بەشی یەكەمئەمساڵ 100 ساڵی تەواو بە سەر رێككەوتنامەی شوومی سایكس پیكۆ-دا تێدەپەڕێت، ئەو رێككەوتنەی ماوەی 100 ساڵە واقیعێكی بەسەر نەتەوەی كورددا سەپاندووە كە لە دەرەوەی ئیرادەی خۆی بووە. لەو ماوەیەدا كورد و كوردستان بەردەوام لە ژێر زەبری قامچی و چەوسانەوە و داپلۆسین و پرۆسەی ئەنفال و كیماباراندا بوون. دوای ئەم مێژووە دوور و درێژە، ئێستا كوردستان لە بارودۆخێكی جیاوازدایە. راستە لە شەڕێكی سەختی سەپێندراودایە لەلایەن تیرۆریستانی داعشەوە، بەڵام لە هەمانكاتدا هەلێكی مێژوویی هاتۆتە پێشەوە و ئومێدەكان بەو ئاراستەیەن كە هەنگاوی گرنگ بەرەو ریفراندۆم و مافی چارەنووس هەڵبگرین. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە گرنگە، گوڵان تەوەرێكی كردۆتەوە بۆ ئەوەی رۆشنبیرانی كوردستان لەسەر ئەم پرسە بە راشكاوی قسە بكەن. مامۆستا رێبوار سیوەیلی لە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵان-دا بەمجۆرە بیروبۆچوونەكانی خۆی خستۆتەڕوو.

رێبوار سیوەیلی نووسەر و رۆشنبیر بۆ گوڵان:پێویستە بیركردنەوەی ئێمە لە دەوڵەت، تەنیا بیركردنەوەیەكی سیاسی نەبێت، بەڵكو سازدانی كەلتوورێك بێت بۆ ئەوەی سایكس پیكۆ دووبارە نەبێتەوە



* ئەمساڵ 100 ساڵی رێك بە سەر رێككەوتنامەی سایكس پیكۆ-دا تێدەپەڕێت. مەزندەكان هەمووی بەو ئاراستەیەن كە ئێستا كاتی ئەوە هاتووە چاو بەو سنوورانەدا بخشێندرێتەوە كە ئەو رێككەوتنە درووستی كردوون. دیارە لە ماوەی 100 ساڵی رابردوودا تەنیا نەتەوەیەك غەدری گەورەی بەهۆی ئەم رێككەوتنەوە لێكرابێت، نەتەوەی كورد بووە و لە مافی دەوڵەتداری بێبەش كراوە. ئێستا سەركەوتنەكانی پێشمەرگە هاوسۆزییەكی گەورەی نێودەوڵەتی بۆ كوردستان درووستكردووە، ئایا چۆن بتوانین لەمساڵدا ئەم هاوسۆزییە گەورەیەی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی بگۆڕین بۆ پشتیوانی دەوڵەتی كوردستان و راستكردنەوەی غەدرەكانی سایكس پێكۆ؟
- نەك تەنیا خودی رێككەوتنی سایكس پیكۆ، بەڵكو كۆی ئەو دەوڵەتانەش كە پاشتر لە ئاست غەدری ئەم رێككەوتنەدا بێدەنگ بوون و لێگەڕان كورد لە ماوەی سەد ساڵدا باجی ئەو غەدرە بدات و لەگەڵ حكومەتە چەوسێنەرەكاندا كەوتنە هاوپەیمانێتی سیاسی و بازرگانییەوە، لە غەدارییەكەدا بەشدارن. بۆیە لە ئێستاشدا كە بەشێكی زۆر لەو دەوڵەتانە لە بازنەی هاوپەیمانێتیدان و هاوسۆزی خۆیان بۆ كورد پیشان دەدەن و باس لە غەدری پەیمانی سایكس پیكۆ دەكەن، پێویستە بەو پەڕی راستگۆییەوە ئەوەیان بیر بخرێتەوە، كە ئەم هاوسۆزییەیان بەشێكی بۆ پشتیوانیی كورد و بەشێكیشی دەچێتە بری پڕكردنەوەی ئەو كەمتەرخەمییەی ئەوان لەئاست ئەم مێژووەدا هەیانبووە. مێژووی ئەم سەد ساڵە مێژوویەك بووە كورد خۆی هەڵینەبژاردووە، بەڵكو مێژوویەكی سەپاوە، هەروەك چۆن ئەم ساتەوەختەش كە تیایدا دەژین و ئەو بێدەنگانەی جاران بوونە هاوپەیمان و دۆستمان، ئەم ساتەوەختەیان هەڵنەبژاردووە و ئازایەتی و لە خۆبردوویی كوردەكان ئەوانی بۆ ناو ئەم ئێستایە راپێچ كردووە. دەنا ئەگەر بارودۆخەكە وەك جاران بمابایەوە و ستەمكاران لەسەر حوكم بوونایە، ئێستاش بەشێكی زۆری ئەم هاوپەیمانانەمان لە سووڕیی بێدەنگیی خۆیاندا دەمانەوە. ئێمە دەبێت سایكس پیكۆ تەنیا وەك پەیمانێك تەماشا نەكەین، بەڵكو وەك مێژوویەكی سەپاو و وەك كەلتوورێكیش لێی بڕوانین، كە لە ماوەی سەد ساڵدا بووە سێبەرێكی رەشی بەسەر هەر هاوار و هەوڵێكی كوردەكانەوە بووە كە لە پێناوی ئازادی و سەربەخۆییدا بەرزیان دەكردەوە. بۆیە پێویستە ئەم راستییە بە هەموو ئەوانە بگوترێت كە لە ئێستادا هاوسۆزمانن و لە رابردوودا بێدەنگ بوون، تا ئەوەیان بیر بخەینەوە، كە چەندە ستایشیی هاوسۆزی و هاوپەیمانێتیتان دەكەین، ئەوەندەش بێدەنگیی سەدساڵەتان بكوژ بوو. ئەم سەراحەتە لە سیاسەتدا ئەوەندە گرنگە، كە بەرامبەر وا لێدەكات نەك لێت بتۆرێ و پشتت چۆڵكات، بەڵكو هەست بكات تۆ ئاگای بە یادەوەریی تراژیدیانەی خۆت و میللەتەكەت كە ئەوانیش بەشداربوون لەوەی كورد بكەوێتە ناو ئەو مێژووەوە. هەروەها گرنگیشە ئەو یادوەرییە ئەوەندە بوێری پێبەخشیبین، كە بتوانین بە راشكاوی باسی كۆژانی نەتەوەیی خۆمان لە جیهانێكدا بكەین، كە هەموو شتێك تیایدا شەفاف و روون و راشكاوانە باسدەكرێت. هەرچەندە مێنتاڵێتەی سیاسەتی كورد لەسەر شەرمكردن و شاردنەوە و باسنەكردنی راشكاوانە دروستبووە و زیاتر ستایش و وەسف و پیاهەڵدانی بۆ ئەویتر تێدا بەرجەستە بووە، بەڵام بۆ ئەم سەد ساڵەیە دەبێت دەنگمان هێندەی قوربانییەكانمان لە هەموو پارچەكانی كوردستاندا دلێر بێت و كەس نەترسێت لەوەی ئەگەر باسی كۆژانەكانی خۆمان بكەین ئەوانیترمان لێ زویر دەبن و پشتمان چۆڵدەكەن.
* ئایا ئەم راشكاوییە لەم كاتەدا زەمینەی لەبارە و پێویستە؟
- ئەوروپییەكان تێڕوانینێكی رەخنەییان لە مێژووی خۆیان هەیە و بوێرن لە هەڵسەنگاندنیدا. ئەوەندەی ئەوان لە سەر دۆزینەوەكان، لەوانەش كریستۆف كۆڵۆمبۆس بە دیدێكی رەخنەیی و ئەوەندەی لەسەر قۆناغی كۆڵۆنیاڵیزم و داگیركارییەكانی خۆیان و تاوانەكانی هەردوو جەنگی یەكەم و دووەمی جیهانی بە شێوەیەكی حەددیی و رەخنەیی نووسیویانە و لە جیاتی بیناكردنی شكۆی خۆیان لەسەر ئەم رووداوانەوە، باس لە شەرم دەكەن، كەس ئەوەندە نەینووسیوە. تەنانەت كاتی خۆی لە ساڵی 1992دا كە یادی 500ساڵ تێپەڕین بە سەر سەفەرنامەی كۆڵۆمبۆس-دا لە (1492) تێپەڕی، چەندین باسی رەخنەیی و سەرزەنشكارانە لە سەر ئەو شتە بڵاوكرایەوە، كە بۆ ئەوروپاییەكان وەك شكۆ لێكدرابۆوە، بەڵام لە راستیدا جگە لە شكست و شەرم هیچیتر نەبوو. بۆیە بە سوودوەرگرتن لەم زەمینە زیهنییەی ئەوروپاییەكان بۆ قەبووڵكردنی رەخنە، پێویستە ئێمەش كۆژانی ئەو سەد ساڵەمان بە دەست پەیمانی سایكس پیكۆ و بێدەنگیی دۆستانەوە، بە بیریان بهێنینەوە. ئەوەشیان پێ بڵێین: كە هەر چەندە ئێمە ئەو مێژووەمان هەڵنەبژاردبوو، بەڵام ئەمەی ئێستا هەیە و ئێمەی كۆكردۆتەوە، مێژووەیەكە بۆ داهاتوو مایەی شكۆ و سەربەرزیی هەموو لایەك دەبێت. بەمجۆرەش هەرچەندە رابردوو كەسمان هەڵمان نەبژارد، داهاتوو دەبێتە هەڵبژاردنێكی هاوبەش و ئەمەش دەرفەت بۆ ئەوە دەسازێنێت كە نەك تەنیا دەوڵەتان و هاوپەیمانان، بەڵكو كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیش كە پشتیوانیی لە هێزەكانیان كردووە بۆ ئەوەی لەگەڵ كورددا لە دژی دوژمنی هاوبەش بجەنگن، ببێتە پشتیوانێكی سەرەكی و راستەوخۆ لەم پشتگیرییەدا.
خەڵكی ئەوروپا و ئەو كۆمەڵگەیانەی لە هاوپەیمانێتی شەڕی دژ بە داعشدا بەشدارن، نەك هەر تەنیا بە كار و ویژدان، بەڵكو بە باج و سەرانەش هاوكاریی حكومەتەكانی خۆیانن و چاوەڕێش دەكەن كە ئەم ماندووبوونەیان بەرەنجامی هەبێت. بۆیە ئەگەر لە ئێستادا چ بە هاندانی كورد، یان دۆستانی، راپرسییەك لە وڵاتانی بەشدار لەم جەنگەدا بكرێت، سەبارەت بە دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستان، بە دڵنیاییەوە ئەو میللەتانە ئەمە بە دەستكەوتێك دەزانن و دەنگی خۆیانی دەخەنە پاڵ و ویژدانی خۆیان ئاسوودە دەكەن. بۆیە هەر لێرەوە قسەكردن لەسەر ئەم پڕۆژەیە بۆ كاریگەریكردنەسەر ئەوروپایی و كۆمەڵگەی هاوپەیمانان بەس نییە، تا ئەوان سووربن لەسەر پشتگیریی ویژدانییانەی خۆیان بۆ كورد و پێشمەرگە، هەر ئەوەش بەس نییە ژمارەی هێرشی فڕۆكەكان و سەركەوتنەكانی پێشمەرگە و راگەیاندنی شەهید و ژمارەی كوژراوانی داعشییەكان رابگەیەندرێت، بۆ بە زیندوویی مانەوەی ئەو پشتگیرییەی ئەوروپاییەكان. ئەوروپاییەكان ستایلێكی ژیانی تایبەت بەخۆیان هەیە و هاوڕیتمی و دووبارەبوونەوە و بەردەوامیی ئەوان وەڕس دەكات. ژیانی پراكتیكی و رۆژانەی ئەوان و مەیل و گوشارەكانی ژیانی رۆژانەیان ماوەی چاوەڕوانییان كەم دەكاتەوە و وەڕسبوون لە باسكردنی هەمان شت بۆ ئەوان سەرنجڕاكێش نامێنێت و ئەنجامی كۆنكرێتیی و دڵنیاییان دەوێت و دامەزراندنی دەوڵەتێكیش بۆ كورد ئەو دڵنیاییە دەداتەجیهان. بۆیە پێویستە بەر لەو قۆناخی وەڕسبوونە، دەسەڵاتەكانی هەرێم، بە گوشارخستنە سەر نوێنەرایەتی و قونسووڵخانەكان و بە هاندانی جالییەی كوردی لەو وڵاتانە و پشتگیرییان، پردێكی پتەوی پێوەندیی لەگەڵ رای گشتی و كەسایەتی و خاوەن نفوزەكانی ناو ئەو كۆمەڵگەیانە، درووست بكات و كۆدەنگییەك پێك بێت لەسەر ئەوەی ئەگەر هەمەپرسییەك بۆ دەوڵەتی كوردستان، بە چاودێریی بۆ نموونە نەتەوە یەكگرتووەكان ئەنجام بدرێت لە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتیدا، ئەنجامێكی دڵخۆشكەری بەدوادا بێت. چەندە ئەم بیرۆكەیە لە ستراتیژیی سەرۆكایەتیی هەرێم و حكومەتی هەرێمدا هەیە، نازانم، بەڵام دڵنیام لەوەی دەبێت سوود لە كۆی ئەو رێگەیانە وەربگیرێت كە بۆ ئەم مەبەستە پێویستن. جگە لەوەش، پێویستە سوودێكی زۆر لە میدیای لۆكاڵیی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەربگیرێت بە سوودی ئەم ئامانجەی كورد و پێوەندییەكی باش لەگەڵ سەنتەرەكانی توێژینەوە و زانكۆكانی جیهان درووست بكرێت كە لە درووستكردنی رای گشتیدا، كاریگەریی زۆریان هەیە. لە كۆی ئەم قسانەوە دەمەوێت بڵێم: پێویستە بیركردنەوەی ئێمەی كورد لە دەوڵەتی كوردستان، تەنیا بیركردنەوەیەكی سیاسی نەبێت، بەڵكو بیركردنەوەش بێت لە سازدانی كەلتوورێك و ویژدانێك كە چیتر ئەم مەسەلەیەی بەلادا تێپەڕ نەبێت، وەك ئەوەی لە مێژووی سەدساڵەی سایكس پیكۆدا بینیمان. درووستكردنی بنەما كەلتووری و ئەخلاقی و ویژدانییەكانی دەوڵەت، كەمتر نین لە هەوڵدان بۆ گەڵاڵەكردنی بڕیارە سیاسی و ئامادەكارییە ئیدارییەكانی. بە دەوڵەتبوونی كورد، وەك كردنەوەی بارخانەیەك نییە لە ناوچەیەكدا كە پڕە لە شمشێربەدەستی مەزهەبی، قەومی، رەگەزپەرستی و ئایدیۆلۆژی، كە ئیحتیمالی ئەوەی تاڵانت بكەن زۆر زیاتر بێت، تا لە كەنارتا بحەوێنەوە و بحەوێیتەوە. بە دەوڵەتبوونی كورد، لە روانگەی كەلتووری و ئەخلاقییەوە وەك كردنەوەی قوتابخانەیەك وایە لە ناوچەیەكدا كە هەر چواردەوری بە قەڵای جۆربەجۆر تەنراوە. ئەركی ئەم قوتابخانەیە ئەوە نییە بچێتە بەردەم ئەو قەڵایانە، تا رێگەی بدەن لە ناویاندا بكرێتەوە، بەڵكو ئەركی ئەم قوتابخانەیە ئەوەیە چی بكات بۆ ئەوەی دەروازەی قەڵاكان بكرێنەوە و ئەو پەروەردە مەزهەبی، ئایدیۆلۆژیی و تائیفیی و رەگەزپەرستانەیەی تا ئێستا خەڵكیان پێ گۆش كراوە، بگۆڕدرێن بە پەروەردەیەكی مرۆیی و دۆستانە. بەمجۆرەش، ئەگەری پشتگیریی ئەوروپایی و هاوپەیمانان، ئەگەرێكە بۆ سەركەوتن لەم پڕۆژەیەدا و ئەگەری رای گشتیی جیهانیی یەكێكتر و ئەگەری روانگەگۆڕینی حكومەت و كۆمەڵگەكانی هاوسێمان خاڵێكی گرنگترن، بەمجۆرەش هەوڵدانی كورد بۆ دەوڵەتسازیی هەوڵدانێكی فرەلایەن و چەند قۆڵییە و رواندنەوەی بەردەوامی هەر ترس و دڵەڕاوكێیەكی ئەوانیترە لەسەر ئێمە. بەم جۆرەش دەبێت (ئێمەیەك) هەبێت، تا بتوانێت كاریگەریی لەسەر (ئەوانیتر) دابنێت.
* ئەگەر كورد لەمساڵەدا بیەوێت بە راستی بەرەو راگەیاندنی دەوڵەت هەنگاو هەڵبگرێت، بێگومان پێویستی بە نەخەشەیەكی رێگە دەبێت، لەم نەخشە ریگەیەدا دەبێت هەنگاوی گرنگ بەرەو چاكسازیی سیاسی و چاكسازیی ئیداری و حوكمڕانیی باش هەڵبگرێت. ئایا هەنگاوی گرنگ بۆ چاكسازیی سیاسی و ئیداری و حوكمڕانی چەند خزمەت بەم پرۆسەیە دەكات؟
- من لەو بڕوایەدام ئیرادەیەك هەبێت بۆ چاكسازیی لەو بوارانەدا و ئەمەش پێویستی بە پشتگیرییە لە رووی سیاسییەوە، بەتایبەتی لایەنە سیاسییەكانی هەرێمی كوردستان، لەوانەش یەكێتی نیشتمانی، كە بۆخۆی هەمیشە هەڵگری پڕۆژەی چاكسازی بووە. بۆیە هەر هەنگاوێك بۆ چاكسازی و بەرزكردنەوەی ئاستی عەدالەت و دیموكراتیزەكردن و ئاسوودەیی خەڵكی هەرێم بنرێت، بەشێكە لەو نەخشەڕێیە.
سرووشتی لۆژیكییانەی نەخشەڕێیەكان لە بینینی كۆی كۆمەڵگەدایە وەك یەكەیەكی پێكەوەبەستراو، نەك لێكدابڕاو. لەبەر ئەوە ئەم نەخشەڕێیە نابێت تەنیا یەكلایەنانە و تاكڕەهەندانە بێت. نابێت هەندێ پێوەندی و سێكتەر بگرێتەوە و ئەوانیتر لەبیر بكرێن، نابێت هەلێك بێت بۆ سزادان و گوشارخستنە سەر گرووپگەلێكی كۆمەڵایەتی و پشتگوێخستنیان و جارێ لێگەڕان لە گرووپەكانیتر. نەخشەڕێیەك، كە كۆمەڵگە وەك یەكەیەكی لێكدانەبڕاو ببینێت، كۆی كۆمەڵگەش دەكاتە ئامانجی خۆی و كۆی هێز و لایەنە كۆمەڵایەتییەكانیش راپێچ دەكات بۆ ئەوەی وزەی خۆیان بە ئاراستەی ئامانجە هاوبەشەكەدا بخەنەگەڕ. ئەگەر نەخشەڕێیەكە سەرجەمگیر نەبوو، هەم بەشێك لە ئامانجەكە ناپێكێ و هەم بەشێكی كۆمەڵگەش پشتی تێدەكات، چونكە ناتوانێت شوناسی خۆی لە ناو نەخشەڕێیەكەدا بدۆزێتەوە. لەبەر ئەوە ئەم پرۆسەی چاكسازییە، هەر نابێت بە تەنیا چاكسازی بێت لە دەرەوەی سیستەمەكە، بەڵكو دەبێت چاكسازیش بێت لە ناوەوەی سیستەمەكە خۆی، تا متمانەی كۆمەڵگە بەلای خۆیدا رابكێشێت و هەمووان وا هەست بكەن كە بە هەمان رێژە بەشدارن، چ لە ئەركەكان و چ لە مافەكاندا. بۆیە پێداچوونەوە بە رۆڵی حزبەكان و هاندانیان بۆ بەشداریكردن لەو بەشە لە كۆمەڵگە كە ئەوان تیایدا نفوزی خۆیان هەیە و خستنەگەڕی دەزگا و راگەیاندنیان بەو ئاراستەیەدا كە نەخشەڕێیەكە دەستنیشانی كردووە، گرنگیی خۆی هەیە. رەواندنەوەی گومان و راڕایی، لای كەسەكان و كۆمەڵگە و گرووپە سیاسییەكان و لایەنگرانیان، بەشێكە لەم نەخشەڕێیە بۆ سەركەوتنی لە ئەركەكەیدا. بەتایبەتی كە بیرۆكەی چاكسازی و نەخشەڕێ لە مێژووی زۆرینەی حزبە كوردستانییەكاندا هەبووە و دەتوانین بڵێین ئەمەی ئێستا گەڵاڵەبووی هاوبەشی ئەوانیترە. ئەم چاكسازییانەی ئێستا حكومەت رایگەیاندوون گرنگیی خۆیانیان هەیە و پاڵپشتێكی پێشینەن بۆ پڕۆژەی دەوڵەتسازیی كورد. وەلێ ئەم چاكسازییانە پێویستە لایەنی مەعنەوی و كەلتووریی وڵاتەكەش بگرێتەوە. ئێمە ئێستا لە كۆمەڵگەیەكی ئەوەندە لەتوپەتبووداین كە تەنانەت شەڕكردنیش لەگەڵ دێوێكی وەك داعشدا، كۆمان ناكاتەوە و یەكمان ناخات. لەبەر ئەوە پێویستە هاوكات بە هەنگاوەكانی چاكسازیی سیاسی و ئیداری و حوكمڕانی، هەنگاویش بنرێت بۆ بیناكردنەوەی كەلتووری رۆحی و مەعنەویی وڵاتەكە، كە لە ساڵانی رابردوودا بە هۆی باڵادەستیی بازاڕی ئازاد و خۆپەرستی سەرمایەدارییەتی خاوەن كۆمپانیاوە، بەبێ خۆ بەرپرسیاركردنیان لە ئاست ئەم كۆمەڵگەیەدا، وەك هەر شتێكیتر دووچاری قەیران بۆتەوە. بۆیە كۆمەڵگەی ئێمە لە ئاستی كەلتووری و مەعنەوییەتیشدا پێویستی بە بیناكردنەوە و چاكسازی هەیە، چونكە بۆشاییەكی رۆحی كەوتوتە نێوان مرۆڤ و كۆمەڵگە و شوێنەكانی ژیانەوە. مرۆڤی ئەم كۆمەڵگەیە بە هۆی ئەو رۆشنبیرییە نومایشییەی سیستەمی سەرمایەداریی بەسەریدا سەپاندووە، لە رەهەندە مێژوویی و شوێنەواری و رۆحییەكانی خۆی، لە مۆزیك و هونەرەكان، لە كار و پیشەی دەستی و تەنانەت لە زمان و خواردنە خۆماڵییەكانیش دابڕ و نامۆ بووە و روانگەیەكی بە سووك تەماشاكردنی بۆ شار و شوێن و وڵاتەكەی خۆی بۆ درووست بووە. لە هەمانكاتیشدا ئەو كەلتوورە نومایشی و مەسرەفگەرایەی لە جێی كەلتوور و مەعنەویەتگەرایی خووپێوەگرتووی مرۆڤی ئێمە داندراوە، پێویستییە جوانیناسی و مەعنەوی و رۆحییەكانی پڕ ناكاتەوە. لەبەر ئەوە، پێویستە ئەم چاكسازییە سەرجەمگیرتر بێت و زەمینە رۆحییەكانیش بە هەمان ئەندازەی زەمینە سیاسی و ئابوورییەكەی بە هەند وەربگرێت، بۆ ئەوەی لە دۆخی چوونە ناو قۆناغی بەدەوڵەتبوونی ئیداری و یاسایی و سیاسییەوە، ئامادەیی رۆحیش بۆ خۆبینینەوە لەو دەوڵەتەدا هەبێت.
* ئیستا میحوەربەندییەك درووست بووە لە سەر ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، میحوەربەندییەك ململانێی مەزهەبی نیوان شیعە و سوننەیە، كورد هەتا ئێستا نەبۆتە بەشێك لەو ململانێیە، بەڵام وەك لە میدیاكان دەبینین، جۆرێك لە دابەشبوونی خیتابی سیاسی كوردی لەسەر ئەم نەزمە مەزهەبگەراییە بوونی هەیە، بەداخەوە لە هەمووی خراپتر، هەندێكجار گوێمان لەو ئاراستەیە دەبێت كە پشتگیری لە مانەوە لەگەڵ عێراق و دژایەتی ناڕاستەوخۆی سەربەخۆییە، ئایا وەك چاودێرێك دابەشبوونی ئەم خیتابە سیاسییە چۆن دەخوێنیتەوە و مەترسییەكانی لەسەر ئایندەی كوردستان چین؟
- كورد پێویستی بەوە نییە نە ئێستا و نە داهاتوو، بچێتە ناو ئەو جۆرە ململانێیانەوە، چونكە هیچ خزمەت بە دۆز و ئامانجەكانی ناكات و بەشداربوون لەو ململانێیانەدا، گەڕانەوەیە بۆ شوناسێكی بچووكتر لە شوناسی نەتەوەیی و چوونە ناو مێژووی مرۆڤایەتییەوە. ئەگەر لە رابردووشدا و لە چەند قۆناخێكیشدا كورد بە فیتی دوژمنەكانی و بە سوودوەرگرتن لە ساویلكەیی و دڵسافیی خۆی و ئەو چاوەڕوانییانەی لە ژیر زەبری واقیعەكەدا هەیبوون، چووبێتە وەها پێوەندیگەلێكەوە، زیانی زۆری كردووە و باجی زۆری داوە. لە ئێستاشدا كە جیهان پشتگیری كورد دەكات، چوونە ناو گەمەی مەزهەبی و تائیفیەوە، سومعەی كورد زۆر بچووك دەكاتەوە و بەم كارەمان گەورەیی دۆزەكەمان لەبەر چاوی میللەتانی دنیادا بچووك دەكەینەوە. ئەمە جگە لەوەی هیچ كامێك لەو ناوەندانەی كە دەیانەوێ كورد راپێچی ناو ئەو پێوەندییانە بكەن، ئەوەندە بەهێز و ئەخلاقی و پەیمانپەرست نین، بتوانن خواست و ویستی كورد بەدی بهێنن. پاشان وەها كارێك دەبێتە هۆی ئەوەی متمانەی دۆستانمان لە جیهاندا بكەینەوە بە سفر، چونكە كۆی ئەو ئارگیۆمەنتانەی كە بە هۆیانەوە بەرگری لە ململانێی و شەڕی مەزهەبی دەكرێن، لە كۆمەڵگەی نێونەتەوەیی و نێودەوڵەتیدا بە چاوی ئارگیۆمەنتی لاواز و رەنگدانەوەی عەقڵیەتێكی نزم و تەسكبین تەماشایان دەكرێت. لەولای تریشەوە، ئێمە كۆمەڵگەیەكمان هەیە تا رادەیەك توانیویەتی كێشە مەزهەبی و ئایینزایی و عەقیدەتییەكانی خۆی لە پێكەوەژیانێكی ئاسوودەمەندا چارەسەر بكات و لەم روەوە و لە چاو كۆمەڵگەكانی دراوسێدا ئەزموونێكی سەركەوتووی ئاشتەواییمان هەیە، ئەمەش پێوەرێكی باشە بۆ بەهێزكردنی هەوڵەكانمان بە ئاراستەی دامەزراندنی دەوڵەت. ئیتر چ پێویست دەكات ئەم دەستكەوتە جوانە بكەینە قوربانیی بەرەیەك و مەزهەبێك و لایەنێك لە بەرامبەر لایەنێكیتردا؟ لەوەش بترازێت، هەر جۆرە هەوڵدانێك بۆ دەوڵەتسازی بەبێ لەبەرچاوگرتنی (شێوازی پێكەوەژیانی مێژوویی) ئایین و مەزهەبەكان و ئایینزاكانیان لە كوردستاندا و پشتگوێخستنی ئەم مێژووە و كورد خستنە ناو سەبەتەی یەك مەزهەب و یەك ئاراستەی دینی و تاكڕەهەندیی ئایینی و ئایدیۆلۆژیی دینییەوە، ماهییەتی ئەو دەوڵەتە دەكاتە ماهییەتێكی مەترسیداری تۆتالیتارییانە. بەودیوی تریشدا، مانەوە لەگەڵ حكومەتی عێراق و چوونەوە ناو ئەو قەفەسە ئاسنینەی كە لە ئاستە میراتییەكەیدا جگە لە تراژیدیا بۆ كورد هیچیتری نەبووە، هەڵەیەكی مەترسیدارە، كە تەنیا نەبوونی شعوور و تێگەیشتن لە مێژوو دەیهێنێتە ئاراوە. هەر لایەنێك و هەر كەس و هەر گرووپێك كەمترین وزەی خۆی بۆ ئەم پێكەوەلكانەوەیە تەرخان بكات، یان ئەوەتا لە رقەوە ئەو كارە دەكات، یان ئەوەتا بەدەست تێنەگەیشتن لە مێژوو و نەبوونی یادەوەرییەوە دەناڵێنێت. بیرۆكەی تێكەڵبوونەوە بە عێراق، هەڵگریی كۆی ئەو توخمانەیە كە بەرئەنجامی ئامادەیی رۆحێكی ژێردەستەیین. ئەمە جگە لەوەی پێوەندییە پێشمۆدێڕنەكانی نێوان ئاغا و كۆیلە، ستەمكار و ستەملێكراومان بیر دەخەنەوە. لە رووی سیاسیشەوە هیچ ناگەیەنێت كە ئەم سیاسەتە سیاسەتێكی پێش زانستی و لە دژی ماف و شوناسی سەربەخۆیانەیە بۆ میللەتێك، كە لە پێشتردا هەموو شوناسی خۆی بۆ جیابوونەوە و خۆ رزگاركردن لەم پێوەندیە پێشمۆدێڕنانە تەرخان كردووە. بەدئەنجامیی وەها بیركردنەوەیەكیش تەنیا دەتوانێ دژی ئازادیی مرۆیی و لە خزمەتی بە كۆیلەیی مانەوەدا بێت بۆ سەردەستەیەك كە شەرعییەتی خۆی نە لە خوداوە، نە لە یاساوە، نە لە ویژدانی مرۆیی و نە لە ئاكارەوە وەرنەگرتووە و تەنیا بەهۆی زەبروزەنگ و داپڵۆسانەوە توانیویەتی بەردەوامی بە خۆی بدات. مێژووی حوكمڕانی لە عێراقدا وەك ئەوەیە بە دەستی دەرهێنەرێكی فێڵباز مونتاژ كرابێت، كە ئەگەری ئەوە هەیە لە هەر ساتەوەختێكدا ناكۆكیی لەگەڵ واقیع و بەڵگەكاندا ئەو مونتاژكردنە هەڵبوەشێنێتەوە. هەر لەبەر ئەوەش هەڵگرانی ئەم بیرۆكەیە ناتوانن مژدەیەكی دڵخۆشكەر بە كەس بدەن و هیچ شتێكیشیان نابێت بۆ ئەوەی بەشداری بكەن لە دابینكردنی داهاتوویەكی رێزلێگیراودا بۆخۆیان و نەتەوەكەیان، بە هەر بەڵگەیەكیش ئەمكارە بكەن و بۆ هەر دەستكەوتێكیش بێت، هیچ شانازییەك لە پشت ئەم دژایەتییەوە نابینرێت جگە لە چەندبارە دابەشكردنەوەی كوردستان و پەرتبوونێكی رۆحی كە بەرئەنجامەكەی بریتییە لە سڕینەوەی شوناسی كوردبوون، لە سەردەمێكدا كە پێویستە كورد ببێتە خاوەن شوناسی راستەقینەی خۆی. لەسەرووی هەموو ئەمانەشەوە، هەر كەس و لایەنێك لە ئێستادا، بەهەر بەڵگە و پاساوێك و بۆ هەر مەبەستێك و لە رقی هەر لایەنێك و كەسێك، هەنگاوی كردەیی بۆ پەیوەستكردنەوەی هەرێمی كوردستان بە حكومەتی عێراقی و قەوارەی سیاسیی عێراقەوە بدات، گەورەترین بێڕێزی بە گوندە بە زۆر راگوێزراوەكان، شەهیدبوونی هەڵەبجە و جینۆسایدی گەرمیان و بادینان و شوێنەكانیتر دەكات. من لەگەڵ ئەوەدا نیم ئەم بۆچوونە سەركوت بكرێت و بە توندی بەرپەچەرچ بدرێتەوە، بەڵكو پێویستە لایەنگرانی دەوڵەتسازی بە بەڵگەی قەناعەتپێكەرەوە گفتوگۆی تێزەكە بكەن و بەدگومانی كەس و لایەنەكان بڕەوێننەوە. هەوڵدان بۆ بێدەنگكردن و گرنگینەدان بە بۆچوونی لایەنە ناكۆكەكان و ئەو كەسانەی دژی دەوڵەتی كوردین لەنێو كورددا، ماهییەتی ئاشتیخوازانە و پێكەوەژیانی ئێمە لە چوارچێوەی ئەو دەوڵەتەدا دەخەنە ژێر پرسیارەوە. بۆیە نابێت لا یەنگرانی دەوڵەتسازی رەهەندە ئاشتیخوازانەكەی ئەم پڕۆژەیە بكەنە قوربانیی مشتومڕ و تەخوینكردنەوە.