تاكیس پاپاس، بڕوانامەی دكتۆرای لە بواری كۆمەڵناسی سیاسی لە زانكۆی یال بەدەستهێناوە. پێشتر لە چەندین زانكۆ پڕۆفیسۆر بووە لە بەشی زانستی سیاسی، لەوانە زانكۆی ئەسینا، هەروەها خاوەنی كتێبی «پۆپۆلیزم و قەیرانی سیاسی لە یۆنان»ـە و لە ئێستاشدا پڕۆفیسۆرە لە بەشی دیراساتی سلافی و بەلقان و رۆژهەڵاتناسی لە زانكۆی مەقدۆنیا. بۆ لێكدانەوەی چەند پرسێكی پەیوەست بە كەلتووری پۆپۆلیزم و كاریگەرییە سلبییەكانی، وەك لە ناوچوونی ئاشتیی كۆمەڵایەتی، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵ ئەنجام دا و ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی داینەوە.

* ئەو دیاردەیەی لە وڵاتانی ئەمەریكای لاتین و ناوەڕاست و رۆژهەڵاتی ئەوروپای پاش كۆمۆنیستی، بەدی دەكرێت، ئەوەیە كە لەگەڵ ئەوەی پۆپۆلیزم دژی كەلتووری دیموكراسییە، بەڵام ئەوان لە هەمان كاتدا هەوڵدەدەن ئامراز و كەرەستە و میكانیزمەكانی دیموكراسی بەكاربهێنن بۆ دژایەتیكردن، یان لاوازكردنی دیموكراسی، لێرەدا پرسیارەكە ئەوەیە كە بە بۆچوونی ئێوە بوونی كەلتووری پۆپۆلیزم بە بەشێك لە ژینگەی دیموكراسی، تا چ راددەیەك سەردەكێشێت بۆ پەككەوتنی دیموكراسی و كاریگەری سلبی لێدەكەوێتەوە؟
- من لە كارەكانمدا پۆپۆلیزمم وەك «دژی لیبڕاڵیزمی دیموكراسی» پێناسە كردووە، واتا ئەم دیاردەیە وەك دژی لیبڕاڵیزمی سیاسی خراوەتەڕوو، بەڵام لە رووی هەڵبژاردنەوە دیموكراسییە. بۆ نموونە، ناتوانین بڵێین هیچ یەكێك لە پارتە دەسەڵاتدارەكانی ئێستای ڤینزوێلا و هەنگاریا، یان یۆنان بە تەواوی پابەندن بە پرەنسیپەكانی لیبڕاڵیزم، بەڵام هیچ یەكێكیان هەڕەشە بۆ هەڵبژاردنی دیموكراسی دروست ناكەن. سەرنج بدەن نموونەكانم لە بەشە جیاوازەكانی جیهانەوە هێنایەوە، لە ناویشیاندا ئەمریكای لاتین و رۆژهەڵاتی ئەوروپا و باشووری ئەوروپا. دووان لەمانە (ڤینزوێلا و یۆنان) لەلایەن پارتی پۆپۆلیستی چەپڕەوەوە حوكم دەكرێن، لە كاتێكدا هەنگاریا لەلایەن پارتی راستڕەوی فیدێزەوە (Fidesz) بەڕێوەدەبرێت.
* باس لەوە دەكرێت كە نەبوونی لیبراڵیزم و بازاڕی ئازاد كاریگەری خراپیان لێدەكەوێتەوە لەسەر دیموكراسی، ئایا بە تێڕوانینی ئێوە تا چەند بارودۆخێكی لەم شێوەیە دیموكراسی لە ناوەڕۆك و ماناكەی بەتاڵ دەكاتەوە؟
- نزیكەی چارەكە سەدەیەك لەمەوپێش فۆكۆیاما پێشبینی «كۆتایی مێژوو»ی كرد، لەبەر ئەوەی وەك ئەوەی باوەڕی پێیەتی، دیموكراسی لیبڕاڵی سەرتاپای جیهانی داگیركردووە. ئەمە دەرئەنجامێكی پێنەگەیشتوو بوو، بەڵگەش بۆ ئەوە لە ساڵانی نەوەدەكاندا، بەتایبەتی لە دوای ئەوەی رووسیای پاش كۆمۆنیستی سیستەمێكی دەسەڵاتخوازی ناڕۆشنی هەڵبژارد كە هیچ لە لیبڕاڵیزمی رۆژئاوایی نەدەچوو، هەروەها بونیادی كۆنی سیاسی و پارتایەتی بە باشی كاری نەدەكرد و نەوەیەكی نوێی پۆپۆلیستەكان هاتنەئاراوە، هەروەها بە هۆی ناڕێكخراوی، یان سەربەستییەوە بێت، بازاڕەكان بە هەڕەشەی بەردەوامی قەیرانی ئابووری و داراییەوە گیریان خوارد. لە راستیدا لیبڕالیزم پاشەكشەی كرد و جێی سەرسوڕمانیش نییە كە پاش ئەمە ژمارەیەكی زۆر لە نووسەرانی دیكە لە ئەمڕۆدا پێشبینی كۆتایی لیبڕاڵیزم دەكەن.
* ئەوەی بە گەوهەری سیستمی سیاسی لە قەڵەم دەدرێت، بریتییە لە بەشداری خەڵك لە دروستكردنی بڕیارەكاندا، بەڵام ئەوەی سەرنج دەدرێت هەوڵی سەركردە پۆپۆلیستەكانە كە دەیانەوێت چەمكی بەشداریكردن بگۆڕن بۆ ناڕەزایەتی، واتە لە بری كەشی ئارام و سەقامگیری دیموكراسی، ژینگەیەك بخوڵقێنن كە ناسەقامگیری باڵی بەسەردا بكێشێت و دامەزراوە دیموكراسییەكانیش دووچاری چەقبەستن بكەن. پرسیارەكە ئەوەیە تا چ راددەیەك ئەم دیاردەیە بە مەترسی و هەڕەشە دادەنرێت و ئاستەنگ بۆ بەشداری خەڵك لە دروستكردنی بڕیاردا دروست دەكات؟
- بە شێوەیەكی گشتی سێ جۆر بەشداری هەیە لە دیموكراسیدا: یەكەم بەشداری ناڕاستەوخۆ لە رێی هەڵبژاردنی نوێنەرانی خەڵكەوە، دووەم بەشداری راستەوخۆ لە پرۆسەی بڕیارداندا، سێیەمیش ناڕەزایی شەقام كە هەندێكجار ئاژاوە و توندوتیژی لێدەكەوێتەوە. بێگومان دیموكراسی لیبڕاڵی نوێنەرایەتی، یەكەمیانی لا پەسەندە، لەكاتێكدا سەركردە پۆپۆلیستەكان پاڵپشتی بەشداری راستەوخۆی خەڵك دەكەن. بەڵام زۆر جار روودەدات كە بەشداری راستەوخۆ دەگۆڕێت بە خۆپیشاندانی جەماوەری سەرشەقام وەك ئەوەی لە رووداوەكانی مانگی دوانزدەی ٢٠٠٨ لە یۆنان روویدا كە بووە هۆی سووتاندنی ئەسینا.
* یەكێك لە كاریگەرییە خراپ و مەترسیدارەكانی سەرهەڵدانی پۆپۆلیزم لە ناوچوونی متمانەیە لە نێو كۆمەڵگەدا، ئەو كاتە كەشێك دروست دەبێت كە خەڵكی بە بەدگومانییەوە لە پرۆسەی سیاسی دەڕوانن، كەواتە ئایا كاریگەرییەكانی دروستبوونی هەل و مەرجێكی پڕ لە بێ متمانەیی لەسەر ئاشتیی كۆمەڵایەتی چۆن دەكەوێتەوە؟
- متمانە زۆر گرنگە لە وڵاتانی دیموكراسیدا، لە راستیدا نەبوونی متمانە كاریگەری خراپی دەبێت لەسەر بواری كارگێڕی و دەبێتەهۆی درووستبوونی گەندەڵی و ئەوەی پێی دەڵێن «تراژیدیای خەڵكی». متمانە پشت دەبەستێت بە دامەزراوە چەسپاو و ناكەسی و هەمیشەییەكانەوە، ئەمەش بە پابەندبوون بە لیبڕاڵیزمی سیاسی و حوكمی یاسا و پاراستنی مافی كەمینەكانەوە بە باشترین شێوە دەستەبەردەكرێت.
* ئەوەی شارەزایان هاوڕان لەسەری ئەوەیە كە پۆپۆلیستەكان تەنیا هانی خەڵك دەدەن كە خۆپیشاندان بكەن لە ئاست كەموكوڕی و گەندەڵیدا، بە بێ ئەوەی هیچ رێگاچارەیەكی گونجاو و دروست بخەنەڕوو بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە، ئێوە چۆن لەم دۆخە دەڕوانن و پێتانوایە لەسەر كەمكردنەوەی ئەو كێشانە و نەهێشتنی گەندەڵی و كەموكوڕییەكان كاریگەری دەبێت؟
- سەركردە پۆپۆلیستەكان خۆیان وا دەردەخەن كە پلانێكی سیاسییان بۆ كۆمەڵگە پێیە، ئەمەش حوكمی خەڵكە لە دژی نوخبەكان، بەڵام هیچ پلانێكی ئابوورییان نیە كە ئامرازی دارایی و ئابووریان بۆ دەستەبەر بكات، كە بەبێ كێشە حوكم بكەن. بەتایبەتی ئەم كێشەیە لەو كاتەدا دەردەكەوێت كاتێك پارتە پۆپۆلیستەكان دەسەڵات دەگرنەدەست، چونكە پاش ئەوە، نابەرپرسیار دەبن لەوەی كەپێشتر وتوویانە، ئەمەو سەرەڕای بەڵێنە مەحاڵەكانیان. لەم حاڵەتانەدا و بە لەبەرچاوگرتنی ئەوەی كە خەڵك هێشتا هەر لەسەر شەقامن و داواكارییان لە دەسەڵاتدارە نوێیەكانیان هەیە، ئەو پۆپۆلیستانەی لە دەسەڵاتدان سێ بژاردەیان لە بەردەمدایە: یەكەم ئەگەر خەزێنەی دەوڵەت لە حاڵێكی باشدا بوو، ئەوا سیاسەتی واستەكاری بەكاردێنن بۆ بێدەنگكردنی ئۆپۆزسیۆن، دووەم ئەگەر ئابووری دەوڵەت لە حاڵێكی خراپدا بوو، ئەوا دەستدەكەن بە جێبەجێكردنی سیاسەتی سەركوتكاری، سێیەمیش واز لە پۆپۆلیزم دەهێنن، كە بۆخۆی تەنیا بژاردەیەكی تیۆرییە.
* ئەوەی سەرنج دەدرێت، دروستبوونی گەندەڵییە لە سیستمی ئەو وڵاتانەدا كە پۆپۆلیزم تیایاندا سەرهەڵدەدات، ئەمەش نادادپەروەری كۆمەڵایەتی لێدەكەوێتەوە، كەواتە ئایا تا چەند دروستبوونی سەركردە پۆپۆلیستەكان دەبێتە هۆكارێكی كاڵبوونەوەی سەروەری یاسا و نەمانی دادپەروەری كۆمەڵایەتی؟
- گەندەڵی پێوەندی بە لاوازی دامەزراوەكان و نەبوونی شەفافییەتەوە هەیە. پۆپۆلیزم تا ئەو رادەیە بەشدارە لەم دیاردەیەدا كە كردارەكانی لە خزمەتی دابەشبوونی روونی دەسەڵات و شەفافییەتی ئاسۆیی و حوكمی یاسا بۆ هەموو هاونیشتمانییان بەبێ لەبەرچاوگرتنی ئەوەی سەر بە «خەڵك» یان «نوخبە» بن، نەبێت. لە كۆتاییدا و لەبەر ئەوەی پۆپۆلیزم لە سەر بنەمای بیرۆكەی زۆرینە و وەلاخستن بنیادنراوە، ئەوا دەبێتە ستەمكارێكی زۆرینە بەسەر گروپە جیاوازە كەمینەكاندا (ئیتر نوخبە بن، یان نوخبە نەبن).