مەسعود كازمزادە بڕوانامەی دكتۆرای لە زانستی سیاسی لە زانكۆی ساوزەرن كالیفۆڕنیا بەدەستهێناوە و ئێستاش لە هەمان بواردا لە زانكۆی سام هۆستون وانەبێژە، لە توێژینەوەكانیدا بایەخ بەچەند پرسێك دەدات، وەك پرۆسەی بە دیموكراتیكردن و سیستمی نێودەوڵەتی دوای جەنگی سارد و تیرۆریزم و ئوسوڵگەرایی ئیسلامی و سیاسەتی دەرەكی ئەمەریكا. بۆ شیكردنەوەی داڕووخانی سیستمی دەوڵەت لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و دەستێوەردانی دەرەكی لەم ناوچەیەدا و چۆنیەتی بەرەنگاربوونەوەی تیرۆریزم و شەڕی بەوەكالەت لەم ناوچەیەدا، گوڵان دیدارێكی لەگەڵ سازكرد و ئەویش بەم شێوەیە گوزارشتی لە بۆچوونەكانی كرد.

* كێشەی سەرەكیی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەوەیە داڕێژەرانی نەخشەی دەوڵەتانی عەرەبی لە هونەری داڕشتنی جیۆپۆلەتیكی لاواز بوون، هەروەها تەركیبەی گەلانی ناوچەكە و رۆشنبیری تەقلیدییان بوونە هۆكاری ئەوەی كە دەوڵەتەكان فاشیل بن و زیاتر بە شێوەی ئۆتۆكراتی حوكمڕانی بكرێن، بەڵام لە ئێستادا بە هۆی عەولەمە و تەكنەلۆژیاوە چیدیكە بواری ئەوە نەماوە كە دیكتاتۆر حوكمڕانی بكات، ئایا تا چەند ئەم بارودۆخە ئاڵۆزەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست پێویستی بە سیستمێكی تازەی دەوڵەت هەیە؟
- ئەو سنوورانەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و بە پێی رێككەوتنی -سایكس پیكۆ- و لە دوای جەنگی یەكەمی جیهانییەوە كێشران، لە داڕووخاندان. شەڕە تایفەگەرییەكانی نێوان شیعە و سوننە و خواستە ئیتنییە-ناسینۆلیستییەكانی كورد گوزارشتن لە داڕمانی ئەو سنوورانە. یەگكرتوویی عێراق و سووریا ناگەڕێتەوە بۆ هەوڵی ئارەزوومەندانەی گەلانی ئەم وڵاتانە، بەڵكو ئەوە هێزە دەرەكییەكانن ئەم كارە دەكەن كە نیگەرانن لە لێكترازانی ئەم وڵاتانە.


* لایەنێكی دیكە كە بارودۆخی ناوچەكەی هێندەی دیكە ئاڵۆزكردووە، بوونی ئەو شەڕە ناوخۆییە سنووربڕانەیە كە هەموو ناوچەكەی گرتۆتەوە، ئایا چۆن ئەم شەڕە كۆتایی دێت، ئەگەر سەرچاوەی ئەو شەڕە وەك خۆی بمێنێتەوە؟
- تاوەكو رەگ و ریشەی ناكۆكییەكان چارەسەر نەكرێن، ئەوا شایەتحاڵی خوێنرێژی و بەردەوامبوونی ناكۆكییەكان دەبین. هێزە ئیقلیمییەكانی وەك ئێران و توركیا، ترسیان هەیە لەوەی دامەزراندنی دەوڵەتێكی كوردی لە عێراق، یان سووریا كاریگەری لەسەر كوردی وڵاتەكانیان هەبێت.


* چەند بارودۆخی دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئاڵۆزتر بێت و چەند هاوپەیمان نێودەوڵەتی دژی داعش، رۆژانە چەكدارانی داعش بكوژێت، بەڵام هێشتا جیهادییەكان دێنە ناو رێكخراوی تیرۆریستی داعش، هەروەك چۆن داعش ئێستا لە 2014 بەهێزترە، ئایا كە ئەمە واقیعەكە بێت، سیاسەتی ئیحتیواكردنی تیرۆریستان چۆن سەركەوتوو دەبێت؟
- پێدەچێت لە ئێستادا داعش لاوازتر بێت بە بەراورد بە ساڵی 2014. یەكێك لە هۆكارەكان بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە كە ئیدارەی ئەمەریكا خواستی جێهێشتنی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی هەیە. شەڕەكانی ئەفغانستان و عێراق خەرجی و خوێنێكی زۆریان تێدا درا، زۆرێك لە ئەمەریكییەكانیش نایانەوێت هەوڵ و كۆشش لەو وڵاتانەدا بخەنەگەڕ.


* لە ناو ئەم بارودۆخە ئاڵۆزە كورد تەنیا نەتەوەیە كە توانیویەتی لەسەر زەوی شەڕی تیرۆریستانی داعش بكات، هەتا ئێستاش نەبۆتە بەشێك لە كێشەی نێوان سوننە و شیعە، ئایا تا چەند هاوكاری و پشتگیری كورد بۆ ئەم شەڕە گرنگە بۆ ئەوەی دەروازەیەك بۆ تێكشكاندنی تیرۆریستان و كۆتایهاتنی ئەو شەڕە بدۆزرێتەوە؟


- سەركردە سیاسییەكانی كورد ئەوەیان سەلماندووە كە لە سەركردەكانی دیكەی ناوچەكە كارامەترن. كارێكی زۆر ژیرانە بوو كە خۆیان بە دوورگرت لە ناكۆكی شیعە و سوننە و، پێویستە درێژە بەم كارە بدەن. هەروەها كورد تەنیا لایەنێكن توانیویانە داعش تێكبشكێنن. بە تێڕوانینی من، پێویستە كورد دەستكەوتەكانیان بچەسپێنن و ئارامبگرن. پێویستە خۆیان ئامادە بكەن بۆ ئەو ساتەوەختەی كە لەباردەبێت بۆ ئەوەی بە رەسمی داوای سەربەخۆیی بكەن. پێویستە كاری زیاتر بكرێت بۆ پەرەپێدانی هاوپەیمانێتی و پاڵپشتی لە سەرتاسەری جیهاندا.


* لە سەدەی 16هەمەوە كە ئیمپراتۆریەتی عوسمانی هاتۆتە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، دیاردەیەك لە ناوچەكە دروست بووە كە دەوڵەتانی ناوچەكە توانای چارەسەركردنی كێشەكانیان نییە، بۆیە هەموو كات هێزێكی گەورە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا رۆڵی هەبووە بۆ ئەوەی كێشەكان خاوبكاتەوە و رێگە نەدات شەڕ دروست بێت، لەم حاڵەتەدا كە هێزێكی گەورەی ئەمەریكا خۆی دوورخستۆتەوە، تا چەند ئەم خۆدوورخستنەوەیە بارودۆخەكە خراپتر دەكات؟


- بەڵێ، دابەشبوون هەیە لە نێو ئەمەریكادا لە نێوان ئەو كەسانەی دەیانەوێت دەست لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست هەڵبگیرێت، لەگەڵ ئەو كەسانەی باوەڕیانوایە بە بێ سەركردایەتی ئەمەریكا پشێوی و ناكۆكی و خوێنڕێژی زیاتر دێنەئاراوە، هەموو ئەمانە درەنگ، یان زوو زیان بە بەرژەوەندییەكانی خەڵكی ئەمەریكا دەگەیەنن. هەستی «دەستهەڵگرتن لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست» نەك تەنیا لە نێو باڵە هەر لیبڕاڵەكەی نێو دیموكراتەكان نزیك لە سەرۆك ئۆبامادا بوونی هەیە، بەڵكو لە نێو هەندێ لە كۆمارییەكانیشدا بەدی دەكرێت. بە تێڕوانینی من، ئەگەرچی ئەم هەستە بەهێزە لە نێو خەڵكی ئەمەریكادا، ئەوا بەشێكی زۆر لە نوخبەی داڕێژەرانی سیاسەتی دەرەكی باوەڕیان وایە كە بۆ چارەسەركردنی كێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، سەركردایەتی ئەمەریكا رۆڵێكی بنەڕەتی دەگێڕێت لە پاراستن و برەودان بە بەرژەوەندییە نەتەوەییەكانی ئەمەریكا. سەرۆكی داهاتوو ئەوە دەخاتەڕوو ئایا سەرۆك ئۆباما لادان بوو لە حاڵەتی سروشتی، یاخود رەوتێكی نوێ بوو.



* هێزەكانی هاوپەیمانی ناتۆ توانیان لە بۆسنە دەستێوەردان بكەن و شەڕی ناوخۆی كۆتایی پێبهێنن و پاشانیش بە شێوەیەكی لەسەرخۆ بكشێنەوە، بەڵام ئەمەریكا ئەزموونی ناتۆی لە بۆسنە لەبەرچاونەگرت و كاتێك لە ساڵی 2011 بە تەواوەتی لە عێراق كشایەوە، بووە هۆكاری شەڕێكی ناوخۆیی و خوێناوی لە نێوان سوننە و شیعە و سەرهەڵدانی داعش و دامەزراندنی خەلافەت لە سووریا و عێراق، ئایا ئەمە مانای ئەوە نییە ئیدارەی ئۆباما هەر لە سەرەتاوە نەیتوانی كۆنتڕۆڵی بارودۆخەكە بكات؟



- بەڵێ، سەرۆك ئۆباما لەسەر ئەو بەڵێنە هەڵبژێردرا كە ئەمەریكا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دووربخاتەوە. سەرهەڵدانی داعش سەرۆك ئۆبامای ناچاركرد ژمارەیەكی كەمی سەرباز بنێرێتەوە بۆ عێراق. هەمان شت لە سووریا بەدی دەكەین. سەرۆك ئۆباما دركی بەوەكرد كە ئەو سیاسەتانەی لە سەرەتادا گرتنیەبەر شكستیان هێناوە، ئەگەر بە سادەیی بدوێین ئەوا ئەو بۆ چارەسەركردنی ناكۆكییەكە خوازیاری خەرجكردنی خوێن و داهاتی ئەمەریكا نییە.


* ئێستا مەترسیی پەرش و بڵاوبوونەوەی پریشكی شەڕە ناوخۆییەكان هەموو ناوچەكانی لە عێراقەوە بۆ سووریا و لوبنان و میسر و لیبیا و یەمەن گرتۆتەوە، كۆمەڵێك دەستێوەردانی دەوڵەتانی ئیقلیمی دروست بوون كە لە هەر شوێنێك لەم ناوچانە گروپێك بەوەكالەتی هێزێكی ئیقلیمی شەڕی ئەوی دیكە دەكات، ئایا تا چەند ئەم حاڵەتە مەترسیی شەڕێكی ئیقلیمی گەورە و خوێناوی لێدەكرێت؟
- ئەمەریكا بەهێزترین كاراكتەرە لە جیهاندا. باوەڕم وایە زۆرێك لە گەمەكارە ئیقلیمیەكان چاوەڕوانن بۆ ئەوەی ببینن كێ دەبێتە سەرۆكی داهاتووی ئەمەریكا و ئایا سیاسەتەكانی لە ئاست رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا چی دەبن. تاوەكو ئەمەریكا ستراتیژیەتێكی جددی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست نەگرێتەبەر، ئەوا ناوچەكە بەرەو چەند شەڕێكی درێژخایەنی سنووربڕ لە نێو هێزە ئیقلمیەكان و وەكیلەكانیاندا دەڕوات.