە دەبێت پێكهاتەكانی عێراق شەریك بن لەم وڵاتەدا زەمانەت هەبێ بۆ بەشداری و مانەوەیان. بەڵام بینیمان كە عێراق خۆی كەوتە قەڵاچۆكردنی پێكهاتەكانی، مەسیحی و شیعە بۆ سوننە وسوننە بۆ شیعە و كاكەیی و...هتد. كوردستان بوو بە داڵدەو نیشتمانی ئەو پێكهاتانە و هاتن و لێرە خۆیان گرتەوە.
* ئایا ئەوە تراژیدیایە كە توانیویەتی كورد لە ئاستی دیپلۆماسییەتدا بباتە سەرێ، یاخود كورد توانیویەتی كەڵك لە هونەری سیاسی وەربگرێت لە دەرەوە؟
- ئەو كارەساتانەی كە بەسەر كورددا هاتوون، كەم نین، بەڵام ئەگەر بزووتنەوەیەكی سیاسی و سەركردەی سیاسی نەبن، تەنیا وەكو داخێكی نێودەوڵەتی دەمێننەوە و دواتر لەبیر دەكرێن، كارەساتەكان بوون بە بەڵگە كە دەبێت میللەت سەربەخۆ بێت، ئەمە روانگای واقیعبینانە و سیاسەتی راستگۆیانەی سەرۆك بارزانی-یە، ئەگەر بەراوردێك لەگەڵ باشوور و باكووری كوردستان بكەین، هەمان دەرفەتی ئێرە بۆ باكووری كوردستانیش هاتەپێش، بەڵام سەركردەكانی پەكەكە لە قەندیل شكستیان پێ هێنا لە خوێندا غەرق بوون و كەس هەر گوێشیان ناداتێ، سەركردەكانی پەیەدە كە هەمان سەركردەكانی پەكەكەن لە رۆژئاوای كوردستان سەرەڕای ئەو هەموو پشتیوانییەی كە بۆیان دەكرێ، ئەوەندە بە هەڵە سەركردایەتی دەكەن، ئەگەر خۆیان چاك نەكەنەوە و بارزانی بەهانایان نەگات هەمان شكستیان تووش دەبێ كە تووشی باكوور بوو.

* مامەڵەكردنی حكومەتی هەرێمی كوردستان لەگەڵ پارچەكانی دیكەی كوردستان بە مامەڵەیەكی دیپلۆماسی دەزانین، هەرچەندە ئێمە كوردستان بە یەك پارچەیی دەزانین، بەڵام وەكو سنوورێكی فەرمی جیاوازیی خۆی هەیە؟
- من پێموایە دوو لای هەیە، یەكێكیان هەرێمی كوردستان پابەندە بە سنووری عێراقەوە لە رووی یاساییەوە، هەرێم دەبێ لەگەڵ ئێران و توركیا و عێراق دراوسێیەكی باش و ئەمین بێت، واش بووە. دووەمیان كوردستان كە چوار پارچەیە ئێمە لە باشووریدا دەژین و تێكۆشەرانی كوردستان تێكەڵن و تەواجودی زۆربەیان لەسەر خاكی هەرێمی كوردستانە و لە باشوورە، لە تێكۆشاندا نەك هەر میللەتێكی چوار پارچە ئەگەر لە جیاتی ئەوە میللەتانی دیكە دراوسێی ئێمە بان، زیاتر هاوكاریی یەكتریان دەكرد، چونكە بەڵگەیان پتر بەدەستەوە دەبوو، كەمتر سەركوت دەكران و كەمتر تۆمەتبار دەكران. هەرێمی كوردستان درێخی نەكردووە بۆ پارچەكانی دیكەی كوردستانیش، بەتایبەتی رۆژهەڵات لە قوربانیدان و تەحەممولكردن لە پێناوی بەرژەوەندییەكانی باشوور كەمیان نەكردووە، بگرە زۆریان كردووە، بەڵام پەكەكە كە جێگای تێكۆشانیان لە باكووری كوردستانە و ئێستا لە رۆژئاواشن، واقیعبین نین، توندڕەون و هەمیشە مایەی سەرئێشە بوون بۆ بەشەكانی دیكەی كوردستان و ئێستاش بوونەتە مایەی شكست بۆ پارچەكەی خۆشیان.

* ئایا حزبەكان لەگەڵ سیاسەتی ئەمڕۆی دیپلۆماسییەتی كوردستان یەكدەنگن، هاوڕان بۆ جیهانی دەرەوە بەو شێوەیەی كە سەرۆك بارزانی دیپلۆماسییەتی بۆ داڕشتووە و كاری لەسەر دەكات؟
- ئێمە جیاوازیی بیروڕا لە ناو هەرێمی كوردستاندا بە ئاشكرا دەبینین و لەسەر ئەم بنەمایەش پەرلەمانی كوردستان تووشی كێشە بووە، هەبوونی جیاوازی لە روانگا، لە سەر ئاستی ناوخۆ كارێكی ئاساییە. بەڵام تێكدانی شیرازەی بەڕێوەبردنی وڵات نایاساییە و دەبێ بە یاسا رێی لێ بگرێت، ئەمە سەرۆكی وڵاتە كە بەرپرسە لە پاراستنی سەلامەتیی وڵاتەكەی. ئەوەی كە لە هەرێمی كوردستاندا هەیە، هامشێكی پاشكەوتووە لە ژیانی سیاسیی میللەتی ئێمەدا، بەشێك لە سەركردەكانی یەكێتی و گۆڕان و كۆمەڵی ئیسلامی لەسەر بنەمای وابەستە بە دەرەوە و بە ئێران بەتایبەتی و مامەڵەكردن لەگەڵ عێراقێكی لێكهەڵوەشاوە لەسەر بنەمای پارەو و ئیستیفادەكردنی عێراق بۆ ئیحراجكردنی بارزانی كاردەكەن، سێیەمیشیان تێنەگەیشتنیانە بۆ سیاسەتی جیهانی، ئەگەر دیقەت دەی هیچ ئیمتدادێكیان نییە. نەوشیروان موستەفا، هێرۆ برایم ئەحمەد، عەلی باپیر، كە وەكو سەركردەی ئەم سێ ئیتیجاهە ناویان دێنم، لە هیچ شوێنێكی ئەم دنیایە نە باسیان دەكەن، نە حیسابیان بۆ دەكەن، نە رۆژێك خۆیان ماندوودەكەن كە لەو مەوزووعە تێبگەن كە بەشدار بن و نە هاریكاریی وڵاتی خۆیان و میللەتی خۆیان دەكەن. كەواتە ئەمانە لەمپەرن و كاریان كارێكی ناقانوونییە ئایندەشیان هیچ نییە.


* بڕواتان بەوە هەیە تەنیا پشتیوانیی نێودەوڵەتی بە ئامانجەكانمان دەگەیەنێت، یان ئەوەی ناوخۆش گرنگیی خۆی هەیە؟
- ناوخۆ زۆر گرنگە، بەڵام ئەوەی كە بە پلەی یەكەم دێ، ئێستا ئێمە هەوڵمان لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە كە وەكو ئەندام قبوڵمان بكەن، لە ناوخۆدا كوردستان حكومەتێكی هەیە كە دەكرێ لە چوارچێوەی حكومەتەكەدا ببێ بە دەوڵەتێك، كەوایە هەوڵ و تێكۆشانەكەمان لەگەڵ دەرەوەیە، لە ئێستادا دەرەوە یەكەمە و چارەنووسسازە.
* واتا دەبێ سیاسەتی ئەقڵی بەسەر سیاسەتی ئیحساسیدا زاڵ بێ؟
- مەسەلەی ئیحساساتی مرۆڤ شتێكە و واقیعبینی شتێكی دیكەیە، ئینجا هەبوونی كینە و تۆڵەسەندنەوەی سیاسییەكان لە یەكدی، نابێ بگاتە ئەوەی كە ستراتیژیی وڵاتەكەیان نەزانن، یان پشتگوێی بخەن، یاخود پێشێلی بكەن، وەك ئەوەی كە لە گۆڕان و یەكێتیدا دەیبینی، كە لە پێناو هەندێ پارەو هەندێ شتی تاریك كە دەبێ دوایی روون بێتەوە، بۆچی ئاوا ملكەچی ئێرانن، لەسەر یەك بەندیش ئەو ملكەچییەیان هەیە، كە تێكدانی سەربەخۆییە، دوێنێ شەو گوێمان لە لاریجانی بوو كە دەڵێت: شكاندنی یەكپارچەیی عێراق دەبێتە هۆی ئەوەی كە ئێمە دەبێ زۆر بە شیددەت داخیل بین و لێیان بدەین، ئەمە جاری یەكەم نییە، جاری شەشەم و حەوتەمە كە ئێرانییەكان ئەو قسەیە دەكەن، ئەو سێ حزبەی كە ئێمە ناومان هێنان لە راستیدا لە ژێر سێبەری ریشی ئەو جۆرە كەسانەدان.
* لە یەكگرتنەوەكەی گۆڕان و یەكێتیدا ئەوەی كە بینرا نوێنەری بەریتانیا بەشدار بوو، ئەمە دەتوانێ لەسەر سیاسەتی دەرەكیی كوردستان چ كاریگەرییەكی نەرێنی هەبێ؟
- هیچ كاریگەری نییە، من ئاگام لێیە باڵیۆزی بەریتانیاو بەشێك لە باڵیۆزخانەی ئەمریكا هاوكاریی جەنابی سەرۆكیان دەكرد بۆ ئەوەی كۆتایی بەو كێشەیەی سلێمانی بێت، نەماندەتوانی قسەبكەین، بەڵام پێش ئەوەی ئەوان بچن، یەكێكی وەك من دەیزانی، بەڵام ئەمە ناكرێ بە بەشە شاردراوەكەی دیپلۆماسییەت.


* كەواتە پێویست ناكات هەموو كۆمەڵگە بەشێك لە سیاسەت بزانێت، بەڵام ئەو گەشتانەی بارزانی لەم ماوەیەدا بۆ توركیا و بەشێكی ئەوروپا، ئاخۆ پێتانوایە بەشێك بێ لەو بەشە نهێنییانەی كە باسمان كرد؟
- خۆی جەنابی بارزانی پێش ئەوەی ئەنكەرا بەجێبێڵێت، باسی خاڵە سەرەكییەكانی كۆبوونەوەكەی لە ئەنكەرا كرد و گوتیشی رووداوی گەورە و ئاڵۆز روو دەدەن، دەبێ كورد وشیار و یەكگرتوو بێت تا بتوانێت تیایدا بە سەلامەتی دەربچێت. ئەو خاڵانەی ئەو لەوێدا ئیشارەتی پێكردن بەردەوامییە لە شەڕی داعش و گرتنەوەی شاری موسڵ و چارەسەركردنی كێشەكانی رۆژئاوای كوردستان بەشێوەیەك كە كورد زەرەر نەبینێت و پاراستنی بەرژەوەندیی ئابووری لەگەل توركیا و هەوڵدان بۆ كردنەوەی دەرگای ئاشتی لە نێوان پەكەكە و حكومەتی توركیا، لە یەك كاتیشدا كە بارزانی لەوێ بوو جێگری سەرۆكی ئەمریكا و بریكاری وەزارەتی دەرەوەی ئێران لەوێ بوون، كۆبوونەوەكان ئاڵۆز بوون و زۆربەیان لە چاوی كامێرا دوور بوون، لەسەر زۆر لەو رووداوانە بوون كە لە ناوچەكەدا لەوانە بوو رووبدەن، یان لە داهاتوودا روودەدەن.

* سێ وڵاتی زلهێزو كاریگەر لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كە لە پێش سایكس پیكۆ دەستیان هەبووە، ئەمریكا و بەریتانیا و فەرەنسا، پێتانوا نییە ئەم سێ وڵاتە لەسەر بە خاوەن دەوڵەتبوونی كورد ناكۆكییان هەیە؟
- نا، لەسەر چ بنەمایەك ئەو پرسیارە بكەین؟ بەریتانیا قسەی نەكردووە لەسەر ئەوەی بڵێ دژی سەربەخۆیی كوردستانین، هیچ هەڵوێستێكی خراپیشیان نەبووە و هیچ كارێكیان نەكردووە كە زەرەری بە بژێوی ئێمە گەیاندبێت، هاوكارییەكی بەرچاویش دەكەن لە بەرەنگاربوونەوەی داعش و زۆر كاریگەریشن لە ئەوروپا كە رێگا خۆشكەر بن بۆ پشتیوانی لە سەربەخۆیی كوردستان، بەڵام لە كاتی گفتوگۆكردنیاندا بۆ چارەسەركردنی كێشە ناوچەییەكان لەناو كوردستان، یان لە ناو سووریا و لە عێراقدا، بەریتانیا مێژوویەكی دوورودرێژی هەیە، ئەم بەڵایە بەدەستی ئەوان چێنراوە، بۆیە قسەیان زیاترە. بەچەند سەر دەڕۆن، بەڵام ستراتیژییەتێكی یەكگرتوویان هەیە و دژی كوردستان نین، بە پێچەوانەوە ئەوەی كە دەخوێندرێتەوە ئەوەیە كە رۆژگارێك كوردستان سەربەخۆیی خۆی رابگەیەنێت، هیچ ئاماژەیەك نییە هیچ كام لە دەوڵەتانی ئەوروپا و رووسیاو چینیش بەوانەوە كە دەكاتە هەر پێنج ئەندامی ئەنجومەنی ئاسایش دژی سەربەخۆیی ئێمە بن، بەڵام گەر وا لێكی بدەینەوە، ئەوان چەپڵەمان بۆ لێ بدەن خێرا، ناتوانن وا بكەن، چونكە ئەمانە پاسەوانی یاسای نێودەوڵەتین، ئەو یاسایەش یاسایەكی وشك و برنگە بە ئاسانی ناشكێندرێت، رێگای هەیە بۆ كردنەوەی، جا ئەم رێگایانە یاسایین، یان شكاندن و بەهێزی دووبارە دروستكردنەوەیانن، هەموو ئەوانەش لەسەر باڵانسی بەرژەوەندیی نێودەوڵەتی دروست دەبن، لەسەر رەزامەندیی حكومەتی عێراق دروست دەبن. بۆیە دەبێ ئێمە ئامادەی ئەم ئاڵۆزكارییانە بین، هەروەكو چۆن زۆر بە ئاڵۆزییەوە دوای (٢٠٠٣)داخلی عێراقی بووین لە رێگای دەستوور و حكومەتی عێراقەوە، ئێستاش لێی دەرچووین، ئێستا لە داخیل بوون بۆ ناو ئاڵۆزییەكانی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بە هەموو یاسا وشك و برنگەكانیەوە، كوردستان دەستی پێكردووە و بارزانی لێی شارەزایە و نەفەسێكی دوور و درێژی هەیە و سەرەنجام وەكو لە عێراق دەرچوو، لەوێش دەردەچێت.
ش