پەرەسەندنی بارودۆخی ناوچەكە، بەتایبەتی دوای بەشداریكردنی راستەوخۆی رووسیا و لاسەنگ كردنی هاوكێشەی دەستێوەردانی نێودەوڵەتی لەو قەیرانە ئاڵۆزەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەگشتی و (سووریا و عێراق) بە شێوەیەكی تایبەتی، هاوكات بەردەوامبوونی پشتیوانیی وڵاتێكی ئیقلیمی وەك ئێران بۆ حكومەتی بەغدا، دیدوبۆچوونی جیاوازی شرۆڤەكارانی بە دوای خۆیاندا هێناوە، كە جۆرێك لە نائومێدی بەرامبەر باشتربوونی رەوشی ناوچەكە دەهێنێتەئاراوە. لەم بارەیەوە حەیدەر سەعید چاودێری سیاسیی ناسراوی عێراقی و راوێژكاری مەڵبەندی توێژینەوەی ستراتیژی لە عەممانی پایتەختی ئوردن، لە دیدارێكی گوڵان-دا بەم شێوەیە راوبۆچوونی خۆی دەربڕی.

حەیدەر سەعید راوێژكاری مەڵبەندی توێژینەوەی ستراتیژی لە عەممان بۆ گوڵان:رەفتاری مالیكی هێندە خراپ بوو 4 فیرقەی سوپای عێراق خۆی تەسلیمی 300 تیرۆریست كرد





* لە ئێستادا دەنگۆی ئەوە لە ئارادایە كە هەڵە و كارتە سیاسییەكان لە رووی ئابووری و سیاسییەوە زۆر تێكچڕژاون، ئایا واقعی ئێستای عێراق چۆن دەبینیت و دۆخەكە بە چ ئاراستەیەك دەڕوات؟
- پێموایە دۆخەكە بەتایبەتی، دوای داگیركردنی مووسڵ لەلایەن داعشەوە، بە چەشنێكە كە هەموو لایەنە سیاسییەكانی عێراق بە زمانی شەڕ و كاولكارییەوە دەدوێن و هیچ دەستپێشخەریەكی سیاسیی بوونی نەماوە، هاوكات حزب و لایەنەكان، بە لایەنە شیعەكانیشەوە، هەڵوێستیان یەك نییە و سەنگەریان لە سوننەكانیش گرتووە و كە ئەوان بنچینەی كێشەكەن و نزیكن لە زۆرداریی داعشەوە و ملیۆنەها كەسیان لێ ئاوارە بووە. دواتر من پێموایە كە پشتیوانیی ئیقلیمی كاریگەریی هەیە لەسەر رێكەوتنی نێوان لایەنەكان و بە بەجارێ ئەو لایەنانەی كۆت كردووە، بۆ نموونە هاوپەیمانیی ئیسلامی كە سعودیە رایگەیاند، پشتگیریكردنی بۆ لەناوبردنی تیرۆر لێنەكەوتەوە، بەڵكو بەهۆی كاریگەریی ئیقلیمی لەسەر لایەنەكان زۆر بەهەند وەرنەگیرا، لەلایەكی دیكەوە قەیرانی ئابووری بە هۆی گەندەڵی و شەڕی داعشەوە بە جارێ عێراقی داڕماندووە و هیچ هیوایەكی مژدەبەخش بە ئاسۆی ئاییندەی عێراقەوە دیارنییە.
* بەڵام دەگوترێ هیچ بنەمایەكی دەوڵەت لە عێراقدا نەماوە، بەڵكو دەكرێ بڵێین ئەوەی هەیە دەوڵەتی شیعەیە و بەس، تێڕوانینی ئێوە چییە لەم ڕووەوە و ئایا ئێران چ ڕۆڵێكی لەم وڵاتەدا هەیە؟
- یەكەم شت، عێراق ناتوانێ وەك دەوڵەت دەسەڵاتی بەسەر هەموو خاك و ناوچەكانی وڵاتدا هەبێت، خاڵی دووەم ئەوەیە عێراق دەوڵەتی شكستخواردووە، چونكە ناتوانێ ئاسایش و ئارامی بۆ خەڵك دابین بكات، تەنانەت وەرگرتنی دەسەڵاتیش لە بەغدا بۆ خزمەتكردنی نیشتمانی نییە. ئێرانیش بۆ مەبەستی خۆی داكۆكی لە حكومەتەكەی بەغدا دەكات، ئێران وەك لایەنێكی ئیقلیمی لە ناوچەكەدا رۆڵ دەبینێت، بەتایبەتیش لە دۆسێی سووریا كاتێ مالیكی یارمەتییەكی زۆری رژێمی ئەسەدی دا، هەر ئەم دابەشبوونەش بوو كە لایەنی میانڕەوی شیعەیشی پەك خست كە دەنگ هەڵبڕێت و نەرمی بنوێنێت. لە ئێستاشدا دەبینین كە لە شەڕی رزگاركردنی رومادی پلانەكە تەواو ئەمەریكییە، بەڵام لە رووی سیاسییەوە مەبەست ئەوە بێت دوای رزگاركردنی رەمادی میانڕەوەكان بتوانن رووبەڕووی ئەوانە ببنەوە كە لە ئێرانەوە پشتیوانی دەكرێن.
* لە ئێستادا ئەوەی شەڕ دەكات حەشدی شەعبییە و سوپای عێراقیش پەراوێزخراوە، هەندێ دەڵێن ئەگەر وەزیری بەرگریی عێراق شیعە بووایە ئەو سوپایە پشتگوێ نەدەخرا، بۆچوونتان لەسەر ئەمە چییە؟
- ئەوە هەمووی پاشماوەی كارە ناتەندروستەكانی مالیكییە، چوار فیرقەی سەربازی عێراقی موسڵی جێهێشت و داعشیش تەنیا بە 300 چەكدارەوە پەلاماری ناوچەكەی دا، بۆیە دوای رووخانی رژێمی پێشوو لە 2003 بەدواوە، چونكە سوپا بوونی نەبوو، تەنیا گەندەڵی و بە هەدەردانی سامان لە ئارادا بوو بە ناوی پێكهێنانەوەی سوپا، جگە لە كردنەوەی دەرگای دامەزراندن بە ناوی میلیشیای چەكدار، تەنانەت پێش هاتنی داعش و كەوتنی مووسڵیشەوە، ئەو میلیشیایانە كەوتنە ململانێ و هەڕەشە لە دژی حەیدەر عەبادی لە كاتی گفتوگۆكردن لەسەركەمكردنەوەی بودجەی حەشدی شەعبی، كاتێ لە 5 ملیارەوە بكرێت بە یەك ملیار، دیارە مەبەستی سەرەكیی ئەو میلیشیایانە ئەوە بوو هەر خۆیان لە گۆڕەپانەكە بمێننەوە. ئەویش بە سوودوەرگرتن لە ئاراستەی سیاسیی وڵاتانی ئیقلیمیی، راستە حەشدی شەعبی پارەو خەرجی پێویستە، بەڵام ئەوان زیاتر لە 50 پێكهاتەی چەكدارین، كە رەنگە هەندێكیان هاوكاریی دارایی لە دەرەوەش وەربگرن، بۆیە ئەو دابەشبوونە ئیقلیمییە وای كردووە سوپا لاوازبێت، یان بە تەواوی دروست نەبێت و دەرفەت بە حەشدی شەعبی بدات كە هەر خۆی لە وڵاتدا چەكدار بێت.
* تا چەند لەو باوەڕەدایت كە لە ناوچەكەدا ئێران و سعودیە لە شەڕی بەوەكالەتدا نین، بەڵكو لە شەڕی سارددان؟
- بە دڵنیاییەوە زۆرێك لە چاودێران لەو باوەڕەدان سعودیە و ئێران ململانێیانە لەم ناوچەیەدا، مەسەلەكە لە شەڕی سارد زیاتریشە، سعودیە بڕیاری داوە بە شێوەی سەربازی لە سووریا و یەمەن بەشداربێت، سەركردایەتیكردنی سعودیە بۆ گەردەلوولی یەكلاكەرەوە لە یەمەن دژایەتیكردنی ئاشكرای ئێران بوو، لە سووریا بڕیارێكی سعودی هەبوو كە بە سوپاوە بێتە نێو سووریاوە بۆ ئەوەی بە شێوەی سەربازی رووبەڕووی ئێران ببێتەوە، من پێوایە هەرگیز ناوچەكە وەك ئێستا ئەو ململانێیە سەختەی بەخۆیەوە نەدیوە، لەهەمان كاتدا چەند لایەنێكی میانڕەو لە هەردوولا هەن دەیانەوێ چارەسەری ئەو ململانێیە بكەن و كۆتایی بەو ناكۆكییەی نێوانیان بهێنن، لە سعودیە رەوتێكی توندڕەو هەیە نایەوێ ئەم كێشەیە چارەسەر بێت، لە ئێرانیش باڵی پاسدارانی ئێران سوورن لەسەر بەردەوامبوونی ململانێیەكە، ئێستا ئێران دوای دەستێوەردانی رووسیا لە سووریا هەڵوێستێكی دیكەی وەرگرتووە، كە زیاتر سوورە لەسەر بەشداریكردن لە قەیرانەكەی سووریا.
* بارودۆخی ناوچەكە بە یەكجاری گڕی گرتووە، هەموو لایەن و دەوڵەتان هاتوونەتە پێش و ئەمریكاو رووسیاو دەوڵەتانی ئەوروپا بەشدارن وێڕای دەیان تاقمی چەكداری لەو ئاژاوانەدا، پێتانوایە دۆخەكە بەرەو خاوبوونەوە دەچێت، یان ئاگرەكە زیاتر تەشەنە دەكات؟
- رەوشەكە بەم نزیكانە هێمن نابێتەوە، چونكە هیچ دەستپێشخەرییەك لە ئارادا نییە، ئێستا چەقی شەڕەكان لە سووریا و ناوچەكەدایە، هەموو لایەك دەیەوێت بەشێك لە گرەوەكە بباتەوە، راستە دەستتێوەردانی ئیقلیمی رۆڵی هەیە، بەڵام كەڵەكەبوونی پاشماوەی ململانێی ناوخۆی سووریا و ناوچەكە فاكتەری درێژەپێدەری ئەو رەوشە ناسەقامگیرییەیە، داعش نەك هەر بۆتە مەترسییەكی ئیقلیمی، بەڵكو بۆتە دیاردەیەكی تیرۆریی جیهانیش. هەروەها داعش بۆتە فاكتەری سەرهەڵدانی قەیرانی ئابووریش لە سووریا و عێراق و ناوچەكەش بەگشتی، بۆیە ئەم قەیرانە نێودەوڵەتییە تەنیا بە چارەسەری سیاسی و بە بەیەكەوە ژیانی گەلانی ناوچەكە سەردەگرێت.
*بەم دوایییە ئەمریكا جڵەوی چارەسەركردنی كێشەكانی ناوچەكەی رادەستی ئیسڕائیل كرد، پێتانوایە ئیسڕائیل لە ئاست ئەو بەرپرسیارێتییەدا دەبێت بۆ هێمنكردنەوەی دۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئایا توانای ئەو ئەركەی هەیە؟
- نەخێر، ئیسڕائیل لایەنێكی پەسندكراو نییە، ئەمریكا باس لە رۆڵی رووسیا دەكات، لەم رۆژانەشدا بڕیاری ژمارە (2254)ی ئەنجومەنی ئاسایش سەبارەت بە سووریا دەرچوو، رەنگە سەرۆك ئۆباما مەبەستی ئەوە بێت كە كۆشكی سپی بەجێ بهێڵێت بێ ئەوەی ئاستی دەستێوەردانی سەربازیی لە سووریا بەرزبكاتەوە، بەڵام لە كۆتاییشدا ئۆباما خاوەن میتۆدی خۆیەتی و زۆر دۆسێی جیهانی لایە، وەك دۆسێی ئێران و كووبا. خوێندنەوەی من بۆ ئەو ئەوەیە ئەمریكا زیاتر دان بە رۆڵی رووسیادا دەنێت بۆ چارەسەركردنی زۆر دۆسێی ناوچەكە بەتایبەتیش سووریا، بۆیە ئەمریكا بیر لە رێكخستنەوەی رێوشوێنەكان دەكاتەوە لە سووریا، تەنانەت بەڵگەنامەی ژنێڤ 1 كە باس لە قۆناغی راگواستن دەكات. ئەمریكا بەو دیدە دەڕوانێتە رووسیا كە بەشداری بكات لە لێدانی داعش و تیرۆر، ئەمەش دەبێتە هۆی كشانەوەی بڕیاری رووخانی بەشار ئەسەد لەسەر مێزی گفتوگۆ، بۆیە من پێموانییە ئیسڕائیل ئەمە بكات، بەڵكو واشنتۆن زیاتر پشت بە رووسیا دەبەستێ، هەرچەندە لەسەرەتاوە ئەمریكا دژی ئەو دەستتێوەردانەی رووسیا بوو، بەڵام لە ئێستادا هەڵوێستەكەی گۆڕاوە.
* ئەوەی نێوان توركیا و رووسیا رووی دا، بە رای ئێوە ساغكردنەوەی دوژمندارییەكی كۆنە، یان كارێكی نەخوازراو بوو؟
- ئەمە وا نییە، توركیا بە شێوەیكی دیكە هەڵوێستی رووسیای خوێندەوە كە دەیەوێت رێگە لە گەیشتنی گرووپە چەكدارەكانی سووریا بگرێت لە دیمەشق نزیك ببنەوە، تا پشتیوانی لە رژێمی سووریا بكات و لە حوكمڕانیدا بەردەوام بێت، ئەمە رەنگە گوزارشت لە هەڵوێستێكی دیكە بكات سەبارەت بە دەستێوەردانی رووسیا لە سووریا، تەنانەت هەندێ لایەنی وەك سعودیە و سووریاش رەنگە لە جیاتی رۆڵی ئێران لەو ململانێیەدا رۆڵی رووسیایان تا رادەیەك پێ قبووڵ بێت.