ئەماتزیا بارام پڕۆفیسۆرە لە بەشی مێژووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەڕێوەبەری سەنتەری دیراساتی عێراقییە لە زانكۆی حەیفا لە ئیسرائیل، هەروەها پێشتر بەڕێوەبەری سەنتەری جوولەكە- عەرەب و ئامۆژگای دیراساتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووە لەم زانكۆیە. پڕۆفیسۆر ئەماتزیا لە بارەی عێراق و كەنداوەوە راوێژ و راسپاردە دەداتە حكومەتەكانی ئیسرائیل (لە ساڵی 1980ـەوە) و ئیدارەكانی ئەمەریكا (لە ساڵی 1986ـەوە). بۆ هەڵوەستەكردن لەسەر سیاسەت و هەڵوێستی ئیدارەی ئێستای ئەمەریكا لە ئاست عێراق و پرسی رزگاركردنەوەی موسڵ و بابەتی سەربەخۆبوونی كوردستان، گوڵان دیدارێكی لەگەڵدا ئەنجامدا و ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی داینەوە.

* چۆن لە سیاسەتی ئەمەریكا دەڕوانیت لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەتایبەتی لە پێوەندی بە بەرپەرچدانەوەی داعش، هەروەها بۆچوونی ئێوە چییە لەبارەی ئەو تێڕوانینەی پێیوایە ئەمەریكا تەنیا مامەڵە لەگەڵ دەرهاویشتەی كێشەكاندا دەكات، نەك ریشەی ئەو كێشانە؟
- من لەگەڵ ئەوەدا هاوڕام، ئەمەریكا هەوڵی تێكشكاندنی داعش دەدات، ئەمەش خۆی لە خۆیدا ئامانجێكی باشە و خزمەت بە هەموو عێراقییەكان دەكات، واتە لە بەرژەوەندی كورد و شیعە و تەنانەت سوننەشدایە، بەڵام ئەمە نابێتەهۆی كۆتاییهێنان بە كێشەكە، چونكە ئەمە وەك ئەوە وایە كەسێك تای هەبێت و هەوڵ بدەیت تایەكەی دابەزێنیت، تۆ كارێكی باش دەكەیت، بەڵام نەتتوانیوە نەخۆشییەكەی چارەسەر بكەیت. لە عێراقیشدا كێشەی سەرەكی بەغدایە و عەبادی -یش مالیكی نییە، ئەوەی لێی دڵنیاین ئەوەیە كە عەبادی دەیەوێت كارێكی باشتر لە مالیكی بكات، بەڵام دەسەڵاتی سیاسی و پێویستی نییە بۆ ئەنجامدانی ئەو كارە، چونكە چەندین میلیشیای شیعە هەن كە بەرهەڵستی سازشكردنن بۆ كورد و بۆ سوننە، لەوەش زیاتر، ئێران دژی ئەوەیە عەبادی سازش بۆ كورد، یان سوننە بكات، ئەمەریكا توانای ئەوەی نییە بۆ ئەنجامدانی كاری راست و دروست فشار لەسەر بەغدا بكات. تەنانەت ئەگەر بتوانێت موسڵیش رزگار بكات- كە رەنگە 6 مانگی دیكە یان ساڵێكی دیكە رزگاری بكات، ئەگەرچی لە كۆتاییشدا هەر رزگار دەبێت-، ئەوا ئەگەر كێشەی نێوان بەغدا و هەولێر و بەغدا و عەرەبی سوننە چارەسەر نەكات، ئەوا لە ئایندەدا كێشەی دیكە دروست دەبێت.
* پێشبینی دەكرێت لە شەڕی گرتنەوەی موسڵدا نزیكەی 500 هەزار ئاوارە رووبكاتە هەرێمی كوردستان، ئایا ئەمەریكا پلانی ئەوەی هەیە بۆ لەخۆگرتنی ئەو ژمارە زۆرەی ئاوارەكان هاوكاری كوردستان بكات؟
- ئەمەریكا دەبێت دوو شت بكات- من نازانم ئایا ئەمەریكا ئەم كارە دەكات، یان نا، بەڵام بە تێڕوانینی من دەبێت ئەنجامیان بدات-، یەكەمیان بریتییە لە دەستەبەركردنی چەك و تەقەمەنی زیاتر بۆ پێشمەرگە، چونكە پێشمەرگە بەشێك دەبێت لە هێزی رزگاركردنەوەی موسڵ. دووەم، من دەزانم ئەمەریكا كێشەی ئابووری هەیە و قەرزێكی نیشتمانیی زۆری لەسەرە، بەڵام دەبێت كار بۆ كۆكردنەوەی كۆمەكی دارایی لە ناو ئەمەریكا و سعودیە و وڵاتانی كەنداو بكات بۆ یارمەتیدانی ئاوارەكانی هەرێمی كوردستان كە ژمارەیان لە نێوان 1.5 بۆ 1.8 ملیۆن كەس دەبێت. منیش هاوڕام كە لەگەڵ دەستپێكردنی شەڕی موسڵدا بە سەدان هەزار كەسی دیكە ئاوارە دەبن كە دەبێت هاوكارییان بۆ دەستەبەر بكرێت. خۆ ئەگەر هاوكاری نەكرێن، ئەوا دۆخێكی زۆر دژوار دروست دەبێت. بڕوانن لە ئێستادا ئەوروپا هەوڵی یارمەتیدانی ئاوارەكانی سووریا دەدات، لەم رووەوە هاوكاری دارایی توركیاشی كردووە، كە باوەڕیشم نییە سەركەوتوو بێت، بەڵام پێویستە ئەم كارە بكەن، ئەمە لە كاتێكدا ئەمەریكا هیچ كارێكی نەكردووە لەم رووەوە، یان كارێكی زۆر كەمی كردووە و تەنیا ئەوە بڕە هاوكارییەیە كە دەیداتە نەتەوە یەكگرتووەكان. لەبەر ئەوە دەبێت ئەمەریكا لە ئێستادا ئەم كارە نەخاتە هەفتە و مانگەكانی داهاتوو، پێویستە دەست بكات بە كۆكردنەوەی ئەو كۆمەكە داراییە، بە دەوڵەتە عەرەبییە دەوڵەمەندەكانیشەوە بۆ هاوكاریكردنی ئاوارەكان، چونكە ئەو ئاوارانە عەرەبی سوننە دەبن، نەك شیعە و كورد، ئیدی بۆچی دەوڵەتە عەرەبییە سوننەكانی كەنداو هاوكار نەبن، ئەمە زۆر گرنگە.
* ئێمە دەزانین كە حاڵی حازر سوپایەكی نیشتمانی لە عێراقدا نەماوە، هەروەها لە ئەگەری بەشداریكردنی حەشدی شەعبی لە پرۆسەی گرتنەوەی موسڵ ئەوا بە هەمان شێوەی ناوچەكانی دیكە كە لە دەست داعش رزگار كران، كارەساتی مرۆیی و پاكتاوی نەژادی روودەدات لەسەر دەستی میلیشیاكانی حەشدی شەعبی، پرسیارەكە ئەوەیە دوای لەناوبردنی داعش لە عێراقدا چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم میلیشیایانەدا دەكرێ؟
- ئەمە پرسیارێكی باشە، بەڵام دەرفەت بدەن زانیارییەكتان بۆ راست بكەمەوە، لە عێراقدا سوپا ماوە، راستە سوپایەكی باش نییە، راستە خۆشحاڵ نییە كاتێك بەرەو شەڕ دەچێت و تەنیا خوازیاری وەرگرتنی مووچەكانیانن، بەڵام هێشتا ئەو سوپایە بوونی هەیە، سوپایەك نییە دژ بە كورد، یان دژ بە سوننە بێت، راستە بەشی زۆری سوپاكە لە شیعە پێكهاتوون و ئەمە باشترین سوپا نییە، بەڵام مامەڵەشی لەگەڵ خەڵكدا خراپ نییە و پێویستی بە كاتە بۆ ئەوەی خۆی ئامادە بكات بۆ شەڕ. من ئاگاداری ئەوەم و لە نیویۆرك تایمزدا خۆێندوومەتەوە كە عەبادی پێداگیری كردووە لەسەر ئەوەی دەبێت هەندێ لە ئەفسەرە سوننەكان فەرماندەیی ئۆپەراسیۆنەكەی موسڵ بكەن و من ئەو ئەفسەرانە دەناسم و ئەوانە ئەفسەری باشن. لەبەر ئەوە سوپای عێراق شەڕ دەكات، هەرچەندە نازانم چەند بە باشی شەڕ دەكات. لە ساڵی 2014ـەوە كە داعش موسڵی داگیركرد، راسپاردەی من بۆ ئەمەریكا ئەوە بووە كە بە میلیشیای شیعە ناوچە سوننەكان رزگار نەكەنەوە، چونكە ئەگەر ئەم كارە بكەن، دۆڕان دەبێتە چارەنووسیان، لەبەر ئەوەی ئەم میلیشیایانە كۆنتڕۆڵ ناكرێن و هەر كارێك ئەنجام دەدن كە بیانەوێت و دەكرێت تاوان ئەنجام بدەن و دڵڕەقانە رەفتار بكەن، هێشتا هەمان راسپاردەم بۆ ئەمەریكا هەیە و دەبێت موسڵ لەلایەن سێ هێزی سەربازییەوە رزگار بكرێت، یەكەمیان لەلایەن سوپای عێراقەوە كە ئەمەریكا مەشقی پێدەكات و ئەوەندەی دەكرێت دەبێت ئەفسەرە سوننەكان فەرماندەیی بكەن. هێزی دووەم پێشمەرگەیە،. سێیەم ئەوەیە كە دەبێت ئەمەریكا و عەبادی قەناعەت بەو خێڵە سوننییانە بكەن كە دەزانن چۆن شەڕ بكەن بۆ ئەوەی بچنەپاڵ سوپای عێراق بۆ ئەوەی هاوكاری بكەن لە رزگاركردنی موسڵدا. حاڵی حازر چەند خێڵێكی سوننی كەم وەك هۆزی ئەلبونمر، بەتایبەتی لە هیت و هەندێ شوێنی روومادی لەگەڵ سوپای عێراق و ئەمەریكیدا كاردەكەن، هەروەها ئەلبومەحەل، كە ئەوانە لە ناوچەی قائیمن لە سەر سنووری سووریا و كار لەگەڵ ئەمریكییەكان دەكەن، ئەمە زۆر گرنگە. كەواتە دەبێت ئەمەریكا قەناعەت بە عەبادی بكات كە كار لەگەڵ ژمارەیەكی زیاتری ئەم خێڵانەدا بكات بۆ رزگاركردنی موسڵ. چونكە ئەگەر سوپای عێراق و خێڵە سوننەكان و تا راددەیەك پێشمەرگە ئەم شارە رزگار بكەن، ئەوا بە بۆچوونی من كارەساتی مرۆیی و تاوانی جەنگ روونادەن. بەڵام دەبێت ئەمەریكا چەك بداتە ئەو خێڵە سوننییانە، چونكە ئەگەر ئامادەی شەڕكردن بن، ئەوا پێویستە هاوكارییان بكەن بۆ ئەوەی شەڕ بكەن، بەڵام دەبێت بە ئەندازەیەكی زیاتر چەك بە پێشمەرگە بدات، چونكە پێشمەرگە لە هەموو شوێنێك رووبەڕووی داعش دەبێتەوە. كوردستان سەلماندی كە بوونی هەیە و دەتوانێت بمێنێتەوە و شوێنێكە بۆ ژیان، كوردستان تاقیكردنەوەی یەكەمی بە سەركەوتوویی تێپەڕاند، ئەمەش مایەی هاندانە، خۆ ئەگەر سەرۆكی داهاتوو، یان ئیدارەی داهاتووی ئەمەریكا بیری لەوە كردەوە- كە ساڵێكی دیكە بیر لەمە دەكەنەوە- بیرۆكەیەكی باشە هاوكاری كوردستان بكەن بۆ ئەوەی سەربەخۆ بێت، چونكە ئەگەر ددانی پێدا بنێن، ئەوا هاوكاریشی دەكەن.
* لە ساڵی 2006دا كاتێك جۆ بایدن سیناتۆر بوو، بیرۆكەی دابەشكردنی عێراقی بۆ سێ بەش خستەڕوو، ئێستاش كە جێگری سەرۆكی ئەمەریكایە و سەرپەرشتیی فایلی عێراق دەكات، ئایا باشتر نییە پشتیوانی جیابوونەوەی ئاشتییانەی عێراق بكات؟
- ئەمە پرسیارێكی باش و سەرەكییە، بەڵام لە ئێستادا ئەمە مومكین نییە و ئەم ئیدارەیە تەنیا كەمتر لە ساڵێكی ماوە لە دەسەڵاتدا و هیچ بڕیارێكی پێنادرێت، ئێمەش باسی ئایندە دەكەین. جۆ بایدنیش بۆچوونی گۆڕاوە. لە ساڵی 2010دا هەڵبژاردنی پەرلەمانی كرا و عەللاوی براوە بوو-لیستی یەكەم لە پەرلەمان- و مالیكی دووەم بوو، ئەو كاتە ئیدارەی ئۆباما هەڵەیەكی گەورەی كرد كە پشتیوانی مالیكی كرد، من ناڵێم ئەگەر پشتیوانی عەللاوی بكردایە دەبووە سەرۆك وەزیران، بەڵام دەبووە بەشێكی گرنگ، یان راستەقینە لە حكومەتەكە، بەڵام بە پشتكردن لە عەللاوی چووە پاڵ ئێران و پشتیوانی مالیكی كرد، بەمەش داعشیان دروست كرد، چونكە مالیكی زۆر خراپ رەفتاری كرد. لە ئێستادا، باشترین بڕیارێك كە لەلایەن سەرۆكی داهاتووی ئەمەریكاوە- كۆماری بێت، یان دیموكراتی- بدرێت بڕیارێكی زۆر سادە دەبێت، كە دەبێت بە سەرۆك وەزیرانی عێراق رابگەیەندرێت كە ئەگەر تێڕوانینی ئێمە جێبەجێ بكەیت، ئەوا بە هەموو شێوەیەك هاوكاریت دەكەین، بەپێچەوانەشەوە ئەگەر پێشنیارەكەمان رەتبكەیتەوە، ئەوا بە هیچ شێوەیەك هاوكاریت ناكەین. بەڵام لە ئێستادا كەس نازانێت چ دەگوزەرێت، هەموو بڕیارەكان لە لایەن بەغداوە دەدرێن كە زۆربەی ئەو بڕیارانەش لە تارانەوە دەردەچن. هەروەها دەبێت هەرێمی كوردستان پارێزگاری لە پێشمەرگە بكات، هەروەك چۆن هەرێمە سوننییەكە گاردی نیشتمانی خۆی هەبێت، بەڵام دەبێت پێشمەرگە بەهێزتر بێت و پڕچەكتر بێت، چونكە ئێوە چەندین ساڵە دووچاری سەركوتكاری عەرەب بوونەتەوە و پێویستە ئەمنییەتی خۆتان بپارێزن، كەواتە ئەم هەرێمانە دەسەڵاتیان دەبێت و حكومەتی مەركەزییش دەسەڵاتی دەبێت، وەك دەسەڵاتی بە سەر دراوی وڵاتەكەدا و چەند دەسەڵاتێكی دیكە كە لە فیدڕاڵییەتدا هەیە، یاخود رەنگە ئێوە ناوی بنێن كۆنفیدڕاڵی. كەواتە ئەگەر عێراق بەمە رازی بوو، ئەوا دەبێت لەلایەن ئەمەریكا و ئەوروپا و وڵاتە عەرەبییەكانەوە هاوكاری بكرێت، خۆ ئەگەر بەغداش رازی نەبوو، ئەوا من هیچ چارەسەرێك بەدی ناكەم جگە لە دابەشبوونی بۆ سێ دەوڵەتی سەربەخۆ. بەڵام پرسێكی گرنگتان لە بیرنەچێت، ئەویش ئەوەیە كاتێك ئێوەی كورد سەربەخۆ بوون و وەك ئەندامی نەتەوە یەكگرتووەكانیش قبووڵ كران، ئەوا پێویستە پێوەندییەكی باشتان لەگەڵ بەغدا و لەگەڵ توركیا هەبێت، چونكە رێگا و دەروازەتان بۆ سەر دەریا لە رێی عێراق، یان توركیاوە دەبێت. كاتێك دەیڤید بن گۆریون بڕیاری دا كە ئیسرائیل وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ رابگەیەنێت لە ساڵی 1948 ئەوەی دەزانی كە پشتیوانی نەتەوە یەكگرتووەكانی لەگەڵدا دەبێت، هەروەها دەیزانی كە عەرەب لە رووی سەربازییەوە لە ئیسرائیل بەهێزترە- لە رووی چەك و تفاق و مەشقەوە-، بەڵام دەیزانی كە بە خێرایی دۆخی جوو باشتر دەبێت و لە رێی دەریای ناوەڕاستەوە چەكی پێدەگات. بەڵام ئێوە رێگەتان نییە بۆ سەر دەریا، وەك ئەرمینیا، وەك نەمسا، بەڵام ئەم دوو وڵاتە پێوەندی باشیان هەیە لەگەڵ دراوسێكان، تەنانەت سەرەڕای كۆمەڵكوژیی ئەرمینییەكان لە ساڵی 1915 ئەوا ئەرمینیا پێوەندی باشی لەگەڵ توركیا هەیە. كەواتە ئەگەر كوردستان دەیەوێت ئیدارەی داهاتووی ئەمەریكا تاوتوێی سەربەخۆیی كوردستان بكات، دەبێت پێوەندی باشتان لەگەڵ توركیا و عێراق هەبێت، چونكە پێویستتان پێیانە. سوننەش هەمان كێشەی هەیە كە رێگای نییە بۆ سەر دەریا، واتە لە حاڵەتی سەربەخۆبوونی سوننەدا، لەبەر ئەوە ئەگەر من لە جێی سیاسییە سوننەكان بم، ئەوا گفتوگۆم لەگەڵ ئەردەن و شا عەبدوڵا دەكرد و داوام لێدەكردن كە دەوڵەتەكە رێڕەوێكی هەبێت بۆ سەر دەریا لە رێی وڵاتی ئێوەوە، هەروەها داوام لە ئیسرائیلیش دەكرد كە بواری پێبدات لە رێی ئیسرائیلەوە بگاتە دەریای سپی ناوەڕاست، بەڵام كورد ناتوانێت ئەم كارە بكات، نەك لەبەر ئەوەی ئیسرائیل رەتی دەكاتەوە، بەڵكو لەبەر ئەوەی ئێوە لە رووی خاكەوە -وشكانییەوە- بە ئیسرائیلەوە گرێ نەدراون، خۆ ئەگەر بتانەوێت ئەم كارە بكەن، ئەوا دەبێت دەوڵەتە سوننەكە رێگەتان پێبدات.
* ئایا پێتانوایە فەرامۆشكردنی عێراق لەلایەن ئیدارەی ئۆباماوە لە ماوەی هەشت ساڵی رابردوودا هۆكارێك بووە بۆ ئەوەی ئێران پەرە بە دەستڕۆیشتوویی خۆی بدات لە عێراقدا و بتوانێت هیلالی شیعە تەواو بكات و ئەمەش سەریكێشاوە بۆ ململانێ و ناكۆكیی تایفەگەری زیاتر لە ناوچەكەدا؟
- دوایین جار كە لەگەڵ ئەمەریكیەكان كۆبوبێتمەوە مانگی تەمووزی ساڵی 2014 بوو، كە مانگێك بوو داعش موسڵی داگیركردبوو، لە هەندێ پرسدا هاوڕابووین و لە هەندێكیشدا جیاواز بووین، من پێمڕاگەیاندن كە ئێستا ئەم داعشە سەرەڕۆیانە هێرش دەكەنەسەر هەولێر و كورد لە مەترسییەكی بەپەلەدایە و دەبێت هەر ئێستا و لەم ساتەوەختەدا پشتیوانی سەربازی بۆ كورد بنێرن، لە نێویاندا هێزی ئاسمانی، چونكە نابێت رێگە بدرێت داعش هەولێر داگیر بكات، نابێت بە هیچ شێوەیەك رێگە بەمە بدرێت، چونكە ئەگەر بوار بدرێت داعش هەولێر داگیر بكات، ئەوا ئەمەریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا كۆتایی هاتووە، لەبەر ئەوەی كورد باشترین هاوپەیمانی ئەمەریكایە لە نێو جیهانی ئیسلامیدا و ئەگەر نائومێدیان بكەن، ئەوا جارێكی دیكە هیچ كەس و لایەنێك متمانە بە ئەمەریكا ناكەن. هەروەها پێموتن ئەگەر ئەو هاوكارییە زۆر نەبێت، ئەوا كورد هەولێر لە دەست دەدات. من قسەم لەگەڵ یەكێك لەو كەسانەدا كرد كە بڕیاریان دەردەكرد، كە ناتوانم ناوەكەی بدركێنم، ئەویش پێیوتم ئەوەی تۆ دەیڵێیت تەواو راست و دروستە و لە ماوەی رۆژێكدا پشتیوانی رەوانە كرا بۆ ئێوە- دەكرێت بڵێن كەمە و پێویستمان بە هاوكاری زیاترە- بەڵام ئەوەی كرا بووە هۆی رزگاركردنی كوردستان. كورد ئەدایەكی باشی هەبوو، بەڵام لەو كاتەدا ئامادەی شەڕ نەبوون، ئەمە وەك ئەو حاڵەتە بوو كە ئیسرائیل بەسەریدا هات لە بەرامبەر میسردا لە شەڕی ئۆكتۆبەری 1973دا، كە ئیسرائیل ئامادەی شەڕ نەبوو، میسر زۆر نزیك بوو لەوەی شەڕەكە بباتەوە. ئێوەش لە هەمان حاڵەتدا بوون. كەواتە ئەو كەسە سەد دەر سەد هاوڕا بوو لەگەڵمدا، دواتر من پێموت كە پێویستە بە مالیكی بڵێن- كە ئەو كاتە هێشتا سەرۆك وەزیران بوو- رێگەتان بدات یارمەتی زیاتری كورد بدەن، بەڵام ئەگەر مالیكی رازی نەبوو، ئەوا هیچ هاوكارییەكی مەكەن و پێی رابگەیەنن تەنانەت ئەگەر بەغداش كەوتە دەست داعش، ئەوا كێشەی خۆتە. من ئەمەم بەو كەسە راگەیاند. بەڵام ئەو لە وەڵامدا وتی: ئێران ئەم كارە دەكات و منیش رامگەیاند مالیكی لە زۆر رووەوە لە ژێر كۆنتڕۆڵی ئێراندایە و ئێوەش دەستڕۆیشتووییەكی كەمتان لەسەر مالیكی هەیە. وەك بوونی ئەو هەموو میلیشیا و بوونی سوپای قودس و قاسم سلێمانی لە عێراق، واتە ئێوە هیچ دەستڕۆیشتووییەكتان لە بەغدا نییە و ئەمە دەرفەتە بۆ ئەوە كاریگەریتان هەبێت لەسەر بەغدا. بەڵام پێیوتم بڕوانە پڕۆفیسۆر بارام، لەگەڵ ئەوپەڕی رێزمدا ئێمە ناتوانین رێگە بدەین داعش بەغدا داگیربكات و دەبێت كار لەگەڵ ئێراندا بكەین، منیش وتم ئاساییە، بەڵام كاتێك كار لەگەڵ ئێران دەكەن، ئەوا ئەمە دەبێتە هۆی ئەوەی ئێران ئەوەندەی دیكە بەهێز بێت لە بەغدا. بەڵام مالیكی زۆر خراپ رەفتاری كرد و ئەمەریكاش ناچار بوو دووری بخاتەوە لە دەسەڵات. باشە با بپرسین بۆچی من پێموایە چارەسەری دوورمەودا ئەوەیە عێراق وەك یەك دەوڵەت بمێنێتەوە- ئەگەر بە نامەركەزی بكرێت و لە فۆرمی فیدڕاڵییەت، یان كۆنفیدراڵیدا بێت-، چونكە ئێوە و سوننەكان كاریگەریتان دەبێت لەسەر پرۆسەی بڕیاردان لە بەغدا- كە دەبێت وەك بەشێك لە رێككەوتنەكە ئەم كاریگەرییەتان هەبێت-، ئەمەش دەبێتە هۆی كەمكردنەوەی كاریگەری ئێران لەسەر عێراق. بەڵام ئەو ساتەوەختەی عێراق دابەش دەبێت بۆ كوردستان و شیعەستان و سوننەستان، ئەوا بەشە شیعەكە بە رێژەی لە سەدا 99 دەكەوێتە ژێر كۆنتڕۆڵی ئێرانەوە، چونكە ئەگەر شیعەكانی عێراق لە كورد و سوننە بترسن، ئەوا دەڵێن ئەگەر ئێمە نیگەرانیش بین لە ئێران ئەوا تەفزیڵی دەكەین بەسەر كورد و سوننەدا، چونكە نازانین چیمان بەسەر دەهێنن. لەبەر ئەوەی پێیان باشترە سوپای ئێران لە وڵاتەكەیاندا بێت و پارێزگارییان لێبكات.
* دواوتەتان چییە؟
درێژە بە پێوەندییەكانتان بدەن لەگەڵ توركیادا، كە ئێستا لە پێوەندی باشدان. راستە ئەردۆغان هەندێ جار دژی ئیسرائیل قسە دەكات و من وەك ئیسرائیلییەك لەگەڵ سیاسەتەكانی ئەردۆغان نیم، بەڵام ئێمە لێرەدا باسی ئەوە دەكەین كە چی لە بەرژەوەندی كورددایە، ئێستا بەرژەوەندی كورد لەوەدایە كە ئەوەندەی دەكرێت پێوەندی ئابووری و سیاسی باشتان لەگەڵ توركیادا هەبێت و هاوكاری پەكەكە نەكەن- كە دەزانم ئەم كارە ناكەن-، واتە ئێوە سەرقاڵی كاری خۆتان بن و پێوەندی زۆر باشتان لەگەڵ توركیادا هەبێت. ئێران هەمیشە هەڕەشە لە ئێمە دەكات كە وڵاتەكەمان وێران دەكات و خەڵكەكەمان دەكوژێت، بەڵام ئەمە جیێ پێكەنینە، ئێمە دوورین لە ئێرانەوە، بەڵام دەبێت ئێوەش پێوەندی زۆر نزیكتان لەگەڵ ئێراندا نەبێت، بەڵكو پێوەندیەكی سەقامگیرتان لەگەڵ ئێراندا هەبێت كە زۆر جیاواز بێت لە پێوەندی لەگەڵ توركیادا و رێگە نەدەن ئێران كاریگەری راستەقینەی لەسەرتان هەبێت. ئەوەی پەیوەست بێت بە پێوەندی ئێوە بە بەغداوە، ئەوا من لەگەڵتاندام كە نابێت دەستبەرداری مافە بنەڕەتییەكانی خۆتان بن. ئێوە باكووری موسڵتان تا نزیكەی سنووری سووریا رزگاركردووە، واتە بە خوێنی خۆتان ئەم كارەتان كردووە و ئەوە خوێنی كورد بووە رێگری لە داعش كردووە، كە دەبێت لەگەڵ بەغدا بكەونە گفتوگۆ لەسەر ئەوەی چ بەشێكی ئەو ناوچانە بە دەست ئێوەوە بێت، ئێوەش لە پێگەیەكی بەهێزدان و دەبێت بەكاری بهێنن. هەمان شت لە بارەی كەركووكەوە، كە دەبێت سەرەتا هەماهەنگی لەگەڵ توركیا بكەن، توركیا زۆر هەستیارە لە ئاست پرسی كەركووكدا لەبەر بوونی توركمانەكان و دواتر بكەونە گفتوگۆ لە بەغدا لەسەر ئەوەی چۆن سازش لەبارەی ئەم پرسەوە بكرێت. بەڵام نابێت دەستبەرداری كۆمەڵێك داواكاری بن. هەروەها دەبێت ئەوەتان لەبیر نەچێت كە ئێوە وەك ئیسرائیل گەلێكی بچووك و وڵاتێكی بچووكن- من باسی هەرێمی كوردستان دەكەم- و پشت بە ئەوروپا و ئەمەریكا دەبەستن و دەبێت پێوەندیی بەردەوامتان لەگەڵ ئەمەریكا و ئەوروپا هەبێت، رەنگە فەڕەنسا باشترین دۆستی ئێوە بێت لە ئەوروپا. ئەوەی پێوەندی بە عەرەبەوە هەبێت، سعودیە و شای سعودیە زۆر دۆستانەن لەگەڵ ئێوەدا، لەبەر ئەوەی ئێوە بە بەربەستێك دەزانن لەبەرامبەر دەستڕۆیشتوویی ئێران لە ناوچەكەدا، كە دەبێت كار بكەن بۆ ئەوەی سعودیە لەگەڵتاندا بێت. لەوەش زیاتر، بۆ یەكەمجارە سعودیە دژی دەوڵەتێكی كوردی سەربەخۆ نییە، هەرچەندە ئەمە مانای ئەوە نییە كە ئیتر ئێوە سەربەخۆ دەبن، ئەوان لە ئێستادا دۆستی ئێوەن و ئێوەش پارێزگاری لەمە بكەن، چونكە زۆر زۆر گرنگە، هەمان شت بۆ ئیمارات و ئەردەن و میسریش راستە. لە كۆتاییدا دەڵێم تەنیا دەوڵەتێك هەبێت كە بتوانێت پارێزگاریتان لێبكات و بتانپارێزێت، ئیسرائیلە، بە دڵنیاییەوە پشتیوانیتان دەكات، ئیسرائیل دەتوانێت لە رووی سیاسییەوە هاوكاریتان بكات، بەڵام لە رووی داراییەوە ناتوانێت، چونكە خاوەنی داراییەكی زۆر نییە، هەروەها لە رووی سەربازیەوە ناتوانێت چونكە رێگایەك نییە بۆ گەیاندنی چەك و تەقەمەنی بە كوردستان.