پڕۆفسیۆر مێلانی كامێت، خاوەنی بڕوانامەی دكتۆرایە لە بواری زانستی سیاسی كە لە زانكۆی كالیفۆڕنیا بەدەستی هێناوە و حاڵی حازر پڕۆفیسۆرە لە زانكۆی هارڤارد، پێشتریش وانەبێژ بووە لە بەشی زانستی سیاسی لە زانكۆی براون. تایبەتمەندە لە ئابووریی سیاسی و پرسی پەرەپێدان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و وانەبێژی سیاسەتی بەراوردكاری و پەرەپێدان و سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستە. بۆ تیشكخستنەر دوایین پەرەسەندنەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سیاسەتی ئەمەریكا بۆ تێكشكاندنی داعش و رۆڵ و چالاكیی ئێران و كێشەی وڵاتانی ناوچەكە، گوڵان لە دیمانەیەكدا چەند پرسیارێكی ئاڕاستەكرد و ئەویش بەم شێوەیە بۆچوونەكانی خۆی خستەڕوو.

* لە ئێستادا خەریكە لایەنە پێوەندیدارەكان بە شەڕی سووریاوە بەوە رازی دەبن كە ئەسەد بۆ ماوەیەك لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە، ئایا لەو باوەڕەدان هەنگاوێكی لەم چەشنە دەبێتەهۆی درێژەپێدانی شەڕەكە، یان ئاكام و دەرئەنجامێكی دیكەی لێدەكەوێتەوە؟
- زەحمەتە بتوانم پێشبینی بكەم، بەڵام تێوەگلانی هێزە دەرەكییەكان بارودۆخەكەیان ئاڵۆز كردووە، لەبەر ئەوە هەر هەوڵێك بۆ دوورخستنەوەی ئەسەد لە دەسەڵاتدا، رووبەڕووی هەوڵێكی پێچەوانە دەبێتەوە لەلایەن ئەو هێزە نێودەوڵەتییانەی پشتیوانی ئەسەد دەكەن. كەواتە بە تێڕوانینی من بە بنبەستگەیشتنێك هەیە لە بارودۆخەكەدا، لەبەر ئەوە بارودۆخەكە زۆر دژوار و زۆر مەترسیدارە و چارەسەرێكی ئاسان لە ئارادا نییە و رێگایەكی ئاسان بوونی نییە بۆ چارەسەركردنی بارودۆخەكە، ئیدی ئەسەد لە دەسەڵاتدا بمێنێتەوە یان نا. راستە ئەسەد لە هەموو لایەنەكان زیاتر دەستی بە خۆێنی خەڵكی وڵاتەكەی سوورە، بەڵام لابردنی مەسەلەیەكی ئاڵۆزە، بەهۆی فاكتەری نێودەوڵەتییەوە.
* پێشتر توركیا سەرسەختانە پێداگیری لەسەر لابردنی ئەسەد لە دەسەڵات دەكرد، بەڵام لە ئێستادا هەست بە نزیكبوونەوەیەك لە نێوان توركیا و ئێران و رووسیادا دەكەین، ئایا تێڕوانین و بۆچوونی ئێوە چییە لەم رووەوە و چۆن لەم لێكنزیكبوونەوەیە دەڕوانن؟
- لە راستیدا ئەمە پەرەسەندنێكی نوێ و ئاشكرایە و توركیا بارگرژییەكی زۆری هەیە لەگەڵ ئەمەریكادا و ئەمەش بەشێكی پرسەكەیە. ئەمەش بەندە بەوەی چۆن لە بارودۆخەكە دەڕوانێت، چونكە لەلایەكەوە دەكرێت بە پەرەسەندنێكی باش لێكبدرێتەوە، لەبەر ئەوە بارگرژیی نێوان رووسییا و توركیا كەم دەكاتەوە و رووسیاش لایەنێكی چالاكە لە نێو بارودۆخەكەدا، بەڵام لەلایەكی دیكەوە مایەی ئاڵۆزبوونی زیاتری بارودۆخەكەیە بۆ كورد، چونكە دەستێوەردانی توركیا لە سووریادا هەر تەنیا پەیوەست نییە بە رژێمی ئەسەدەوە، بەڵكو پەیوەستە بە پێوەندییەكانی بە گروپە كوردییەكانەوە. ئەمەش نموونەیەكە كە چۆن هاوپەیمانێتییە نێودەوڵەتییەكان دەبنەهۆی دژواركردنی بارودۆخەكە.
* ئایا بێ كۆتاییهێنان بە ململانێ و ناكۆكیی تایفەگەری دەتوانین مەترسیی سەرهەڵدانی گروپی هاوشێوەی داعش بڕەوێنینەوە؟
- من هاوڕام لەگەڵ ئەوەدا كە هۆكاری دروستبوونی داعش سیاسەتە تایفەگەرییەكانە كە ئەو سیاسەتەش بەهۆی داگیركاری ئەمەریكا بۆ عێراق – لە ساڵی 2003- هاتەئاراوە، كە ئەمەش فاكتەرێكی گرنگە و نابێت لە یادی بكەین كە بووە هۆی ئەوەی ئەم بارودۆخەی ئێستا دروست بێت. هەرچەندە ناكرێت سەرجەم دۆخەكە تەنها بۆ یەك فاكتەر بگەڕێنینەوە. بەڵام ئەو رەخنەیەی لە ئیدارەی ئۆباما دەگیرێت، ئەوەیە كە پتر تەركیزی لەسەر بەرەنگاربوونەوەی داعش كردووە، نەك بەرپەرچدانەوەی ئەسەد، ئەمە لە كاتێكدا زۆر كەس ئاماژە بە بوونی بەرژەوەندی هاوبەش دەكەن لە نێوان داعش و ئەسەددا، چونكە هەردوولایان تەركیز لەسەر تێكشكاندنی گروپەكانی دژ بە ئەسەد دەكەن. ئەوەی پەیوەست بێت بە دۆخی دوای داعشەوە – كە ئەگەری ئەوە هەیە ئەمە رووبدات، واتە داعش تێكبشكێندرێت-، ئەوا دەبێت ئەو راستییەمان لەبەرچاو بێت كە ئەگەرچی داعش خاك لە دەست بدات و ئەوەی خۆیان پێی دەڵێن دەوڵەت لە ناوبچێت، ئەوا هێشتا وەك رێكخراوێكی تیرۆریستی دەمێنێتەوە و كاری تیرۆریستی لە ناوچەكە و لە ئەوروپا و شوێنەكانی دیكە ئەنجام دەدات. ئەگەر پرسیاری ئەوە بكەن كە ئایا سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما لە مانگەكانی داهاتوودا چی دەبێت، ئەوا لەم باوەڕەدا نیم كە هەوڵی رووخاندنی دەسەڵاتی ئەسەد بدات، یان بە شێوەیەكی چڕتر پشتیوانی هێزەكانی دژ بە ئەسەد بكات، بەڵام رەنگە وەزیری دەرەوە جۆن كێری هەوڵی دیپلۆماسیی زیاتر بخاتەگەڕ بۆ گفتوگۆكردن لەگەڵ رووسیادا لەو بارەیەوە. ئەگەر هیلاری كلینتۆن ببێتە سەرۆكی ئەمەریكا رەنگە ئەو سیاسەتە گۆڕانكاری بەسەردا بێت، هەرچەندە لەمەش دڵنیانیم.
* بەڵام لەم هاوكێشەیەدا هەتا ئێستا ئێران رۆڵی یەكلایكەرەوەی گێڕاوە و لەلایەك نەیهیشتووە ئەسەد بڕووخێت، لەلایەكی دیكە پشتیوانی گەورەی حكومەتی شیعەی بەغدایە، ئایا تاكەی بارودۆخەكە هەروا لە بەرژەوەندی ئێران دەمێنێتەوە؟
- بە دڵنیاییەوە داگیركردنی عێراق بە قازانجی ئێران شكایە و ئێران سوودمەندی سەرەكی بوو لەو رووەوە، هەروەها ئێران بەرژەوەندیەكی زۆری هەیە لە سووریادا –كە بە شەڕێكی ناوخۆییدا تێدەپەڕێت-، چونكە رووخانی ئەسەد واتە لەدەستدانی هاوپەیمانێكی سەرەكی ئێران لە ناوچەكەدا. كەواتە سەركەوتنی ئێران لە سووریادا هێندەی سەركەوتن لە عێراقدا روون نییە، بەڵام بە دڵنیاییەوە ئێران دەستڕۆیشتووییەكی زۆری هەیە لە سووریادا. ئەوەی پێوەندی بە سیاسەتی تایفەگەرییەوە هەبێت، ئەوا من هاوڕا نیم كە ناكۆكیی تایفەگەری رەگ و ریشەیەكی درێژخایەنی هەبووە لە ناوچەكەدا، چونكە بۆ چەندین سەدە جیاوازی شیعە و سوننە بە سیاسی نەكراوە و هۆكارێكی نەبووە بۆ خوێنڕێژی، بەڵكو لە دەیەی رابردوودا كە پتر بە سیاسی كراوە، هۆكارێك بووە بۆ توندوتیژی، ئەمە دەگەڕێتەوە بۆ داڕووخانی دەوڵەت و ناكۆكی لە ناوچەكەدا. واتە ئەوەی لە سووریا دەگوزەرێت بۆ هۆكاری تایفەگەری ناگەڕێتەوە، هەرچەندە بۆتە هۆی قووڵكردنەوەی ئەو تایفەگەرییە، بەڵام ناكرێت بڵێین ئەمە هەمیشە خەسڵەتی ناوچەكە بووە، بەڵكو ئەمە پەیوەست بووە بە هەل و مەرجە سیاسییەكەوە.
* هەرێمی كوردستان هێزێكی كارا و كاریگەر بووە لە بەرەنگاربوونەوەی داعشدا، لە ئێستاشدا كورد پێیوایە بەدەستهێنانی سەربەخۆیی هەم مافێكی سروشتی خۆیەتی و هەم دەبێتەهۆی ئەوە خۆی بە دوور بگرێت لە شەڕ و ئاژاوەی ناوچەكە و عێراق، بۆچوونی ئێوە لەم بارەیەوە چییە؟
- هیچ گومان لەوەدا نییە كە بەدەستهێنانی سەربەخۆیی لە بەرژەوەندی بەشی هەرە زۆری كوردە، بەڵام ئەمە بارگرژی ناوچەیی لێدەكەوێتەوە، بە دڵنیاییەوە توركیا نیگەران دەبێت لەبارەی دروستبوونی دەوڵەتێكی كوردییەوە، هەروەها وڵاتانی دیكەش نیگەران دەبن بەم هەنگاوە. ئەوەی جێی سەرنجی منە ئەوەیە كە دەوڵەتی سەربەخۆی كوردی بە ئەمری واقیع لە هەرێمی كوردستانی عێراقدا دروست بووە، بەڵام نەك بە شێوەیەكی رەسمی و دانپێدانراو لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە. لەبەر ئەوە روون نییە ئەمە هەنگاوێك بێت بۆ هێنانەئارای سەقامگیری سیاسی لە ناوچەكەدا، چونكە ئەمە كارێكە كە وڵاتانی دیكەی ناوچەكە نیگەران دەكات. ئەوەش راستە كە هەرێمی كوردستان نەبۆتە بەشێك لە كێشەی تایفەگەری، ئەوە روونە.
* ئایا پێتانوایە چارەسەركردنی ئەو تەنگژانە بە دووبارەداڕشتنەوەی سنوورەكانی ئەم وڵاتانە دەكرێت؟
بەلای منەوە ئەمە روون نییە. راستە لەنێوان ئەم بارودۆخەدا پەیوەست بوونێك هەیە بەو سنوورانەوە ئەگەرچی 100 ساڵ بەر لە ئێستا بە شێوەیەكی دەستكرد داڕێژران. بەڵام بە بۆچوونی من كێشە سەرەكییەكە بریتییە لە شكستی دەوڵەت و لە شكستی دامەزراوەكانی دەوڵەت و لە بێتوانایی دەوڵەت لە دەستەبەركردنی ئاسایش و ئەگەری گەشەی ئابووری بۆ هاووڵاتییەكانی، لەبەر ئەوە تاوەكو ئەو دامەزراوانەی دەوڵەت نەبێت كە هەمووان لەخۆبگرێت، بە چاوپۆشین لە ناسنامەی ئایینی و ئیتنی، ئەوا دڵنیا نیم چۆن دەتوانێت ئاسایش دەستەبەر بكات.