مایكڵ گەنتەر، پڕۆفیسۆری زانستە سیاسییەكانە لە زانكۆی تێنێسی تەقەنی و پێشتریش بڕوانامەی دكتۆرای لە بواری پێوەندییە نێودەوڵەتییەكان لە زانكۆی «كێنت ستەیت» بەدەست هێناوە. خاوەنی حەوت كتێبە لە بارەی خەبات و تێكۆشانی كوردەوە، بە دەیان كتێب و وتاری لەبارەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستەوە نووسیوە، بۆ هەڵسەنگاندن و شیكردنەوەی داڕووخانی دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەگەری دروستبوونی دەوڵەتی نوێ لە ئەنجامی شەڕەكانی ناوچەكەوە، گوڵان دیمانەیەكی لەگەڵدا ئەنجامدا، ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی داینەوە.

مایكڵ گەنتەرپسپۆڕی پێوەندییە نێودەوڵەتییەكان بۆ گوڵان:لە بەرژەوەندیی كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییە پێشوازی لە دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان بكات



* بارودۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە ئاستێك ئاڵۆز و ناسەقامگیر بووە، كە نازانرێت چ لایەك شەڕ لەگەڵ چ لایەكدا دەكات، هەروەها نازانرێت چ لایەك هاوپەیمانێتی لەگەڵ چ لایەكی دیكەدا دەكات، لە ناو سنووری ئەم دەوڵەتانەی ئێستا هەن، كێشەكان چارەسەر ناكرێت، ئایا تا چەند خودی دەوڵەتەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست فاكتەری سەرەكین بۆ ئەم ئاژاوە و ناسەقامگیرییەی ئێستا لە ناوچەكەدا بوونی هەیە؟
- زۆربەی دەوڵەتانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەستكردی ئیمپریالیزمن لە پاش جەنگی یەكەمی جیهانی، بۆیە ئەم دەوڵەتە دەستكردانە لە هەندێك حاڵەتدا وەك عێراق و سووریا سەلماندیان كە ناتوانن كێشە زۆرەكانیان چارەسەر بكەن، هەر بۆیە دانیشتووانەكانیان روویان كردووەتە گرووپە نەژادییەكانی وەك كورد و تائیفییەكانی وەك سوننە و شیعە بۆ چارەسەری كێشەكانیان.
* وتەیەكی بە ناوبانگ هەیە كە دەڵێت: شەڕ دەوڵەت درووست دەكات و دەوڵەتیش شەڕ درووست دەكات، ئەگەر دەوڵەتی نەتەوەیی هاوچەرخ بەپێی ئەم گوتەیە بەرهەمی شەڕی 30 ساڵەی ئەوروپا بێت، ئەوا دەبێت ئەم شەڕەی ئێستاش دەوڵەتی تازە درووست بكات. پرسیار ئەوەیە ئەگەر ئەم شەڕە دەوڵەتی تازە درووست نەكات، ئایا چۆن شەڕ كۆتایی دێت و سەقامگیری ناوچەكە دەگەڕێتەوە؟
- تەنیا بە تێپەڕینی كات دەزانین چی لە سووریا و عێراقدا روودەدەن، ئەویش، یان چەندین قەوارەی نوێی بچووك و نەژادی و تائیفیی هاوشێوە، یان فیدڕاڵی لاوازی گەورەتر دەردەكەون. چەمكەكەی ئۆجالان بۆ ئۆتۆنۆمی دیموكراتی لامەركەزی ئەگەری نییە بێتە ئاراوە بە لەبەرچاو گرتنی بوونی بەردەوامی دەسەڵاتی سیاسی.
* بە پێی ئەو پێناسەیەی بۆ دەوڵەتی هاوچەرخ دەكرێت، دەوڵەت دەبێت ئەو توانایەی هەبێت خاكەكەی خۆی بپارێزێت و سەروەری یاسا دابین بكات و دامەزراوەكانی بە باشی هەڵسووڕێنن، بەڵام لە دەوڵەتەكانی ئێستای رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەوڵەت ناتوانێت نە خاكەكەی بپارێزێت، نە سەروەری یاسا و نە دامەزراوەشی هەبێت، ئایا ئەمە مانای ئەوە نییە پێویستە بیر لە شێوازێكی دیكەی دەوڵەت و لە ناو سنووری تازەدا بكرێتەوە؟
- بەڵێ، ئەگەر بیر لە جۆرێكی نوێ لە قەوارە نەكەینەوە، ئەوا بە هەرحاڵ شتێكی نوێ پێكدێت.
* لەوەتەی لە 2014ـەوە دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی داعش هاتۆتەئاراوە، بێجگە لە هەرێمی كوردستان لە عێراقدا، هیچ دەوڵەتێك نەیتوانیوە تیرۆریستانی داعش تێكبشكێنێت، ئێستا هەرێمی كوردستانی عێراق دەوڵەت نییە و لە هەوڵدانە بۆ ئەوەی دەوڵەت درووست بكات، بە ڕای تۆ ئایا باشتر نییە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی وەك بۆ تێكشكاندنی تیرۆریستان لە سەر خاك، پێشوازی لەم دەوڵەتە تازەیە بكات؟
- بەشێوەیەكی نموونەیی باشترین شت بۆ كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی ئەوەیە كە پێشوازی لە حكومەتی هەرێمی كوردستانی سەربەخۆ بكات، بەڵام ئەمە ئەگەری ڕوودانی نییە بە لەبەرچاوگرتنی پێویستی بۆ سەقامگیری. بۆیە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەبێت خۆی بڕیاری ئەوە بدات كە كامە باشترین و گونجاوترین كاتە بۆ ڕاگەیاندنی سەربەخۆیی، بەڵام پێویستە هەوڵی بەدەستهێنانی رازیبوونی نافەرمیی ویلایەتە یەكگرتووەكانی ئەمەریكا و توركیا و ئێران بدرێت.
* ئەوەی جێگەی تێڕامان و هەڵوەستەكردنە، ئێستا هەردوو دەوڵەتی عێراق و سووریا وەك دوو دەوڵەتی خاوەن سەروەری بوونیان نەماوە، ئەم دوو دەوڵەتە بوونەتە گۆڕەپانی ململانێی مەزهەبگەرایی شیعە و سوننە، بەڵام هەتا ئێستا كۆمەڵگەی نێودەوڵەتی و لە سەرووی هەمووشیانەوە ئەمەریكا، باس لە یەكپارچەیی و سەروەری ئەم دوو دەوڵەتە دەكات كە لە سەر ئەرزی واقع بوونیان نەماوە، ئایا ئەمە خۆدزینەوە نییە لە چارەسەر كردنی كێشەكان؟
- بەڵێ، هەر لەبەر ئەمەشە حكومەتی هەرێمی كوردستان دەبێت باشترین بڕیاری خۆی بدات كە هەل و مەرجەكە گونجاو دەبێت بۆ ئەوەی سەربەخۆ بێت.
* راتان لەسەر ئەنجامدانی راپرسی بۆ راگەیاندنی سەربەخۆیی لە كوردستاندا چییە؟
- هەمووان ئەوە دەزانین كە زۆربەی كورد سەربەخۆییان دەوێت، تا ئێستا دوو جار ریفراندۆمی ناڕەسمی ئەوەمان پێدەڵێت. كاتێك سەركردەكانی حكومەتی هەرێمی كوردستان كاتی راگەیاندنی سەربەخۆیی دیاری دەكەن، ئەو كاتە باشترە بانگەشەی ریفراندۆمێكی رەسمی بكەن كە لە لایەن نەتەوە یەكگرتووەكانەوە سەرپەرشتی بكرێت، بەڵام بە لەبەرچاوگرتنی ئەو كێشە سیاسی و ئابوورییانەی ئێستا هەیە، لەوانەیە ئەم پرسە ئێستا ئاسان نەبێت.