دیاردەی فرەحزبی و فرە بیروبۆچوونی جیاواز، دیاردەیەكی دروستی كۆمەڵگەی دیموكراتیە، ئەم جیاوازی و فرەییەی كۆمەڵگەی دیموكراتی، پیشاندانی رووە جیاوازەكانی ئامانجی نەتەوە دەنەخشێنت، هەرگیز فرەیی و بیربۆچوونی جیاواز مانای ئەوە نییە، حزبە سیاسیەكان لەسەر ئامانجی سەربەخۆی نەتەوە جیاوازییەكان بگاتە ئەوەی لایەك داوای سەربەخۆیی بكات و حزبێكی دیكە رەتی بكاتەوە یان بیانووی جۆراو جۆری بۆ بێنێتەوە، لەوانەیە یەكێك لە هۆكارەكانی ئەم دیاردەیە، بگەرێتەوە بۆ كامڵ نەبوونی تەواوی بیری نەتەوەیی كە هەموو ئاراستە جیاوازەكان لە خاڵێكدا كۆدەكاتەوە، پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە ئەو ئاستەنگانەی لەبەردەم بیری نەتەوەیی كوردیدا هەن و نەیتوانیوە ئەم ئاراستە جیاوازانە كۆبكەنەوە چین؟ ئایا دوای ئەوەی لەبەغدا كورد دەردەكرێت، خۆ گرێدانەوە بە عێراقەوە چ مانایەكی هەیە و چی لە خۆ بە عێراقیكردنەوە دەدورینەوە؟ بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسانە ئەم دیمانەیەمان لەگەڵ بەرێز د. سالار محەمەد ئەمین سیوەیلی ئەنجامداو بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

* لەگەڵ ئەوەی بەدرێژایی مێژوو كورد خاوەنی دەوڵەت نەبووەو ژێردەستەی داگیركەران بووە، بەڵام تا ئێستا بیری نەتەوەیی كورد نەگەیشتۆتە ئەو ئاستەی كە بتوانێت ببێتە خەتی گشتیی هەموو حزبە سیاسییەكانی كوردستان، ئایا بۆچی بیری نەتەوەییمان بەو ئاستە پێگەیشتوو نییە؟
- جیۆپۆلەتیكی كوردستان كاریگەریی نەرێنی هەبووە لەسەر پێگەیشتنی بیری نەتەوەییمان، بۆیە بە بەرچاوگرتنی هەلومەرجی بابەتییانەی كوردستان لە دابەشبوونی بەسەر چواردەوڵەت و سێ نەتەوە( عەرەب، تورك، فارس) كە بەرژەوەندی و كلتووریی وا دەخوازێت كورد بەژێردەستەیی و دواكەوتوویی بمێنێتەوە، داگیركەران كەلتووری ئاینی ئیسلامیان بە هەردوو مەزهەبەكەیەوە لەو ناوچانەی كە تێیدا پەیڕەودەكرێن دژ بە یەكدی بەكارهێناوەو بۆ بەرژەوەندیی خۆشیان كوردیان تێوەگلاندووە. بە لایەنە خودییەكەشدا هەر بۆ خۆمان كەموكورتیی كەممان نەبووە، بگرە هەر لە ناوچەگەرییەوە كە ئەمە لە زۆرترین راپەڕین و میرنشینەكاندا رەنگی داوەتەوە، تا دەگاتە ئەوەی كە لە ئێستاشدا دەبینین بەرژەوەندییەكانی حزبی جێیان بە رەهەندە نەتەوەییەكان لەق كردووە، لە هەمان كاتیشدا هەندێ كەس و لایەن هەن كە باوەڕبەخۆبوونیان ئەوەندە بڕناكات كە لەو هەلومەرجەی بۆ كورد هەڵكەوتووە دان بە پرسی دامەزراندنی دەوڵەتدا بنێن یاخود ئەم هەنگاوە چارەنووسسازە لە بەرژەوەندیی خۆیاندا نابینن، بۆیە ئەم خاڵەش بۆ گەشەنەكردنی بیری نەتەوەییمان بە رێچكە سرووشتییەكەی دەگەڕێتەوە كە ئەو هۆكارانەی ئاماژەم پێكردن كاریگەرییان لەسەری هەبووە.
* لەئێستادا هەلومەرجی لەباری نێودەوڵەتیی بۆ پشتگیریی كورد هاتۆتە ئاراوە، سەرۆك بارزانی لەسەر ئاستی نێودەوڵەتی توانیویەتی كۆمەڵێك پەیوەندیی باش دروست بكات و خۆشتان دەبینن لەسەر ئاستی دەوڵەتانی گەورەی ئەنجومەنی ئاسایش و ناوچەكە وەك سەرۆك دەوڵەت پێشوازی دەكرێت، ئایا كاتی ئەوە نەهاتووە هەموو لایەك پشتگیریی سەرۆك بارزانی بكەین بۆ ئەوەی ئەو كیانەی لە كوردستان درووست بووە بیكاتە دەوڵەتێكی سەربەخۆ؟
- ئێستا هەلومەرجە نێوخۆیی و نێودەوڵەتییەكان لە هەموو كاتێكی پێشتر گونجاوو لەبارترن بۆ درووستكردنی دەوڵەتی سەربەخۆ، بە تایبەتیش هەلومەرجی نێودەوڵەتی كە هەرگیز پێوەندییە نێودەوڵەتییەكانی كورد هێندەی ئەمڕۆ فراوان نەبووە، تەنانەت بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان كە لە هەموو كەس زیاتر خەمخۆری بەدیهێنانی ئەو ئامانجە رەوایەی گەلەكەمانە كە پرسی( سەربەخۆیی)یە و لە هەموو وڵاتانی دنیا وەك سەرۆك دەوڵەت پێشوازی لێدەكرێت، زۆر پێویستە كە زیاتر هەوڵ بدات تاكو ناوماڵی كورد رێكبخرێتەوە، لە هەمان كاتیشدا دەبێ هەموو توێژو چینەكانی گەل و سەرجەم لایەنە سیاسییەكانی كوردستان توانای تەواوی خۆیان بخەنەگەڕ بۆ پشتگیریی كردن و وەدیهێنانی سەربەخۆیی كوردستان.
* ئەوەی لە ئێستادا لەسەر ئەرزی واقیعدا دەیبینین ئەوەیە كە عێراق وەك دەوڵەت بوونی نەماوە، هەر بە فەرمیش بۆتە سێ دەوڵەت، بەڵام بەداخەوە تا ئێستاش هەندێ حزبی سیاسی باسی ئەوە دەكەن كە كورد بگەڕێتەوە بەغدا، بەڕای ئێوە گەڕانەوە بۆ بەغدا خۆكوشتن نییە بۆ كورد؟
- دوای تەوابوونی جەنگی یەكەمی جیهانی واتا پێش سەدساڵ، وڵاتانی براوەی ئەم جەنگە بەپێی بەرژەوەندیی خۆیان و بێ ئەوەی رای میللەتان وەربگرن یان بەلایانەوە گرنگ بێت سنووری هەندێ وڵاتیان داڕشتەوە، كوردیش یەكێك بوو لەو نەتەوانەی كە تاوانی بەزۆر بە عێراقەوە لكاندنی بەسەردا سەپێنرا كە بە درێژایی ئەو سەد ساڵە بوو بە دێوەزمە كاتێ لە رێكەوتنە شوومەكەی سایكس پیكۆدا بڕیاری لێدرا، ئێمەی كوردیش تەنیا ئەوەمان پێكرا كە بەردەوام وەك ناڕەزایی دەربڕین پەنامان بۆ هەڵگیرساندنی شۆڕش و راپەڕین برد، كەچی دوژمنان بە ئەنفال و كیمیاباران و جینۆساید وەڵامیان داینەوەو دواتریش بڕینی قوتی خەڵك و سەپاندنی شەڕی داعش دژی هەرێمی كوردستان. بۆیە ئەگەر لە ئێستادا هەلێكی وا گونجاو هەڵكەوتبێت و بووبینە خاوەن دەوڵەتێكی نیمچە سەربەخۆ و ئابوورییەكی سەربەخۆ، ئایا كاتی ئەوە نەهاتووە بۆ هەتاهەتایی لە دێوەزمەی عێراقیبوون رزگاربین، بە كام لۆژیك رەوایە كە جارێكی دیكە خۆمان بخەینەوە گێژاوی عێراقیبوون، ئەدی وەڵامی ئێمە چی دەبێت بۆ كەسوكاری شەهیدو ئەنفالكراوو نەوەكانی داهاتوومان؟!

* كاتێك مێژووی سەربەخۆیی گەلان دەخوێنینەوە، دەبینین هیچ گەلێك سەربەخۆیی پێشكەش نەكراوە، بەڵكو گەل خۆی بڕیاری داوە كە سەربەخۆ بێت، پرسیاری ئێمە ئەوەیە بۆچی كورد ناوێرێت ئەو بڕیارە بدات ئایا بۆچی دوودڵە لە باسكردنی دەوڵەتی كوردستان؟

- گەلی كورد بۆ گەیشتن بە ئامانجە كاتی و هەمیشەییەكان وەك هەموو گەلانی دیكە درێخی نەكردووە، تەنانەت داوای تاكەكانیش بە پێی گرنگیی داواكە پێویستی بە هەوڵ و تەقەلایە، بەڵام لاوازیی هەستی نەتەوەیی لای هەندێ كەس و لایەن لەلایەك و ئەزموونی نەكردنی دەوڵەت لەلایەن كوردەوە لەلایەكی دیكەوە، هۆكاری بڕوابەخۆنەبوون و دوودڵییە، لەهەمان كاتدا ئەمانە بە بەراورد لەگەڵ گەل بەگشتی رێژەیەكی كەمن، هەرچەندە باوەڕهێنان و هاوڕابوونی ئەمانیش پێویستە بۆ زیاتر پشتگیریی نێودەوڵەتی.
* هەندێك لە رۆشنبیران و بیرمەندان سەبارەت بە یەكڕیزیی نەتەوە باس لەوە دەكەن ئەگەر نەتەوە خاوەنی دەوڵەتی خۆی نەبێت، هەرگیز یەكڕیزو یەكهەڵوێست نابێت، ئایا تا چەند بوونی دەوڵەت بۆ یەكڕیزیی نەتەوە گرنگە؟

- دەوڵەتی نەتەوەیی مافی رەواو سرووشتیی گەلانە، پێش هەموو لایەنێكی دەرەكی ئەو گەلە یان نەتەوەیە خۆی خاوەنی بڕیاری كۆتاییە، بۆیە یەكڕیزیی گەل بۆ ئەم بڕیارە زۆر پێویستە، بەڵام ئەمە هیچ لەوە كەم ناكاتەوە كە لە سایەی دەوڵەتی نەتەوەییدا یەكڕیزیی زیاتر دەچەسپێت، هاوكات ئەزموونی سەربەخۆیی باوەڕبوونی گەل بە خۆی و پێداگریی لە پاراستن و پێشخستنی دەكاتە سەرمەشقی ژیانی رۆژانەی.
* لەگەڵ ئەوەی كە شەڕی داعش، شەڕێكە ئەم جارەش بەسەر كورددا سەپێنرا، بەڵام بڕیاری بوێرانەی سەرۆك بارزانی و بەرگریی قارەمانانەی هێزی پێشمەرگەی كوردستان، بووە هۆكاری ئەوەی دەرگایەكی گەورەی هاوكاریی سەربازیی نێودەوڵەتی بە رووی كورددا بكرێتەوە، ئەم هاوكارییە سەربازییانە خەریكە دەبنە ژێرخانێكی باش یۆ سوپای ئاییندەی كوردستان، ئایا تا چەند سوپایەكی بەهێز بۆ پاراستنی كوردستان بە پێویست دەزانن؟

- كەلتووری ئایینی و قەومچێتیی نەتەوە جیاوازە داگیركەرەكانی كوردستان و زاڵبوونی شۆفینیزمیی قەومی سەردەستە، هەروەها بەردەوام شەڕو پێكدادانی دەرەكی و ناوخۆیی لە ناوچەكەدا ئەگەری هەمیشەییە، خودی ناوچەكەش گركانێكی گڕگرتوو و هەژاوەو داعشیش یەكێكە لەو ئایدیۆلۆژیا تۆقێنەرو قبووڵنەكەرانەی ئاشتی و پێكەوەژیان كە یەخەی كوردیان گرتووەو دەگرێت، بۆیە كوردستان هەمیشە پێویستی بە توانایەكی بەهێزی پاراستنە، خۆشبەختانە خاوەنی هێزی پێشمەرگەین كە بە تواناو لێبووردەیی خۆی توانیویەتی بۆ هەموو جیهانی بسەلمێنێت كە شایەنی هاوكاریكردنەو چووەتە بەرنامەی كۆبوونەوەی وڵاتانی جیهان و ئێستاش لەلایەن وڵاتانی پێشكەوتووەوە لەسەر چەكی نوێ مەشق و راهێنانیان پێ دەكرێت، كە ئەمەش یەكێكە لە پێویستییەكانی ئەو دەوڵەتەی كە هیوای هەنووكەیی كوردە. لەلایەكی دیكەشەوە لە شانسی كوردە كە ناوچەكە بە هۆی بوونی رژێمگەلی دیكتاتۆری و ململانێی مەزهەبی زەمینەیەكی لەبار رەخساوە بۆ سەرهەڵدان و درووستبوونی رێكخراوی توندڕەوی تیرۆریستی لە شێوەی قاعیدەو داعش، بۆیە كورد بۆ پاراستنی خۆی پێویستی بە سوپایەكی بە ئەزموون و بەهێز هەیە.
* ئێستا ململانێی سیاسی و باڵادەستیی ئیقلیمی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بۆتە ململانێی نێوان شیعەو سوننە، ئەمەش لەسەر ئاستی دەوڵەتەكانی ناوچەكە وەك ئێران لەلایەك و سعودیەو توركیا لەلایەكی دیكەوە بە راشكاوی دیارو روونە، خۆشبەختانە كورد نەبۆتە بەشێك لە ململانێی شیعەو سوننە، بەڵام هەندێك لایەن چوونەتە میحوەری ئێرانەوە و پشتیان لە میحوەری هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی داعش كردووە، ئایا تا چەند گرنگە لەم قۆناخەدا كورد وەك بەشێك لە هاوپەیمانیی نێودەوڵەتی دژی تیرۆر و هاوپەیمانی دژی داعش بە یەكگرتوویی بمێنێتەوە؟
- كێبڕكێ و ململانێی مەزهەبی لە ناوچەكەدا رۆژ بە رۆژ زیاتر پەرەدەسەنێت، كە بە هۆیەوە رێكخراوە توندڕۆكان لە شوێن و كاتی جیاوازداو بە پشتیوانی و یارمەتیی دەوڵەتانی مەزهەب جیاوازی ناوچكە بۆ جێ پێ خۆشكردنی خۆیان لە وڵاتانی دیكە سەرهەڵدەدەن، كوردیش بە هۆی سیاسەتی حەكیمانەی سەرۆك بارزانی بە تایبەتی و لایەنە سیاسییەكان بە گشتی خۆی لەو ململانێیە بە دوورگرتووە، هەر بۆیە گرنگە لەو شەڕەی تیرۆریستانی داعش كە بەسەر كورددا سەپاوە، هەر وەك چۆن لە سەرەتای دامەزراندنی میحوەری هاوپەیمانیی جیهانی دژی تیرۆر، كورد هاوكارو هاوپەیمانی كارای یەكدی بوون، هەر لەسەر هەمان سیاسەت بەردەوام و یەكگرتوو بمێننەوە، تاكو كورد بە بەهێزیی و یەكگرتوویی لە رێكەوتنەكانی دوای شەڕ بەشداریی لە دانووستانەكاندا بكات.
* بەڕێزت وەك كەسێك كە خۆت بە نەتەوەیی دەزانیت، ئایا پێویستە لەم قۆناخەدا چۆن دووبارە بیری نەتەوەیی كورد بكەینەوە بە هەوێنی سیاسەتكردن بۆ هەموو حزبە سیاسییەكان نەك تەنیا لایەنێكی دیاریكراو، لەبەر ئەوەی چەند ئایدیۆلۆژییەتی حزبەكان جیاوازبێت، دەبێت لە رەهەندە نەتەوەییەكەوە هەموویان یەكبگرنەوە؟

- بوونی بیروڕاو چینی جیاواز لە نەتەوەدا كە دەبێتە هۆكاری دامەزراندنی حزبی خاوەن ئایدیۆلۆژیای جیاواز پرۆسەیەكی سرووشتی و درووستە، بەڵام هەر یەك لەم لایەنانە بە بەرنامەی جیاوازیان یارمەتیدەر دەبن لە پێشخستنی توانای تاك و نەتەوە. حزبە كوردییەكان بۆ رزگاربوون لەژێر دەستی داگیركەران بە بەرنامەی نەتەوەیی و لەپێناو بەدیهێنانی مافە نەتەوەییەكان دامەزران و بە هەمان پەیمان خەڵكیان لە دەوری خۆیان كۆكردۆتەوە، بۆیە گرنگە هەموو لایەك بە تایبەتیش لایەنگرەكانیان ئەوە بەبیر سەركردەكانیان بهێننەوە كە لە هەلومەرجێكی لەباری وەك ئەمڕۆ بۆ سەربەخۆیی، بەرژەوەندیی نەتەوە بخرێتە سەرووی هەموو بەرژەوەندییەكانی دیكەوە، هەموو لایەنە سیاسییەكانی گۆڕەپان و تاكەكانیش لەم قۆناخە هەستیارەدا بە هەستێكی نەتەوەییانە و هەستكردن بە بەرپرسیارێتی هەڵسوكەوت بكەن.




د. سالار محەمەد ئەمین سیوەیلی لە چەند دێركدا:

سالار محەمەدئەمین سیوەیلی.
خەڵکی ناوچەی شارباژێری سەر بە پارێزگای سلێمانی یە.
بەشی كیمیای كۆلێژی زانستی لە زانكۆی سلێمانی ( كە پاشان بوو بە زانكۆی سەڵاحەدین) تەواو كردووە.
لە ساڵانی حەفتاكانی سەدەی رابردوو ئەندامی یەكێتی قوتابیانی كوردستان و ئەندامی پارتی دیموكراتی كوردستان بووە
لە ساڵی 1981 چۆتە ریزی پێشمەرگەی كوردستانەوە
لە كۆتایی ساڵی 1984 لە بەریتانیا نیشەجێ یە و لەوێش بەشداری لە بەرێوەبردنی ریكخراوەكانی پارتی دیموكراتی كوردستان كردووە.
لەساڵانی نەوەدەكان،ئەندام و پاشان سكرتێری كۆمیتەی بەرێوەبردنی مەڵبەندی رۆشنبیری كوردبووە لە لەندەن، ئەم مەڵبەندە هەموو كوردانی تاراوگەی بە جیاوازی بیروبۆچوونی سیاسیانەوە لە خۆی گرتبوو.