لە دوای هێرشی داعش بۆ سەر كوردستان و ئەنجامدانی كارەسات و تاوانی گەورەی كۆمەڵكوژی و بردنی ژنان و كچانی ئێزیدی وەك كۆیلەی شەڕ، ناوی ئێزیدی بۆتە ناوێكی دیار لەناو تەواوی میدیای جیهاندا و بۆتە سیمبولی ئەو غەدرەی كە تیرۆریستانی داعش دژی بەشێكی رەسەنی نەتەوەی كوردی كردوویانە، زۆر كەسیش هۆكاری ژینۆسایدی ئێزیدییان لە لایەن تیرۆریستانی داعشەوە دەگێڕنەوە بۆ ئەوەی ئێزیدی ئایینێكی جیاوازە و ئەو جیاوازیی ئایینییە بۆتە هۆكاری ئەو كۆمەڵكوژی و ژینۆسایدە، بەڵام داگیركاران لە هەر سەردەمیكدا هەوڵیاندابێت كوردستان داگیربكەن، لەسەر ناسنامەی كوردبوون كوردیان كۆمەڵكوژ و ژینۆساید كردووە، نموونەی زیندووش لەمبارەوە هێرشە بەدناوەكانی ئەنفالە لە كۆتایی هەشتاكانی سەدەی رابردووە كە زیاتر لە 200 هەزار كوردی موسڵمانیان ئەنفال كرد و كچ و ژنانی كوردی موسڵمانیان كردە كۆیلە و بەسەر خەڵكیدا دابەشیان كردن. بۆ قسەكردن لەسەر ئەو تاوانەشی كە دژی بەشێكی دیكەی نەتەوەی كورد ئەنجامدراوە و هەروەها بۆ هەڵوەستەكردن لەسەر ئایینی ئێزیدی و تایبەتمەندی ئەم بەشەی نەتەوەكەمان، ئەم دیمانەیەمان لەگەڵ پیر خدر سلێمان ئەنجامدا كە یەكێكە لە دامەزرێنەرانی بنكەی لالش و سەرۆكی پێشووی بنكەی لالش بووە لە كاتی جیاوازدا و ئێستاش خاوەنی ئیمتیازی گۆڤاری لالش -ـە كە بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵان-ی دایەوە.

پیر خدر سلێمان خەلیل
خاوەنی ئیمتیازی گۆڤاری لالش بۆ گوڵان:




* ئێستا ناوی ئێزیدی لەناو میدیاكانی جیهاندا بۆتە ناوێكی دیار، ئایا بنەما و ریشەی ئێزیدی و رابردووی كۆنی چی بووە؟
- ئێزیدی لە رووی زمان و كەلتوور و خاكەوە، بەشێكی رەسەنە لە نەتەوەی كورد و نیشتمانی كوردستان، هەر لە ناوی ئایینەكەشمانەوە دیارە كە ئێزیدی كوردی رەسەنە، هەر ئەمەش وایكردووە كە بە درێژایی میژوو ناحەزانی كورد و كوردستان هەوڵیانداوە، ناسنامەی ئێزیدی بشێوێنن و لەسەر ناو ئێزیدی كۆمەڵێك چەواشەكاریشیان دروستكردووە، لەوانە هەندێك لە قەڵەم بەدەستی داگیركەران نووسیویانە ئێزیدی لە یەزیدی كوری معاویەوە هاتووە، هەندێكی دیكە نووسیویانە لە یەزیدی بن خارجی ئێرانەوە هاتووە، بەڵام ئەگەر سەیری تێكستی ئایینی ئێزیدی بكەین، دەبینین لە تێكستی ئەم ئایینە بەمجۆرە هاتووە: (سوڵتان ئێزید خۆ پادشایە. هەزار و یەك ناو خودان هەیە. ناڤی مەزن هەر خودایە. سوڵتان ئێزید دزانێ ل بەحرا چەند كەشكۆڵ ئاڤا)، بۆیە كەس وەك ئێزیدی ناوی خوای نەهێناوە. بە كوردی ئەز واتە من، ئەزدان واتە خودا، ئێزیدی واتە خوا خوڵقێنەرە و منیش دروستكراوی دەستی خودام.


* ئایا ئایینداریی ئێزیدییان كە بنەمایەكی كۆنی هەیە، چ قوناخگەلێكی بڕیوە و چ گۆڕانكارییەكی بەسەردا هاتووە؟
- ئایینی ئێزیدی، ئایینێكی كۆنە و پێش دەركەوتنی ئایینیی زەردەشتی و هەروەها پێش دەركەوتنی ئایینی كریستیان و ئیسلام هەبووە. ئێزیدی پێغەمبەرێكی دیاریكراوی نییە، هەروەها لەبەر ئەوەی خاوەنی كتێبێكی دیاریكراوی ئاسمانی نین، مرۆڤ بە وردی نازانێت ئایینی ئێزیدی كەی دەستی پێكردووە، بەڵام ئەگەر بێتو دابونەریت و تێكست و جەژنەكانی ئێزیدی شرۆڤە بكەین، ئەوكات دەگەینە ئەو ئاكامەی كە ئایینی ئێزیدی بەرەنجامی رامان و بیركردنەوەیە لەو توخمانەی لە سروشتدا بوونی هەیە، بۆ ئەمەش دابەش دەكرێت بەسەر سێ قۆناخدا، قۆناخی یەكەمی رامانە لە توخمە سروشتیەكان، هەر لەسەر ئەم بنەمایەش كە سەرنجیان لە مانگ و رۆژ و ئاگر و باران و با و بەفر و خاك و ئاو و ئاگر و بوون و مردن داوە، ئەم باوەڕەیان بۆ ئێمە بونیادناوە، بۆ هەر یەكێك لەم توخمانەش خودانێكیان ناساندووە، بەڵام توخمی هەرە بەرز لای ئێزیدی چوار توخمی سەرەكییە، ئەم چوار توخمە لە گوتنی زەبوونی مەكسور هاتووە كە دەڵێت: «پادشایە و هەر چوار یاری زەرگوونە»، ئەو چوار یارەش بریتین لە (خاك، ئاو، با و ئاگر)، دیارە ئاگر هێمایە بۆ رۆژیش، هەر بۆیە رۆژ لای ئێزیدی سومبولێكی گەورە و سەرەكییە، كاتێك بەیانی نوێژی خۆمان دەكەین، روودەكەینە رۆژهەڵات و دوعای خۆمان دەكەین، ئێوارانیش كە نوێژ دەكەین، روودەكەینە خۆرئاوا و نوێژی خۆمان دەكەین. دیارە كاتێك مێژوو دەخوێنینەوە، ئەمە لە ئایینی میترایی هەیە، بە میهروماهی ناوبراوە، هەتا ئێستاش لە شنگال بە مانگ دەڵێن (ماه) بە رۆژیش دەڵێن (میهر)، دیارە ئایینی میترایی پێش زەردەشتی لە ناوچەی میزۆپۆتامیا و كوردستان هەبووە، كاتێك ئایینی زەردەشتی دەركەوتووە كە زیاتر ئایینێكی میللەتی فارسە، بەشێك لە پەیڕەوانی میهروماهیان بردۆتە نزیك خۆیان و دەسەڵاتیان پێداون بۆ ئەوەی بەرەو لای خۆیان رایانبكێشن و بیانكەن بە زەردەشتی، دیارە ئەوانیش چوونەتە سەر ئایینی زەردەشتی، بەڵام لەلایەكی دیكەوە دەوڵەتی میدیا كە دەوڵەتێكی كوردی بووە، هەر لەسەر پێڕەوكردنی ئایینی میترایی ماوەتەوە.
قۆناخی دووەمی ئایینی ئێزیدی، قۆناخی خوداناسییە، لە گوتنی زەبوونی مەكسور هاتووە: ( برایم خان نوقتەیەكی سادقە. هەرسێ حەرفی مەنتیقە. خودێ خۆی ناسكرد هەقە). بێگومان برایم خان مەبەستی ئیبراهیمی خەلیل ـە كە خەڵكی كوردستانی توركیایە، لەبەر ئەوەی ئیبراهیمی خەلیل بە وردبوونەوە لە توخمەكانی سروشت خوای ناسیوە، بۆ نموونە، رۆژی بینیووە هەڵهاتووە و پاشان ئاوا بووە، مانگی بینیوە هەڵهاتووە و پاشان ئاوا بووە، مرۆڤ لە دایك بووە، پاشان مردووە، بۆیە گەیشتۆتە ئەو راستییەی، ئەوەی رۆژ و مانگ و مرۆڤی دروستكردووە، خوڵقێنەری هەموومانە و خوای تاك و تەنیایە، بۆیە ئێزیدیش لەم قۆناخە خوای تاك و تەنیای ناسیوە. قۆناخی سێیەم، قۆناخی هاتنی عارفی رەبانی شێخ هادی كوردی موسافیرە، لە ناوچەی بیت فاری بەعلەبەكەوە لە سووریا هاتۆتە كوردستان و پاشان هات لالشی ئاوەدان كردەوە، لەبەر ئەوەی پێشتر ئاشوورییەكان لالشیان داگیركردبوو و كردبوویان بە كەنیسە، بۆیە شێخ هادی هات و سەرلەنوێ لالشی كردەوە بە پەرستگای ئێزیدییان، شێخ هادی وەك ریفۆرمیستێكی ئایینی ئێزیدی ناسراوە و جارێكی دیكە ئایینی ئێزیدی نوێكردووەتەوە.
* دیارە لەو ماوەیەی دوای هاتنی شێخ هادی تا ئێستا ماوەیەكی درێژە، ئایا لە ئێستادا ئایینی ئێزیدی چۆن پیادە دەكرێت و رێوڕەسمی ئێوە چۆنە؟
- لەبەر ئەوەی خودا ئەقڵی بە مرۆڤ بەخشیوە، لە هەمانكاتدا دڵ و ئارەزووشی پێبەخشیوە، لە تێكستی ئێمەدا دیالۆگێكی زۆر جوان لە نێوان ( ئەقڵ و دڵ و چاو)دا هەیە، بۆیە ئێمە دەڵێین ئەگەر مرۆڤ بە ئەقڵی خۆی رەفتاری كرد، هەڵە ناكات، لە كۆتاییشدا كە كراسی گۆڕی (مەبەستی مردنە) گیانی پلەیەكی دیكە بەرز دەبێتەوە. لە ئایینی ئێمەدا ئەوە هەیە كە خوا لە تیشكی خۆی حەوت فریشتەی دروستكردووە كە بریتین لە (ئیزرائیل، جوبرائیل، میكائیل، دردائیل، شمائیل، ئیسڕافیل و عەزازیل)، كاتێك خوا ئامادە (ئادەم)ی دروستكرد، ئەم فریشتانە لە حزووری خودا راوەستابوون، پەروەردگار ئەمری پێكردن سوجدە بۆ ئامادە بەرن، شەش فریشتە سوجدەیان برد، بەڵام عەزازیل كە ئێمە پێی دەڵێن تاوسی مەلەك (مەلەك تاووس)، ئەو راسپاردەی خودای لە بیر نەكردبوو كە پێی گوتبوون بێجگە لە من سوجدە بۆ كەس مەبەن، بۆیە گوتبووی من لەسەر فەرمانی خۆت سوجدەی بۆ نابەم، لەبەر ئەوەی وتبووت بێجگە لە تۆ سوجدە بۆ كەس نەبەین، راسپاردەی تۆش ناشكێنم. لە ئایینی ئێمە هەیە، كە خودا پێی گوتووە ئەوا من تۆم كردە تاوسی مەلەك، دیارە، تی واتە تیشك كە رۆژە، مەلیك واتە پادشا، واتە پادشای رۆژ. دیارە رۆژیش تیشكی خودایە، ئەمەیە ئەو خاڵەی كە ئایینی ئێزیدی لەگەڵ ئایینەكانی دیكە جیا دەكاتەوە. تایبەتمەندییەكی دیكەی ئایینی ئێمە ئەوەیە هەموو تێكست و داب و نەریت و رێوڕەسمەكانمان بە زمانی كوردییە، تێكستی ئێمە كێش و قافیەی هەیە و لەسەر كێشی پەنجەیە، لای ئێمە جێگەی هەرە پیرۆز بۆ ئێزیدی لالشە، لای ئێمە لالش هەوێنی مەینی زەوییە، واتە پشتر ئاو بووە و لالش وەك هەوێن ئاوەكەی مەیاندووە و زەوی دەركەوتووە، لە ناو لالش دوو كانی هەیە، یەكێكیان كانی زمزم ـە، ئەو دیكەیان كانی سپی-یە، هەر ئێزیدییەك سەردانی لالش بكات، لە ئاوی زمزم دەخواتەوە و بە ئاوی كانی سپی خۆی مۆر دەكات، واتە پابەندبوونی خۆی بۆ ئایینی میترایی دووپات دەكاتەوە، منداڵ كە لەدایك دەبێت، دەبێت بە ئاوی كانی سپی مۆر بكرێت، واتە حەڵاڵ بكرێت، سەبارەت بە مردنیش، دیارە ئێزیدی بە مردن دەڵێت: كراس گۆڕین، واتە گیان وەك كراسێك لە بەری جەستەدایە، كاتێك دەمرێت، گیانەكەی دەچێتە بەری جەستەیەكی دیكە، ئەمەش مانای ئەوەیە گیانە جەستە دەگۆڕێت، ئەگەر ئەو كەسەی كراس دەگۆرێت، گیانی پاك بێت، ئەوە پلەیەك بەرز دەبێتەوە و دەچێتە جەستەی كەسیكی خێرەوە، ئەگەر ئەو گیانە پاك نەبێت، دەچێتە جەستەی كەسێكی شەڕخواز، یان گیاندارێكی دڕندەوە
* هاوسەرگیری لای ئێزیدییان چ تایبەتمەندییەكی جیاوازی هەیە و بۆچی بۆ ژن و ژنخوازی داخراوەن؟
- راستە كۆمەڵگەی ئێزیدی بۆ ژن و ژنخوازی كۆمەڵگەیەكی داخراوە، ژن و ژنخوازی لە نێوان ئێزیدی و غەیری ئێزیدیدا نییە، لەمەش زیاتر ئێزیدی دابەش دەبن بۆ سێ بەش (شێخ، پیر، مورید) لەناو ئەم سێ بەشەشدا ژن و ژنخوازی نییە.
* بۆنە و جەژنەكانتان چۆنن؟
- ئێمە چەندین جەژنمان هەیە، جەژنەكانیش دیسان هەر تایبەتن بە توخمەكانی سروشت و وەرزەكان ساڵی، لە ناوەڕاستی مانگی 12 جەژنی رۆژی ئێزیدیمان هەیە كە ماوەی 3 رۆژ بەرۆژو دەبین، ئەم جەژنە بۆ دوعاكردنە بۆ رۆژ لەبەر ئەوەی لە مانگی 12 بە تەواوەتی كورت دەبێتەوە، بەڵام لە رۆژانی 21 و 22ی مانگی 12 دووبارە دەست بە درێژبوونەوە دەكات، لە مانگی شوبات جەژنێكی دیكەی ئێمە جەژنی جووتیارە، سەری ساڵی ئێمە یەكەم چوارشەممەی نیسان، مانگی نیسانی ئێمە 14رۆژ لەگەڵ نیسانی سەری ساڵی زایینی جیاوازی هەیە، بۆیە یەكەم چوارشەممە ساڵی وا هەیە 14 یان 15 تا20ی نیسانە، ئەمساڵ یەكەم چوارشەممەی ئێمە كە دەكاتە یەكی نیسان، 20ی نیسانی سەری ساڵی زایینیی بوو. سەبارەت بە نەورۆز ئێمە (جەژنێ مارتێ)مان هەیە و دەڵێن: لە 8ی مارت مەلەك زەیەن هاتە خوارێ دەنگكرد ل بهارێ هەر لێرە تا شنگالی، ئەمەش مانای ئەوەیە لێرە تا شنگال 13 رۆژە دەكاتە 21ی مارت كە دەكاتە یەكی نەورۆز.
* ئەو كارەساتەی بەسەر ئێزیدییەكان هات لەسەر دەستی داعش كارەساتێكی هێجگار قورس و گەورە بوو، بەتایبەتی كە پیاوەكانیان كۆمەڵكوژ كرد و ئافرەتیان وەك دیلی شەڕ دەستبەسەر كرد، ئایا ئێوە وەك ئێزیدی خوێندنەوەتان بۆ ئەو شاڵاوە دڕندانەی داعش چییە؟
- كاتێك باسی دیاردەی داعش دەكەین، دەبێت بگەڕێینەوە بۆ مێژوو، بزانین ئەم غەزەبە لە كوێوە سەرچاوەی گرتووە. خۆتان دەزانن پێش هاتنی ئیسلام، كۆمەڵگەی عەرەبی كۆمەڵگەیەكی جاهیلی بوو، شتێكی باو بوو كە منداڵیان دەبوو ئەگەر كچ بووایە زیندەبەچاڵیان دەكرد، واتە تەنیا كوڕ دەمانەوە، دیارە ئەم كوڕانە دوای 13-15 ساڵ گەورە دەبوون، هەمووشیان بە شیری حوشتر و خورما پەروەردە كرابوون، بۆیە هەستیان دەكرد سك و بن سكیان برسییە، ئەوجا لە كۆمەڵگەی خۆشیان كچ نەبووە، بۆیە هێرشیان دەكردە سەر هۆزەكانی دەوروبەریان و پیاوەكانیان كوشتووە و ژن و كچ و سەروەت و سامانیشیان بۆ خۆیان دەبرد، كە ئیسلام هات ئەم دیاردەیە هەندێك سنوورداركرا، بەڵام بۆ شەڕ و شۆڕ نەتوانرا دەستبەرداری ببن، لەبەر ئەوەی ئەگەر دەستبەرداری بوونایە نەیاندەتوانی بەو فراوانییە ئیسلام بڵاوبكەنەوە و نەشیاندەتوانی دوو ئیمپراتۆریەتی گەورەی وەك فارس و رۆم بڕوخێنن و ئەو هەموو ئیمپراتۆریەتە دروست بكەن، دیارە دواتریش توركەكان لە سەردەمی عوسمانییەكان هاتن هەر بە ناوی ئایین دەوڵەتیان بۆ خۆیان دروست كرد و هەمان شتیان دووبارە كردەوە، كاتێكیش هێرشی هێنایە سەر كوردستان ئەوە بوو لە موسڵ بەشێك لە ئێزیدییەكان جزیەیان لەسەر دانان، بەشێكی زۆریش رەتیانكردەوە جزیە بدەن، بۆیە هەڵاتن و چوونە چیای شنگال، بۆیە لە مێژووی خۆماندا ئەمە یەكەمجار نییە كە هێرش دەكرێتە سەر ئێزیدی، تەنانەت زەردەشتییەكان بە ئێمەیان دەگوت: «دیوەسنا»، ئەمەش واتای ئەوەیە دیۆ مانای (دیڤیڵە)، سنا واتا ئایین، ئەم چیایەی خۆمان ئێمە پێی دەڵێین هەكاری، كریستیان پێی دەڵێت داسن، هەروەها ئێمە بە ئێزیدی دەڵێین مەزدە، ئەوان دەڵێن مەزدەداسنی، ئێمە دەڵێین حوسێن بەگی ئێزیدی، ئەوان دەڵێن حوسین بەگ داسنا، ئێمە دەبێژین ئێزیدی خان، ئەوان دەڵێن داسنایە، بۆیە داعش شتێكی نوێ نییە، ئەوان وەختێك هاتوون كوردستان داگیربكەن، هەروەك داعشیان كردووە. رژێمی پێشووی بەعس كاتێك پرۆسەی ئەنفالیان ئەنجامدا، كورد موسڵمانی عەیار 24 بوو، كەچی ئەوان گوندەكانی كوردستانیان دەتەقاندەوە و مزگەوتەكانیان بە قورئانەكانیشەوە دەسووتاند. لێرەدا پرسیار ئەوەیە: ئایا كاتێك 182 هەزار كەسیان ئەنفال كرد، ژن و كچی كوردانی موسڵمانیان نەگەیاندە میسر و خەلیج؟ بۆیە مەسەلەكە ئەوە نییە كە ئێزیدی ئایینەكەی جیاوازە، بەڵكو داعش هاتبوو كوردستان داگیربكات و ئەم رووناكییەی لە كوردستان هەیە بیكوژێنێتەوە و تاریكی خۆی بڵاوبكاتەوە، قەدەری ئێزیدی و پێكهاتە كەم ژمارەكانی دیكەی كوردستانیش ئەوەیە لە سەر سنوورەكانی كوردستانن، بۆیە یەكەم لایەن كە بەرشاڵاوی داعش كەوت بەر ئەو پێكهاتەیە كەوت. ئەوجا ئەمانەی لەگەڵ داعشن، بە چیچانی و پاكستانی و نەیجیری و عەرەب، هەموویان بە هاوشێوەی سەردەمی جاهلییەت سك و بن سكیان برسییە، بۆیە ئەگەر ئەم خەڵكە برسییە فەتوایەكیشی بۆ دەربكرێت، بەوەی كە هێرش بكەن، ئەگەر سەركەوتن، پیاویان بكوژن و سەروماڵ و كچ و ژنیان بۆ خۆتان و دەبنە غازی، ئەگەریش كوژران ئەوا دەبنە شەهید و دەچنە بەهەشت و هەر یەكەو 72 حۆریتان بۆ حازر كراوە، كرداری دڕندانە ئەوها دەكەن، بەڵام لە بنەڕەتدا ئەوان هاتبوون كوردستان داگیربكەن.
* وەك بیستوومانە دوای ئەم كارەساتەی بەسەر ئێزیدییەكان هات، كتێبەكانی خۆتت سووتاند، ئایا بۆچی سووتاند و كتێبەكان چی بوون؟
- ئەوەی بەسەر میللەتی ئێمە هات، شتێكی كەم نەبوو. بۆیە من وەك پرۆتستۆكردنی ئەو تاوانە گەورەیە، كتێبەكانی خۆم سووتاند، هۆكاری یەكەمیشی ئەوە بوو، داعشییەكان ویستیان ئێمە بگێڕنەوە بۆ سەردەمی پێش نووسین، دووەمیان، كتێبەكانم، كتێبی مەنهەجی ئایینی ئێزیدی بوون بۆ قوتابیانی ئێزیدی بۆ پۆلەكانی 1تا6، دیارە ئەم كتێبانەش دوای ئەوە ئامادەم كرد كە لەسەر راسپاردەی جەنابی سەرۆك بارزانی، حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەو مافەی بۆ قوتابیانی ئێزیدی پەسەند كرد كە وانەی ئایینی ئێزیدی بخوێنن، بەڵام كاتێك ئەم كارەساتە روویدا و قوتابیان یان كەوتنە دەستی داعش، یان ئاوارە بوون، مامۆستاكان، یان كوژران، یان ئاوارە بوون، بۆیە بیرم كردەوە، كتێبەكان چ بایەخێكیان هەیە.
* بەڵام سەبارەت بەم كارەساتەی بەسەر كوردانی ئێزیدی هات، سەرۆك بارزانی لە هەموو كەس زیاتر نیگەران بوو، تەنانەت هەر دوای ئەم كارەساتە بڕیاری شەڕی سەرتاسەری لە دژی داعش راگەیاند و خۆی راستەوخۆ لەبەرەكانی شەڕ بوو، هەتا چیای شنگال ئازاد كرا، پاشانیش هەر بە سەرپەرشتی بەرێزیان ناو شاری شنگالیش ئازاد كرا. ئایا ئێوە چۆن سەیری ئەم هەڵوێستەی سەرۆك بارزانی دەكەن؟
- پێش ئەوەی باسی هەڵوێستی سەرۆك بارزانی لەسەر كارەساتی ئەم دواییەی ئێزیدییەكان بكەم، دیارە ئێمە زۆر جار وەك كۆمیتەی بەڕێوەبردنی بنكەی لالش بە دیداری جەنابیان شاد بووین، لەبیرمە لە 2007 چووینە دیداری و لەو دیدارەدا لێمانی پرسی: ئایا كێشەی سەرەكیی ئێوە چییە؟ ئێمەش پێمانوت: ئێمە سایكۆلۆژییەتی ترسمان هەیە و هەموو كات لە ئایندەی خۆمان دەترسین، مێژووی ئێمە هەمووی تراژیدیایە، باوەڕمان بە خۆمان نییە، بە ناوی ئایین چەندین جار كۆمەڵكوژ كراوین، تەنیا ئەوەمان لە باب و باپیرانمانەوە بۆ ماوەتەوە. لەبەرامبەردا سەرۆك بارزانی پێیگوتین: بە شێخی خۆتان بڵێن، چیاكانی كوردستان پشتیوانی چیاكانی ئێوەیە و هەموو میللەتی كوردیش پشتیوانی ئێوەن، گوتیشی: ئێمە شەڕمان زۆر كردووە و قوربانیشمان زۆر داوە، بڕیارمانداوە بۆ بەدەستهێنانی مافەكانمان رێگەی ئاشتی و دیالۆگ بگرینەبەر، بەڵام ئامادەین بۆ پاراستنی ئێوە جارێكی دیكەش شەڕ دەست پێبكەینەوە. بۆیە كاتێك ئێمە ئەو كارەساتەمان بەسەردا هات، جەنابی سەرۆك بارزانی بەڵێنی خۆی هێنایەدی، بەوەش هەندێك سەبوریمان هات و خەمی ئێمەی كەم كردەوە، تەنیا خەمێك كە دڵی ئێمە و دڵی جەنابی سەرۆك بارزانی سارێژ نابێت، ئەوەیە ئەو كچ و ژنانەی ئێمە لەبەر دەستی داعش بە یەخسیری ماون، بەڵام سەرۆك بارزانی جیا لەوەی كە خۆی راستەوخۆ لە بەرەكانی شەڕ بوو، لە هەمانكاتدا كوڕ و برا و كەسە نزیكەكانی هەمووی پێكەوە لەگەڵ هێزەكانی پێشمەرگە لە بەرەكانی شەڕدا بوون، جیاوازیی سەرۆك بارزانی لەگەڵ هەر سەرۆكێكی دیكە ئەوەیە، سەرۆك بارزانی خۆی لە كۆشكی سەرۆكایەتی دانەنیشتووە و لەوێوە كوڕی خەڵك بنێرێت بۆ شەڕ، ئەو پێش هەمووان كوڕ و برای خۆی رەوانەی بەرەكانی شەڕەكە دەكات و خۆیشی راستەوخۆ لە ناو شەڕەكە ئامادە دەبێت.
* هەر سەبارەت بە پرسی شنگال هەست دەكەین پەكەكە دەستێوەردان لەو شارە دەكات و دەیەوێت شنگال لە كوردستان داببڕێت. ئایا ئێوە وەك ئێزیدی چۆن سەیری ئەو دەستێوەردانەی پەكەكە لە شنگال دەكەن؟
- كاتێك پەكەكە وەك پارتێكی كوردستانی هاتە مەیدان، ئێمە زۆر دڵمان پێی خۆش بوو، لەبەر ئەوەی ئەو رەخنەی لە پارتی دیموكراتی كوردستان و پارتەكانی دیكەی باشووری كوردستان دەگرت و دەیگوت ئەوان تەنیا بۆ بەشێك خەبات دەكەن، بەڵام ئێمە بۆ كوردستانی مەزن خەبات دەكەین، بەڵام ئەم دروشمە لە پراكتیكدا وادەرنەكەوت، لە راستیدا پەكەكە دەیەوێت هێندەی دیكە كوردستان پارچەپارچە بكات، ناشیەوێت لە ژێر ئاڵای كوردستاندا خەبات بكات، ئاڵایەكیان هەڵكردووە نازانم هی كام دەوڵەتە، هیچ هێمایەكی تێدا نییە كە رەنگدانەوەی خۆمانی تیا ببینمەوە، ئەمە لە كاتیكدا لە پێناوی شەكانەوەی ئاڵای كوردستاندا بە سەدان هەزار شەهیدمان داوە، پەكەكە ئەمە یەكەمجاری نییە دەستێوەردانی لەمجۆرە دەكات، لە ساڵی 1992ش هاتبوو بەڕێوەبەری ناحیەیەكی لە بامەڕنێ دانابوو، پرسیار ئەوەیە بامەڕنێ دەڤەرێكی رزگاركراوە، ئەگەر پەكەكە ئەوەندە جوامێرە، با بڕوات ناوچەیەكی باكووری كوردستان ئازاد بكات، مخابن ئێستا دێت لە شنگال دەڵێت: دەبێت بەغدا بە من بڵێت، ئینجا دەڕۆم، ئەم رەفتارەی پەكەكە بەداخەوە زیندووكردنەوەی سیستمی چەتەگەراییە كە لای سلێمانی پێی دەڵێن جاشایەتی، بۆیە چەكدارانی پەكەكە زۆر ئازاری ئێمەی ئێزیدی دەدەن، من پێش دوو هەفتە لە شنگال بووم، ئەوان بەزۆر كچی ئێمەیان كردووە بە گەریلا، كاتێك ئەو كچە دەیەوێت بگەڕێتەوە رێگەی نادەن، یان كەسوكاری كچكە دەچن كچەكەیان ببینن، كچەكەی لێ دەشارنەوە، بۆیە راشكاوانە دەڵێم ئەم رەفتارەی پەكەكە بەرامبەر كچانی ئێزیدی دەیكات لە چاوی ئێمەدا هیچ جیاوازییەكی لەگەڵ داعش نییە، لەبەر ئەوەی داعش هات كچی ئێمەی بە زۆر برد و یەخسیری كردن، ئێستاش پەكەكە بە زۆر كچی ئێمە دەبات و دەیكاتە گەریلا. سەبارەت بەوەی كە پەكەكە دەیەوێت شنگال لە كوردستان داببڕێت، من لێیان دەپرسم: ئایا ئێوە دەتوانن ماسی لە ئاو جیابكەنەوە، ئێزیدی لە مێژووی خۆیدا چەندین كارەساتی تراژیدی بەسەردا هاتووە، دەیان جار هەڵیانكوتاوەتە سەر ئێمە و كچ و ژنی ئێمەیان رفاندووە، بەڵام ئەو كات ئێمە بێ خودان بووین، ئەوكات براكوردەكانی ئێمەش لە ژێر كاریگەری ئایینیدا شمشێریان لەسەر ئێمە گەرم بوو، بەڵام ئێستا چیاكانی كوردستان پشتی چیای شنگالن، چیای شنگال لە چیاكانی كوردستان جیاناكرێتەوە، ئێستا ئێمە سەرۆكێكمان هەیە كە ئامادەیە لەسەر ئێمە شەڕی مان و نەمان بكات، ئێمە هێزی پێشمەرگەمان هەیە بەرگری لە ئێمە دەكات، ئەوەی خەمی سەرشانی ئێمەی سووكردووە، هەڵوێستی جەنابی سەرۆك بارزانی و قارەمانی پێشمەرگەیە، بەڵام بەداخەوە نیوماڵی كورد درزی تێدایە، بەشێك لە میدیاكانی كوردستان ژەهر دەڕێژن، ئەوجا ئەو ەژهرڕشتنە، یان بە مەبەستە، یان لە بێ ئاگاییەوە ژەهر دژی ئێزیدی بڵاودەكەنەوە.
* مەبەستت چییە لەوەی كە گوتت هەندێك میدیا ئازارەكانی ئێزیدی دەكولێننەوە، یان ژەهربارانتان دەكەن؟
- دیارە هەمووتان ئاگادارن نۆ ساڵ لەمەوبەر كچێكی ئێزیدی بە ناوی دوعا بەغەدر كوژرا، ئەوكات من ئەندامی پەرلەمانی كوردستان بووم و لەگەڵ میری ئێزیدییان چووینە سەر تەلەفزیۆن و سەركۆنەمان كرد، ئەو كات ئیدعای ئەوە كرا ئەو كچە بۆتە موسڵمان و شووی بە كوڕێكی موسڵمان كردووە، دەرچوو ئەو كچە نە بۆتە موسڵمان و نە گرێبەستی هاوسەرگیریشی هەبووە، بە هەرحاڵ غەدری لێكرا و غەدرەكەشمان سەركۆنە كرد، بەڵام ئەمساڵ دوای 9 ساڵ جارێكی دیكە لەناو ئەو هەموو كارەساتەی تێیكەوتووین، مەلا بەختیار ئەندامی مەكتەبی سیاسی یەكێتی نیشتمانی كوردستان و هەروەها ئاڵا تاڵەبانی ئەم پرسەیان ورووژاندەوە، ئەم پرسە ئێمەی وەك ئێزیدی زۆر ناڕەحەت كرد، تەنانەت هەندێك لەو ئێزیدیانەی لە ریزەكانی یەكێتی نیشتمانیدا بوون زۆر نیگەران بوون كە كادری خۆیان ئێزیدی بەوجۆرە بریندار دەكەن، دوای ئەوەش كە هێرۆخان هات و سەردانی لالشی كرد، بەداخەوە ئەویش نە مەلا بەختیار و نە ئاڵا تاڵەبانی لەگەڵ خۆی نەهێنابوو، كە هاتە لالشیش تەنیا لایەنگرانی یەكێتی كۆكردەوە كە دەبوو دڵنەوایی هەموو ئێزیدییەكانی بكردایە.
* باشە ئێزیدی لە كوردستاندا ژمارەی نزیكەی نیو ملیۆن كەسن، چۆن تائێستا خۆتان دەزگایەكی راگەیاندن، یان تەلەفزیۆنێكتان نییە، بۆ ئەوەی خۆتان بەرگری لە خۆتان بكەن؟
- ئەگەر سەرنجتان دابێت رۆژانە هەندێك میدیا بەگشتی و میدیای پەكەكە بەتایبەتی، برینەكانی ئێمە دەكولێننەوە، ئێمە وەك بنكەی لالش چەندین جار داوامان لەحكومەتی هەرێمی كوردستان كردووە كە كەناڵێكی سەتەلایت بۆ ئێزیدییان بێتە دامەزراندن، دووساڵ بەسەر ئەو داواكاریەمان تێپەڕبوو رەزامەندی درا، بەڵام گوتیان قەیرانی دارایی هەیە و ناتوانین بۆتان دابمەزرێنێن، ئێستا سێ تەلەفزیۆنی كوردستان تیڤی و زاگرۆس تیڤی و وار تیڤی رۆژانە نیو سەعات بەرنامەیان بۆ ئێزیدییان هەیە، بڕوا بكەن بەرنامەكەی زاگرۆس تیڤی كە ناوی ئێزیدی خانە، كوردانی ئێزیدی زۆر دڵخۆش كردووە، بۆیە دووبارەی دەكەینەوە، ئەگەر ئێمە خۆمان تەلەفزیۆنی خۆمان هەبێت، ئەوكات خۆمان بەرگری لە خۆمان دەكەین و رێگە نادەین ئەو میدیایانە ژەهرەمان بەسەردا برێژن و دەزانین چۆن وەڵامیان دەدەینەوە.
* بەڵام لە رووی بەرگریكردن لە مافی ئێزیدییەكان، وەك خۆشتان ئەو شاهیدییە دەدەن، سەرۆك بارزانی بە هەموو شێوەیەك بەرگری لە مافی ئێوە دەكات، ئایا دەتانەوێت سەرۆك بارزانی چیدیكە بۆ ئێزیدی بكات؟
- ئێمەی ئێزیدی تەنیا لە باشوری كوردستان ژمارەمان زیاتر لە نیو ملیۆن كەسین، راستە ئێمە ئەوەمان لە جەنابی سەرۆك گوێ لێبووە كە خۆی گوتوویەتی من نوێنەری ئێوەم، بەڵام ئێمە دەمانەوێت كەسێك هەبێت لە نزیك سەرۆك ئەركی سەرشانی سەرۆك سووك بكات، لەساڵی 2002 لە كۆنگرەی لەندەن و لەساڵی 2003 لەدیداری پاریس بۆ ئۆپۆزسیۆن جەنابی سەرۆك بە منی گوت، پیر خدر وەك ئێزیدی چیتان هەیە بیخەنەڕوو، تا من بەهەموو توانام بەرگریتان لێ بكەم، بۆیە سەرۆك هەموو كات بەرگریگاری ئێمەبووە، بەڵام ئێمە پێویستمان بەوەیە خۆمان بەرگری لە خۆمان بكەین و ئەركی سەرشانی جەنابی سەرۆك بارزانی سووك بكەین و یارمەتیدەری بین.
* دوای ئازادكردنی شنگال هەم سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان هەمیش سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان داوایان كردووە شنگال بكرێت بە پارێزگا، ئایا ئێوە ئەمە بە دەستكەوت نازانن بۆ ئێزیدی؟
- بۆ ئێمە جێگەی شانازییە كە جەنابی سەرۆك بارزانی و كاك نێچیرڤان بارزانی سۆزیان داوە شنگال ببێتە پارێزگا، بەڵام ئەم پرسە هەتا ئێستاش پێوەندی بە رەزامەندی ناوەندەوە هەیە، بۆیە پێشنیار دەكەین هەتا دەبێتە پارێزگا، شنگال ئیدارەیەكی سەربەخۆی هەبێت، پاش ئەوەی كارەساتی ئێزیدییان بە ژینۆساید ناسێندرا، دەست دەكرێت بە ئاوەدانكردنەوەی شنگال، داوای خەڵكی شنگال لە جەنابی سەرۆك بارزانی و جەنابی سەرۆكی حكومەت ئەوەیە شنگالی ئێستا وەك پیشاندانی سیمبولی ئەو غەدرەی دژی ئێزیدی كراوە، وەك خۆی بمێنێتەوە لە شوێنێكی دیكە شنگالێكی دیكە دروست بكرێتەوە، ئەم وێرانكارییە با بمێنێت بۆ ئەوەی هەموو جیهان بزانێت چی بەسەر شنگالییەكان هاتووە. لەلایەكی دیكەوە ئێمە مەترسییەكی دیكەمان هەیە، لەوانەیە دوای نەمانی داعش ئەو غەدرە لە سەرمان دووبارە ببێتەوە، ئێستا باس لەوە دەكرت دوو پارێزگای دیكە لە ناو پارێزگای نەینەوا دروست دەكرێت، یەكێكیان شنگالە و ئەوی دیكەیان دەشتی نەینەوایە، بۆ پێكهاتە كەم ژمارەكانی دیكە وەك كریستیان و كوردی شەبەك و توركمان و ئێزیدی، ئێمە ترسی ئەوەمان هەیە لەو پارێزگا تازەیەش غەدر لە كوردی ئێزیدی بكرێت و لەو ناوچانەی كە ئێزیدی زۆرینەن مافی خۆیان پێ نەدرێت، بۆیە داوا دەكەین لە ئێستاوە ئەوە لەبەر چاو بگیرێت.