پڕۆفیسۆر بێنجامین شیف، خاوەنی بڕوانامەی دكتۆرایە لە زانستی سیاسی لە زانكۆی كالیفۆڕنیا، وانەبێژە لە بوارەكانی سیاسەتی نێودەوڵەتی، رێكخستنی نێودەوڵەتی و سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ناكۆكی فەلەستین-ئیسرائیل. گوڵان دیدارێكی لەگەڵدا ئەنجامدا بۆ شرۆڤەكردن و لێكدانەوەی ئەو پەرەسەندنانەی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕستدا هاتونەتەئاراوە و ئەگەری دووبارە داڕشتنەوەی نەخشەی ناوچەكە و شەڕی داعش. ئەویش بەم شێوەیە بۆچوونەكانی خستەڕوو.

پڕۆفیسۆر بێنجامین شیف پسپۆڕی پێوەندییە نێودەوڵەتییەكان بۆ گوڵان:كورد بە درێژایی مێژوو غەدری لێكراوە و رێگەی پێ نەدراوە دەوڵەتی خۆی هەبێت، ئێستا كاتی ئەوەیە ئەو غەدرە كۆتایی بێت



* رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەتی سووریا بووەتە شانۆیەك بۆ فراوانكردنی نفووز و كاریگەریی هێزە گەورەكان، ئەویش لەسەر حیسابی خەڵكی ناوچەكە، ئەمەش دۆخەكەی خراپتر كردووە. پێتوانییە ئەمە ئاڵۆزی و پاشەگەردانییەكان زیاتر بكات و هەروەها دەبێت ئەو زلهێزانە بەرپرسیارنەتر مامەڵەبكەن؟
- پێموایە ئەوەی ئێوە دەیڵێن راستە، دەستێوەردانەكان تا ئێستا بارودۆخەكەی باشتر نەكردووە، بەڵكو خراپتری كردووە. هیوادارم زلهێزەكان چەند دەكرێت پێوەندی لەگەڵ وڵاتانی ناوچەكەدا درووست بكەن بۆ پاڵپشتیكردنی پرۆسەیەك بە ئاڕاستەی قۆناغێكی گواستنەوە و دەستپێكردنی گفتوگۆ كە بتوانێت ئاستی توندوتیژییەكان كەم بكاتەوە، بەڵام بەگشتی مایەی نیگەرانییە كە تائێستا ئاستی دەستێوەردانەكان بەداخەوە توندوتیژی كەم نەكردووەتەوە.
* لە ئێستادا شەڕی دژی داعش پێی ناوەتە قۆناغێكی نوێوە، ئەم رێكخراوە ئەوەی سەلماندووە كە هەڕەشەیەكی جددییە بۆ جیهان و پێویستی لە سەر ئاستی جیهانیش وەڵام بدرێتەوە، كەواتە چۆن ستراتیژی لاوازكردن و تێكشكانی دەوڵەتی ئیسلامی پێویستە دابنرێت بۆ ئەوەی لەئاستی ئەركەكەدا بێت؟
- پێموایە داعش هەڕەشەیەكی جددییە، بەڵام تا چەند جیهانییە، ئەوە زۆر روون نییە. لە رووی بەكارهێنانی زانیاری و ئایدیۆلۆژییەوە ئامادەبوونێكی بەهێزی هەیە لە جیهاندا، بەڵام لەرووی سەربازیەوە تەنها لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا و بەتایبەتی لە سووریا و عێراقدا هەیە. پێموایە ئەو هاوسۆزیەشی كە هەیانە بەشێوەیەكی گرنگ رێكنەخراون، بۆیە باوەڕم وایە گرفتی سەرەكی لەڕاستیدا كەمكردنەوەی سەرنجڕاكێشی ئایدیۆلۆژیای داعشە بۆ ئەوانەی لە سەرتاسەری جیهاندا دەیانەوێت بچنە نێو ئەو رێكخراوەوە، ئەمەش بە مانای ئەوەی دێت كە دەبێت چەند هەوڵێك بدرێت بۆ چارەسەری ئەو نائومێدییانەی كە وا لە كەسانێك دەكەن پێوەندی بكەن بەو جۆرە لادەرە لە ئیسلام، ئەمەش پێموایە بە شێوەیەكی سەرەكی كارێكی سەربازی نییە، بەڵكو سیاسییە و پەیوەستە بە بەفراوانكردنی دیموكراسی لە ناو حكومەتدا و هەروەها لایەنی سەربازیشی هەیە كە بە زۆری بەرگریكارانەیە بە هەوڵدان بۆ راگرتنی پلانەكانی داعش لە سەرتاسەری جیهاندا و بەتایبەتی لە سووریا و عێراقدا.
* لەنێو توێژەراندا كۆدەنگییەك هەیە بەوەی داعش دەركەوتەی كێشەگەلێكی بونیادی قووڵترە لە ناوچەكەدا و گەلانی ناوچەكە لەنێوان دەوڵەتانی لاواز و ناكارا و توندوتیژییە تائیفییەكان و بزووتنەوە رادیكاڵە ئایینییەكاندا گیریان خواردووە. لە حاڵەتی شكستی چارەسەركردنی هۆكاری بنەڕەتی كێشەكاندا، ئەگەری دەركەوتنی جۆر و رەنگی جیاوازی ئاڕاستە رادیكاڵە ئایینییەكان لە داهاتوودا چییە؟
- لەگەڵ بنەمای پرسیارەكەت هاوڕام، پێموایە دەرئەنجامەكە كێشەیە، واتە تاچەند سەركەوتنمان بینیوە لە هەوڵە جیهانییەكاندا، یان هەوڵەكانی رۆژئاوا بۆ بنیادنانی حكومەتێكی بەهێزی دیموكراسی لە دەرەوەی ناوچەكانی خۆیاندا، پێموایە تۆمارەكە زۆر خراپە، بۆیە هاوڕاتم كە بەهێزكردنی دەوڵەتان لە نایجریاوە تا پاكستان و سووریا و لوبنان گرفتە و بە دڵنیایەوە جۆری ئەو دەوڵەتانەی كە بەهێز دەكرێن كێشە سەرەكییەكەیە و ئەوانەی دەرەوە زۆر كەم هەوڵیانداوە بۆ بنیادنانی ئەو جۆرە دەوڵەتە، بۆیە دووبارە پێموایە دەبێت بایەخدانەكە جیهانی بێت، بەتایبەتی پێویستە چەند دەكرێت بایەخ بە خەڵكی ناوچەكە بدرێت بۆ بنیادنانەوەی ئەو حكومەتانە و كەمكردنەوەی هاندانەكانی وەك توندوتیژیی تائیفی. هەروەها دیسانەوە دەگەڕێمەوە بۆ یەكێكی تر لە بنەماكانی پرسیارەكەت كە دابەشبوونی سوننە و شیعەكانە، هەرچەندە من شارەزای ئەو بوارە نیم، بەڵام پێموایە ئەم دابەشبوونە زۆر خراپتر بووە بە كاری حكومەت لە ئابووریدا، هەروەها لەو دەوڵەتانەدا كاتی وا هەبووە كە سوننە و شیعەكان هاوكاری بەرچاوی یەكیان كردووە و ژن و ژنخوازی و هەستێكی باش لە نێوانیاندا هەبووە لە ناو زۆر لەو دەوڵەتانەدا، بەڵام وەك زۆر شوێنی تر لە جیهاندا شتەكان جەمسەربەند بوون، كاتێك هەژاری و دیكتاتۆری و خراپ مامەڵەكردن هاتوونەتە ئاراوە لە ئابووری سیاسیدا، لە جیاتی جۆرێك لە ئامادەبوونی دیموكراسی، بۆیە بەش بەحاڵی خۆم دابەشبوونی سوننە و شیعە وەك هۆكار نابینم، بەڵكو لایەنەكانی هەردوو لا بە شێوەیەكی خراپ بەكارهێنراون، پێموایە تۆ بە تەواوی راستی كە چۆن بەم دواییانە شتەكان جەمسەربەند كراون، بەڵام ئەمە بەهۆی كارە هەمەچەشنەكانی بەشداربووانەوەیە. نازانم رۆژئاوا چۆن ئەم كێشەیە چارەسەر دەكات، بەڵام پێموایە داعش دەبێت سنووردار بكرێت و پیشان بدرێت كە سەركەوتوو نییە و پێموایە دەبێت بە ستراتیژی ناوچەكەدا چاوبخشێندرێتەوە، لەبەر ئەوەی هاندانی حكومەتەكان بە شێوەیەكی سروشتی مەترسیدار و خراپە، هەروەها سەرجەم جیهان پێویستە پاڵپشتی ئامادەبوونی دیموكراسی و دەستپێشخەری ئاشتییانە بكەن.
* هەندێك جار بەهۆی ناكۆكییەكانی ناوچەكەوە، هەندێك لە شارەزایان ئاماژە بە رێككەوتنی سایكس پیكۆ دەكەن، وەك هۆكاری سەرەكی ئاڵۆزییەكان، بۆیە هەندێك پێشنیاری ئەوە دەكەن بۆ ئەوەی وا لە سوننەكان بكرێ، لە دژی داعش بوەستنەوە و دەوڵەتانی سوننە كاریگەرانە لە شەڕی دژی داعش تێوەبگلێن، ئەوا دەبێت بەشی زۆریان لە دەرئەنجامەكانی شەڕەكە بەركەوێت، واتە دەبێت دەوڵەتی سوننە درووست بكرێت لەو ناوچانەی داعش دەستی بەسەردا گرتوون بۆ سوننەكان لە عێراق و سووریادا، تا چەند ئەم بژاردەیە دەكرێت و واقیعییە؟
- هاوڕام كە سایكس پیكۆ لەم رووەوە و لەو كاتەشدا كە رێككەوتنی لەسەر كرا، ژیانی هیچ باشتر نەكردووە. رێكخستنەوەی قەوارە هەرێمایەتییەكان لەسەرەوە بۆ خوارەوە بە بۆچوونی من لە رووی مێژووییەوە تۆمارێكی باشی نەبووە، هەروەها دروستبوونی دەوڵەتی كوردی و پەیوەندی ناوچە شیعیەكان بە ئێرانەوە، هەموو ئەو خەڵكانەی كە بەرژەوەندیان هەیە لەناوچەكەدا دەتوانن لەسەر سنوورەكان رێككەون، پێموایە پلانێكی ئاوا شكست دەهێنێت و ئەوەی سەردەكەوێت پرۆسەی گفتوگۆیە و درووستكردنی گفتوگۆیە لەنێو ئەو خەڵكانەی تێوەگلاون لەسەر ئەوەی ئەنجامەكان دەبێت چۆن بن، نەك پێیان بوترێت ئەنجامەكان چین و داوایان لێبكرێت ئیمزای بكەن. من هەمیشە بەگومانم كاتێك خەڵك چارەسەر دەخەنەڕوو بۆ كێشە سیاسییە جددییەكان، لەبەر ئەوەی لەم رووەوە مێژوو پێمان دەڵێت كە گەڵاڵەكردنی چارسەر بۆ كێشەكان زۆر دەگمەنە و زۆر بە دەگمەن سەركەوتوو بووە، ئەوەی روودەدات ئەوەیە مێژوو لە رێی زنجیرەیەك رووداوەوە خۆی دەكاتەوە و هەندێكجار پرۆسەگەلێكی واهەن كە بەرەوەپێشچوون، یان هەڵوەشاندن بەرهەم دەهێنن، بەلای منەوە چارەسەرەكە پرۆسەیەكە بە ئاڕاستەی ئاشتیی زیاتر، ئەمەش دەبێت تا رادەیەك گشتگیر بێت، لەجیاتی ئەوەی خەڵك لە دژی یەك هانبدرێن، بەڵام دڵنیا نیم چۆن ئەمە دەكرێت. بۆیە زۆر گومانم هەیە لە دووبارە بنیادنانەوەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە سنووری جیاوازەوە و لەوانەیە هەموو خەڵكی ناوچەكە بگلێنێتە شەڕ و سڕینەوەی نەژادی لە سووریا و لوبنان و ناوچەكە بەگشتی، ئەگەر كەسێك بە سایكس پیكۆیەكی ترەوە بێت، ئەوا زۆر خراپتر دەبێت.
* لە كۆتاییدا چ شتێكت هەیە سەبارەت بە خەڵكی كوردستان بیڵێیت؟
- هەر وەك بە قوتابییەكانم دەڵێم، گەلی كورد گرووپێكی گەورەن و لە رووی مێژووییەوە غەدرلێكراون لە ناوچەكەدا و بێگومان دەتوانن ببنە دەوڵەتێكی زۆر گرنگ و بە راستی زۆر خۆشحاڵ بووم بەو رێكارانەی كە بەم دواییانە نراون، بۆ درووستبوونی دەوڵەتی كوردی، بەڵام لەبەر ئەوەی وەك هەمیشە دابەشبوون بەسەر ئەو حكومەتانەی هەوڵدەدەن هێز بەكاربێنن بەرانبەریان، ئەوا ململانێكە بەردەوام دەبێت، بەڵام لەناو ئەو گرووپانەی ناوچەكە كورد بە دڵنیایەوە لە رووی مێژووییەوە غەدرلێكراوترینن.