ئەگەر هەموو شۆڕشەكانی كوردستان هەر لە شێخ عوبێدوڵای نەهری تا دەگاتە شێخ مەحمودی حەفید و قازی محەمەد، جۆرێك لە پێوەندی دەرەكییان هەبووبێت لەگەڵ بەریتانیا، یان رووسیای سەردەمی قەیسەری و ئەمەش وەك بناخەیەك بۆ دیپلۆماتیەتی كوردی، یان كوردستانی دابنرێت، ئەوا لەگەڵ دەستپێكی شۆڕشی ئەیلوول دەرگایەكی دیكەی پێوەندی لەگەڵ شۆڕشی كوردستان كراوەتەوە كە ئەویش پێوەندی بووە لەگەڵ ئەمریكا، ئەم پێوەندییەش ئەگەر لەسەرەتای شەستەكانی سەدەی رابردوو پێوەندییەكی زۆر سادە بووبێت، بەڵام ساڵ لە دوای ساڵ گەشەی كردووە و پێوەندییە دەرەكییەكان فراوانتر بوون و زۆربەی وڵاتانی جیهانی گرتۆتەوە، تا گەیشتۆتە ئەو ئاستەی ئەمڕۆ كە دەبینین كوردستان وەك هاوبەشێك، یان هاوپەیمانێك لەگەڵ ئەمریكا و دەوڵەتانی هاوپەیمانی دژی داعش سەیر دەكرێت. ئەگەر ئەم پێوەندییە دەرەكییانە فاكتەرێكی گرنگ بن بۆ بەرەوپێشەوە بردنی دۆزی كوردستان لە سیاسەتی نێودەوڵەتیدا، ئایا سەقامگیری و یەكڕیزی نێوماڵی كورد تاچەند دەبێتە فاكتەرێكی هاندەر بۆ سەركەوتنی ئەم دیپلۆماسییە؟ بۆ قسەكردن لە سەر پاشخانی پێوەندییە دەرەكییەكانی كوردستان و گرنگیی سەقامگیری و یەكڕیزی نێوماڵی كوردستان، سەردانی د.شەفیق قەزاز سیاسەتمەدار و دیپلۆماتكاری ناسراوی كوردستانمان لە سلێمانی كرد و لە میانەی دیمانەیەكی تایبەتدا سەرەتای دیپلۆماتییەتی كوردستانی بە ئێستاوە گرێدایەوە و یەكڕیزی نێوماڵی كوردستانیشی وەك فاكتەرێكی سەرەكی بۆ سەركەوتنی دۆزی كوردستان لە قەڵەم دا و بەمجۆرە رایەكانی خۆی خستەڕوو.

سیاسەتمەدار و دیپلۆماتكاری ناسراوی كوردستان بۆ گوڵان:


تێپەڕاندنی ئەم چەقبەستووییە لە نێوان حزبەكاندا پێویستی بە سازشكردنە نەك سازان و دەبێت بیركردنەوە و هەڵوێستمان ئاستێكی بەرزتری هەبێت


مسعود بارزانی پێویستی بە پلە و پۆستی فەرمی نییە بۆ ئەوەی پێشڕەوی دۆزی سەربەخۆیی بكات، ئەو دەبێت وەك سەركردەی خەڵك و دەوڵەتمەدار رێبەرایەتی ئەم ئەركە بكات





* لەگەڵ دەستپێكی شۆڕشی ئەیلوول جۆرێك لە دیپلۆماتییەتی كوردی سەریهەڵدا، تۆش لە سەرەتاوە یەكێك بوویت لە كارەكتەرە سەرەكییەكانی ئەو دیپلۆماتییەتە، ئایا سەرەتای ئەم دیپلۆماتییەتە چۆن دەستی پێكرد؟
- ئەگەر بە وردی مێژووی دیپلۆماتیەتی كورد بخوێنینەوە، دەبینین شۆڕشەكانی پێش شۆڕشی ئەیلوویش جۆرێك لە پێوەندی دەرەكییان هەبووە، هەندێك لەو پێوەندییانە لەگەڵ بەریتانیا و هەندێكی دیكەیان لەگەڵ رووسیای سەردەمی قەیسەری بووە، ئەمەش هەر لە شۆڕشی شێخ عوبێدوڵای نەهری تادەگاتە شێخ مەحمود و قازی محەمەدیش بوونی هەبووە، بەڵام لە شۆڕشی ئەیلوولدا پێوەندی لەگەڵ ئەمریكا دروست بوو. دیارە لە سەرەتای شەستەكانی سەدەی رابردوو من قوتابی بووم لە زانكۆی ئەمریكی لە واشنتۆن، ئەوكات هەموو كوردەكانی ئەمریكا ژمارەیان هەر 30 كەسێك دەبوو، بۆیە ئەوكات لە ئەمریكا كەس نەیدەزانی كێشەیەك هەیە پێی دەڵێن كێشەی كورد، هەر بۆ نموونە دوای ئەوەی شۆڕشی ئەیلوول دەستی پێكرد، ئێمە شەش كەس بووین خۆمان رێكخست بە جلی كوردی و ئاڵای كوردستانەوە لە واشنتۆنەوە بچین بۆ نیویۆرك بۆ ئەوەی لە بەردەم رێكخراوی نەتەوە یەكگرتووەكان خۆپیشاندان بكەین، لەوێ یەكێك هاتە لامان و پێی گوتین: ئێوە كێن و چیتان دەوێت؟ ئێمەش پێمان وت: ئێمە كوردین و نەتەوەیەكی دابەشكراوین بە سەر هەر چوار دەوڵەتی ئێران و عێراق و توركیا و سووریا و مافەكانمان پێشیل كراوە و دەمانەوێت مەزڵوومیی خۆمان بە ئێوە بگەیەنین، بەڵام سەیرمان كرد ئەوان نەیادەزانی ئەسڵەن نەتەوەیەك هەیە ناوی كوردە، چەند هەوڵماندا، دواتر گوتی: مەبەستتان بارزانی-یە؟ دیارە ئەو كاتە مەلامستەفا بارزانی كە چووبووە سۆڤیەت، رۆژنامەكانی ئەمریكا لە سەریان نووسیبوو، پێیان دەگوت (مەلای سوور- واتە شیوعی)، بۆیە لە سەرەتاوە كەس دەرگای لێ نەدەكردینەوە، تەنانەت ئەگەر بمانویستیایە لەگەڵ فەرمانبەرێكی زۆر بچووكی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكاش قسە بكەین، دەبوو لە قاوەخانەیەك لەگەڵی دابنیشین، تەنانەت ئەو فەرمانبەرە بچووكانەش ئامادە نەبوون لەناو وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا لەگەڵمان دابنیشن، بەڵام دواتر وردە وردە ئەو پێوەندییانە فراوان بوون تا گەیشتە ئێستا.
* بەڵام لە ناوەڕاستی شەستەكانی سەدەی رابردوو لەلایەن بارزانیی نەمرەوە وەك نوێنەری بارزانی و نوێنەری شۆڕشی ئەیلوول دیاری كرایت، ئەو دەستنیشانكردنەتان چۆن بوو؟

- هەتا ساڵی 1965 شۆڕشی كوردستان كە بارزانیی نەمر بڕیاریدا ببمە نوێنەری شەخسی خۆی و شۆڕشی ئەیلوول لە ئەمریكا، هەموو شۆڕش یەك نوێنەرمان هەبوو ئەویش خوالێخۆشبوو د.عیسمەت وانلی بوو. من بڕیارەكەیان بە زارەكی پێ راگەیاندم، كە ساڵی 1967 گەڕامەوە و چوومە لای بارزانی، ئەوكات جەنابی بارزانیی نەمر بە دەست و خەتی خۆی بڕیارەكەی بۆ دەركردم و دەسەڵاتەكانی بۆ دیاری كردم . هەر لەو دیدارەدا جەنابی بارزانی پێی گوتم: تۆ قازی ولیام دۆگلاس دەناسی لە ئەمریكا؟ دیارە قازی ولیام دۆگلاس ئەندامی دادگای باڵای فیدڕاڵی ئەمریكا بوو، ئەوكات كە من قوتابی بووم وەك كۆمەڵەی خوێندكاران یەك دوو جار سەردانم كردبوو، ئەم قازییە دۆستی كورد بوو، كتێبێكی لەسەر كوردستان نووسیبوو بە ناونیشانی (خاكێكی نامۆ و گەلێكی دۆستخواز). دیارە پێشتر مەلا مستەفا بارزانی بینیوە، بۆیە پێم گوت: بەڵێ دەیناسم، ئەوجا پێی وتم: ئەوە كەسایەتییەكی گرنگە و دەبێت بایەخی پێبدرێت، بۆیە كە گەڕایتەوە ئەم خەنجەرەی منی بە دیاری بۆ بەرە، ئێوە كە لە ئەمریكا كاردەكەن، زۆر پێویستتان بەمجۆرە كەسایەتییانە دەبێت. هەر لەم سەفەرەمدا كە گەڕابوومەوە بۆ كوردستان، شەوێكی دیكە لە خزمەتی بارزانیدا بووم، داوای كرد سندوقێكی بۆ بێنن كە هێنایان سندوقەكە پڕ بوو لە بەردی درەوشاوەی كریستاڵی، پێی گوتم: كە گەڕایتەوە ئەم بەردانە لەگەڵ خۆت بەرە لەوێ پیشانی كۆمپانیاكانی ئەمریكای بدە، ئەگەر بەكەڵك هاتن، با بێن بۆ بەرژەوەندی شۆڕش و بەرژەوەندی ئەوانیش كاری تێدا بكەن، لەبەر ئەوەی شۆڕشەكەمان زۆر هەژارە و ئەمەش گەنجینە و سامانی كوردستانە. من كە گەڕامەوە ئەو بەردانەم لەگەڵ خۆم برد كە نزیكەی 10 كیلۆ دەبوون، لەوی كە بردم پیشانی هەندێك كۆمپانیام دا، وتیان هەندێك لەم بەردانە ئاڵتوونی تێدایە، هەندێكیان كریستاڵن و ئەگەر بچینە قووڵایی زیاتر بە گوشار و گەرمی ئەڵماسی لێ دروست دەكرێت، بەڵام پێیان گوتین ئەو شوێنەی ئێوە ئێستا شۆڕشی لێیە و سەقامگیر نییە، هەروەها حكومەتی ئەمریكیش لەبەر ئەوەی پێوەندی لەگەڵ حكومەتی عێراق هەیە، بۆیە لێناگەڕێن كۆمپانیاكانمان بێنە ئەو ناوچەیە. كە خەبەرم بۆ جەنابی بارزانی ناردەوە و بووم نووسیبوو: قوربان بۆچوونەكانی جەنابت هەمووی راستن، بەڵام ئەوە بارودۆخەكەیە. لەمەدا مەبەستم لەوەیە كە بارزانیی نەمر لەو كاتەدا بیری لەو پرسانە كردۆتەوە. هەروەها لایەنێكی دیكە كە دەمەوێت ئاماژەی پێبكەم، من ماوەی 3 مانگ لە كاتی نەخۆشییەكەیدا لە خزمەتی بارزانی-دا بووم، شەو و رۆژ پێكەوە بووین و پاسەوانی ژوورەكەی بووم لە نەخۆشخانە، لەو ماوەیەشدا هەموو خەمی ئەوە بوو هەر كەسێك بتوانێت لە ناوەندی دەسەڵاتەكانی ئەمریكا نزیك ببێتەوە بۆ ئەوەی هەنگاوێك ئەم كێشەیە بەرەوپێشەوە بەرێت، لایشی گرنگ نەبوو، ئەو كەسە هەر كەسێك بێت.

* وەك لە قسەكانت تێبینی دەكەین، هەست بەوە دەكەین جەنابی بارزانیی نەمر زۆر مەبەستی بووە دەرگایەك لەگەڵ ئەمریكا بكاتەوە، پرسیاری ئێمە ئەوەیە بارزانیی نەمر چەندین ساڵ لە سۆڤیەتی پێشان بوو، ئایا بۆ زیاتر مەبەستی بوو دەرگا لەگەڵ ئەمریكا بكاتەوە؟
- بارزانیی نەمر گەیشتبووە ئەو قەناعەتەی ئەگەر هەنگاوێك هەڵبگیرێت بۆ ئەوەی پرسی كورد پێش بكەوێت، پێویستە پشتگیرییەكی نێودەوڵەتیمان هەبێت، یەكێك لەو هۆكارانەشی كە زۆر مەبەستی بوو درزێك، یان دەرگایەكی پێوەندی لەگەڵ ئەمریكا بكاتەوە، ئەوە بوو كە بارزانی زۆر نیگەران و نائومێد بوو لە شێوەی مامەڵەی یەكێتی سۆڤیەتی پێشان بەرامبەر كۆماری كوردستان لە مەهاباد، ئەمەش پاش ئەوەی سۆڤیەت لەسەر پرسی نەوت لەگەڵ قەوام سەڵتەنە رێككەوت، رووسیاش رێگەی بە شای ئێران دا بۆ ئەوەی بە سوپاوە هێرش بكاتە سەركۆماری كوردستان و بیڕووخێنێت، من ناتوانم تەواو شێوازی بیركردنەوی مەلا مستەفا لێك بدەمەوە، بەڵام دەڵێم بارزانیی نەمر زۆر بڕوای بە ئەمریكا بوو، ئەگەر ئەو بڕوا گەورەیەی بە ئەمریكا نەبوایە، قەت مومكین نەبوو لە رێگەی ئێرانەوە ئەو رێككەوتنەی لەگەڵ ئەمریكا قبووڵ بكردایە.

* لەگەڵ دەستپێكی شۆڕشی ئەیلوول زۆر رۆژنامەنووسی گەورەی ئەمریكی هاتنە كوردستان و لەسەر كورد و شۆڕشەكەیان نووسی، ئایا بۆ ئەو كاتە ئەمە تاچەند گرنگ بوو؟
- بۆ شۆڕشی كوردستان هاتنی ئەو رۆژنامەنووسانە لە رادەبەدەر گرنك بوو. بەتایبەتی ئەوەندەی من بزانم، یەكەم رۆژنامەنووسی گەورە كە هاتە كوردستان دانا ئادەم سمیس بوو كە لە ساڵی 1963 لە رۆژنامەی بەناوبانگی ئەمریكی نیویۆرك تایمزـەوە هاتبوو، ئەوانی دیكە دوای ئەو هاتوون، هاتنی ئەم رۆژنامەنووسەش لە رۆژنامەیەكی ئاوا بەناوبانگ و گەورەوە، لەوانەیە هەوڵدرابێت ئەو كەسە دۆزرابێتەوە و لەسەر داوای كورد هاتبێت بۆ كوردستان، لەوانەشە رۆژنامەكە ناردبێتی تاوەكو بزانێت ئەو گروپەی ئەو شۆڕشەیان دەستپێكردووە، ئاراستەیان چۆنە و بەرنامەیان چییە. ئەوكاتە شۆڕشی كوردستان زۆر هەژار بوو لە رووی راگەیاندنەوە، نەماندەتوانی رووبەڕووی ئەو پڕوپاگەندانە ببینەوە كە دەزگاكانی راگەیاندنی دەوڵەتانی داگیركاری كوردستان لە دژی شۆڕشی ئەیلوول بڵاویان دەكردەوە، پاشان كتێبێكی بە ناونیشانی (گەشتێك بۆ ناو پیاوە ئازاكان) بڵاوكردەوە، ئەوەش بۆ ئێمە زۆر گرنگ بوو. ئەوەی لەبیرم مابێت، دوای ئەوە ئینجا جیم هۆگلاند و داڤید ئادامسن و داڤید هێرتس هاتن، ئەمانە ئەو رۆژنامەنووسانەن كە زۆر زوو هاتنە كوردستان و رووماڵی شۆڕشی ئەیلوولیان كرد. كاتێك دەگەڕێینەوە بۆ ئەم مێژووەی خۆمان و دەڵێین دیپلۆماتیەتی كوردی هەنگاوی گەورەی هەڵگرتووە، لەبەر ئەوەیە ئەگەر بەراوردی دیپلۆماتیەتی ئێستای كورد بكەین لەگەڵ شەستەكانی سەدەی رابردوو، جیاوازی نێوانیان ئەرز و ئاسمانە، وەك پێشتر باسمكرد، ئەوكات فەرمانبەرێكی بچووكی وەزارەتی دەرەوەی ئەمریكا ئامادە نەبوو ئێمە ببینیت، بەڵام ئێستا بەڕێزان مسعود بارزانی و نێچیرڤان بارزانی و خەڵكی دیكە دەبینین لەلایەن سەرۆكی ئەمریكا و وەزیری بەرگری و كاربەدەستانی گەورەی ئیدارەی ئەمریكییەوە پێشوازی دەكرێن، ئەمەش هەنگاوێكی زۆر گەورەیە. هەر وەك یادەوەرییەك هەر لەو ساڵانەی ناوەڕاستی شەستەكاندا د.مەحمود عوسمان هات بۆ واشنتۆن و پێكەوە چووین بۆلای رێكخراوی خاچی سووری ئەمریكی، ئێمە واماندانابوو بچین باسی شۆڕشی كوردستان بۆ ئەو رێكخراوە بكەین، بۆ ئەوەی لە رووی مرۆییەوە هاریكاری شۆڕش بكەن، كە چووین ئێمە زیاتر لە نیوكاتژمێر قسەمان بۆكردن، پاشان سەرۆكی رێكخراوەكە بە پێكەنینەوە پێی گوتین: بەڕێزان خۆشە مرۆڤ خەو ببینێت، ئەو قسانەی ئێوە دەیڵێن راستن، بەڵام ئێمە هەتا حكومەتی ئەمریكی چرای سەوزمان بۆ هەڵنەكات، ناتوانین هاوكاریتان بكەین، ئەمە ئەو رێكخراوە مرۆییە بوو كە ئێمە پێمانوابوو ئەوان رێكخراوێكی مرۆیین و ئامادەن سەربەخۆ بچن بۆ هەر شوێنێك و یارمەتی مرۆیی بە هەموو لایەك بدەن. ئەمەش تەنیا روخسارێكی پێشكەوتنی دیپلۆماتیەتی كوردییە بە بەراورد بەو دەستپێكە، بەڵام رووخسارێكی دیكەی ئەوەیە كە نەمانتوانیوە وەك پێویست بچینە رای گشتی ئەو دەوڵەتانەی كە پێوەندیمان لەگەڵیاندا هەبووە، بۆیە كاتێك وەزیری هاوكاریی مرۆڤایەتی بووم لە كابینەی سێیەمی حكومەتی هەرێمی كوردستاندا لەساڵی 1997 هەوڵماندا نوێنەرایەتی حكومەت لەو وڵاتانە بكەینەوە، هەتا ئەو ماوەیەی لەوێ بووم توانرا 15 نوێنەرایەتی بكەینەوە.

* بەڵام پێشتریش لە سەردەمی شۆڕشی ئەیلوولدا نوێنەرایەتی شۆڕش لە چەندین وڵات هەبووە، پرسیارەكە ئەوەیە بۆچی دوای نسكۆی شۆڕش نەتوانرا درێژەیان پێبدرێت؟
- لێرەوە دەبێت بگەڕێینەوە بۆ ئەو كەموكورتییانەی لە مێژووی چالاكیی دیپلۆماتیەتی كوردی هەمانبووە، بە راستی دەبوو دوای نسكۆی شۆڕشی ئەیلوول بەشێكی زۆر لەو پێوەندییانە لەدەست نەدەین. من خۆم لە ساڵانی 1974 و 1975 و 1976 بەرپرسی ئۆفیسی پێوەندییەكانی شۆڕش بووم لە تاران، راستە شۆڕش لە 1975 نسكۆی بەسەردا هات، بەڵام ئێمە ماینەوە تا 1976 و توانیمان چەند هەزار كەسێك رەوانەی دەرەوە بكەین، بۆیە لەگەڵ ئەوەی شۆڕشی ئەیلوول لە چوارچێوەی پیلانێكی نێودەوڵەتی نسكۆی بەسەردا هات، بەڵام كێشەی نەتەوەی ئێمە تەواو نەببوو، لەمەش زیاتر ئێمە هەر دوای ماوەیەكی زۆر كورت دەستمان بە شۆڕش كردەوە، بۆیە دەبوو لەسەر ئەو روخسارە پرشنگدارەی شۆڕشی ئەیلوول لە دروستكردنی پێوەندی دەرەكی كە زۆر پێوەی خەریك بووین، هەر بە زیندوویی بمێنێتەوە، راستە كارەساتەكە گەورە بوو، تووشی شۆكی كردین، بەڵام دەبوو هەر لەسەر ئەو بنەمایە دووبارە كادری خۆمان بۆ برەودان بەو پێوەندییە دەرەكییانە پەروەردە بكەین، بەڵام بەداخەوە زۆری لەدەست دران.

* راستە شۆڕشی ئەیلوول لە چوارچێوەی پیلانێكی نیودەوڵەتی نسكۆی بەسەردا هات، بەڵام ئایا لە ماوەی شۆڕشی ئەیلوولدا بارزانیی نەمر چ وەرچەرخانێكی لە دۆزی كوردستاندا دروست كرد؟
- جەنابی بارزانیی نەمر لە دوو لایەنی سەرەكیدا زۆر سەركەتوو بوو، یەكەمیان توانی رای ناوخۆی كوردستان یەكبخات، لەبەر ئەوەی لەسەرەتاوە حزبی شیوعی عێراق پێیانوابوو بۆتە شیوعی، بەڵام سەلماندنی سەركردەیەكی كوردپەروەرە، هەروەها وەك خۆی دەیگوت من خزمەتكاری میللەتی خۆمم، بە راستی ئەمەی بۆ خەڵك سەلماند، كە من وادەزانم تا رادەیەك ئەم سیفەتەی بارزانیی نەمر لەكەسی تردا بوونی نییە. بەداخەوە سەركردەكانی ئێستا زۆر بێمنەتن لە خەڵك، بۆیە كە باسی رێبازی بارزانی دەكرێت دەبێت لە خۆمان بپرسین رێبازی بارزانی چییە؟ لایەنەكەی دیكە ئەوە بوو رای نێودەوڵەتی بەرامبەر شۆڕشی كوردستان گۆڕی، لەمەشدا زۆر سەركەوتوو بوو.
* باشە با ئەو پرسیارە لە خۆت بكەین، لای تۆ رێبازی بارزانی چییە؟

- لای من رێبازی بارزانی خزمەتكاری خەڵكە، بارزانیی نەمر هەموو هەوڵی بۆ ئەوە بوو لە خەڵك نزیك ببێتەوە، من لەگەڵ زۆر لەو كەسانەی لەگەڵیدا چوون بۆ سۆڤیەت ئاشنایەتیم هەبووە، بارزانیی نەمر خۆی وەكو یەكێك لە هاوەڵەكانی دادەنا. زانیاری زۆر وردی لەسەر خەڵك هەبوو. دەیزانی چۆن مامەڵە لەگەڵ خەڵك دەكات. با شتێكتان بۆ بگێڕمەوە كە لەسەر خۆم بووە، من ئاگادار نەبووم كە دەستنیشان كرابووم بچمە ئۆفیسی تاران بۆ نوێنەرایەتی شۆڕش، دوای ئەوەی چووم دەست بەكاربووم، پاش ماوەیەك گەڕامەوە و شەوێك چوومە خزمەتی بارزانی، ماوەی یەك كاتژمێر قسەی بۆكردم سەبارەت بەوەی كە من چۆن نەمتوانیوە وەك پێویست هەندێك كار هەبووە بیكەم و لە رێگەی ئەو ئیشەوەی پێم سپێردراوە خزمەتی خەڵك بكەم، من ئەمەم لە هیچ سەركردەیەكی دیكەدا نەبینیوە، نە ئەوكات و نە ئێستاش، بۆیە لای من مانای رێبازی بارزانی ئەوەیە كە بتوانیت لە رێگەی ئەو ئیشەوەی پێت دەسپێردرێت، خزمەتی خەڵك بكەیت، بەداخەوە من ئێستا ئەمە نابینم.

* مەبەستت چییە كە دەڵێیت من ئێستا ئەوە نابینم كە بەرپرسان لە رێگەی ئیشەكانیانەوە خزمەتی خەڵك بكەن؟
- بە راستی ئەمڕۆ كەلێنێكی گەورە لە نێوان بەرپرسان و خەڵكدا هەیە. خەڵك چاوەڕوانییەكی زۆر گەورەی لەو بەرپرسانە هەیە، بۆیە گرنگە ئێمە پرسیار لە دەسەڵاتی خۆمان بكەین، ئایا تۆ ئەم كارە بۆ كێ دەكەیت؟ بێگومان وەڵامەكەی ئەوەیە بۆ خەڵكی دەكات و دەبێت سەرەنجام ئاكامەكەشی بگاتەوە بە خەڵك. باشە ئەگەر كەلێنێكی گەورە لە نێوان خەڵك و دەسەڵات هەبێت، چۆن دەزانن ئەو خەڵكە چی دەوێت؟ هەر بۆ نموونە ئێستا باس لە ریفراندۆم و سەربەخۆیی دەكرێت، خۆ ئاشكرایە خواستی بە دەوڵەت بوون خواستی هەموو تاكێكی كوردستانە و هەموومان بەشیرەوە ئەم خواستەمان لە ناخەوە بۆ دروست بووە، لەمەش زیاتر ئامانجی هەموو نەتەوەیەكە كە دەوڵەتی خۆی هەبێت، باشە ئەگەر نەیەتیە ناو خەڵك و خەڵك بۆ ئەم پرسە ئامادە نەكەیت، چۆن دەیكەیت، بۆیە لێرەوە دیسان دەگەڕێینەوە بۆ دیپلۆماتیەتی كوردی كە دەبێت چەند خاڵی گرنگ هەیە هەڵوەستەی جددی لەسەر بكەین.
* ئایا ئەو خاڵانە چین كە پێویستە هەڵوەستەی جددی لەسەر بكەین؟

- ئێمە كاتێك باسی ریفراندۆم و سەربەخۆیی دەكەین، دەبێت ددان بەوەدا بنێین ئێمە تا ئێستاش بەشێكین لە عێراق، ئەمە قەدەری میللەتی ئێمە بووە كە بە سەر چوار دەوڵەتدا دابەش كراوین. لێرەوە دەبێت ئەو پرسیارە لە خۆمان بكەین، ئایا ئێمە وەك كورد لەناو ئەم دەوڵەتە چ پێگە و پایەیەكمان هەیە؟ دیارە لە ئێستا پێگە و پایەمان لە بەغدا زۆر بەرز نییە، پاشان ئایا تۆ سیاسەت و دیپلۆماتی لەگەڵ عەبادی و مالیكی دەكەیت، یان دەوڵەتی عێراق، لەبەر ئەوەی ئێمە زیاتر لە 90 ساڵە بە عێراقەوە لكێنراوین، بۆیە دەبێت بزانین ئەوە دەوڵەتی عێراقە بڕیار لە چارەنووسی ئێمە دەدات، ئەگەر سبەی بووینەوە بە بەشێك لە عێراق و ویستت كێشەكان چارەسەر بكەین، یان ویستت دانوستاندنی لەگەڵ بكەی بۆ ئەوەی ریفراندۆم ئەنجام بدەیت. لەمەش زیاتر دەبێت دان بەوەدا بنێین، ئێستا عێراق و هەرێم، دوو دەڤەری قەیراناوین، بۆیە پرسیار ئەوەیە ئایا چۆن سەیری ئەم بارودۆخە دەكرێت؟ بە رای من هەر كۆبوونەوەیەك، یان هەوڵدانێك بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی هەرێم لەگەڵ بەغدا لە ئێستادا، لای من وەك ئەو كۆبوونەوە پێنج قۆڵییانەی كوردستان وان، كە زیاتر لە نۆ كۆبوونەوە كران، كێشەكانیش هەر چارەسەر نەكران، ئێستاش جارێكی دیكە داوادەكرێت ئەو كۆبوونەوانە دووبارە دەست پێبكەنەوە، كە پێموایە دیسان هیچ بەرهەمێكی نابێت.

* كەواتە بە رای تۆ لە گەڵ عێراقدا چی بكەین؟
- لە ئێستا واقیعەكە بەوجۆرەیە، ئێمە وەك هەرێم نە دەمانەوێت نە دەشتوانین كێشەكانمان لەگەڵ عێراق چارەسەر بكەین، مەبەستم هەموو كێشەكانە، بۆیە بە بۆچوونی من پێویستە جارێ ئەم دۆسییە بۆ ماوەیەكی كاتی بخەوێنێن، بەڵام وازی لێ نەهێنین، ئەمەش لەبەر ئەوەی هەتا بارودۆخی هەرێمی كوردستان یەكلایی دەبێتەوە، ئەوجا یان ئەوەیە دەوڵەتی سەربەخۆ رادەگەیەنین، یان وەك جۆزیف بایدن دەڵێت، عێراق ببێتە سێ دەوڵەتی كۆنفیدڕاڵی، لە هەمانكاتدا دەبێت بێینە سەر پرسە ناوخۆییەكان و خەریكی ئەوە بین و خۆمان رێكبخەینەوە.

* بەڵام لە ماوەی رابردوو، مالیكی هاتبووە سلێمانی بۆ ئەوەی لەگەڵ گۆڕان و یەكێتی كێشەكان چارەسەر بكەن، ئایا دەتوانرێت لەگەڵ مالیكی كێشەكان چارەسەر بكرێن؟
- نەخێر، كێشەكان لەگەڵ مالیكی چارەسەر ناكرێت، وەك رای شەخسی خۆم، مالیكی نەك 91 كورسی لە پەرلەمان هەبێت، بەڵكو ئەگەر 300 كورسیشی لە پەرلەمان هەبێت، كەسێكی ئەوەندە بێزراوە و حوكمڕانییەكی ئەوەندە خراپی لە عێراقدا پیادە كردووە، هەق نییە سڵاویشی لێبكرێت، نەك پێشوازی لێبكرێت.
* بەڵام لەسەر ئاستی پرۆسەی سیاسیی ناوخۆی كوردستان چەقبەستووییەكی سیاسی دروست بووە، ئایا چۆن ئەو چەقبەستووییە دەكرێتەوە؟
- پێش ئەوەی راستەوخۆ وەڵامی پرسیارەكەت بدەمەوە، دەمەوێت هەندێك شت بخەمەڕوو بۆ ئەوەی باشتر هەڵوەستە لەسەر ئەم پرسە بكەین. ئەم چەقبەستووییەی ناو پرۆسەی سیاسیی ناوخۆ لەسەر پرسی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانە، با ئێمە واقیعی بین، ئێستا بەڕێز مسعود بارزانی ئەو كەسایەتییەیە كە ئەگەر حەز بكەی، یان حەز نەكەی، قوتبێكە لە سیاسەتی هەرێمی كوردستان، ئەگەر نەڵێن لە هەموو سیاسەتی كوردستاندا، بۆیە دەبێت مامەڵە لەگەڵ ئەم كەسایەتییە بكەین، لەبەرامبەردا ئەم كەسایەتییە وەك قوتبێك و وەك كوڕی مەلا مستەفا بارزانی چەند قەناعەتێكی دیكە هەیە، لەوانە:

1. بەڕێز مسعود بارزانی دەخوازێت كە پرۆسەی سەربەخۆیی بە چاودێری ئەو جێبەجێ بكرێت.
2. قەناعەتێكی دیكە هەیە بە هۆی شەڕی داعش و قەیرانی دارایی هەرێمەوە ئێستا كاتی ئەوە نییە پۆستی بەڕێز مسعود بارزانی بۆ كەسێكی دیكە بگۆڕدرێت.
3. لە هەمانكاتدا قەناعەتێكی دیكەش هەیە كە بەداخەوە هەست بەوە دەكرێت لەلایەن لایەنەكانی دیكەوە جۆرێك لە ناحەزی بەرامبەر مسعود بارزانی و بەرامبەر پارتی هەیە.

لەبەرامبەر ئەمەدا بەرەیەكی دیكە هەیە، ئەوانیش بەشێكن لە پرۆسەی سیاسیی هەرێم، وا بۆچوونی خۆیان دەخەنەڕوو كە مانەوەی مسعود بارزانی لە پۆستی سەرۆكی هەرێم بە پێویست نازانن، لەبەر ئەوەی ناتوانن سازشی لەگەڵدا بكەن، لە هەمانكاتدا كاندیدیشیان بۆ پۆستی سەرۆكی هەرێم نییە، بەڵام داوا دەكەن یاسای سەرۆكایەتی هەرێم راست بكرێتەوە.
لە نێوان ئەم دوو بۆچوونەدا كە چەقبەستوویی دروست كردووە، باس لەوە دەكرێت ئەم چەقبەستووییە پێوەندی بە نەمانی متمانەوە هەیە و لەوانەیە لە 2-3 ساڵی دیكە دوای ئەوەی متمانە دروست دەبێتەوە، ئەم چەقبەستووییەش بكرێتەوە. بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا خەڵك بەرگەی 2-3 ساڵی دیكە دەگرێت؟ ئەمە هەر چۆنێك لێكی بدەینەوە، جۆرێك لە شكستی سیاسیی پرۆسە سیاسییەكە پیشاندەدات و شكستی هەموو حزبەكان دەخاتەڕوو، بۆیە لە ئێستا كە باس لەوە دەكرێت هەوڵێك هەیە بۆ ئەوەی دووبارە كۆبوونەوەی حزبەكان دەست پێبكاتەوە، دەبێت بزانین ئەم كێشەیە بە كۆبوونەوە چارەسەر ناكرێت و سەد كۆبوونەوەی دیكەش بكرێت، بارودۆخەكە هەروەك خۆی دەبێت، بۆیە پێویستە پلانێكمان هەبێت، ئەو سازانەی داوادەكرێت پێویستە بكرێتە سازش و لایەنەكان سازش بۆ یەكتری بكەن. بۆیە دەبێت بۆ چارەسەرێكی مامناوەندی بگەڕێن، بەمجۆرە:
1. لە هەموو حاڵەتێكدا دەبێت پەرلەمان كارابكرێتەوە، لەمەدا بە بۆچوونی من بزووتنەوەی گۆڕان زۆر جەخت لەسەر مانەوەی سەرۆكایەتی ئێستای پەرلەمان ناكات.

2. ئەم خولەی ئێستای پەرلەمان ساڵێك و دوومانگی ماوە، هەتا ئەم خولە تەواو دەبێت، پێویستە باس لە پرسی سەرۆكایەتی هەرێم نەكرێت و وەك ئەو ئەمری واقیعەی هەیە مامەڵە لەگەڵ سەرۆكی هەرێمی كوردستان بكرێت.
3. ئێستا جۆرێك لە دووئیدارەیی لە هەرێمدا بوونی هەیە، بۆیە بۆ نەهێشتنی دووئیدارەی دەبێت لیژنەی نووسینەوەی دەستوور پەلە بكات لە نووسینەوەی دەستوور و دەبێت حزبەكان سازش بۆ یەكتری بكەن -بە پارتی -شەوە، بەتایبەتی لە پرسی شێوازی هەڵبژاردنی سەرۆك، دەبێت پارتی پێداگیری لەسەر رای خۆی نەكات.

* بەڵام بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كورستان خۆی داوای لە لایەنەكان كردووە كاندیدێك دیاری بكەن بۆ ئەوەی دەور و تەسلیمی لەگەڵ بكات، بۆیە پرسەكە مەسەلەی پۆستی سەرۆكی هەرێم نییە، بەڵام پرسەكە لەمەدا چڕكراوەتەوە، ئایا لەسەر ئەم پرسە چی دەڵێیت؟
- با راشكاوانە لەسەر ئەم پرسە قسە بكەم. من دەڵێم پرسەكە ئێستا بەوجۆرەیە، ئێستا كاك مسعود بارزانی بە ئەمری واقیع سەرۆكی هەرێمی كوردستانە و بە رای من دەبێت تا ئەم خولەی پەرلەمان كۆتایی دێت، ئەو لەو پۆستە بمێنێتەوە و هەموو دەسەڵاتەكانی خۆی چۆن بەكاری هێناوە، بە هەمان شێوە بەكاری بهێنێت، قسەكانی من بۆ دوای ئەم ساڵ و دوومانگەیە، بۆیە ئەگەر پەرلەمان كارابێتەوە و دەست بەكار بكاتەوە، ئەوا مەسەلەی سەربەخۆیی لەم پەرلەمانە بێت، یان بكەوێتە خولی داهاتوو، كاك مسعود لە پۆستی سەرۆكی هەرێمدا بێت، یان نە، هەر ئەو بەرپرسی دۆسیەی سەربەخۆیی بێت و دانێ پێدابنرێت، كاك مسعود تا ئێستا سەرقافڵەی سەربەخۆیی و ریفراندۆم و بە دەوڵەت بوون بووە، با ئەم دۆسیە هەر ئەو لێی بەرپرس بێت، بەڵام دەبێت هەموو هەرێم بە حزبەكانیەوە، بە پەرلەمان و دامودەزگاكانیەوە پشتگیری تەواوی كاك مسعود بارزانی بكەن بۆ ئەوەی ئەم كارە پیرۆزە ئەنجام بدات.
* ئەگەر هەندێك زیاتر لەسەر پلانە ستراتیژییەكە قسە بكەین، ئایا بەرای تۆ پێویستە ئەولەوییەتەكان چی بن، پێش ئەوەی حزبەكان جارێكی دیكە كۆببنەوە؟

- لەسەر ئەو پلانە ستراتیژییە بۆ ئەم قۆناخە دەڵێم، ئێمە ئێستا بەرگەی ئەوە ناگرین هەندێك وردەكاری بێنینەوە پێشەوە، ئێمە چاوەڕوانییەكی زۆر گەورەمان هەیە، بۆیە دەبێت بیركردنەوە و هەڵوێستمان ئاستێكی بەرزتری هەبێت، واتە پێویستمان بە بیركردنەوەیەكی ستراتیژییانە هەیە، سەبارەت بەم پرسە كە بە چەند خاڵێك ئاماژەی پێدەكەم:
1. لە روانگەی ئەو راستیەی كە بۆ مەسەلەی سەربەخۆیی و بەدەوڵەت بوون داوا و ئارەزووی هەر تاكێكی كۆمەڵی باشووری كوردستانە، بەڕێز مسعود بارزانی پێویستی بەوە نییە هەڵگری پۆست و پلەی تایبەت و فەرمی بێت، تا بتوانێت پێشڕەو و سەرقافڵەی دۆسێی سەربەخۆی كوردستان بێت. پێموایە ئەو كەسایەتییە شیاوترە وەك سەركردەی خەڵك و وەك گەورەپیاوی كۆمەڵ و پیاوی دەوڵەتمەدار رێبەرایەتی ئەو ئەركە بكەن.
2. لە هەموو بوارێكدا بیركردنەوە و پلانی ستراتیژی دەبێت رەچاوی كات و رەوشی ئارا بكات. بارودۆخی ئەمڕۆ بە هۆی ئەگەری كۆتاییهاتنی شەڕی داعش، گرتنەوەی موسڵ، پێوەندیی زۆری هەرێم و بەغدا، داوا دەكات بیركردنەوەی خێرا و پلانی پێویست بۆ یەكلایكردنەوەی راستەقینەی ناوچە دابڕاوەكان بكرێتەوە.

3. رەوشی ئێستای ئەو ناوچانە لەژێر حوكمی ناوەندا سەخت و گرانە، هەر بۆیە كاتێك داوا لە خەڵكی ئەو ناوچانە دەكرێت بگەڕێنەوە بۆ باوەشی هەرێم، دەبێت دڵنیابن لە رەوشێك كە زامنكاری ئاستێكی باشتر لە ئارامی ژیان و خۆشگوزەرانی رۆژانە چاوەڕوانیان دەكات. ئەمەش وەك هەموو دەیزانین راستەوخۆ پەیوەستە بە ئیرادە و توانای پرۆسەی سیاسیی هەرێمەوە بۆ یەكخستنەوەی نێوماڵی كورد.
4. لە ساڵانێكی زووەوە خەڵكی هەرێمی كوردستان چاوەڕوانی دەستوورێكی شیاون، بۆ ئەوەی باشووری كوردستان وەك نەریتێكی رەچاوكراوی زۆربەی دەوڵەتانی جیهان خاوەنی یاسایەكی باڵا بێت كە ئەدایەكی باشتری سیستمی حوكمڕانی بە سەروەریی یاسا پیادەبكات، دەكرێت تا زووە ئەو دەستوورە پەسەند بكرێت، جا ئەگەر خاڵێكی پەیوەست بە دەسەڵاتەكانی سەرۆكی هەرێمەوە كۆسپ بێت لە رێگەی لەدایكبوونی ئەو دەستوورە، پێموایە بیركردنەوەی حەكیمانە و هەڵوێستی بوێرانە لە كاك مسعود بارزانی داوادەكرێت بۆ لابردنی ئەو كۆسپە.

5. پێویستە هەر كۆششێكی راستەقینە و بەردەوام بۆ كۆنتڕۆڵكردنەوەی رەوشی ئێستای هەرێم، فەراهەمكردنی توانای دارایی و ئابووری هاوشان و پاڵپشتی ئەو كۆشش و بڕیارە بێت. ئاشكرایە ئەمڕۆ حكومەتی هەرێم لە دۆخێكدا نییە بە فریای ئەو ئەركە بكەوێت، لەلایەكی دیكەوە بڕوایەك هەیە بەوەی كە پارتی و یەكێتی و ژمارەیەكی دیار لە كۆمپانیا گەورەكانی حزب و كەرتی تایبەت ئەمڕۆ خاوەنی بڕێكی بەرچاوی داهاتی هەرێمن، هەربۆیە بەرپرسیاریەتی رابردوو و ئێستای ئەم لایەنانە، رۆڵی نمایشكراویان لە ئەرك و كۆنتڕۆڵكردنی هەوڵی بارودۆخی هەرێمدا هەیەو لێیان داواكراوە كە جیاواز لە بانگەشە بۆ كۆبوونەوە و سازان، تەرخانكردنی بڕێك لەو سامان و داهاتە بۆ ئەركی پێویستی ئەمڕۆ لە ئەستۆ بگرن.
ئێستا ئێمە بە سەرقافڵەیی كاك مسعود باسی دەوڵەتی كوردستان دەكەین، بۆیە دەبێت تێبگەین كە پێویستە ئاستێك لە كامڵبوونی دیپلۆماتی و سیاسی و ئیداریمان هەبێت، لەبەر ئەوەی ئێمە سبەینێ دەبێت قەناعەت بە ئەمریكا بهێنێن كە وەكو كورد شایستەی ئەوەین، بەبێ ئەوەی پرس بە خەڵك بكەین دەوڵەتی كوردستان بچەسپێنێن.