رۆژ لە دوای رۆژ بارودۆخی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست گۆڕانكاری خێرا و گەورەتری بەسەردا دێت، لە نێو ئەم هاوكێشەیەدا كورد بۆتە توخمی سەرەكیی نێو هاوكێشە سیاسییەكان و چاوەكان بەرەو ئەوە دەڕوانن كە ئەم بارودۆخە بە باشترین شێواز سوودی لێوەربگیرێت بۆ ئەوەی كورد ببێتە خاوەنی دەوڵەتی خۆی، لە نێو ئەم پرسەدا خەمخۆرانی نەتەوەكەمان پێداگیری لە سەر یەكڕیزی نێوماڵی كورد دەكەن و جەخت لەسەر ئەوە دەكەنەوە، ئەم هەلەی هاتۆتە پێشەوە تەنیا و تەنیا بە یەكڕیزی و یەكهەڵوێستی سوودی لێوەربگرین، لەهەمبەر كێشە ناوخۆییەكانی كوردستان و تێپەڕاندنی قەیرانەكانیش هەموو لایەك خەریكە دەگەنە ئەو قەناعەتەی كە پێویستە بە شێوەیەكی ئەقڵانی بارودۆخەكە بخوێندرێتەوە و مەترسی و تەحەدداكان لە شوێنی خۆی پێناسە بكرێنەوە بۆ ئەوەی بتواتنین بە سەریدا زاڵ بین. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم بارودۆخە هەستیارە كە كوردستان و ناوچەكە پێیدا تێدەپەڕێت، ئەم وتووێژەمان لەگەڵ د.محەممەد بازیانی سەرۆكی سەنتەری هودا بۆ دیراساتی ستراتیژی و بزاڤی چاكسازی و گەشە ئەنجامدا و لەسەر ئەم پرسە گرنگانە بەمجۆرە بۆ گوڵان هاتە ئاخاوتن.

د.محەممەد بازیانی رێكخەری بزاڤی چاكسازی و گەشە بۆ گوڵان:كاك مسعود بارزانی بۆ ئێستامان زەروورەتە و تەنیا ئەو دەتوانێت ئەم قۆناخە بە سەركەوتوویی تێپەڕێنێت



* بارودۆخی ئێستای ناوچەكە و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە دۆخێكی هەستیاردا تێدەپەرێت، بەڵام وێڕای ئەمانەش جۆرێك لە گەشبینی هەیە بەوەی لەم بارودۆخەدا كورد بە شێوەیەكی زۆر ئیجابییانە كاراكتەرێكی سەرەكیی نێو ئەم هاوكێشە تازەیەیە. ئایا وەك توێژەر و سیاسەتمەدارێك چۆن پێگەی كورد لەم هاوكێشە تازەیەدا دەخوێنیتەوە؟
- سەبارەت بە وەڵامی ئەم پرسیارە دەگەڕێمەوە بۆ ئەو توێژینەوەیەی كە لە ساڵی 1999 لە سەنتەری ستراتیژی هودا بە ناونیشانی: (بیرۆكەی پارچە پارچەبوونی عێراق و رۆڵ و پێگەی كورد لەو پارچەپارچە بوونەدا) بڵاومان كردەوە. ئەم دیراساتە جیا لەوەی پشتی بەستبوو بە 70 سەرچاوە، لە هەمانكاتدا را و بۆچوونی سیاسەتمەدارانی كورد و عێراق و وڵاتانی دەوروبەریشمان وەرگرتبوو. لەم دیراساتە ئێمە ئەو كات گەیشتینە ئەو ئاكامەی كە سەرەنجام كورد دەوڵەتی سەربەخۆیی خۆی رادەگەیەنێت، بێگومان ئەو كات كە دەكاتە 16 ساڵ پێش ئێستا، كە ئەم دیراسەتەمان بڵاوكردەوە، زۆر كەس مەزندەی نەدەكرد و تەنانەت گاڵتەشیان بەو توێژینەوەیە هەبوو، كەوا ژینگەكە لەبارە بۆ ئەوەی كورد هەنگاو بۆ ئەم ئامانجە هەڵبگرێت، لە ئێستاشدا بێگومان بارودۆخەكە ئاشكرایە و ئێستا كورد شەڕی گەورەترین رێكخراوی تیرۆریستی لەسەر ئاستی جیهان دەكات، كە گرووپی تیرۆریستانی داعشە، بۆیە ئێستا كورد لە هاوكێشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا بۆتە فاكتەرێكی گەورە و گرنگ، ئەمەش لە چەند خاڵێكدا رەنگی داوەتەوە:
1. ئێستا لە كوردستان یەدەگێكی هێجگار گەورەی نەوتی هەیە، ئەگەر نەوتی كەركووكیشی بێتەسەر، ئەوا دوایین شوێن لە جیهاندا كە نەوتەكەی تەواو دەبێت، كوردستان دەبێت. بەپێی توێژینەوە جیۆلۆجییەكانیش لە هەر شوێنێكی ئەم كوردستانە پرۆسەی دەرهێنانی نەوت ئەنجام بدرێت، نەوت بوونی هەیە.
2. كوردستان بێجگە لەسەر چاوەی ئاوی ژێرزەوی، خاوەنی ئاو و سەرچاوەی ئاویشە، دیارە وەك توێژینەوە ستراتیژییەكان ئاماژەیان پێكردووە سەدەی بیست و یەك، سەدە شەڕی ئاو دەبێت.، بۆیە زۆر ئاساییە كە سبەینێ نرخی بەرمیلێك ئاوی پاڵاوێنراو، یان ئاوی خواردنەوە لە نرخی بەرمێلێك نەوت گرانتر بێت. ئێستا ئەوە هەستی پێدەكرێت، ئەو ئاوەی لە كارگەكان بەرهەمدەهێندرێت، نرخی بەرمیلێك ئاو لە بەرمیلێك نەوت گرانترە، هەروەها كوردستان خاوەنی سەرچاوەیەكی دیكەی سەرچاوەی ئاوە، ئەویش سەرچاوەی توانەوەی بەفرە لە چیاكانی وڵاتانی دراوسێ، ئەم سەرچاوەیە هیچ كام لە دەوڵەتانی ئێران و توركیا ناتوانن كۆنتڕۆڵی بكەن، هەروەك چۆن ئەمساڵ 3مەتر لە دەریاچەی دەربەندیخان ئاو لە ئاكامی تواندنەوەی بەفرەوە زیادی كردووە.
3. خاڵێكی دیكە كە پێگەی كورد و كوردستانی لەسەر ئاستی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان گەورە كردووە، ئەو شەڕەیە كە هێزی پێشمەرگەی كوردستان دژی تیرۆریستانی داعش دەیكات و توانیویەتی خاك و ئاو و سامانی كوردستان لە دەستی تیرۆریستان بپارێزێت.
ئەم سێ فاكتەرە وایكردووە كورد جێگەی سەرنجی هەموو جیهان بێت، بەڵام ئەمە گرێدراوەتەوە بە مەرجێكی سەرەكییەوە، ئەویش ئەوەیە كە پێویستە ئێمە خۆمان لە ناوخۆمان یەكڕیز و یەكهەڵوێست بین. دەبێت خاوەنی ستراتیژیەتیكی دوورمەودا بین، ئەگەر لە ئێستاشدا سەیر بكەین، كورد بە ئەمری واقیع خاوەنی قەوارەیەكی سەربەخۆی خۆیەتی، تەنانەت بەغدا داوا دەكات كورد رۆژانە 550 هەزار بەرمیل نەوت لە رێگەی ئەوەوە بفرۆشێت، ئەوی دیكە كورد خۆی ئازادە چۆن رەفتاری پێوە دەكات، بۆیە لە ئێستادا ئێمە خاوەنی خاكی خۆمانین، خاوەنی سەرۆكی خۆمانین، خۆمان نەوت دەفرۆشین، خاوەنی پەرلەمان و حكومەتی خۆمانین، بۆیە ئەمانە هەمووی ئەو فاكتەرانەن كە ئێمە وەك كورد بەرەو راگەیاندنی دەوڵەتی كوردستان دەبەن.
* ئەوەی لە ماوەی ساڵی رابردوو بووە هۆكاری ئەوەی كورد لە ئاستی جیهان دەربكەوێت، سەركەوتنەكانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان بوو بە سەر تیرۆریستانی داعشدا، لەم شەڕەدا سەرۆكی هەرێمی كوردستان وەك پێشمەرگە توانی سەركردایەتییەكی گەورەی بەرەكانی شەڕەكە بكات. ئایا چۆن سەیری سەركەوتنەكانی پێشمەرگە و شێوازی سەركردایەتی ئەم شەڕە لەلایەن سەرۆكی هەرێمی كوردستانەوە دەكەیت؟
- زۆر جار ئەوەم گوتووە، بەڕێز مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، بە كردەیی ئەو راستییەی سەلماند كە هاوشانی پێشمەرگە لە بەرەكانی شەڕدا ئامادەبوونی هەیە، سەرۆكی هەرێمی كوردستان كەسایەتیەكە هەموو سیفەتێكی تێدایە بۆ ئەوەی لەم قۆناخە هەستیارەدا رێبەرایەتی ئەم میللەتە بكات. ئێمە وەك بزاڤی چاكسازی و گەشە و وەك حزبێكی كوردستانی، ئەوەمان راگەیاندووە و لەگەڵ ئەوەداین بۆ دووساڵی داهاتوو كاك مسعود بارزانی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان بكات، تەنانەت رامانگەیاندووە هەتا ئەگەر جەنابی خۆیشی بڵێت من ئەم كارە ناكەم، ئەوا دەبێت میللەتی كوردستان داوای لێبكات و دەبێت بۆ ئەم دووساڵە جەنابیان سەرۆكی هەرێمی كوردستان بێت. هۆكاری ئەم بۆچوونەی ئێمە كە زیاتر لە 40-60 ئەكادیمی لەسەر ئاستی ناوخۆ و دەرەوە گەڵاڵەیان كردووە، دەگەڕێتەوە بۆ ئەو سیفەتانەی كە لە كەسایەتی بەڕێز مسعود بارزانی بوونیان هەیە، لەوانە لە كەسایەتی كاك مسعود بارزانی جۆرێك لە كارێزما بوونی هەیە، سەرۆكێكە لەسەر ئاستی جیهان ناسراوە، لەمەش زیاتر كەسێكە بە درێژایی ژیانی خۆی پێشمەرگە بووە، بۆیە ئەم كەسایەتییە بۆ ئەم قۆناخەی نەتەوەكەمان زەروورە. لەبەر ئەوەی ئەم قۆناخەی نەتەوەكەمان پێدا تێدەپەڕێت، قۆناخێكی هەستیار و ئاڵۆزە و دەبێت كاك مسعود بارزانی شان بداتە بەر ئەم ئەركە، جیا لە كاك مسعود بارزانی، هیچ سەركردەیەكی كوردستان ئەو سیفەتانەی نییە و تەنانەت لەسەر ئاستی جیهان بەو ئاستە ناسراو نین و هێندەی ئەو لەسەر ئاستی ناوچەكە و جیهان خاوەنی پێوەندییەكی زۆر نین و پێگە و شكۆی ئەویان نییە. لایەنێكی دیكە كە زۆر گرنگە و نابێت فەرامۆش بكرێت، ئەویش گرنگی هەولێرە وەك پایتەختی هەرێمی كوردستان كە هەموو كونسولخانەكانی جیهان بارەگەكەیان لە هەولێرە، هەموو ئەو شاندانەی دێنە عێراق راستەوخۆ سەردانی هەولێر دەكەن، هەروەها زۆر جار شاندەكانی دەرەوە دێنە هەولێر و سەردانی بەغدا ناكەن، زۆر جار لەسەر ئەم پرسە گلەیی لە هەرێمی كوردستان و شاندی ئەو وڵاتە كراوە كە تەنیا سەردانی هەولێری كردووە و نەچۆتە بەغدا. بۆیە هەر لایەنێكی سیاسی لە هەولێر هەژموون و پێگەی باڵادەست بێت، ئەوا ئەو لایەنە تەحەكوم بە پرسەكە دەكات. لایەنێكی دیكەی گرنگیی هەولێر ئەوەیە بۆتە سەرچاوە بۆ ئەوروپا، بەڵام لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا، دەبێت هاوسەنگییەك لە پێوەندییەكانمان لەگەڵ دەوڵەتانی دراوسێی هەرێم دروست بكەین، واتە رێگە نەدەین دەست لە كاروباری تایبەتی ناوخۆیی هەرێمی كوردستان وەربدەن، ئەگەر كێشەیەكیشمان لە كوردستان هەبێت، ئەوا خۆمان توانای ئەوەمان هەیە چارەسەری بكەین و پێویستمان بەدەستێوەردانی ئەو دەوڵەتانە نابێت. هەر بۆیە بۆ ئەم قۆناخە چ وەك رای شەخسی خۆم و چ وەك رای بزاڤی چاكسازی و گەشە، پێمانوایە ئەم قۆناخە قۆناخێكێ راگوزرە بەرەو راگەیاندنی دەوڵەتی كوردستان، قۆناخی راگوزەر پێویستی بە سەرۆكێكی بەهێز و كاریزما هەیە، بۆیە دەبێت بە شێوەیەكی واقیعییانە ئەم بارودۆخە بخوێنینەوە و واقیعییانە بیربكەینەوە و دان بەو راستییەدا بنێن كە بەڕێز كاك مسعود بارزانی بۆ ئەم قۆناخە زەروورەتە، بۆیە هەتا ئەم قۆناخە تێدەپەڕێنین و دەگەینە ئەوەی ببینە خاوەنی قەوارەیەكی سەربەخۆی خۆمان، ئەوا دەبێت كاك مسعود بارزانی سەرۆك بێت. دوای ئەوەی ئەم قۆناخەمان تێپەڕاند و بارودۆخەكە ئاسایی بووەوە، ئەوكات سندوقەكانی دەنگدان ئەم پرسە یەكلایی دەكاتەوە و كێ دەبێتە سەرۆكی هەرێمی كوردستان، كێشە نابێت.
* پرسی بەردەوامبوونی سەرۆك بارزانی لە پەستەكەیت گرێدایەوە بە وەی ئەم قۆناخە قۆناخێكی راگوزەرە. ئایا مەبەستت لەم قۆناخە راگوزەرە شەڕی تیرۆریستانی داعشە، كە سەرۆك بارزانی خۆی وەك پێشمەرگە لەبەرەكانی شەڕە، یان قاكتی دیكەشی هەیە؟ هەروەها ئایا تا چەند بوونی راستەوخۆی سەرۆك بارزانی لە بەرەكانی شەڕ كاریگەری لەسەر سەركەوتنەكانی پێشمەرگە هەبووە؟
- بوونی راستەوخۆی كاك مسعود بارزانی لە بەرەكانی شەڕ كاریگەری راستەوخۆی لەسەر مۆڕال و سەركەوتنەكانی پێشمەرگە هەبووە، ئەمە شتێكی بەڵگە نەویستە، كاتێك پێشمەرگە دەبینێت سەرۆكەكەی پێش خۆی لە بەرەكانی شەڕە، وەك كارێكی سرووشتی ئەمە وادەكات هیممەتی پێشمەرگە زیاتر بێت، لەمەش زیاتر زۆر جار كاك مسعود بارزانی ئەوەی دووپات كردۆتەوە و گوتوویەتی: «من شانازی بەوە دەكەم كە پێشمەرگەم، نەك سەرۆك، هەروەها شانازی دەكەم كە بە درێژایی تەمەنم و تا ئێستا پێشمەرگەم»، لە باری واقیعیشدا ئەمە هەقیقەتە، بەڕێز كاك مسعود بارزانی بە درێژایی تەمەنی هەر پێشمەرگە بووە و هەموو تاڵی و نەهامەتییەكانی بینیوە، بۆیە ئەم سەرۆكە دەتوانێت سەرۆكایەتی ئەم واقیعەی ئێستا بكات و دەتوانێت ئەم قۆناخە تێپەڕێنێت، ئەمەش تەنیا قەناعەتی من نییە، بەڵكو قەناعەتی 40-60 ئەكادیمیە كە توێژینەوە دەكەن و گەیشتوونەتە ئەو قەناعەتەی كە بوونی كاك مسعود بارزانی بۆ ئەم قۆناخە وەك سەرۆك زەروورەتە، بەڵام وەك ستیڤن كولی دەڵێت: «دەبێت سەرۆكی سەركەوتوو كۆمەڵێك سەركردەی لەگەڵدا بێت بۆ ئەوەی بتوانێت لەكاتی لابردنی ئەو سەرۆكەشدا بارودۆخەكە بەڕێوەبەرن». من وەك شەخسی خۆم و بزاڤی چاكسازی و گەشە لەم قۆناخەدا پێمانوایە كەسێك نییە بێجگە لە كاك مسعود بارزانی بتوانێت ئەم قۆناخە بە سەركەوتوویی بەڕێوە ببات .
* لە قسەكاندا زۆر جەخت لەسەر ئەزموونی سیاسی و ئەزموونی پێشمەرگایەتی سەرۆك دەكەیتەوە، ئایا تاچەند ئەزموونی سیاسی و پێشمەرگایەتی بۆ ئەم قۆناخی راگواستنە پێویستە؟
- ئەزموونی سیاسی و پێشمەرگایەتیی سەرۆك، واتە ئەو سەركردەیە بە ئاسانی نەبووە بە سەركردە، بەڵكو لەگەڵ تاڵی و شیرینی و نەهامەتی میللەتەكەی ژیاوە و دەزانێت ئەم رۆژە چۆن بەدەست هاتووە، من رێزم هەیە بۆ هەندێ سیاسەتمەدار كە بێ ئەزموونن، بەڵام ئەگەر كەسێك لەوانە بگاتە پۆستێكی گەورە و هەستیار قەدری ئەو پۆستە و پێگەی خۆی نازانێت، دروست ئەمە وەك ئەوەیە گەنجێك لە پڕ ئۆتۆمبیلیكی گرانبەهای بۆ بكڕیت، ئەم گەنجە لەبەر ئەوەی بە كڕینی ئەو ئۆتۆمبێلەوە ماندوو نەبووە، ئەوا باكی نییە لەدار و بەردی بدات، بەڵام كەسێك بە ماندووبوون هەمان ئۆتۆمبێلی كڕیبێت، دەبینین قەدری دەزانێت، بۆیە بۆ سەرۆكی هەرێمی كوردستانیش بە هەمان شێوەیە، چ كەسێك سەرۆك بێت هەموو ژیانی پێشمەرگایەتی بووبێت و ماندووبوو بێت، جیاوازە لە كەسێك كە ماندوو نەبووبێت، بۆیە ئەگەر كەسێك سەرۆك بێت كە بەم بارودۆخەوە ماندوو بووێت، ئەوا ئەگەر ئەم ئەزموونە بكەوێتە مەترسییەوە ئەوا دەزانێت، ئەم میللەتە چ زیانێك دەكات. بەڵام كەسێك بە رێگەی چوار وتاری رۆژنامە، یان چوار لێدوانی تەلەفزیۆنی خەڵك دەنگی بۆ داوە، ئەو جۆرە كەسانە نازانن ئەم ئەزموونە تێكبچێت چیمان لە دەست دەچێ؟ بۆیە كاتێك كەسێك كاندید دەكەین كە رۆڵی هەبووە لە گۆڕانكاریدا لەناو كۆمەڵگە و لە بزاڤی نەتەوەكەمان كەسایەتی دیار بووە، باشترە نەك كەسێك كاندید بكەین بە یەك قۆناخ چووبێتە سەر حازری. لەمبارەوە یەكێك لە پیاوچاكان دەڵێت: «كەسێك نەتوانێت خۆی فێری سەربازی بكات، ناتوانێت ببێتە سەركردە».، بۆیە كاتێك دەڵێین بۆ ئەم قۆناخە كاك مسعود بارزانی زەروورە، لەبەر ئەوەیە ئەو لە هەموو ژیانیدا پێشمەرگە بووە و رۆڵی لە هەموو قۆناخ و گۆڕانكارییەكاندا دیار بووە، بۆیە دەبێت واقیعی كوردستان وەك خۆی بخوێنینەوە، گۆڕانكاری پێویستی بە كات و بە هەنگاو لە دوای هەنگاو دەبێت. ئێمە لە كوردستان دەژین، ئەم بارودۆخە بەو جۆرە ناخوێندرێتەوە، وەك هەندێك لە كوردستان بانگەشەی بۆ دەكەن كە بە شەو و رۆژێك بگەنە هەموو ئاكامێك. ئەگەر كارەكان بەو شێوە بوون كە بە دڵی ئێمەبوون و بڵێین: باشە و بە دڵمان نەبوو بڵێین: خراپە و دنیا كۆتایی هات و خۆمان بەسەر سەركردە و رەمزەكانماندا فەرز بكەین و تەشهیریان پێبكەین، بە رای من ئەمە هەڵەیەكی گەورەیە و لە پشت ئەم هەڵەیەوە پیلانیكی گەورە هەیە، بۆ ئەوەی ئەو كەسایەتی و رەمزانەی نەتەوەكەمان نەمێنن و كوردستان ببێتە ئاژاوە و پاشاگەردانی و كەس ئەوی دیكە نەخوێنێتەوە، دوای ئەوەش كە كوردستان بوو بە ئاژاوە ئینجا بكەونە بەینەوە بۆ ئەوەی بە حیساب كێشەكانمان بۆ چارەسەر بكەن. بۆیە ئێمە لە بری ئەوەی بە قسەی پیلانگێرانی دەرەكی بكەن، پێویستە رێزی سەركردەكانی خۆمان بگرین، ئەو موزایەدە و تەشهیراتەی ئێستا دەكرێت، دەبێت بگۆڕێت بۆ گیانی لێبووردەیی و بەرەژوەندی باڵای نەتەوەكەمان، هەروەها دەبێت سیاسەتمەدارانی ئێمە تەجاوزی هەندێك پرسی كەسی و بەرژەوەندیی خۆیان بكەن، بۆ ئەوەی میللەتەكەمان ئەم قۆناخە تێپەڕێنێت.، واتە دەبێت سیاسەتمەدارانی ئێمە لە بری ئەلتەرناتیڤێك كۆمەڵێك ئەلتەرناتیڤ دروست بكەن و رێگە نەدەن، كێشەكان بگەنە بنبەست.
* لە ئێستادا باسكردنی دەوڵەتی كوردستان خەریكە دەبێتە ئەمری واقیع و ئەوانەی تا دوێنی نەیاندەویست گوێیان لە ناوهێنانی دەوڵەتی كوردستان بێت، ئێستا خەریكە بەناچاری گوێی لێدەگرن. ئایا تاچەند گرنگە كورد سوود لەم دەرفەتە وەربگرێت و یەكڕیزی خۆی بۆ ئەم ئەركە قورسە بپارێزێت؟
- ئەو هیوا و ئاواتەی مەلای گەورەی كۆیە بۆی نەهاتەدی، ئێستا دەبێت بۆی بێتەدی، ئەو دەیگوت: «هەتا ماوم لە بۆ كوردان دەناڵم. ئیتفاقیان نییە هاوار بە ماڵم»، بۆیە دەبێت هەست بكەین ئەو ئیتفاقەی مەلای گەورە داوای دەكات، ئەگەر لە نێوانماندا هەبوو، ئێمە زۆر زۆر گەورە دەكات، ئەوەی جێگەی گەشبینییە، ئەوەیە ئێستا هەست دەكرێت بەشێك لەو رێككەوتنە دروست دەبێت، راستە هەندێك كێشە لە كوردستان ماون، بەڵام من گەشبینم بەوەی ئەو كێشانە چارەسەر دەبن، بۆ چارەسەركردنی ئەو كێشانە گرنگە گیانی نیشتمانپەروەری بخەینە سەرووی بەرژەوەندییە حزبیەكانەوە، ئەمە لەلایەك، لایەنێكی دیكە كە بەتایبەتی كاریگەری لەسەر بارودۆخەكە دەبێت، هەڵبژاردنەكانی ئەم دواییەی توركیایە كە بووە هۆكاری ئەوەی جارێكی دیكە پارتی دادوگەشەپێدانی توركیا دەنگێكی زۆر بهێنێت و بۆ ماوەی چوار ساڵی دیكە حكومەت بە تەنیا پێكبهێنێت. بۆیە من پێموایە ئەم ئاكامە بۆ چوار ساڵی داهاتوو لە بەرژەوەندی سەقامگیری و گەشەی ئابووری كوردستان دەبێت، لەمەش زیاتر ئەوەی جیگەی گەشبینییە ئەوەیە هەست بە كامڵبوونێكی باش لە نێو دەستەبژێری سیاسی هەستی پێدەكرێت، هەتا ئەوانەشی كە نەگەیشتبێتنە ئاستی ئەو كامڵبوونە سیاسییە، دەبێت بگەنە ئەوەی باشتر ئەم واقیعەی ئێستا بخوێننەوە، ئەمەش لەبەر ئەوەیە ئەگەر نەمانتوانی واقیعەكە زۆر بە جوانی بخوێنینەوە، ئەوا ناتوانین گۆڕانكاری بكەین، ئەمەش لەبەر ئەوەی گۆڕانكاری لەسەر ئەرزی واقیع دەكرێت، نەك بە خەیاڵ. لەم چوارچێوەیەدا ئەگەر بمانەوێت گۆڕانكاری بكەین، دەبێت كەسی شیاو بۆ شوێنی شیاو دیاری بكەین، سوود لە توانا و لیهاتوویی زانستی وەربگرین و گوێی لێبگرین. یەكێك لە هۆكارەكانی سەركەوتنەكانی پارتی دادوگەشەپێدانی توركیا دەگەڕێتەوە بۆ ئەحمەد داودئۆغلۆ و ئەو 500 كەسایەتییە ئەكادیمیەی كە هەموویان پلەیان ئوستاد و پڕۆفیسۆرە و بەرنامە بۆ توركیا دادەنێن، دەسەڵاتدارانی توركیا دێن ئەو بەرنامانە پراكتیزە دەكەن، هیوادارم حكومەتی هەرێمی كوردستانیش بە هەمان شێوە كار بكات و سوود لە تەواوی توانای لێهاتووەكانی كوردستان وەربگرێت.
* بەداخەوە لەم بارودۆخە هەستیارەدا، لەسەر ئاستی ناوخۆی كوردستان و لە نێوانی حزبە سیاسییەكان بەگشتی و پارتی دیموكراتی كوردستان و بزووتنەوەی گۆڕان بەتایبەتی، جۆرێك لە ناكۆكیی سیاسی بوونی هەیە. پارتی دیموكراتی كوردستان بزووتنەوەی گۆڕان بە هۆكاری هێرشكردنە سەر بارەگاكانی دەزانێت لە سنوورەكانی قەڵادزێ و سلێمانی و گەرمیان، وەك كاردانەوەیەكیش پارتی بڕیاری دا هاوپەیمانی لەگەڵ بزووتنەوەی گۆڕان هەڵبوەشێنێتەوە. ئایا چۆن سەیری ئەم ئاڵۆزییە ناوخۆییانە دەكەیت و تاچەند ئەم پشێوییانە دەستی دەرەكی و وڵاتانی ئیقلیمی لە پشتەوە بووە؟
- بە راشكاوی دەڵێم، لەم بارودۆخە پشێوییەی كە لە كوردستان دروست بوو، دەستی ئیقلیمی و دەرەكی لە پشتەوە بووە، لەبەر ئەوەی هەندێك لە دەوڵەتانی ئیقلیمی ئامانجیان ئەوەیە رەمز لە كوردستان نەمێنێت، ئەگەر رەمز و سیمبولیش نەما، ئەوا بارودۆخە دەبێتە گاڵتەجاڕی و تەشهیر پێكردن و پاشاگەردانی، وەك لە نێو پەرلەماندا بینیمان، كە لەم یەك دوو خولەی دوایی تەشهیریان بە یەكتر دەكرد و دەبە ئاویان لە یەكتری دەگرت. بۆیە من بڕوای تەواوم هەیە، ئەم ئاراستەیە یەكێكە لەو پیلانە ترسناكانەی كە بۆ تێكدانی سەقامگیری كوردستان داڕێژراوە و لە رێگەی ئەم پیلانەوە دەیانەوێت بارودۆخی سەقامگیریی كوردستان، وەك بارودۆخی ناوچەی عەرەبە سوننەكانی لێبكەن. سوننەكان كۆمەڵێك رەمزیان هەبوو، بەڵام كە لە رەمزەكانیان دان و ئەو رەمزانە نەمان، ئێستا وەك دەبینین كۆمەڵگەی عەرەبی سوننە لە عێراقدا ئیرادەی نەماوە، تەنانەت ئەگەر كوردستان باوەشی بۆ نەكردبانەوە زیاتر دەربەدەر دەبوون و زیاتر رووبەڕووی كارەسات دەبوونەوە. لەناو ئەم پیلانەی بۆ كوردستان چێنراوە، لایەنی سیاسی هەیە خۆی بەشدارە لە پیلانگێڕییەكە، لایەن هەیە خۆی ئاگادار نییە، بەڵام لە پیلانەكەدا دیاریكراوە، لایەنی سیاسیش هەیە بە راستی ئاگاداری نییە، لەگەڵ ئەوەی من كەمترین باوەڕم بە تیۆری پیلانگێڕی هەیە، بەڵام ئێستا ئاماژەكانی ئەو پیلانە بەرامبەر بە چارەنووسی كورد دیارە، بۆیە زۆر گرنگە هەوڵبدرێت عەقڵمەدانی لایەنە سیاسییەكان ئەم پیلانە پووچەڵ بكەنەوە، دەبێت لەوەش دڵنیا بین كە ئەم پیلانە بەردەوام دەبێت، لەبەر ئەوەی لایەنی ئیقلیمی هەیە چاوی بە سەقامگیری و تەنایی كوردستاندا هەڵنایەت. دەبێت ئەوەش لە بەرچاوبگرین كە وێڕای بوونی قەیرانی شەڕ و ئابووری و لەگەڵ ئەوەی چەند مانگە مووچەی فەرمانبەران دواكەوتووە، ئێستاش بارودۆخی ژیان و خۆشگوزەرانی هاووڵاتیانی ئێمە لە هێ ئەو دەوڵەتانە باشترە.
* گومانی تێدا نییە لە بارودۆخی لەم جۆرەدا، رەوشەكە پێویستی بە خاوكردنەوە هەیە. ئاشكرایە خاوكردنەوەی رەوشی لەم جۆرەش تەنیا بە كۆبوونەوەی سیاسی چارەسەر ناكرێت، بەڵكو پێویستی بەوە هەیە كە چین و توێژی دیكەش بەشداری بكەن و زەمینەی ئاشتییەكی راستەقینە بێتەئاراوە، ئایا ئێوە وەك بەشێك لەو توێژە رۆشنبیرە هیچ هەوڵێكیتان بۆ ئەم پرسە داوە؟
- ئێمە وەك بزاڤی چاكسازی و گەشە و بەشێك لە تۆڕی خەڵك، تا ئێستا دوو دانیشتمان كردووە، لیژنەیەكمان پێكهێناوە و بەنیازین سەردانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان و حكومەت و فراكسیۆنەكانی پەرلەمانی كوردستان بكەین، بۆ هێوركردنەوەی ژینگەی راگەیاندن هەوڵمانداوە میساقێكی شەڕەف بنووسینەوە و بەنیازین لەگەڵ میدیاكاران دابنیشین بۆ ئەوەی لەگەڵیاندا ئەم میساقە ئیمزا بكەین، هەروەها پێوەندیمان كردووە بە یەكێتی پەرلەمانتارانی كوردستان و رۆژ لە دوای رۆژیش ئەم لیژنەیە فراوانتر دەبێت، بۆ ئەمە 3 پرۆژەی كورتخایەن، دوورمەودا، و بەردەوامیی چاكسازی-یمان ئامادە كردووە،
* تاچەند گرنگە ئەم زەمینەخۆشكردنە ببێتە سەرەتایەك بۆ گرێدانی كۆنگرەیەكی نیشتمانی، بۆ تۆی دووبەرەكی و رق و كینە هەڵبكێشێت و چوارچیوەیەك بۆ پێكەوەژیان و پێكەوەكاركردن بێنێتەدی؟
- یەكێك لە بەرنامەكانی تۆڕی خەڵك ئەوەیە كە سەرەنجام بگەینە ئەوەی چەندین كۆنفرانس گرێبدەین، دوای گرێدانی ئەم كۆنفرانسانە بەنیازین كۆنگرەیەكی فراوان گرێبدەین، بۆ ئەمەیان ئومێد دەخوازین هەموو لایەنەكان هاوكاریمان بكەن و داوا لە كاك مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان دەكەین هاوكاریمان بكات، ئەم هەوڵە هەوڵێكی ناوخۆییە بۆ ئەوەی خۆمان كێشەكانی خۆمان چارەسەر بكەین و ناچار نەبین لە بەغدا و پایتەختەكانی دیكەوە بێنە كوردستان و كێشەكانمان بۆ چارەسەر بكەن.
* زۆر جار لایەنە سیاسییەكان، ئەم پیلانەی چنراوە بۆ تێكدانی سەقامگیری كوردستان گرێدەدەنەوە بە پرسی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستانەوە، ئەم پرسەش خراوەتە بەردەم دوو بژاردە، یان ئەوەیە لە پەرلەمان هەڵبژێرێت، یان راستەوخۆ سەرۆك لەلایەن خەڵكەوە هەڵبژیرێت، ئایا لەنێوان ئەم دوو بژاردەیە پشتگیری كامیان دەكەیت؟
- لەناو ئەزموونی وڵاتانی دیموكراتی، ئەو دەوڵەتانەی كە زۆر سەركەوتوون، ئەو دەوڵەتانەن كە راستەوخۆ سەرۆك لەلایەن خەڵكەوە هەڵدەبژێرن، باشترین نموونە لەمبارەوە ئەمریكایە، هەروەها توركیا كە دراوسێمانە، چەندین ساڵە سیستمەكەیان پەرلەمانییە، ئێیستا هەوڵیانداوە بیكەن بە سەرۆكایەتی و ئەم پرسە دەخرێتە بەردەمی پەرلەمانی توركیا، بۆیە لەم روانگەیەوە من بڕوام بەوەیە دەبێت سەرۆك توانای ئەوەی هەبێت بە خێرایی بڕیاری یەكلاییكەرەوە بدات، بۆ ئەم شێوازەش پێویستە سەرۆك لەلایەن خەڵكەوە هەڵبژێرێت و خاوەنی دەسەڵات بێت، بەڵام ئەگەر لە پەرلەمانەوە هەڵبژێردرێت، بڕیارەكانی بە ئاسانی وەرناگیرێت و ناتوانرێت بە ئاسانی بڕیار بدات، بۆیە بۆ ئێستای كوردستان ئەو شێوازە بە پەسەند دەزانم كە سەرۆك راستەوخۆ لەلایەن خەڵكەوە هەڵبژێرێت.
* ئەگەر هەر لەسەر ئەم پرسە هەڵوەستەیەك لەسەر رۆڵی پەرلەمانی كوردستان بكەین، زۆر كەس ئەم پەرلەمانە بە هۆكارێك بۆ ئەم كێشەیە دەزانن، ئایا چۆن رۆڵی پەرلەمانی كوردستان هەڵدەسەنگێنیت؟
- لەگەڵ رێز و خۆشەویستم بۆ هەموو پەرلەمانتارە بەڕێزەكان، بەڵام ئەگەر رۆژنامەنووس و میدیاكار چووە پێگەی سەركردە، یان پەرلەمانتار و ئەگەر باكگراوەندێكی ستراتیژیی و سیاسی نەبێت و دووربین نەبێت، ئەوا لە بری ئەوەی كێشەكان چارەسەر بكات، خۆی دەبێتە هۆكارێك بۆ دروستكردنی كێشە. بۆ نموونە لە خولی یەكەمی پەرلەمانی كوردستان بكەین، بینیمان خوالێخۆشبوو جەوهەر نامق سالم لەو قۆناخە هەستیار و ئاڵۆزەی شەڕی ناوخۆدا، پەرلەمانی بەجێنەهێشت و دژی ئەم شەڕە راوەستاوەیە، ئەو بەڕێزە ئەندامی مەكتەبی سیاسی پارتی دیموكراتی كوردستان بوو، بەڵام ئەو وەك سەرۆكی پەرلەمان لەگەڵ دۆخەكە مامەڵەی كرد و پێیوا بوو دەبێت پرسەكە بە لۆژیك چارەسەر بكرێت، نەك بە شەڕ، بۆیە كاتێك بەراورد دەكەین ئەزموونی ئەم خولەی پەرلەمان كەمتر بووە لە ئەزموونی ئەو پیاوە گەورانەی لە خولی یەكەمی پەرلەماندا بوونیان هەبوو. ئەم واقیعە پێمان دەڵێت هەموو كاتێك گەنج ناتوانێت ئەو رۆڵە گەورەیە بگێڕێت، بۆیە هەمیشە وابووە گەنج بەشێك لە سۆز و هەڵچوونی تیدایە، بەڵام پیاوە گەورەكان بەشێك لە لۆژیكیان تێدایە، بەداخەوە پەرلەمانی ئەمجارە زۆربەیان گەنج بوون و بەشی زۆریان رۆژنامەنووس بوون و ئەزموونی سیاسییان نەبوو، بۆیە توانرا قسەی گەورە و جوان زۆر بكرێت، بەڵام نەتوانرا كاری باش بكرێت.
* ئەگەر دواپرسیارمان سەبارەت بە تیرۆریستانی داعش بێت، چۆن سەیری ئەم تیرۆریستانە دەكەیت؟
- بە خوێندنەوەی من، داعش بە دیاردەیەك دەزانم، ئەم دیاردەیەش دێت و دەڕوات و بەرهەمی بارودۆخێكی نێودەوڵەتی و نێوخۆییە، هەر ئەو بارودۆخە نێودەوڵەتی و نێوخۆییەش خەریكە یەكلایی دەكاتەوە، ئەم دیاردەیە مەترسییەكی دیاریكراوی نییە، بەڵكو كۆمەڵێك بەرژەوەندی وڵاتان ئەم مەترسییە دیاری دەكات.