چیدیكە جگە لە وەسفی گەندەڵ و شكستخواردوو بۆ نازناوی دەوڵەتی عێراق، شتێكی زیاتر نییە. عێراق وەك دەوڵەت و حوكمڕانی سەلماندی كە ناتوانێت نوێنەرایەتی هەموو ئەو پێكهاتانە بكات كە لە نێو ئەو وڵاتەدا دەژین. هەروەك چۆن لە ناوەڕاستی نەوەدەكانی سەدەی رابردوو یوگسلافیا سەلماندی دەوڵەتێكی شكستخواردووە و ناتوانێت حوكمڕانیی پیكهاتە جیاوازەكانی بكات، پشتگوێخستنی دابەشبوونی وڵاتانی وەك یوگسلافیای پێشوو و عێراقی ئێستا، زیاتر كارەساتی گەورەتر و خوێناویتری لە نێوان پێكهاتەكانی هێناوەتەئاراوە، پاشانیش هەر ناچار بوون پەنا بۆ رێگەچارە گونجاوەكە بەرن كە دابەشكردن و لێكجیاكردنەوەی ئەو پێكهاتانەیە كە ناتوانن چیدیكە پێكەوە بژین. لە ئێستادا عێراق بەرەو دواقۆناخەكانی خۆی وەك دەوڵەتێكی یەكگرتوو دەچێت، لەسەر ئەرزی واقیع ئەو دەوڵەتە وەك دەوڵەتێكی یەكگرتوو بوونی نەماوە، بەڵام هەتا ئێستاش سیاسەتی ئەمەریكا پێداگیری لەوە دەكات ئەم وڵاتە بە یەكگرتوویی بمێنێتەوە. بۆ قسەكردن لەسەر رەوشی ئێستای عێراق و چۆنیەتی چارەسەركردنی كێشەكانی، ئەم وتووێژەمان لەگەڵ پڕۆفیسۆرستێڤن ڤان ئێڤێرا هەڵگری بڕوانامەی زانستی سیاسەت لە زانكۆی كالیفۆڕنیا كرد. پڕۆفیسۆر ئێڤێرا كە ئێستا وانەبێژ و بەڕێوەبەری سەنتەری دیراساتی نێودەوڵەتییە لە زانكۆی تەكنیكی ماسیۆشیتد، تایبەتمەندە لەسەر هۆكار و رێگریكردن لە شەڕ، ناكۆكیی نێودەوڵەتی، سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا، پێوەندییەكانی ئەمەریكا و جیهانی سێ و ستراتیژیەتی سەربازی و سیاسەتی ئاسایشی نەتەوەیی و پێوەندییە نێودەوڵەتییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. لەم وتووێژەدا لە بارەی شیكردنەوەی تێڕوانینی ئەمەریكا لە ئاست عێراق و كاریگەری و دەستڕۆیشتوویی ئێران لە سەر عێراق و رۆڵی خراپی میلیشیا توندڕەوەكان، بەمجۆرە وەڵامی پرسارەكانی گوڵانی دایەوە.

ستێڤن ڤان ئێڤێرا
پسپۆڕی پێوەندییە نێودەوڵەتییەكان بۆ گوڵان:




* بەشی زۆری چاودێرانی سیاسەتی ئیدارەی ئۆباما بۆ عێراق، جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، ئیدارەی ئۆباما لە ماوەی هەشت ساڵی رابردوو سیاسەتێكی سەركەوتووی بەرامبەر عێراق پیادە نەكردووە، ئەو بارودۆخەی ئێستای عێراقیش بەشێكی بەهۆی پشتگوێخستنی عێراق بووە لەلایەن ئیدارەی ئۆباماوە، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرنجە لەم چەند مانگەی لە ئیدارەكەیدا ماویەتی، زیاتر هەوڵی خۆی لە سەر عێراق چڕكردۆتەوە، ئایا ئەمە بۆ ئەوە نییە پارتی دیموكراتی ئەمەریكا لە هەڵبژاردنەكاندا تێكنەشكێت؟
- ئەوەندەی من تێگەیشتووم لە سیاسەتی سەرۆك ئۆباما بەتایبەتیش لە سیاسەتی دەرەوەی ئەم ئیدارەیە، ئەوەیە سەرۆك ئۆباما هیچ هەنگاوێك بەو ئامانجە هەڵناگرێت بۆ ئەوەی پێگەی پارتی دیموكراتی ئەمەریكا باشتر بكات، یان مەبەستی پارێزگاریكردن بێت بە سەرمایەی سیاسی خۆیەوە، ئەو لەسەر ئەو بنەمایە هەنگاو هەڵدەگرێت كە لەبەرژەوەندی ئەمەریكا و جیهانیشدا بێت، راستە ئەو هەڵەی گەورەی كرد لە عێراق و سووریادا، من ئومێدی ئەوەم دەخواست كە چارەسەرێكی ئاشتییانەی لە سووریادا بهێنایەتەئاراوە كە دابەشبوونی وڵاتەكەی لەخۆ بگرتایە و ئەو دابەشبوونەش بە مانای ئازادی بهاتایە بۆ كوردی سووریا، واتە وڵاتەكەی لەسەر زۆنی ئیتنی و ئایینی دابەش بكردایە، زۆنی عەرەبە سوننەكان و زۆنی عەلەوییەكان- یاخود ڕەنگە عەلەوی و مەسیحییەكان- و زۆنی كورد. هەروەها پێموایە پێویستە بیركردنەوەیەكی هاوشێوەی هەبێت لە ئاست عێراقدا، بۆ من مایەی نائومێدییەكی گەورە بوو كە سەرۆك ئۆباما وەك پێویست فشاری لەسەر بەغدا نەكرد بۆ ئەوەی دادپەروەرانە مامەڵە لەگەڵ هەموو بەشەكانی عێراقدا بكات. كێشەی بەغدا لە تێڕوانینی شۆڤێنییانەی حكومەتەكەی مالیكیدا بوو، هەروەها حكومەتەكەی ئێستاش كە نەیتوانیوە مامەڵەیەكی دادپەروەرانە لەگەڵ عەرەبی سوننە و كورددا بكات، كەواتە ئەگەر حكومەتێك نەتوانیت بە شێوەیەكی دادپەروەرانە مامەڵە لەگەڵ هەموو پێكهاتەكانی خۆیدا كە عێراقە بكات، ئەوا دەبوو ئیدارەی ئەمریكی كار بۆ دابەشكردنی وڵاتەكە بكات.

* بەڵام ئەوەی جێگەی هەڵوەستەكردن و پرسیارە ئەوەیە، بۆچی ئەمەریكا پێداگیری لەسەر یەكپارچەیی عێراق دەكات، چونكە ئەوەی ئێستا لە سەر ئەرزی واقیع بەدی دەكرێت بە كردەیی وڵاتەكە دابەش بوو و پارچە پارچە بووە، بەڵام بۆچی ئەمەریكا رێگری دەكات لەوەی ئەم دابەشبوونە قاڵبێكی رەسمی وەربگرێت؟
- ئەمە پرسیارێكی زۆر باشە، كە گفتوگۆیەكی كەمی لەبارەوە دەكرێت لە رۆژنامەكانی ئەمەریكادا، راستە بۆ چەندین ساڵ باسكراوە، مەزەندەی من ئەوەیە كە فشاری توركیا لەسەر ئەمەریكا رێگر بووە لەوەی بە شێوەیەكی فراوان و كراوە باس لە واقیعی ئێستای عێراق بكرێت و بیر لە رێگەچارەیەك بكرێتەوە كە ئەویش دابەشكردنی عێراقە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە توركیا ترسی لەوە هەیە دروستبوونی دەوڵەتی كوردی لە عێراقدا كاریگەری هەبێت لەسەر ڕەوتە سەربەخۆخواز و جوداخوازەكانی نێو كوردی توركیا. هۆكارێكی دیكە ئەوەیە ئەمەریكا لە رووی مێژووییەوە هەمیشە سیاسەتی بەوشێوەیە بووە لە ئاستی پێویستی دابەشكردنی وڵاتان بۆ چارەسەكردنی كێشەی ئەو پێكهاتانەی لەو وڵاتەدا دەژین و چیدیكە ناتوانن پێكەوە بژین، ئەمەریكا لەم حاڵەتانەدا چاوی خۆی نووقاندووە و نەیویستووە ببێتە بەشێك لەو پرۆسەیە، بێگومان لەسەر پرسی بۆسنیا-ش ئەمەریكا زۆر دوودڵ بوو، بۆیە زۆر بە سستی هەنگاوی هەڵدەگرت و زۆر درەنگ گەیشتە قەناعەت كە پێویستە بۆسنیا دابەش بكرێت، لە كاتێكدا بە بۆچوونی من دەبوو بۆسنیا لە ساڵانی نەوەتەوەكاندا بۆ سێ بەش دابەش بووایە. هەروەها ئەمەریكا سست بوو لە درككردن بە پێویستی دابەش بوونی سووریا و بەشدار نەبوو لە ئیدارەدانی ئەو دابەشبوونە. لەبەر ئەوە من ئەم دوودڵییە، یان رەتكردنەوەی دابەشبوونە- وەك چارەسەرێك بۆ شەڕی ناوخۆیی- لە لایەن ئەمەریكاوە بە كارێكی ناعەقڵانی دەزانم و نازانم هۆكارەكەی چییە. لەبەر ئەوەی دەوڵەتێك گەیشتە ئەو ئاستەی شكستخواردوو بێت و مامەڵەی خراپ لەگەڵ پێكهاتە جیاوازەكانی بكات، بێگومان بەردەوامی ئەو دەوڵەتە شكستخواردووە ئاكام و كارەساتی خراپتری لێدەكەوێتەوە. ئەمە وایكردووە من وەك رای شەخسی خۆم پشتیوانی دابەشكردن و لێكجیاكردنەوەی ئەو لایەنە پێكناكۆكانە بكەم كە لە وڵاتێكدا ناتوانن چیدیكە پێكەوە بژین، ئەمەش پێچەوانەی زۆرێك لەو كەسانەیە كە لە ناوەندە سیاسییەكانی ئەمەریكا كاردەكەن. راشكاوانەتر بۆچوونی من بەو جۆرەیە ئەگەر پێوەندی و مامەڵە لە نێوان حكومەت و پێكهاتەكاندا گەیشتە ئەم حاڵەتە خراپە، بۆچی جیانەبنەوە؟ ئەگەر ئێدارەی ئەمەریكی ناتوانێت گوشار بخاتە سەر بەغدا بۆ ئەوەی مامەڵەیەكی دروست لەگەڵ كورد و سوننە و هەموواندا بكات، ئیدی بۆچی ئەمەریكا دان بەوەدا نانێت كە ئەم حكومەتە شكستی هێناوە و پێویستە وڵاتەكە دابەش بێت. من هاوڕام لەگەڵ پرسیارەكەتاندا.
* لە ئێستادا كورد و سوننە لە حوكمڕانی شیعە لە بەغدا ناڕازین، لە لەلایەكی دیكەوە ئێران كاریگەری و دەستڕۆیشتووییەكی زۆری هەیە لەم وڵاتەدا، پرسیارەكە ئەوەیە هێشتنەوەی عێراق بە یەكپارچەیی و لە سایەی حوكمڕانی شیعەدا كە لە ژێر كاریگەری ئێراندا بێت، ئایا خزمەت بە پرۆژەكەی ئێران ناكات بۆ دروستكردن و تەواوكردنی هیلالی شیعە لە ناوچەكەدا؟
- ئەمە پرسیارێكی جێی سەرنجە كە عێراقێكی یەكگرتوو دەبێتە ئامرازێك بە دەست ئێرانەوە و بەردەوامبوونی عێراقیش وەك وڵاتێكی یەكگرتوو زەمینە بۆ ئێران دەڕەخسێنێت بۆ ئەوەی برەو بە دەسترۆیشتوویی خۆی بدات لە ناوچەكەدا و خۆ ئەگەر عێراقیش دابەش بێت، ئەوا ئێران تەنیا كاریگەری لەسەر بەشە شیعەكەی دەبێت. هەرچۆنێك بێت ئەوەی پێوەندی بە برەودان، یان بە كەمكردنەوەی كاریگەری ئێرانەوە هەبێت، ئەوا پێموایە بەرپابوونی ئاشتی لە عێراقدا دەستڕۆیشتویی ئێران لەم وڵاتەدا كەم دەكاتەوە، ئەویش لەبەر ئەوەی شیعە و سوننە لە ناكۆكیدان لەگەڵ یەكدا و ئەمەش دەبێتەهۆی ئەوەی هەوڵ بدەن هاوكاری لە دەرەوە وەربگرن، ئەمەش حاڵی سوننەكانە لەگەڵ داعشدا، چونكە سوننەكان پێویستیان بە هاوكاری لایەنێك هەیە لە دژی بەغدای شیعە، هەروەها شیعە ئامادەن بۆ ئەوەی لەلایەن ئێرانەوە هاوكاری بكرێن. كەواتە ئەوە راستە كە ئێران دەستڕۆیشتووییەكی قووڵی هەیە لە عێراقدا و عێراق وەك ئامرازێك بۆ سیاسەتەكانی لە ناوچەكەدا بەكار دەهێنێت. ئەمەش لە بەشێكیدا لەبەر ئەوەیە عەرەبە شیعەكان پێویستییان بە هاوپەیمانێكە چونكە لە شەڕدان.
* بەڵام بۆچی ئەمەریكاش بە هەمان شێوەی ئێران سوورە لە سەر پاراستنی یەكێتیی عێراق، یاخود بۆچی ئەوەندە پشتیوانی حكومەتی عێراق دەكات لە كاتێكدا ئەم حكومەتە لە ژێر كاریگەرییەكی زۆری ئێراندایە؟
- خاڵێكی باشتان ورووژاند، حكومەتی ئێستای عێراق لە ژێر كاریگەری گەورەی ئێراندایە، ئەوەی لای من جێگەی هەڵوەستە و سەرنجە ئەمەریكا مەیلێكی زۆری بۆ ئێران نییە، بەڵام بۆچی ئەمەریكا ئەوە قبووڵ دەكات كە حكومەتی عێراق بەو ئاستە لە ژێر كاریگەری ئێراندا بێت، من ئەمەم لا سەیرە، بۆیە منیش هاوڕام كە ئەمە ستراتیژیەتێكی خراپە.
* لە ئێستادا عێراق سوپایەكی كارای نییە كە توانای ئازادكردنەوەی شوێنە داگیركراوەكانی هەبێت، بەتایبەتی موسڵ، بۆیە ناچارە پەنا بۆ هێزەكانی میلیشیای حەشدی شەعبی بەرێت، هەر شەڕێكیش حەشدی شەعبی بیكات، كارەساتی مرۆیی لێدەكەوێتەوە، هەروەك ئەو كارەساتە مرۆییانەی لە دوای ئازادكردنی ڕوومادییەوە دروست بوون. پرسیارەكە ئەوەیە ئەگەر عێراق ئەم سوپایەی نەبێت كە بتوانێت خاكەكەی بپارێزێت، ئایا ئەم میلیشیایانە نابنە سەرچاوەی كێشە و كارەسات؟ ئایا دەبێت هەڵوێستی ئەمەریكا لەم رووەوە چی بێت؟
- من بە تەواوەتی هاوڕام لەگەڵتاندا، هەر لەبەر ئەوە بوو كە وتم پێویستە ئەمەریكا پێداگیری لەسەر پێكهێنانی حكومەتێكی جیاواز لە بەغدا بكات كە خزمەت بە بەرژەوەندیەكانی سەرجەم هاووڵاتیانی عێراق بكات، نەك تەنیا شیعەكان، بەڵام كەس گوێ بەمە نادات. كەواتە هەر وەك ئێوە دەڵێن ئایا عێراق چ هێزێكی بەدەستەوە ماوە بۆ گرتنەوەی موسڵ جگە لە شیعە توندڕەوەكان، كە ئەم میلیشیایانە بە چەشنی داعش كۆمەڵكوژی و جینۆسایدیان ئەنجام داوە. تاكە ئامرازێك كە بەغدا بە دەستیەوە ماوە بۆ گرتنەوەی موسڵ بریتییە لە میلیشیا ئایینییەكان، یان میلیشیا توندڕەوەكان كە مافی هەموو لایەك پێشێل دەكەن، ئەمەش كێشەیەكە كە وەك پێویست لە واشنتۆن باس نەكراوە.
* ئایا ئەمەریكا پلانی هەیە بۆ ڕووبەڕووبوونەوەی دۆخەكە، یان تەنیا كاردانەوەی هەیە بۆ ئەو رووداو و پەرەسەندنانەی روودەدەن؟ ئایا چارەسەری دوورمەودای كێشەكانی عێراق لە چیدا بەرجەستە دەبێت؟
- بۆ من جێی سەرسوڕمانە كە حكومەتی ئەمەریكا و داڕێژەرانی سیاسەت كار لەسەر ئەوە دەكەن بە هۆی میلیشیا توندڕەوەكانەوە رووبەڕووی داعش ببنەوە، بەڵام هەرچۆنێك بێت بە تێڕوانینی من دابەشكردنی ئەم وڵاتە باشترین رێگاچارەیە. پێموایە سوننەی ناوچەكانی ژێردەستی داعش هەر جۆر حوكمڕانییەكی قبووڵ دەكەن، ئەویش لە بەشێكیدا لەبەر ئەوەی پێیانوایە ئەو حكومڕانییە هەرچیەك بێت، لە حوكمڕانیی شیعە باشترە، بەڵام بە دابەش بوونی وڵاتەكە ئەوا چیتر نیگەران نابن لە بارەی شیعە و چیتر حكومەتی شیعە حكومڕانیان ناكات و ئەو كاتە باشتر لە دژی داعش دەوەستنەوە. كەواتە یەكێك لە رێگاكانی لە ناوبردنی داعش سەرەتا دەبێت سیستمێكی نوێ بێتەئاراوە و دابەشبوونێك بۆ سێ بەش رووبدات، ناوچەكانی سوننە و شیعە و كورد، ئەو كاتەش هاوكاری ئەو سوننانە بكرێت كە ئامادەن بۆ شەڕكردن لە دژی داعش، ئەمە باشترین رێگایە بۆ ئەنجامدانی ئەم كارە.