كۆرینە زۆلی بەڕێوبەری توێژینەوەیە لە ئەنستیتیوتی ئاسایشی نەتەوەیی و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم و وانەبێژی زانستی سیاسییە لە سكوڵی ماكسوێڵ بۆ هاووڵاتیبوون و كاروبارە گشتییەكان، لە توێژینەوەكانیدا جەخت لەسەر كێشە هاوچەرخەكانی شەڕ و سیاسەتی گشتی و قۆناخی راگوزەری دوای شەڕ و چەند بوارێكی دیكە دەكات. بۆ شیكردنەوەی پلانی دوای رزگاركردنی موسڵ و زەروورەتی لەبەرچاوگرتنی هەوڵەكانی هەرێمی كوردستان بۆ هاوكاریكردنی ئاوارەكان و بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریستان و پرسی سەربەخۆبوونی ئەم هەرێمە، گوڵان لە دیدارێكدا چەند پرسیارێكی لێكرد و ئەویش بەم شێوەیە بۆچوونەكانی خۆی خستەڕوو.

* چۆن لە ئامادەكارییەكانی پرۆسەی رزگاكردنی شاری موسڵ دەڕوانیت و ئایا پێتانوایە ئازادكردنی ئەم شارە بە مانای كۆتایی پێهێنانی داعش دەبێت؟
- پێموایە بڕیاری ئەمەریكا بۆ رەوانەكردنی ژمارەیەك لە هێزی زەمینی و چڕكردنەوەی هێرشە ئاسمانییەكان كە بۆ چەندین مانگە بەردەوامە، جیاوازییەكی گەورە دروست دەكەن. هەروەها بوونی هێزی شەڕكەر هاوكار دەبێت و ئەو هێزانە راوێژ پێشكەش دەكەن، هەروەها جێگیركردنی ئەو هێزانەی ئەمەریكا لە نێو هێزەكانی عێراقدا جیاوازییان دروست كردووە. كەواتە ئەمانە ئاماژەگەلی ئیجابین، هاوكات ئەمانە بەداخەوە هەنگاوگەلێكی درەنگوەختن، بەڵام هەنگاون بە ئاڕاستەی راستدا. چارەسەری سەربازیش تەنیا بەشێكی چارەسەرەكەیە و ئەمە كێشەیەكی ئاڵۆزە و تەنیا بە رێگاچارەی سەربازی یەكلاناكرێتەوە.
* ئایا ئەمەریكا پلانی بۆ دوای ئازادكردنی ئەو شارە هەیە؟

- من زۆر پێم باشە كە ئیدارەی ئۆباما پلانی قۆناغی ئینتیقالی و ئاوەدانكردنەوەی دوای شەڕی هەبێت، ئەمە پرسێكە كە ئەم ئیدارەیەی ئێستا و ئیدارەكانی پێشوو، وەك ئیدارەی بۆش، لە هەوڵدا بوون بۆ ئەوەی لە عێراق و ئەفغانستان پلانی دوای شەڕیان هەبێت. راستە خەڵكانێك هەبوون هەوڵی لەم چەشنەیان دەدا و كات و سەرچاوەیان بۆ تەرخان دەكرد، بەڵام وەك پێویست نەكرانە ئەولەوییەت. بە تێڕوانینی من ئیدارەی ئۆباما هۆشیارە بەم پرسە و وەزیری بەرگریش، ئاشتون كارتەر، زۆر باش بایەخ بە پلاندانی لۆجیستی دەدات، ئەمانە دوو ئاماژەی ئیجابین. هەروەها پێموایە پێویستە لە عێراقدا چارەسەری سیاسی بۆ دوای شەڕەكە هەبێت. بەلای منەوە ئیدارەی ئەمەریكا و زۆرێك لە بەرپرسەكان- لە نێویاندا ئەندامانی كۆنگرێس- باوەڕیان وایە پێویستە عێراق خۆی جڵەوی چارەسەرە سیاسیەكە بگرێتەدەست و كێشەی دابەشبوونی تایفەگەری و ئاشتەوایی نیشتمانی و هێنانەئارای فرەیی لە حوكمڕانی و دامەزراوە سیاسییەكان چارەسەر بكەن.

* لەبەر ئەوەی عێراق سوپایەكی نیشتمانی نەماوە، ئەوا ناچار بووە پەنا بباتە بەر هێزەكانی حەشدی شەعبی و میلیشیا شیعەكان، پرسیارەكە ئەوەیە تا چەند بەشداریكردنی ئەم میلیشیایانە لە ئازادكردنەوەی موسڵدا كارەسات بە دوای خۆیدا دەهێنێت كە پێشتر ئەوان لە شوێنەكانی دیكەدا پێشێلكارییان كردووە و تا چەند دەبێت ئەمریكا رێگری لە بەشداریكردنیان بكات؟
- ئەمە دەقاودەق كێشەكەیە، هەروەك ئێوە ئاماژەتان پێكردووە، كە ئەم میلیشیایانە بە جۆرێك هەڵسوكەوتیان كردووە كە زەحمەت بووە بۆ سوپا مامەڵەیان لەگەڵدا بكات، چونكە لاوازییەكانی دانیشتووانە مەحەلییەكە ئیستیغلال كراوە و كراونەتە ئامانج، هەروەها ئەم هێزانە بوونەتە هۆی خراپتركردنی دابەشبوونە تایفەگەری و ئیتنی و خێڵەكییەكان، بە هەمان شێوە ئەوەش راستە كە ئەم كردەوانە بۆ ماوەیەكە بەردەوامن. لە لایەكی دیكەوە راستە دەتوانرێت هاوكاری دەستەبەربكرێت، بەڵام زۆر زەحمەتە بتوانرێت –دەوڵەتێك لە دەرەوەڕا- بە تەنیا كێشەی وڵاتێكی دیكە چارەسەر بكات. بەتایبەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، ئەویش بە هۆی مێژووی كۆلۆنیاڵیزم و ئەو هەستەی لای دانیشتووانی ئەم ناوچەیە هەیە، دەستێوەردانی رۆژئاوا تەنیا بۆتە هۆی خراپتركردنی بارودۆخەكە، بەو پێیە ئەگەر ئەمەریكا هەوڵی هاوكاری بدات، كە من دڵنیام نیازی باشی هەیە و سەرچاوەی باشیشی لەبەردەستدایە، بەڵام دەبێت خەڵكی عێراق و لایەنە سیاسییەكان خوازیاری ئەو هاوكارییە بن لە ئەمەریكا، كە پێموایە خەڵكانێكی زۆر ئەم كارە دەكەن، وەك كوردە شەڕكەرەكان كە پشكی شێری ئەم كارەیان بەركەوتووە كە لە هەوڵی شكستپێهێنانی داعش و سەقامگیركردنی ناوچەكانی عێراقدا بوون.
* وەك دەزانن تا ئێستا پێشمەرگە هێزێكی كارا و كاریگەر بووە بۆ بەرەنگاربوونەوەی داعش، ئایا تا چەند بەشداریكردنی هێزەكانی پێشمەرگە لە ئازادكردنەوەی شاری موسڵدا بە پێویست دەزانن؟
- هەر كەسێك كە خەلفیەتێكی سەربازی هەبێت و ئاشنا بێت بە دۆخی عێراق دەزانێت پێشمەرگە چ هێزێكی گرنگ بووە، بەتایبەتی لە شەڕی دژ بە داعشدا، دەزانێت كە هێزێك نییە جێگرەوەی هێزی پێشمەرگە بێت و پێشمەرگە پشكی شێری لەم ئەركەدا لە ئەستۆ گرتووە، بەتایبەتی لەو شوێنانەی ئێوە باسیان دەكەن. بەڵام كاتێك دێتەسەر مەسەلە سیاسییەكە پرسیارەكە ئەوەیە تا چەند ئەو رۆڵەی-پێشمەرگە- لەبەرچاو دەگیرێت و رێزی لێدەنرێت لە لایەن حكومەتی عێراقەوە دوای كۆتاییهاتنی شەڕەكە. كە بە تێڕوانینی من گرنگە ئەمە رووبدات. سەرەڕای ئەوەی پێشتر ئاماژەم پێكرد كە هەموو كەسێك دەزانێت كە پێشمەرگە چ رۆڵێكی گرنگ و میحوەری هەیە لە پاشەكشەپێكردن و تێكشكاندنی داعشدا، ئەمە راستییەكە لەبەرچاو دەگیرێت لە راگەیاندنەكانی جیهاندا و لە زۆر شوێن باسی كراوە، كەواتە دانپێدانانێكی گشتی هەیە لەم بارەیەوە. بەتایبەتی رۆڵیان لە پاراستنی كەمینە ئایینییەكانی وەك ئێزیدییەكان، هەروەها هۆشیاری رای گشتی جیهانیش لە ئاست پێشمەرگەدا زیاتر بووە. بەڵام ئەوەی كەمتر تیشكی خراوەتەسەر لە راگەیاندنەكانی جیهاندا ئەو راستییەیە كە هەرێمی كوردستان نزیكەی 2 ملیۆن ئاوارەی داڵدەداوە و پارێزگاری لێكردوون و لە نێویاندا كەمینە ئایینییەكان هەن، كە دەبێت ئەمەش لەبەرچاو بگیرێت. من خوازیارم ئەم واقیعە و ئەم راستییە پتر بە جیهان ئاشنا بكرێت، لەبەر ئەوە نازانم ئایا هەموو كەس ئاشنایە بەم راستییە، بە هەوڵی گەلی كورد و حكومەتی كوردستان بۆ دەستەبەركردنی كەشێكی سەلامەت بۆ زیاتر لە ملیۆنێك ئاوارە كە زۆربەیان سوننەن، هەروەها كەمینەی ئایینی وەك ئێزیدییەكانیش لەخۆدەگرن. لەبەر ئەوە دەبێت ئەم راستییەی سەر ئەرزی واقیع پتر ئاشنا بكرێت بە رای گشتی لە دەرەوە، چونكە پێموانییە وەك پێویست دركی پێكرابێت. هەروەها دەبێت كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و ئەمەریكا و رێكخراوە نێودەوڵەتییەكانیش ئەو واقیعە لەبەرچاو بگرن، بەتایبەتی كە قەیرانی ئاوارەكان زۆر گەورەیە.
* چۆن لە ئەگەری سەربەخۆبوونی كوردستان دەڕوانیت؟
- ئێوە لەوەدا پێكاوتانە كە بەلەبەرچاوگرتنی دەستێوەردانی داعش و ئەو شەڕ و ناكۆكییەی لە سووریا و عێراقدا لەئارادایە، ئەوا دەتوانرێت بوترێت كە كوردستان لە ماوەی ئەم چەند ساڵەی دواییدا پتر بووە دەوڵەتێكی سەربەخۆ لە رووی ئەمری واقیعەوە، ئەوەش ئاشكرایە كە لەبەر چەندین هۆكار كورد خواستی سەربەخۆیی هەیە. چونكە خاوەنی دامەزراوە سیاسییەكان و سیستمی حوكمڕانین، خاوەنی سوپان كە بریتییە لە پێشمەرگە و هێزێكی كاریگەر بوون بەتایبەتی لە شەڕەكانی ئەم دواییەدا و خاكی خۆیان دەپارێزن. واتە زۆرێك لە ئەركەكانی دەوڵەت ئەنجام دەدەن. خەڵكانێكیش لە رۆژئاوا و ئەمەریكا هەن كە رێز لەوە دەگرن كە سیستمەكە لە كوردستاندا مەیلی ئەوەی هەیە دیموكراسی و نوێنەرایەتی دەستەبەر بكات. هەروەها لەبەر ئەوەی ناوچەكەتان فرەیی ئایینی و ئیتنی تێدایە، ئەوا دەبێت رێگاچارەیەك بگرنەبەر كە پێكهاتە جیاوازەكان لەخۆبگرێت. بە پێچەوانەوە ناكۆكی دروست دەبێت و ئەمەش كاریگەری دەبێت لەسەر یەكگرتوویی هەرێمەكە و كۆمەڵگەكە بەگشتی. لەبەر ئەوە پێموایە رێزێكی زۆر لەو كارانە دەگیرێت كە حكومەتی كوردستان و خەڵكی كوردستان ئەنجامی دەدەن، بەڵام ئیدارەی ئەمەریكا دووچاری دژواری دەبێتەوە لەوەدا كە ئایا دەتوانێت پشتیوان بێت بۆ سەربەخۆیی كوردستان، نەك لەبەر ئەوە گرفتی هەیە لەگەڵ بیرۆكەی سەربەخۆبووندا، بەڵكو لەبەر ئەوە هەوڵی سەخت دەدات بۆ پاراستنی یەكپارچەیی عێراق و هەوڵی سەخت دەدات بۆ ئەوەی ناوچەكە دەرباز بێت لەو قەیرانە وێرانكار و جددییانە، هەروەها لە كاراكتەرە غەیرە دەوڵەتییەكان كە شەڕی بەوەكالەت دەكەن و ناوچەكە بەرەو ناسەقامگیری دەبەن. كەوابێت ئیدارەی ئۆباما و زۆرێك لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی نازانن چۆن هاوكار بن بێ ئەوەی یەكێتی عێراق لاواز بكەن. بەڵام ئایا ئەمە كێشەیە یان نا، دەكرێت ئەمە پرسێك بێت كە خەڵكی لە مەودای دووردا قەناعەتی پێبكەن، رەنگە هەندێ كەس پێشنیاری فیدڕاڵییەت بكەن، یاخود پێشنیاری ئەوە بكەن كوردستان بە شێوەیەكی چڕ و پڕتر كار لەگەڵ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا بكات بۆ چارەسەركردنی شەڕەكە و قۆناخی دوای شەڕەكەش.
* دوا وتەتان چییە؟
شتێكی زۆر بایەخدار دەبێت ئەگەر كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی گوێ بۆ خەڵكی كوردستان و حكومەتی هەرێمی كوردستان بگرێت لە بارەی ئەوەی چ مۆدێلێك بۆ دوای شەڕ پیادە بكرێت، باوەڕم وایە جیهان دەتوانێت سوودێكی زۆر لە خەڵكی كوردستان و حكومەتی كوردستان وەربگرێت لە پێوەندی بە چارەسەركردنی دۆخی دوای شەڕەوە. من دەزانم ئێوە سەرقاڵی پرسی گەورەترن لە بنیادنانی مۆدێلێك بۆ قۆناخی راگوزەری دوای شەڕ، بەڵام ئەگەر كەسانێك هەبن لە حكومەتی كوردستاندا كە بیر لەو پرسە بكەنەوە و مۆدێلێك بخەنەڕوو ئەوا زۆر سوودبەخش دەبێت بۆ چەندین پێكهاتە. هەروەها ئێوە لە هەموو كەس زیاتر نزیك بوون لە شەڕەوە و كاراكتەرێكی بەرهەمدار بوون، لەبەر ئەوە هێندەی نزیكبوونتان لە كێشەكەوە ئەوەندە نزیكن لە چارەسەرەوە، لەبەر ئەوە بیرۆكەی ئێوە بۆ مۆدێلی دوای شەڕ هاوكار دەبێت لەو گفتوگۆیەی لەسەر ئاستی نیشتمانی و جیهانی لەم بارەیەوە دەكرێت.