ئارییەل ئەهرام، توێژەری پرسەكانی پەیوەست بە ئاسایش و پەرەپێدانە، بەتایبەتی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، خاوەنی كتێبی «شەڕی بەوەكالەت: دەركەوتن و كەوتنی میلیشیا پاڵپشتیكراوەكان لە لایەن دەوڵەت»ـە. بۆ شرۆڤەكردنی ململانێی هێزە جیهانییە گەورەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ركابەری هێزە ئیقلیمییەكان لە ناوچەكەدا و ئەگەری درووستبوونی دەوڵەتی كوردی، گوڵان چەند پرسیارێكی ئاڕاستەكرد و ئەویش بەم شێوەیە گوزارشتی لە تێڕوانینەكانی كرد.

* ناتوانرێت رۆژهەڵاتی ناوەڕاست وەك بەشێك لە نیزامی جیهانی سەیربكرێت و زلهێزەكان بەپێی بەرژەوەندی خۆیان سەیری دەكەن، بەڕای تۆ چۆن هاوسەنگیی هێز درووست دەكرێت لە نێو زلهێزەكاندا لە ناوچەكەدا بۆ ئەوەی سەقامگیری بۆ ناوچەكە بگەڕێندرێتەوە؟
- پێموانییە هاوسەنگیی هێز درووست بكرێت بەو شێوەیەی كە لە سەردەمی جەنگی سارددا هەبوو، بەشێوەیەكی بەرچاو رووسیا هێزێكی لاوازە لەچاو ئەمریكادا، هەم لە رووی ئابووری و هەم لە رووی سەربازییەوە، بۆیە تێوەگلانی رووسیا هاوسەنگیی هێز درووست ناكات و رەنگە ناسەقامگیری زیاتر درووست بكات.


* هاوپەیمانە نەریتییەكانی ئەمریكا وەك سعودیە و توركیا و ئیسرائیل لە ئێستادا بەرژەوەندییەكانیان لەگەڵ ئەمریكادا لە ناوچەكەدا یەكناگرێتەوە، بۆ نموونە رێككەوتنی ئەم دواییانەی ئەمریكا و ئێران ئەو هاوپەیمانانەی تووڕە كردووە، پێتوا نییە كاتی هەژموونی ئەمریكا لە ناوچەكەدا كۆتایی هاتووە؟
- هەمیشە جیاوازیی بەرژەوەندی هەبووە لە نێوان ئەمریكا وەك زلهێزێكی جیهانی و هێزە هەرێمایەتییەكانی وەك سعودیە و توركیا و ...تاد، بۆیە پێموایە ویستی هەندێك لە دەوڵەتان بۆ ئەوەی تاكلایەنە هەڵسوكەوت بكەن ئاماژە نییە بەوەی كە چیتر متمانەیان بە ئیلتیزاماتەكانی ئەمریكا نییە لە ناوچەكەدا.


* هەندێك لە شارەزایان پێیانوایە كە ئەمریكا هیچ بژاردەیەكی تری نەبووە جگە لەوەی ببێتە هاوپەیمانی ئێران سەبارەت بە رێككەوتنی ئەتۆمی، تا چەند رێككەوتنی ئەتۆمی لە نێوان ئەمریكا و ئێران هاوپەیمانەكانی ئەمریكای لە ناوچەكەدا تووڕە كردووە لەبەر ئەوەی نفوزی ئێرانی لە ناوچەكەدا زیاتر كردووە؟
- ئەو پێوەندییەی نێوان ئەمریكا و ئێران ناوی نانێم هاوپەیمانی، بەڵكو هاوكاریكردنە، لەبەر ئەوەی بەرژەوەندی هاوبەشیان هەیە لەم مەسەلەیەدا و ئەمەش شتێكی نوێ نییە، لە ساڵی ١٩٩١دا لەماوەی جەنگی یەكەمی كەنداودا ئێران زانیاری دا بە ئەمریكا بۆ لێدانی عێراق، هەروەها لە ماوەی جەنگی ئەفغانستانیشدا لە ساڵی ٢٠٠١دا دووبارە ئێران پاڵپشتی ئەمریكای كردو زانیاری پێدا، لە ئێستاشدا تا ئەوكاتەی ئەمریكا لە گرووپە سوننەكان بدات، ئێران هێزێكی هاوكاریكەری ئەمریكایە. زۆر لەو گرووپانەی كە وەكیلی ئێرانن وەك حوسییەكانی یەمەن و حزبوڵڵای شیعە لە لوبنان و تەنانەت حكومەتی عێراقیش چەند بەرژەوەندی و ئەجێندایەكان هەیە كە لەگەڵ ئێراندا یەك ناگرێتەوە، پێموایە ئەمە بەشێكە لەو گوتارەی كە خراوەتەڕوو بەتایبەتی لەلایەن سعودیەوە بۆ تێگەیشتن لەو دابەشبوونە تایفییەی كە لەڕاستیدا مەسەلەكەی ئاڵۆزتر كردووە.


* هەندێك جار گوێمان لەوە دەبێت كە نەك هەر وڵاتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەڵكو سەرتاپای ناوچەكە شكستیهێناوە، بۆیە ناكرێت بەم سنوورانەی ئێستاوە سەقامگیری بگەڕێندرێتەوە، لەبەرئەوەی جیاوازی و دابەشبوونە تایفییەكان وای لێهاتووە مەحاڵە سوننە و شیعە بتوانن جارێكی دی لەناو هەمان سنووردا پێكەوە بژین، تاچەند درووستكردنی دەوڵەتی نوێ سەقامگیریی بۆ ناوچەكە دەگەڕێنێتەوە؟
- ئەمە پرسیاڕێكی ئاڵۆزە و بۆماوەیەكی درێژ بیرم لێكردووەتەوە، لە ئەمریكا پرسیاری زۆر هەیە سەبارەت بە سنوورەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كە ژمارەیەكی زۆر دەوڵەت، بەڵام بچووكتر لەخۆبگرێت. چەند گرووپێك هەن كە زۆر نزیكن لەوەی دەوڵەتیان هەبێت، وەك حكومەتی هەرێمی كوردستان، رۆژئاوا، داعش، باشووری یەمەن، هەروەها ئەلباركا لە لیبیا، ئەمانە ئەو گرووپانەن كە هەوڵدەدەن دەوڵەت درووست بكەن و سنوورەكان بگۆڕن، پێموانییە حوسییەكان هێڵی جیاكەرەوە بن، بەڵكو باشووری یەمەن هێڵی جیاكەرەوە دەبێت، بەڵام پێموایە هەموویان ئاواتیان ئەوەیە و هەوڵدەدەن ئیعترافی نێودەوڵەتی و سەروەری بەدەست بێنن لە داهاتوودا، هەندێكیان لەوانەیە بتوانن وەك حكومەتی هەرێمی كوردستان بن كە لە هەموویان لەپێشترە، هەندێكیان دەوڵەتی دیفاكتۆیان هەیە و بارودۆخیان هاوشێوەی مالدۆڤۆیە لە كۆماری ترانسیستریا، یان جۆرجیا لە باشووری ئۆسێتیا، یان ئەرمینیا لە ناگۆرنۆكەرەباخ كە دەوڵەت لەناو دەوڵەتدا هەیە و لەلایەن كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە ئیعترافی پێنەكراوە، بەڵام بۆ مەبەستی كرداری وەك دەوڵەتێك مامەڵەیان لەگەڵ دەكرێت لەلایەن كاراكتەرە نێودەوڵەتییەكانەوە، هەرچەندە ئیعترافیشیان پێ نەكراوە. نموونەیەكی دیكە سۆمالیلاندە كە لە سۆمالیا جیابووەوە و هێشتا ئیعترافی نێودەوڵەتی نییە، بۆیە چەندین سنوور هەن بێ ئیعترافی نێودەوڵەتی و پێموایە ئەم سیناریۆیانە زۆرترین ئەگەری روودانیان دەبێت.


* پێتوانییە كێشەی سەرەكی لە ناوچەكە دابەشبوونی نێوان سوننە و شیعەكان بێت و وڵاتانی هەرێمایەتیش پاڵپشتیان دەكەن، كەواتە چۆن باس لە دیموكراسی و لێبوردەیی و مافی مرۆڤ بكرێت لە ناوچەكەدا؟
- پێموانییە ناكۆكی تایفیی هەبێت، بەڵكو ناكۆكی هەرێمایەتییە لە خاكە تایفییەكاندا و لە دەرەوەوە جێبەجێدەكرێت، حوسییەكانی یەمەن جۆرێكی جیاوازن و زۆر بە كەمی وەك شیعە سەیردەكرێن و هەتا ئەم ماوانەی دواییش ناكۆكی تایفیی لە یەمەندا نەبووە، هەروەها باوەڕم نییە ئێرانیش ولایەتی فەقیە بنێرێتە دەرەوە و لە لوبنان و عێراق جێبەجێی بكات، بەڵكو هاوپەیمانی درووستدەكات، تەنانەت سیستەمی كۆماری ئیسلامیش چیتر ئەو كۆمارە نییە كە دەبوایە ببێت، بۆیە پێموایە راستە ناكۆكی هەیە لە لوبنان و عێراق و یەمەن و بەگشتی لە ناوچەكەدا، بەڵام وا پیشاندەدرێت كە تایفییە، بەڵام لە راستیدا بۆ ئامانجی سیاسییە.


* وەك دەزانی دابەزینی نرخی نەوت كاریگەری خراپی كردووەتە سەر ئابوری وڵاتانی ناوچەكە و وایكردووە خەڵكێكی زۆر بەرەو ئەوروپا كۆچ بكەن، سەرەڕای ناسەقامگیری و پشێوییەكان، كەواتە چۆن بارودۆخەكە دەتوانرێت كۆنتڕۆڵ بكرێت؟
- پرسی نەوت زۆر ئاڵۆزە، لەبەر ئەوەی كاریگەری لە سەر زۆر وڵات هەیە بە رێگەی جیاواز، رووسیاش یەكێكە لەو وڵاتانەی كە بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە زیان دەكات، بەڵام بەگشتی باشە بۆ سەقامگیری لە ناوچەكەدا، لەبەر ئەوەی سعودیە و ئێران و رووسیا ناچار دەكات بە سەركێشییە سەربازیەكانیاندا لە دەرەوەدا بچنەوە و لە ماوەیەكی كورتخایەنیشدا دەرئەنجامی خراپی دەبێت لەسەریان، بەڵام بەگشتی بارودۆخەكە ئاڵۆزتر دەكات.


* تاچەند مانەوەی رژێمی ئەسەد مەترسییە نەك بۆ ئاشتی ناوچەكە، بەڵكو بۆ ئاشتی جیهانیش؟
- پێموایە ئەسەد مەترسییەكی گەورەیە لەسەر سووریا و گومان لە توندوتیژیەكانی ناكرێت لە دژی دانیشتووانەكەی، بەڵام ناوچەكە بەگشتی چەندین هەڕەشەی دیكەی لە سەر سەقامگیرییەكەی هەیە، بۆیە مانەوە و نەمانەوەی ئەسەد گرنگ نییە، بەڵكو رێگەی تر هەیە بۆ سەقامگیری كە ئەسەدی تێدا نەبێت، رێگە هەیە بۆ دووبارە رێكخستنەوەی دەسەڵاتی سیاسی بۆ ئەوەی ئەسەد لە دیمەشق، یان ناوچەیەك بمێنێتەوە و دەسەڵاتی بەسەر ناوچەكانی تردا نەبێت، ئەمەش رەنگە بە شەرعییەتدانی رۆژئاوا بێت، یان دەسەڵاتێكی شۆڕشگێڕی رادیكاڵ، یان دابەشكردنی سووریا، بەڵام ئەمانە دەتوانرێت بكرێت بە مانەوەی ئەسەد لە دەسەڵاتدا، بۆیە پێموایە یەكێك لەو شتانەی هەیە، شكستی وێنای كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە سەبارەت بە چارەسەری كێشەی سووریا.


* سەبارەت بە دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان لە عێراقدا رات چییە؟
ئەو خەڵكەی ئێستا لە هەرێمی كوردستان دەژین، پێویستە گۆڕانكاری كەم بكەن، بەڵام داوای گۆڕانكاریكردن لە یاسا و نۆڕمە نێودەوڵەتییەكان سەبارەت بە مافی چارەنووس بكەن. هەتا سازانێكی نێودەوڵەتی درووست دەبێت سەبارەت بە سەروەری و مافی چارەنووس، ئەوا كوردستان لە نادڵنیایی و چاوەڕوانیدا دەبێت، خۆی بەڕێوەدەبات، بەڵام دەوڵەتی نابێت.