داگیركردنی شنگال لەلایەن تیرۆریستانی داعشەوە و ئەو رەفتارە وەحشییانەی لەگەڵ كوردانی ئێزدی كردیان، زامێك بوو لە جەستەی هەر تاكێكی كوردستاندا، لەدوای ئەم كارەساتە سەرۆك بارزانی بڕیاری شەڕی سەرتاسەری مان و نەمانی لە دژی تیرۆریستانی داعش راگەیاند و بەڵێنی بە شنگالییەكان دا كە شنگال هەر دەبێت ئازاد بكرێتەوە، ئەم بەڵێنەش بە سەرپەرشتی راستەوخۆی سەرۆك بارزانی بەجێگەیەندرا و رزگاركردنی شنگال لە ژێردەستی داعش برینی جەستەی كوردی سارێژ كرد. بۆ قسەكردن لەسەر ئەو كارەساتە گەورەیە و گرنگیی ئازادكردنەوەی شنگال، ئەم دیمانەیەمان لەگەڵ د.نوری عوسمان شنگالی نوێنەری تایبەتی سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان بۆ كەیسی ئاوارەكانی شنگال ئەنجامداو بەمجۆرە وەڵامی پرسیارەكانی گوڵانی دایەوە.

د.نوری عوسمان بۆ گوڵان:كێشەی سەرەكی لە ناساندنی ژینۆسایدی ئێزیدییەكان ئەوەیە عێراق ئەندامی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی نییە


* لە دوای كارەساتی داگیركردنی شنگال و هاتنی ئاوارەیەكی زۆر بۆ دهۆك، ئێوە وەك نوێنەری سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان سەرپەرشتی كەیسی ئاوارەكانی دهۆك و هەروەها خەڵكە بێسەروشوێنەكەی ئێزیدییەكانتان كردووە، ئایا چۆن مامەڵەتان لەگەڵ ئەو بارودۆخە قورسە كردووە؟

- ئەوەی لە ئابی 2014 روویدا كارەساتێكی هێجگار تراژیدی بوو، لە ماوەی كەمتر لە دوو هەفتە نزیكەی 800 هەزار ئاوارە و دەربەدەر روویان لە هەرێمی كوردستان كرد، بەشی زۆری ئەم ئاوارانە روویان لە دهۆك كرد، بۆیە لەو كاتەدا بەڕێز سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان منی راسپارد كە بە نوێنەرایەتی بەڕێزیان بچمە دهۆك و سەرپەرشتی ئەو كەیسە بكەم، ئەركی ئێمە بریتی بوو لەوەی چۆن بە دەنگ ئەو خەڵكە ئاوارەیەوە بچین و شوێنی نیشتەجێبوونیان بۆ دابین بكەین. من ماوەی 6مانگ لەوێ مامەوە، ئێستا وەزارەتی ناوخۆ و وەزارەتی پلاندانان سەرپەرشتی ئەو كەیسە دەكەن. سەبارەت بە گەورەیی قەبارەی ئەو كارەساتە، دەمەوێت ئاماژە بەوە بكەم، ئەو كارەساتە لە كاتێكدا بە سەر كوردستان هات، پێشتر خۆی بۆ ئامادە نەكردبوو. خۆمان وەك حكومەتی هەرێمی كوردستان لە ژێر ئابڵوقەیەكی گەورەی حكومەتی عێراقدا بووین، ئەو شەڕە گەورەی تیرۆریستانی داعشمان بە سەردا سەپێندرابوو، لەم بارودۆخەدا نزیكەی یەك ملیۆن و نیو ئاوارە رووی لە كوردستان كرد، پێشتریش 400 هەزار پەنابەری كوردستانی رۆژئاوا هاتبوونە هەرێمی كوردستان، واتە نزیكەی دوو ملیۆن ئاوارە و پەنابەر هاتنە كوردستان، ئەم ژمارەیە هەر بەدەم خۆشە، خۆتان ئاگادارن هەر لەم ماوەیە دوو سێ ملیۆن پەناخواز روویان كردە یەكێتی ئەوروپا كە 28 دەوڵەتن و ئەو هەموو ئیمكانیاتەشیان لەبەردەستە، كەچی بینیمان بوو بە چ كێشەیەك، بە پەلەپەل 3 ملیار یۆرۆیان بۆ توركیا نارد بۆ ئەوەی رێگە لە شاڵاوی پەنابەران بگرێت، بەڵام وێڕای ئەو بارودۆخە سەختەی هەرێمی كوردستان، حكومەتی عێراق بە ئەركی یاسایی و دەستووری خۆی هەڵنەستاوە و ئەوانەی روویان كردبووە هەرێمی كوردستان وەك هاووڵاتی خۆی مامەڵەی لەگەڵ نەكردن، لەسەرەتاوە یارمەتی زۆر كەمی نارد، بەڵام دواتر ئەوەشی بڕی، بۆیە بە پەنابردنمان بۆ رێكخراوە نێودەوڵەتییەكان و ئاژانسی نەتەوە یەكگرتووەكان توانیمان مامەڵە لەگەڵ ئەو بارودۆخە قورسە بكەین، بەڵام وەك كەسێك كە لەناو ئەو بارودۆخە بووم، وێڕای ئەو هەموو قەیران و سەختییانە بەڕێزان سەرۆكی هەرێمی كوردستان و سەرۆكی حكومەتی هەرێمی كوردستان پەیامیان ئەوە بوو دەرگای كوردستان واڵا بكرێت بۆ ئەو ئاوارە و لێقەوماوانەی روودەكەنە كوردستان، ئەمانە هەمووی لەلایەك، لەلایەكی دیكەوە كێشەیەكی زۆر ئاڵۆزمان هەبوو، ئەویش بوونی ئەو هەموو خەڵكە بوو لە سەر چیای شنگال ئێمەش هیچ رێگەیەكی زەمینیمان لەگەڵ ئەو چیایە نەبوو، بۆیە ناچار بووین بە رێگەی هەلیكۆپتەر، یان فڕۆكەكانی هاوپەیمانان لە ئاسمانەوە ئازووقە و چەك و تەقەمەنییان بۆ بنێرین. بارودۆخی چیای شنگال بەو جۆرە بوو هەتا بە سەرپەرشتی راستەوخۆی سەرۆك بارزانی و بە بازووی پێشمەرگە قارەمانەكان توانرا ئەو ناوچانە هەمووی ئازاد بكرێن و بگەینە سەر چیای شنگال و سەرۆك بارزانی بە شەخسی لەسەر چیای شنگالەوە ئەم سەركەوتنەی راگەیاند و رێگەی زەمینی لەگەڵ چیای شنگال كرایەوە.

* زۆر جار كە باسی ئاوارەكانی دهۆك دەكرێت، زیاتر ئاماژە بۆ ئاوارەبوونی خوشك و برا ئێزدییەكان دەكرێت، ئایا ئەو ئاوارانە هەموویان ئێزدی بوون، یان خەڵكی دیكەشیان لەناودابوو؟

- ئەو ئاوارانەی روویان كردبۆەوە كوردستان، لە هەموو عێراقەوە هاتبوون، وەك پارێزگاكانی سەلاحەددین، بەغدا، رومادی، موسڵ، دیالە، بەڵام بەشی هەرەزۆری ئەو ئاوارانەی روویان لە دهۆك كردبوو، بەشی زۆریان ئیزدی بوون. سەبارەت بە پێكهاتەی شنگالیش، بەدرێژایی مێژوو شنگال دەڤەری پێكەوەژیانی ئایینی و نەتەوەیی بووە، لە شنگالدا سێ ئایینی سەرەكی هەن كە بریتین لە ئیسلام (بە سوننە و شیعەوە)، كریستیان و ئێزدی، لەناو قەزای شنگال سێ كەنیسەی كریستیانەكان هەیە، موسڵمانەكانی شنگال لە هەردوو مەزهەبی شیعە و سوننەن و رێژەشیان وەك یەكە، بەڵام لەناو سەنتەری قەزای شنگال نزیكەی 80%یان ئێزیدین، ئەو كارەساتەی بەسەر شنگال هات لە دوو دەڤەر بوو، كە ئێمەی شنگالی لە خوار چیای شنگالەوە پێی دەڵێن قیبلە، واتە بەشی باكوور، ئەو دیوی چیای شنگال پێی دەڵێن باشوور و دەچێتەوە بۆ لای سنووری سووریا. كارەساتی گەورە لە بەشی باكوور روویدا، داعش كە هێرشیان كردە سەر شنگال خەڵكێكی زۆری ئێزیدییان كوشت و ژمارەیەكی زۆریشیان رفاند، لە موسڵمانە شیعەكانیش زۆریان كوشت، تەنانەت هەندێكیان هەتا ئێستا بێسەر و شوێنن و سۆراغیان دیار نییە، لە بەشی باشوورەكە دیارە گوندەكانی دەوروبەری شنگال پێشتر زۆر زۆر بوون، بەڵام لە ساڵی 1977 رژێمی سەدام حوسێن 369 گوندی ئێزیدییەكانی لە دەوروبەری شنگال خاپوور كرد و دانیشتووانەكەی لە كۆمەڵگەی زۆرەملێ نیشتەجێ كردن، ئەو كۆمەڵگەیانە زیانی زۆریان پێگەیشت، بەڵام زیانی هەرە گەورە لەو ناوچەیە بەر ناوچەی حەردان كەوت، تەنیا لەو ناوچەیە تیرۆریستان 481 كەسیان رفاند و خەڵكێكی زۆریشیان كوشت، هەروەها لە شوێنی دیكەش خەڵكی دیكەیان رفاندبوو، بەگشتی لەو هێرشەی داعشدا نزیكەی 7000 كوردی ئێزیدی بە هەردوو رەگەزی نێر و مێ و لە هەموو تەمەنەكاندا بێسەروشوێن بوون، لەم رێژەیە ژمارەیەكیان كوژراون و لەناو گۆڕە بەكۆمەڵەكاندا شاردراونەتەوە، ئێستاش چەند گۆڕێكی بەكۆمەڵ دۆزراونەتەوە و دەبێت تیمێكی تایبەت ئەو گۆڕانە هەڵبداتەوە و چارەنووسیان ئاشكرا بكات، هەروەها تیرۆریستانی داعش 5838 كەسیان لەهەر دوو رەگەزی نێر و مێ رفاندووە ئەو ئامارەی سەبارەت بە رزگاربووانی داعش لای من هەیە، هەتا بەرواری 18ی 11ی 2015 توانیومانە 2272 كەس لە دەستی داعش رزگار بكەین، لەم ژمارەیەش 850 كەسیان ئافرەت بوون، 313 پیاو بوون، 535 یشیان كچی منداڵ و 574یشیان كوڕی منداڵ بوون.

* ئەگەر سەبارەت بەو خەڵكە رزگابووە قسە بكەین، دیارە ئەو خەڵكەی لە دەستی داعش رزگاری بووە، كارەسات و نەهامەتی زۆریان بینیوە، ئەمانە پێویستیان بە جۆرێك لەمامەڵەی تایبەت هەیە، ئایا لەمبارەوە هیچتان بۆ كردوون؟

- بێگومان ئەو خەڵكەی لە دەستی داعش رزگارمان كردوون، بەشێكیان هەر بە جەستە برینداربوون و هەمووشیان لە رووی باری دەروونییەوە بارودۆخیان خراپ بوو، بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ ئەم بارە ناخۆشە ئێمە سەنتەرێكمان دروستكرد، كە هەم پزیشكی دەروونی و هەمیش پزیشكی دیكەی لەو سەنتەرە هەن، بۆ ئەوەی ئەو خەڵكە چارەسەر بكەن. بەتایبەتی چارەسەری دەروونی، لەمەش زیاتر رێككەوتنێكمان لەگەڵ هەرێمێكی ئەڵمانیا كردووە، بۆ ئەوەی 1000 كەس بۆ چارەسەری دەروونی بنێرینە ئەڵمانیا، رێككەوتنەكە بەوشێوەیە ئەگەر هەر یەكێك لەوانە تووشی نەخۆشی دەروونی هاتوون، بیانەوێت لەوێ بمێننەوە، رێگەیان پێدەدرێت، ئەم 1000 كەسەی لە چوارچێوەی ئەم رێككەوتنە دەیانێرینە ئەڵمانیا، بە تەنیا بۆ ئێزیدییەكان نییە، بەڵكو توركمان و كریستیان و ئەو پێشمەرگانەش دەگرێتەوە كە لە بەرەكانی شەڕن و تووشی حاڵەتی نائاسایی دەروونی دەبن، بۆ ئەمەش لیژنەیەكمان پێكهێناوە كە نوێنەری وەزارەتەكانی (ناوخۆ و كاروباری كۆمەڵایەتی، تەندروستی) هەروەها نوێنەرانی توركمان و كریستیان و هەر دوو بەڕێوەبەری گشتی كاروباری كریستیان و ئێزیدییەكان لە وەزارەتی ئەوقافی حكومەتی هەرێمی كوردستان تێیدا بەشدارن. لەمەش زیاتر كۆمەڵێك پزێشكی دەروونی ئەڵمانی هاتوون، بێجگە لەوەی راستەوخۆ چارەسەری نەخۆشەكان دەكەن، لە هەمانكاتدا مەشق و راهێنان بە پزیشكە دەروونییەكانی كوردستانیش دەكەن.

* ئایا گرنگی و ستراتیژیەتی شنگال بە شێوەیەكی گشتی بۆ ناوچەكە و بۆ كوردستان چییە؟ بەتایبەتی كە شنگال پێشتر دابڕابوو لە كوردستان، ئێستا كە ئازاد كراوە، ئایا چ بایەخێكی بۆ كوردستان هەیە؟

- شنگال نەك ئێستا، بەڵكو بە درێژایی مێژوو ناوچەیەكی ستراتیژی بووە، نەك تەنیا بۆ كوردستان، بەڵكو لە سەردەمی یۆنانی و رۆمانی و فارسەكانیشەوە هەموو كات شەڕی سەرەكی لە سەر شنگال بووە، لەم ناوچەیە تەنها شنگال شوێنی شارستانی بووە، لەبەر ئەوەی ئەگەر سەرنج بدەین، لەو ناوچەیە كە هەمووی دەشتاییەكی فراوانە تەنیا قەزای شنگالە كە ئاوی لێ بێت و بتوانرێت ژیانی لێ هەبێت، هەتا ئێستاش لەناو شنگال شوێنەوارێكی زۆر میژوویی هەیە، هێشتا شوێنەواری دیواری رۆمانییەكان لەوێ هەیە، تەنانەت لە سەردەمی سەلاحەددینی ئەیووبی -یش لە سەر شنگال شەڕكراوە، ئەمەش مانای ئەوەیە بە درێژایی مێژوو هەر كەس و لایەنێك توانیبێتی شنگال كۆنتڕۆڵ بكات، واتە توانیویەتی ناوچەیەكی زۆر فراوان كۆنتڕۆڵ بكات، شوێنی جوگرافی شنگال وا هەڵكەوتووە كە هاوسنوورە لەگەڵ توركیا و سووریا، پێشتر كاری بارزگانی خەڵكی شنگال لەگەڵ نسێبین و جەزیرە بووە، بەڵام شنگال بە درێژایی مێژوو كورد و كوردستانی بووە، لەسەردەمی رژێمە یەك لە دوایەكانی عێراق بە مەبەستی بەعەرەبكردنی شنگال ژمارەیەك عەرەب لەو شارە نیشتەجێ كراون، شنگال عێراق و سووریا پێكەوە گرێدەداتەوە، هەربۆیە بە ئازادكردنەوەی شنگال زەبرێكی گەورە بەر تیرۆریستانی داعش كەوت، لەناو سەنتەری شنگالەوە بە كاتژمێرێك دەچیتە سووریا، لەو دیوی چیاكەشەوە هەمووی دەشتاییە جاری واهەیە نازانی كامە خاكی عێراق، یان سووریایە. ئەم ناوچەیە دەوڵەمەندە بە كانزا و نەوت و گازێكی زۆر، پێشتر لە سەردەمی سەدام حوسێن چەند بیرێكی نەوت لێدرابوو، بەڵام لەبەر ئەوەی ئەم شارە شارێكی كوردییە، رژێمی سەدام بیرەكانی پڕكردبۆوە، بەڵام وەك بەڕێوەبەرایەتی نەوتی باكوور پرسیارم كردووە، رێژەیەكی زۆر نەوت و گاز لە شنگال بوونی هەیە.

* سەرۆك بارزانی بە داگیركردنی شنگال و ئەو كارەساتەی بەسەر ژنان و كچانی ئێزیدی هات، زۆر نیگەران بوو، بۆیە دوای داگیركردنی شنگال شەڕی سەرتاسەری و كوردستان یان نەمانی دژی تیرۆریستانی داعش راگەیاند، هەروەها بەڵێنی دا بە سەرپەرشتی خۆی شنگال ئازاد بكرێت و بەڵێنەكەی بەجێهێنا. ئایا تاچەند ئازادكردنی شنگال بۆ شنگالیەكان گرنگ بوو؟ تاچەند ئەم سەركەوتنە دەبێتە هۆكاری ئەوەی رۆژی رزگاركردنی شنگال وەك جەژنێك بێت بۆ هەموو شنگالییەكان؟

- سەرۆك بارزانی بە داگیركردنی شنگال و ئەو كارەساتەی بەسەر كوردانی ئێزیدی هات، زۆر زۆر نیگەران بوو، هەر بۆیە دوای ئەم كارەساتە بە شەخسی خۆی هاتە ناو بەرەكانی شەڕ و شەڕی سەرتاسەری راگەیاند و هاوشانی پێشمەرگە لە بەرەكانی شەڕدا بوو. سەرۆك بارزانی بەڵێنی بە ئێمەی شنگالی دا و بەڵێنەكەی جێبەجێ كرد، بە نیسبەتی ئێمەی شنگالی رۆژی ئازادكردنی شنگال جەژنێكی گەورەیە، من وەك خۆم زۆر لە شنگال نەژیاوم زیاتر لە ناوچەكانی دیكەی كوردستان بووم، بەڵام كە شنگال داگیركرا هەستم كرد لە ریشەوە هەڵكێشراوم، لەبەر ئەوەی شنگال زێدی باب و باپیرمانە، بۆیە لای ئێمە داگیركردنی شنگال وەك لە ریشە هەڵكێشانی دارێك بوو، ئازادكردنیشی لای ئێمە دووبارە چاندنەوەی رەگ و ریشەی ئەو دارەیە بەدەستی سەرۆك بارزانی، ئێمەی شەنگالی لەوە نیگەرانین كە نازانین چۆن سوپاسی سەرۆك بارزانی بكەین، نازانین چ وشەیەك بۆ ئەو هەڵوێستە بەرزەی سەرۆك بارزانی دەرببڕین، من بۆ مێژوو ئەو شاهیدییە دەدەم كە سەرۆك بارزانی لە پێناوی ئازادكردنی شنگال و تێكشكاندنی تیرۆریستانی داعش ماوەی ساڵێك زیاترە خۆی و كوڕەكانی و برا و برازاكانی لە ریزی پێشەوەی بەرەكانی شەڕن، هەتا شنگال ئازادكرایەوە، بە چاوی خۆم ئەم هەقیقەتەم بینیوە.

* پرۆسەی ئازادكردنی شنگال بووە هۆكاری وەرچەرخان لە شەڕی هاوپەیمانان لە دژی داعش، ئایا ئەو هۆكارانە چی بوون كە بوونە یاریدەدەر بۆ ئەو سەركەوتنە گەورەیە؟

- لە ئۆپەراسیۆنی ئازادكردنی شنگالدا، كۆمەڵێك فاكتەر بوونە هۆكاری ئەو سەركەوتنە گەورەیە، فاكتەری هەرە سەرەكی ئەو پلانە تۆكمە سەربازییە بوو كە لەلایەن سەرۆك بارزانی-ـەوە داڕێژرابوو، بە سەرپەرشتی راستەخۆی بەڕێزیشیان بە سەركەوتوویی جێبەجێ كرا. فاكتەرێكی دیكە ئەوە بوو هەماهەنگییەكی زۆر باش لەگەڵ هاوپەیمانان كرابوو، بەتایبەتی هێزی ئاسمانیی هاوپەیمانان، فاكتەرێكی دیكەی گرنگ، ئەویش رۆڵی ئەنجوومەنی ئاسایشی نیشتمانی كوردستان بوو، بەڕاستی ئەنجوومەنی ئاسایشی كوردستان رۆڵێكی زۆر كاریگەری هەبوو، بەتایبەتی لە پێدانی زانیاری هەواڵگری زۆر گرنگ، ئەمەش نەك هەر لەسەر تیرۆریستانی داعش لەناو شنگال، بەڵكو لەسەر بارودۆخی موسڵ و رەققەش، بۆیە ئەم شەڕە بۆ تیرۆریستانی داعش هێدمە بوو، سەریان لێتكچوو، نەیانتوانی هیچ بكەن، بە پێچەوانەی مەزندە سەربازی و هەواڵگرییەكان كە مەزندەیان دەكرد شەڕێكی درێژخایەن بێت، بەڵام راستە شەڕەكە زۆر گەورە بوو، بەڵام درێژخایەن نەبوو، داعش نەیتوانی خۆی لەبەردەم هێزی پێشمەرگە بگرێت، ئەمەش بووە هۆكاری ئەوەی وەرچەرخانێكی گەورە بێتەئاراوە. بە بڕوای من ئازادكردنی شنگال سەرەتای كۆتاییهاتنی تیرۆریستانی داعشە و سەلماندنی تەنیا هێز كە بتوانیت داعش تێكبشكێنێت، هێزی پێشمەرگەی كوردستانە. لەمیانەی سەردانەكانی بارزانی بۆ وڵاتانی دەوروبەر و جیهان، ئەو راستییە دەبینین كە ئێستا لەسەر ئاستی دەوڵەتان سەرۆك بارزانی وەك سەرۆكی نەتەوەی كورد پێشوازی لێدەكرێت، نەك تەنیا سەرۆكی هەرێمی كوردستان.

* ئەگەر باسی شنگال و كوردایەتی و شنگال و پارتی بكەین، ئایا شنگال مێژوویەكی نەپساوەی لەگەڵ كوردایەتی و پارتی هەیە؟

- شنگال و كورد و كوردستان لە یەكتری جیاناكرێنەوە. من سەبارەت بە شنگال تەنیا مێژووی بنەماڵەی خۆمان دەگێڕمەوە، لە ساڵی 1938 باپیری من ئەندامی حزبی هیوا بووە، هەر باپیرم لە ساڵی 1946 یەكەم شانەی رێكخستنی پارتی دیموكراتی كوردستانی لەگەڵ مامۆستا ساڵح یوسفی درووست كردووە و سەرپەرشتی كردووە، دوو كەس لە ئەندامانی ئەو شانەیەی پارتی ئێستا لە ژیاندا ماوون و تەمەنیان لە سەرووی 90 ساڵە و هیوای تەمەندرێژییان بۆ دەخوازم، ئەو دوو كەسەش بریتین لە (حاجی عەلی خدر كە ئێستا لە دهۆك نیشتەجێیە، هەروەها مامۆستا حەسەن حوسێن كە ئێستا لە كەنەدایە)، لە سەرەتای شۆڕشی ئەیلوولیشەوە شنگال پێوەندی بە شۆڕشی كوردستانەوە كردووە بە سەرۆكایەتی جەنابی بارزانی نەمر، باوكم و شەهید سامی عەبدولڕەحمان كە ماممە، لە سەرەتای شەستەكانەوە پێوەندییان بە شۆڕشەوە كردووە. بەڕێز كەریم شنگالی كە ئێستا وەزیری ناوخۆیە و حوسێن شنگالی كە ئێستا باڵیۆزی عێراقە رۆمانیا، هەردووكیان ئاموازامن و نەوەی دووەمی شەنگالییەكانن كە پێوەندییان بە شۆڕشی كوردستانەوە كردووە، بۆیە هەموو خێزانێكی شنگالی مێژوویەكی تایبەتی لەگەڵ كوردایەتی و پارتی و شۆڕشی كوردستان هەیە، هەر بۆیە شنگال بۆ پارتی هەموو كات لە بزووتنەوەی رزگاریخوازی كوردستاندا هێزێكی مەعنەوی و ناوچەیەكی ستراتیژی بووە.

* نێچیرڤان بارزانی دوای ئازادكردنی چیای شنگال بە شەخسی سەردانی مەزاری شێخ شەرەفەدینی كرد، دوای ئازادكردنی شنگالیش دیسان جەختی لەسەر ئەوە كردەوە كە شنگال جوانتر دروست دەكەنەوە، ئێمە دەزانین لە ئێستادا ئەو ئیمكانیاتە لەبەر دەست نییە، بەڵام وەك بەرنامە و نییەت ئایا حكومەتی هەرێمی كوردستان بەرنامەی بۆ ئایندەی شنگال چییە؟

- پێش هەموو شت حكومەتی هەرێمی كوردستان ئەمڕۆ رووبەڕووی قەیرانێكی دارایی زۆر سەخت بۆتەوە، لەگەڵ ئەوەشدا هەر لە ئێستاوە هەنگاو بۆ كۆمەڵێك چاكسازی هەڵگیراوە بۆ ئەوەی خۆمان لەگەڵ بارودۆخە سەختە بگونجێنین و ئەو بارودۆخە سەختە تێپەڕێنین. بارودۆخی كوردستان بە قۆناخێكی زۆر مەترسیدار و هەستیاردا تێدەپەڕێت، لەم بارودۆخەدا تەحەددای سەرەكی ئەو قەیرانە داراییەیە. راستە ئێمە لە شەڕێكی گەورەداین، بەڵام بە پشتیوانی خوا و لە سایەی سەركردایەتی حەكیمانەی سەرۆك بارزانی و هێزی دەست و بازووی پێشمەرگە قارەمانەكانی كوردستان سەركەتووین و هەموو جیهانی ئازادیش بە هانامانەوە هاتوون و پشتگیریمان دەكەن، لە ئێستا جیا لەوەی پێویستمان بە چەكی پێشكەوتووی زیاتر و تەقەمەنی بۆ شەڕەكە هەیە، پێویستمان بە هاوكارییەكی گەورەی ئابووریش هەیە، بەڵام وێڕای ئەم بارودۆخە سەختەش، هەم جەنابی سەرۆك بارزانی و هەمیش جەنابی سەرۆكی حكومەت بەڵێنیان داوە شنگال ئاوەدان بكەنەوە، بۆیە لەم راستەوە دەبێت باس لەو پلانە بكەین كە لەبەر دەستە، بۆ ئێستا بەنیازین لیژنەیەكی وەزاری پێكبهێنین، بۆ ئەوەی پلانێك بۆ ئاوادانكردنەوەی شنگال ئامادەبكەین، 65%ی ناوچەی شنگال بە تەواوەتی كاول بووە، ناو سەنتەری قەزای شنگال رێژەی كاولبوون زیاترە و دەگاتە 75%، بۆیە لەسەر ئەم ژێرخانە كاولبووە لە ئاكامی تیرۆریسانی داعش و شەڕەكەوە، دەبێت زەمینەی ئەوە بڕەخسێنین كە خەڵكەكە بگەڕێتەوە، بۆ ئەمەش دەبێت پرۆسەی ئاوەدانكردنەوە دەست پێبكات، دابینكردنی خزمەتگوزاری دەست پێبكات، سەرچاوەیەك بۆ بووژاندنەوەی ئەو ناوچەیە دابین بكەین، بە مەزندەی من تەنیا پرۆژەیەكی ستراتیژی بتوانێت ناوچەی شنگال ببووژێنێتەوە، تەواوكردنی پرۆژەی ئاودێری جەزیرەیە، ئەم پرۆژەیە لە سەردەمی رژێمی سەدام حوسێن دەستی پێكراوە و ئاوی گەیاندۆتە تەلەعفەر و باشووری شنگال، بەڵام نەیگەیاندۆتە گوندە كوردەكانی ناوچەكە و دەچێتەوە تەلەعفەر و بە باشووری شنگالدا دەڕوات، بۆیە لە ئێستادا گرنگە بەرنامە بۆ تەواوكردنی ئەو پرۆژەیە دابنێن، بەڵام ئەم پرۆژەیەش نزیكەی یەك ملیار دۆلاری تێدەچێت و لە ئێستا كە ئەم قەیرانە داراییەمان هەیە لەوانەیە قورس بێت جێبەجێ بكرێت، بەڵام ئەگەر ئەم پرۆژەیە بكەن و ئاو بگەیەننە گوندە كوردەكان، ئەوا لەبەر ئەوەی ئەو ناوچەیە ناوچەیەكی كشت و كاڵییە، دەتوانن ئاوەكەی بۆ خواردنەوە و ئاودێریش بەكار بهێنن، هەروەها هەوڵدراوە و پێوەندیمان بە كۆمەڵگەی نێودەوڵەتییەوە كردووە بۆ ئەوەی لە ئاوەدانكردنەوەی شنگال هاوكاریمان بكەن. لەچەند رۆژی رابردوو شاندێكی ئەمریكی هاتبوون بۆ ئەوەی سەردانی شنگال بكەن، بۆ ئەوەی بزانن بۆ ئێستا شنگال چی پێویستە و بۆ ئایندە چی پێویستە، هەروەها لەگەڵ زانكۆكانی كوردستان بە گشتی و زانكۆی دهۆك بە تایبەتی هەماهەنگیمان دروستكردووە بۆ ئەوەی ئەوانیش بەشدار بن لە دانانی پلانێكی سەركەتوو بۆ ئاوەدانكردنەوەی شنگال، لای هەمووان ئاشكرایە كە پرۆسەی ئاوەدانكردنەوەی شنگال پرۆسەیەكی درێژخایەن دەبێت، بەڵام دڵنیام و ئەوە گومانی تێدا نییە ئاواەدان دەكرێتەوە، چونكە سەرۆك بارزانی و سەرۆكی حكومەت بەڵێنیان داوە شنگال ئاوەدان بكرێتەوە، ئەوا چۆ ن لە ئازادكردنەوەی شنگال بەڵێنی خۆیان جێبەجێ كرد، لە ئاوەدانكردنەوەشیدا جێبەجێی دەكەن.

* لایەنێكی دیكەی كارەساتی كوردانی ئێزدی كە پێویستە بەردەوام ئیشی لەسەر بكرێت، هەوڵدانە بۆ ناسینی ئەم كارەساتە بە ژینۆساید، ئایا هەوڵەكانتان لەگەڵ دادگای نێودەوڵەتی بۆ تاوانەكانی جەنگ چی بووە بۆ ئەوەی ئەم كارەساتە بە ژینۆساید بناسرێت؟

- بۆ پرۆسەی ناسینی كارەساتی شنگال بە ژینۆساید، لیژنەیەكی وەزاری پێكهاتووە لە وەزارەتەكانی (ناوخۆ، كاروكاروباری كۆمەڵایەتی، تەندروستی، فەرمانگەی پێوەندییەكانی دەرەوە)، ئەم لیژنە وەزارییە ماوەیەكی زۆرە كاردەكەن و هەموو بەڵگەكانیان كۆكردۆتەوە و قۆناخی زۆر باشیان بڕیوە، بەڵام ئەم پرسەش هەر ئەوەندە نییە بڵێن بەڵگەكان ئامادەكەین و تەواو، بەڵكو ئەمیش پرۆسەیەكی بەردەوامە و دەبێت گۆڕە بەكۆمەڵەكان هەڵبدەینەوە و چارەنووسی تەواوی بێسەروشوێنەكان یەكلایی بكەینەوە، ماوەیەك لەمەوبەر یەكێك لە ئەندامانی دادگای لاهای كە كاری داواكاری گشتییە لەو دادگایە و بە رەگەز ئەرژەنتینییە، هاتە كوردستان بۆ ئەوەی لەم پرسەدا هاوكاریمان بكات، هەروەها چەند پسپۆڕێكمان لە دەرەوە هێناوە بۆ ئەوەی لەم پرۆسەیە هاوكاریمان بكەن، چەند رێكخراوێكی ناحكوومی و نێودەوڵەتیش هاتوون و هەموو پێكەوە لەسەر ئەم پرسە كاردەكەین، یەك دوو سەردانی دادگای تاوانی نێودەوڵەتی بۆ لاهای كراوە، بۆیە بەڵگەكان ئامادەكراون و شاهیدی زیندووشمان هەیە، بەڵام پرسیار لێرەدا ئەوەیە ئایا كێشەی سەرەكی ئێمە لەم پرسەدا چییە؟ بێگومان كێشەی سەرەكیمان ئەوەیە عێراق ئەندام نییە لە دادگای تاوانی نێودەوڵەتی لە لاهای، لەم حاڵەتەدا پرسەكە دەكەوێتە بەردەم دوو حاڵەت، یان دەبێت دەوڵەتێكی ئەندامی ئەنجوومەنی ئاسایش داوا لە دادگای تاوانی نێودەوڵەتی بكات، لەسەر ئەم پرسە كار بكات، یان دەبێت حكومەتی عێراق داوایەكی تایبەتی بۆ كاركردن لەسەر ئەم پرسە بكات، هەروەك چۆن داواكاری تایبەتی كرد بۆ پێكهێنانی دادگایەك بۆ دادگاییكردنی سەدام و سەركردەكانی دیكەی حزبی بەعس، بۆ مەسەلەی هەوڵدان بۆ ئەوەی دەوڵەتانی ئەندام لە ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی هاوكارمان بن، سەرۆك بارزانی و سەرۆكی حكومەتی كوردستان، لەمیانەی دیدار و كۆبوونەوەكانیان لەگەڵ سەرۆك و سەرۆك وەزیران و وەزیرانی دەرەوەی ئەو وڵاتە، چ ئەوانەی هاتبن بۆ كوردستان، یان ئەوان سەردانیان كردبن، ئەم پرسەیان لەگەڵ باس كراوە، بۆیە ئێستا ئێمە لە چاوەڕێی ئەوەداین عێراق ئەو داواكارییە تایبەتە پێشكەش بكات، ئەگەرنا هەوڵدەدەین دەوڵەتێكی ئەندام لە ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی ئەو داوایە بكات.