فیلیپ ئەكێرمان بڕوانامەی دكتۆرای لە دیراساتی رۆژهەڵاتی نزیك لە زانكۆی پرینستۆن بەدەستهێناوە، وانەبێژی دیراساتی ئیسلامی و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و مێژووی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بووە، بۆ باسكردن لە بارەی كاریگەرییەكانی دابەزینی نرخی نەوت لەسەر درووستبوونی پشێوی و چۆنیەتی مامەڵەی رۆژئاوا لەگەڵ ناسەقامگیرییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا، گوڵان دیدارێكی لەگەڵدا سازد و ئەویش بەم شێوەیە بۆچوونەكانی خۆی خستەڕوو.

* پێتوایە تا چەند نزمبوونەوەی نرخی نەوت بەردەوام دەبێت؟
- من بەو پرسیارە وەڵام دەدەمەوە كە ئایا پێتانوانییە رێككەوتنی حكومەتی ئەمریكا لەگەڵ ئێران كاریگەری دەبێت؟ لەهەمانكاتدا ئۆپێك كۆنتڕۆڵی بەرهەمەكانی دەكات، بۆیە لەو باوەڕەدا نیم كە نرخی نەوت بەردەوام بێت لەدابەزین، بەڵام نازانم تاچەند بەردەوام دەبێت و نیگەرانییەك هەیە لە ئەمریكا كە نرخی نەوت جارێكی دیكە بەرز دەبێتەوە، هەرلەبەر ئەمەشە یەدەكی فیدڕاڵیمان لە حاڵەتی نیگەرانیدایە و لەوانەیە لە ماوەی شەش مانگی داهاتوودا هەوڵبدات رێژەی سوود رێكبخات بۆ ئەوەی سنوورێك بۆ نرخەكان دابنێت، بەڵام نازانم چەند دەخایەنێت و نازانم تاچەند خۆشگوزەرانی دانیشتووانی كورد ئەولەوییاتی حكومەتی ئێران، یان حكومەتی ئەمریكایە، یان هی ئۆپێكە، بەداخەوە نازانم تا كەی ئەمە بەردەوام دەبێت.


* پێتوایە مەسەلەی سیاسی لەپشت نزمبوونەوەی نرخی نەوتەوەیە؟
- دووبارە پێموایە ئێران وڵاتێكی سەرەكی بەرهەمهێنەری نەوتە و بە تێڕوانینی من زۆر شت روودەدات لەبەر رێككەوتنی لەگەڵ ئەمریكادا و خستنەڕووی زیاتر لە بازاڕدا درووست دەكات، هەروەها دەزانین كە زۆرجار نرخەكان بەشێكی لەلایەن ئۆپێكەوە رێكدەخرێت.
* بە بەروارد لەگەڵ دابەزینیەكانی دیكەی نرخی نەوت لە رابردوودا، چی ئەمەی ئەم جارە لە رووی هۆكار و ئەنجامەوە جیادەكاتەوە؟

- ئەم جۆرە هەلومەرجە هەروەك ئەوەی جارانی پێشوو وایە، ئەمریكا لە قەیرانی دارایی گەورە دەرچووە، هەروەها سەرجەم جیهانیش لە قەیرانی دارایی گەورە دەرچوون، لە ئێستادا وەك جاران جۆرێك لە نادڵنیایی هەیە لە چین، بۆیە نازانم چی لەمەوە سەرهەڵدەدات، بەڵام نادڵنیایی زیاتر دێتەئاراوە، یان مەسەلەكە ئەوەیە هۆكارێكی سیاسی هەیە وا دەكات نرخی نەوت نزم بێتەوە و پێموایە حكومەتی ئێستای ئەمریكا تا رادەیەك خۆشحاڵە بە دابەزینی نرخی نەوت و پێموانییە كەنەدییەكان بەمە خۆشحاڵ بن لەبەر ئەوەی ئابوورییان وەك ئابووری ئێوە زۆر گرێدراوە بە بەرهەمی نیشتمانییانەوە و ئەوەی لە كەنەدییەكانەوە گوێم لێبووە ئەوانیش هاوردەیان زیادی كردووە و هەناردەیان كەمی كردووە و داهاتیان بە شێوەیەكی بەرچاو كەمی كردووە، نرخی نەوت تاهەتایە بەم شێوەیە نزم نابێت، لەوانەیە دوای هەڵبژاردنەكانی سەرۆكایەتی ئەمریكا بەرزببێتەوە.


* لە هەرێمی كوردستان حكومەت پارەیەكی زۆری بۆ پێشمەرگە تەرخانكردووە كە لە بەرەكانی پێشەوەی جەنگی دژی داعشن و وەك دەشزانی داهاتی كوردستان بە زۆری پشت بە نەوت دەبەستێت و كاتێك نرخی نەوت دادەبەزێت، كاردەكاتە سەر سەقامگیری ئابووری و لەوانەشە لەسەر بەرەكانی شەڕ، چۆن ئەمە دەبینی لەكاتێكدا پێشمەرگە تەنیا شەڕی خۆی ناكات، بەڵكو لەجیاتی هەموو جیهان شەڕی دژی تیرۆر دەكات؟ ئایا لە سەر زەوی هاوكاری پێشمەرگە بۆ ئەو شەڕە دەكرێت؟


- دڵنیا نیم حكومەتی ئەمریكا ویستی ئەوەی هەبێت بەرەنگاری داعش بێتەوە لەسەر زەمین، لە هەمانكاتدا داعش چەندین ناوچەی گرنگی لەدەستداوە، ئەمەش هەڕەشەی تیرۆریزم لەسەر جیهان كەم ناكاتەوە، واتە بە شێوەیەك كە ئەو رێكخراوەی لە ئێستادا هەیە پێویستی بە جۆرێك لە ناوچە هەیە بۆ راهێنان، بەڵام لە شوێنێكی دیاریكراودا نا، واتە هەرچەندە رەققە گرنگییەكی مێژوویی هەیە، بەڵام داعش خۆی بەوەوە نابەستێتەوە بۆ كارەكانی، لەبەر ئەوەی پێش دامەزراندنی داعش، خانەی تیرۆریستی لە جیهاندا هەبوون، بۆیە لەلایەكەوە باسی ناكۆكییەكی ناوچەیی دەكەیت كە ئەمریكا بەڕاستی ویستی ئەوەی نییە كە زیاتر لەسەری بڕوات، بەڵام باسی تیرۆریزمێكیش دەكەیت كە بەڕاستی پێویستی بەوە نییە بۆ ئەوەی بەردەوام بێت لەوەی كە هەوڵدەدات بیكات، واتە كاتێك هێزە ناوچەییەكان لە عێراق سەركەوتنیان دژی داعش بەدەستهێناوە، پێموانییە ئەمە جیهان بێنێت بۆ شەڕكردن لەگەڵ داعش لەسەر زەمین، پێموایە هێرشە ئاسمانییەكان بەردەوام بن و هەوڵدەدرێت كار لەگەڵ هێزە ناوچەییەكان بكرێت بۆ چارەسەركردنی داعش، ئەمەش سەركەوتوو بووە، ئەمە جیاوازە لەوەی بڵێیت ناتۆ، یان نەتەوە یەكگرتووەكان دێن، یان ئەمریكا و بەریتانیا دێن و لەسەر زەمین بە شێوەیەكی سیستەماتیكی داعش تێكدەشكێنن، پێموانییە ئەمە رووبدات.


* لەبەرئەوەی وڵاتانی ناوچەكە بە زۆری داهاتیان پشت بە نەوت دەبەستێت، ئایا بەهۆی دابەزینی نرخی نەوتەوە لە ناوچەكەدا پێشبینی هاتنەئارای پشێوی زیاتر ناكەیت؟
- ناسەقامگیرییەكی زۆر هەیە لەناوچەكەدا و ناسەقامگیرییەكە بەگشتی پێوەندی بە نرخی نەوتەوە نییە، بەڵام دابەزینی نرخی نەوت مەترسی خستۆتە سەر بارودۆخی مرۆیی، لەبەر ئەوەی هەستی نادڵنیایی خراپتر كردووە، گەرچی لەو باوەڕەدا نیم جۆرێك لە شۆڕش درووست بێت لە باكووری ئەفریقا بەهۆی نزمی نرخی نەوتەوە، سەبارەت بە كوردستانیش لە ئێستادا بزووتنەوەی سەربەخۆیی كورد لە رووی مرۆییەوە دەبیندرێت و ئەم هەنگاوە پێش دابەزینی نرخی نەوتیش هەر هەبووە.


* زلهێزەكان پاڵپشتی لە كەوتنی رژێمی ئەسەد ناكەن، لەبەر ئەوەی نازانن كێ جێی دەگرێتەوە، لە هەمانكاتیشدا مانەوەی ئەسەد واتە شەڕ و كوشتاری زیاتر، لەلایەكی تریشەوە داعش بەشێك لە سووریا و عێراقی داگیركردووە و دەوڵەتی خۆی تێدا راگەیاندووە، ئایا رۆژئاوا چۆن مامەڵە لەگەڵ ئەم بارە پشێوی و توندوتیژەدا دەكات، لەبەرئەوەی رۆژئاواش بەشی خۆی بەركەوتووە لەو ناسەقامگیرییەی كە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا هەیە، هەم لە رێی پەنابەران و هەم لە رێی پەلاماردانی تیرۆریستییەوە؟


- وەك دەزانن رێژەی لەدایكبوون لە ناوەڕاستی ئەوروپا زۆر نزمە و دانیشتووانی ئەڵمانیا و ئیسپانیا بەگشتی پیرن و جێیان ناگیرێتەوە و لێشاوی پەنابەران لە راستیدا تا رادەیەك یارمەتی ژمارەی دانیشتووانیان دەدات، بۆیە لە لایەكەوە ئاماژەیەكی مرۆییە و لەلایەكی دیكەوە یارمەتیدەرە لە رووی ئابوورییەوە و دەستەبەری زیادبوونی دانیشتووانی كرێكار دەكات. ئەو وڵاتانەی كە باوەشیان كردووەتەوە بۆ پەنابەران لەهەندێك حاڵەتدا ئاماژەیەكی مرۆیی نییە، بەڵكو سوودی لێدەبینن، بۆیە پێموایە راست دەكەی نیگەرانییەك هەیە كە داعش سود وەردەگرێت لە دانیشتووانی پەنابەر بۆ هێنانی تیرۆریزم بۆ ئەوروپا، كە هەندێكمان لەمە بینیوە، بەڵام لەهەمان كاتدا بنبڕكردنی ئەم جۆرە لە تیرۆریزم زۆر قورسە، هەروەها باوەڕم وایە نابێت ئەگەری سوودوەرگرتنی داعش لەم دۆخە پەردەپۆشی قەیرانە مرۆییەكە بكات و بەلاڕێیدا ببات، واتە ئەو وڵاتانە پێویستە بەردەوام بن لە كردنەوەی دەرگایان بە رووی پەنابەراندا، هەرچەندە داعش سوودیشیان لێوەر بگرێت، لەبەر ئەوەی ئەو تیرۆریزمەی لەلایەن داعشەوە دەكرێت هەر بەو پەنابەرانە ناكرێت، كردەی تیرۆریستیی داعش لە كالیفۆڕنیا نموونەیەكە لە تیرۆریزمێك كە لەناو وڵاتدا گەشەی كردووە، داعش توانیویەتی ئەوە بكات بەبێ ئەوەی پەنابەر رووبكاتە ئەمریكا. دەمەوێت بڵێم كە ئەگەر كۆمەڵگەی جیهانی یارمەتی لەناوچوونی ئەم قەیرانە مرۆییە بدات، هەستدەكەم ئەمریكا ویستی ئەوەی نییە، بێتە سەر زەمین لە دژی داعش، بەڵام پەیامی پۆزەتیڤ ئەوەیە كە داعش ناوچەی لەدەستداوە لەعێراق و ئەو كەسانەی بۆ داعش دەجەنگان ئیرادەیان لەدەستداوە، بۆیە لەوانەیە كۆتاییەكە باش بێت، یان بەشێكی باش دەستپێبكات، هەروەها جیهان دەبێت لەوە تێبگات كە ئەگەر داعشیش نەبێت، بیرۆكەی خەلافەت وەك نەریتێكی نەبڕاوە لە مێژووی ئیسلامدا سەرهەڵدەداتەوە گەر خەڵكەكە خۆیان بیانەوێت، بۆیە بەداخەوە پەیامێكی ئیلهامبەخشم نییە و هەڕەشەكانی داعش پێویستە بە جددی لەلایەن ئەمریكاوە وەربگیرێت و هیوادارم كارێكی یەكگرتووانەی جیهانی بۆ چارەسەری ئەم قەیرانە بكرێت.