پڕۆفیسۆر كۆستانتینۆ پیسچێدا ئوستادی پێوەندییە نێودەوڵەتییەكانە لە زانكۆی میامی و ماوەیەكی زۆریش دیراسەتی لەسەر هەردوو وڵاتی عێراق و ئەسیوبیا كردووە. تەنیا لە عێراقدا دیمانەی لەگەڵ 60 یاخیبووی عێراق كردووە. بۆ قسەكردن لەسەر گۆرینی ئاراستەی هێرشەكانی داعش بۆ سەر فەرەنسا و ئەوروپا دوای شكستەكانیان لەسەر دەستی هێزی پێشمەرگەی كوردستان، ئەم وتوێژەمان لەگەڵ سازكرد و بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە.

كۆستانتینۆ پیسچێدا پسپۆڕ لەكاروباری عێراق لە زانكۆی میامی بۆ گوڵان: چارەسەری درێژخایەنی مەترسیی داعش لە ڕێككەوتنی ڕاستەقینەی دابەشكردنی دەسەڵاتدا بەرجەستە دەبێت


* پاش پەلامارەكانی پاریس لەلایەن داعش-ـەوە، سەرۆكی فەرەنسی فرانسۆ هۆلاند وتی: جەنگێك لە دژی وڵاتەكەمان بەرپا كراوە، پاشان ئەنجومەنی ئاسایشی نەتەوە یەكگرتووەكان بڕیارێكی دا بۆ بەرەنگاربوونەوەی ئەو پەلامارانە و رێكخراوە تیرۆریستیەكانی دیكە. ئایا دەتوانین بڵێین پاش پەلامارەكانی پاریس جیهان لە جەنگدایە؟
- من دەڵێم لە پاش هێرشەكانی سەر پاریس ئیلتیزاماتی هاوپەیمانی نێودەوڵەتی لە دژی داعش بەهێزتر بووە، بەڵام بەلای منەوە گۆڕانەكە ناكاتە گۆڕان لە ئاستی هەوڵەكانی پێشوو لە دژی داعش، بەڵكو زیاتر گۆڕانێكی گوتارییە. بۆ نموونە: فەڕەنسا پێشتریش ئامانجەكانی داعشی لە سووریا و عێراق بۆردوومان دەكرد، بەڵام دوای هێرشەكانی پاریس تەنیا ئاستی هەڵمەتە ئاسمانییەكانی زیاد كردووە. بەمانایەكی دی، ئەوەی ئێستا دەیبینین جەنگێكە لە نێوان هاوپەیمانی نێودەوڵەتی بە سەركردایەتی ویلایەتە یەكگرتووەكان و رێكخراوێكی چەكدار بە ناوی داعش كە بانگەشەی دەوڵەتداری لە پێش هێرشەكانی پاریسەوە كردووە، هەرچەندە ئەم جەنگە لەوكاتەوە تا رادەیەك زیاتر بووە.
* پاش هێرشەكان، فەڕەنسا باری نائاسایی راگەیاند و بۆ سێ مانگی دیكەش درێژی كردەوە، هەروەها وڵاتانی تری ئەوروپاش رێكارە ئەمنییەكانیان توندتر كردووە،تا چەند راگەیاندنی باری نائاسایی لە كیشوەری ئەوروپادا دەبێتە هۆی زیادكردنی سەقامگیری لەسەر حیسابی دیموكراسی؟
- مەترسی ئەوە هەیە رێكارە دژە تیرۆریستییەكان كە ئامانج لێی دڵنیاكردنەوەی ئاسایشی هاونیشتمانییانی ئەوروپییە، دیموكراسی كەم بكاتەوە. وڵاتانی دیموكراسی بە مانایەك هەمیشە رووبەڕووی ئاڵۆگۆڕێك دەبنەوە لە نێوان ئاسایش و ئازادییە مەدەنییەكاندا، لەبەرئەوەی رێكخراوە تیرۆریستیەكان سوودوەردەگرن لە سنوربەندییەكانی سەر دەسەڵاتی پۆلیسی دەوڵەت بۆ وەرگرتنی خەڵك و رێكخستن و ئەنجامدانی هێرشەكان. درووستكردنی هاوسەنگی لەنێوان ئەم دووانەدا گرفتێكی جددییە و هەڵەكردن لەلایەنی ئەمنییەوە هەروەكو ئەو كێشە پێچەوانەیە مەترسیدارە كە زۆر هەست بە رازیبوون بكەیت، واتە دەزگایەكی ئەمنی زۆر سەركوتكار وادەكات تا رادەیەكی زۆر مەحاڵ بێت بۆ رێكخراوە تیرۆریستییەكان كار بكەن، بەڵام ئەمە باجی زۆری دەبێت لەسەر سنوورداركردنی ئازادییەكان كە هاونیشتمانییانی ئەوروپی شانازی پێوەدەكەن. ئەمەش بە بۆچوونی من سەركەوتنێكی زۆر تاڵە.
* پاش دەستێوەردانەكانی رووسیا لە سووریا و هەر پاش تێكشكانە سەربازییەكەی داعش لە شنگال، داعش ستراتیژی خۆی گۆڕی لە هەرێمایەتییەوە بۆ سەرئاستی جیهانی، كە ئەمەش ستراتیژی قاعیدەیە، راڤەی ئێوە بۆ ئەم گۆڕانە چییە. ئایا پێتوانییە داعش دەستیكردووە بە لەدەستدانی فروانكردنی خەلافەتەكەی لە سووریا و عێراق؟
- لە سەرەتای ئەم ساڵەوە بەردەوام داعش لە عێراق و سوریادا ناوچەكانی ژێردەستی لەدەست دەدات، بەپێی هەندێك لە هەڵسەنگاندنەكان، داعش لە نێوان مانگی یەك و مانگی شەشی ٢٠١٥دا ١٠ ناوچەی لەدەستداوە كە پێشتر لە دەستیدا بووە، بەردەوامیشە لەدەستدانی ناوچەكان لە مانگی حەوتەوە تا ئێستا. بۆیە شتێكی مەعقوولە بڵێین: داعش یارییەكی مەترسیدار دەكات (گۆڕان لە هەرێمایەتییەوە بۆ جیهانی) و هەوڵێكی بێ هیوایە بۆ پێچەوانەكردنەوەی ئەو ئاڕاستە خراپەی. بەداخەوە لەم قۆناغەدا زانیاریمان نییە لەسەر بڕیاردانە ناوخۆییەكانی داعش. لەهەر حاڵێكدا بێت، ئەگەر هەیە كە ئەم گۆڕانی ستراتیژییەی داعش بۆ بە ئامانجكردنێكی جیهانی (ئەگەر هەبێت) پێش رزگاركردنی شنگال رووی داوە وەك ئەوەی كە پلانی هێرشی بۆ سەر میسر و لوبنان و پاریس ماوەیەكی خایاند.
* لە ئێستادا پۆلیسی ئینتەرپۆل ناوی ٦٥٠٠ هاونیشتمانی ئەوروپی راگەیاندووە كە گەشتیانكردووە و پێوەندییان بە داعشەوە لە سووریا و عێراق كردووە، ئەم وڵاتانە رووبەڕووی چ جۆرە گرفتێكی ئەمنی و هەڕەشە دەبنەوە، لە حاڵەتێكدا ئەو شەڕكەرانە بگەڕێنەوە وڵاتەكانیان؟
- گەڕانەوەی ئەو شەڕكەرە بیانییانەی ناو داعش بۆ وڵاتی خۆیان هەڕەشەیەكی جددی دروستدەكات، كە دەبێت بە زیادكردنی سەرچاوەكانی پۆلیس و دەزگە ئەمنییەكان كە تەرخانكراون بۆ ئەوە، چارەسەر بكرێن. ئەمە دیاردەیەكی نوێ نییە، بەڵام رێژەكەی تا ئێستا هاوشانی نەبووە و بە دڵنیاییەوە زیاترە لەوەی كە بینیومانە لە ماوەی داگیركردنی عێراق لەلایەن ویلایەتە یەكگرتووەكانەوە. گرنگە ئەوە بزانین كە ئاستی هەڕەشەكان كە لەلایەن شەڕكەرە بیانییەكانەوە كراوە، زیاترە لە پاش جەنگی ناوخۆیی سووریا و عێراقەوە. ئەگەر «خەلافەتی داعش» هەڵبوەشێندرێتەوە، ئەوا شەڕكەرە بیانییەكان بۆ پاراستنی دەوڵەتە نوێیەكەیان ناچاردەكرێن و بواریان بۆ دەڕەخسێت ئەركەكانیان لەهەر شوێنێك كە بۆیان دەكرێت، ئەنجام بدەن، لەناویشیاندا ئەو وڵاتانەی لێوەی هاتوون.
* بارودۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و سووریا و عێراق بەتایبەتی ئامادەیە بۆ یارمەتیدانی توندڕەویی تائیفی لە نێوان شیعە و سوننەكاندا؟ بۆیە پرسیار ئەوەیە چۆن كەلتووری پێكەوەژیان و سەقامگیری لەم ژینگە ناتەندروستەدا درووست دەكرێت؟
- پێموایە هەنگاوی سەرەكی بەم ئاڕاستەیەدا ئەوەیە رێككەوتنێكی راستەقینەی دەسەڵات دابەشكردن بەدی بێت كە گرووپە نەژادی و تائیفییەكانی وڵات بە یەكسانی دەسەڵاتیان هەبێت و پاراستنێكی دەستووری و تەندروستیان هەبێت و مافە بنەڕەتییەكانیان بۆ دابین بكرێت. بەدڵنیاییەوە وردەكارییە تایبەتییەكان پێوەندی بەو سازشانەوە دەبێت كە لە نێوان یاریزانە سەرەكییەكاندا دەكرێت، بەڵام پێچەوانەكردنەوەی ئەو بێبەریكردنە سیستەماتیكییەی عەرەبە سوننەكان لە عێراق و سووریا دەبێتە مەرجی سەرەكی بۆ چارەسەرێكی درێژخایەن بۆ هەڕەشەكانی داعش. بەبێ ئەوە، بەشێكی زۆری دانیشتووانی سوننی لەم دوو وڵاتە بەردەوام دەبن لە بینینی داعش وەك رێكخراوێكی جێگیر و بەهێز بۆ پاراستنی بەرژەوەندیی سوننەكان. تا داعش دڵسۆزیی زۆربەی دانیشتووانی ناوخۆیی هەبێت، ئەوا دەتوانێت وەك شەڕكەر و تیرۆریست بەكاریان بێنێت، تەنانەت ئەگەر لەو ناوچانەی كە داگیری كردوون، لاببرێن بە هەڵمەتە ئاسمانی و هێرشە هاوبەشە زەمینییەكان كە لە ئێستادا بەردەوامە. بەبێ ئەو خاكە زۆرەی كە داگیری كردوون لە ئەمڕۆدا، مەترسیی داعش كەمتر دەبێت لە ناوچەكەدا و لە رۆژئاواش، بەڵام هێشتا هەر هەڕەشەیەكی جددییە. سەرەڕای هەموو ئەمانە داعش لە هەوڵە هاوبەشەكانی ئەمریكا و عێراق و هێزەكانی سەحوە لە ٢٠٠٧ وە تا ٢٠١١ خۆی رزگاركرد بە خۆشاردنەوە لە ژێر زەوی و پاشان توانی بە تۆڵەوە بگەڕێتەوە لە ساڵی ٢٠٤١ دا و موسڵ داگیر بكات.
* بارودۆخی ئێستا پیشانی دەدات كە ناتوانرێت داعش سنووردار بكرێت و هیچ ئەگەری ئەوەش نییە ئاگربەستی لەگەڵدا بكرێت و تەنانەت ناتوانرێت گفتوگۆشی لەگەڵدا بكرێت، بۆیە بۆ تێكشكانی داعش پێویستە چۆن چاو بە ستراتیژیی دژەتیرۆردا بخشێندرێتەوە؟
- هاوڕام لەگەڵ ئەوەدا كە هیچ چارەسەرێك بە رێككەوتن لەگەڵ داعشدا ناكرێت و مەحاڵە، لەبەر ئەوەی داعش ئامانجی زۆر توندی هەیە و خۆی لە یەك، یان چەند وڵاتێكدا سنووردار نەكردووە و وادەردەكەوێت بە تەواوی نەیەوێت سازش لەسەر هیچیان بكات. بەڵام پێموا نییە رووداوەكانی ئەم دواییانە ئەوە پیشان بدات كە ناتواندرێت داعش سنووردار بكرێت. سنورداركردن نابێت لەو رووەوە پێناسە بكرێت كە ئەگەری هێرشێكی گەورەی داعش بۆ سفر نەهێڵدرێت. بەشێوەیەكی مەعقوولانە سنوورداركردن واتە سنوورداركردنی توانای گرووپەكە بۆ فراونكردنی ناوچەكانی لە سووریا و عێراق و وڵاتانی دراوسێ و دڵنیابوون لەوەی كە تەنیا پەناگەیەكی دیاریكراوی هەیە لە سووریا و عێراقدا كە دەتوانێت ئازادانە پلانی هێرشەكان دابنێ و جێبەجێی بكات. بەم مانایە، سنوورداركردن سەركەوتوو دەبێت لەبەر ئەوەی پێشڕەوییە ناوچەییەكانی داعش لە سووریا و عێراق لە دوامانەوەیە. ئەمساڵ داعش لە ژێر فشاری سەربازیدا ناوچەی زۆری لەدەست داوە و بەردەوامیش ئەگەری ئەوە هەیە ناوچەی زیاتر لەدەست بدات، بەم شێوەیەش تواناكانی بۆ خۆڕێكخستن و جێبەجێكردنی هێرش لە دەرەوەی شانۆی ئۆپەراسیۆنەكانی كەم دەبێتەوە. وەك سەرنجمان دا، ئەگەر تێكنەشكێندرێت و بە سادەیی سنووردار بكرێت، ئەوا داعش بەردەوام دەبێت لە هەڕەشە درووستكردن، هەرچەندە هەڕەشەكانی بشتوانێت بەدی بێنێت. بە تەواوی تێكشكانی ئەم رێكخراوە ئامانجێكی گرنگە، بەڵام پێویستی بە شتێك زیاتر لە ئامرازە سەربازییەكان هەیە، لەبەرئەوەی چارەسەركردنی نەهامەتییەكانی دانیشتووانی عەرەبە سوننەكانی عێراق و سووریا زۆر گرنگە و هەوڵە دیپلۆماسییەكانی ئەمریكا پێویستە ئەمە بكاتە كاری لەپێشینەی خۆی.