هەڵبژاردنی پێشوەختەی یەكی نۆڤمبەری توركیا، بە ئاكامەكانی پارتی دادوگەشەپێدان هەموو لایەكی دووچاری سەرسوڕمان كرد، لەبەر ئەوەی پێش دەستپێكی هەڵبژاردنەكان، هیچ ناوەندێكی راپرسی مەزندەی ئەوەی نەكردبوو لەم خولەی هەڵبژارندا جارێكی دیكە پارتی دادوگەشە پێدانی توركیا، زۆرینەی دەنگەكان بە ئاستێك بەدەست بهێنێت كە بتوانیت بۆ ماوەی چوار ساڵی دیكەش بە تەنیا حكومەت پێكبهێنێت و ناچار نەبێت بۆ پێكهێنانی حكومەت پەنا بۆ هاوپەیمانی لەگەڵ حزبە سیاسییەكان بەرێت. بۆ قسەكردن لەسەر ئەم پرسە گرنگە، چەند پرسیارێكمان ئاراستەی سۆنەر چاپاتای بەڕێوەبەری پرۆگرامەكانی سیاسەتی توركیا لە ئامۆژگای واشنتۆن بۆ دیراساتی سیاسەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست كرد و بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە.

سۆنەر چاپاتای بەڕێوەبەری پرۆگرامەكانی توركیا لە ئامۆژگای واشنتۆن بۆ گوڵان:هاووڵاتیانی توركیا بۆ گێڕانەوەی سەقامگیری دەنگیان بە پارتی دادوگەشەپێدان دایەوە


* دەنگدەرانی توركیا لە هەڵبژاردنەكانی مانگی شەشدا گوزارشتیان لە ناڕازیبوونیان لە ئەدای ئەكەپە دەكرد و ولایەتێكی تریان پێی نەدایەوە، نەك تەنیا بۆ ئەوەی دەستوورێكی نوێ دابنێت، بەڵكو بۆ ئەوەی بشتوانێت حكومەتێكی تاكلایەنە دروست بكات، بەڵام لەم هەڵبژاردنانەدا ئەكەپە توانی زۆرینە بەدەست بێنێتەوە، بۆیە پرسیار ئەوەیە ئەم گۆڕانە لە ئەنجامی هەڵبژاردنەكان بە چ فاكتەرێكەوە ببەستینەوە و چی رووی دا بەسەر دەنگدەراندا تا ئەكەپە خەڵات كەن و زۆرینەی متمانەی پێبدەنەوە؟
- سەركەوتنی پارتی دادوگەشەپێدان (ئەكەپە) لە دووبارە دەنگدانە پەرلەمانییەكەی یەكی نۆڤەمبەردا جێی سەرسوڕمان بوو. لەبەرئەوەی هیچ ناوەندێكی دەنگدان نزیك نەبوو لە پێشبینی ئەم ئەنجامە ریشەییانە. دوو فاكتەر هەن، ئەم ئەنجامەمان بۆ روون دەكەنەوە. یەكەم: پێنج مانگی ناسەقامگیریی سیاسی و ئابووری رۆیشت بەسەر هەڵبژاردنەكانی مانگی شەشدا كە پەرلەمانێكی هەڵپەسێردراو و حكومەتێكی ناكارای بەرهەم هێنابوو، كە دەنگدەران داڕووخانی ئابووری و هاتنەخوارەوەی بەهای لیرە و زۆربوونی توندوتیژییەكانی پەكەكە و هێرشەكانی داعشیان بینی لە ئەنقەرە كە ١٠٢ كەسی كوشت، بۆیە زۆربەیان روویان كردە ئەكەپە و وەك لایەنێك سەیران كرد كە حكومەتێكی تاكلایەنە پێكبێنێت و سەقامگیری بگەڕێنێتەوە. سەرۆك رەجەب تەیب ئەردۆغان هێشتا سەركردەی راستەقینە و واقیعی پارتەكەیە و خۆی وەك «پیاوێكی بەهێز كە دەتوانێت بتپارێزێت» نیشاندا و ستراتیژەكەشی كاری كرد، دەنگدەران ئاسایشیان لە بری ئازادیی كەسی هەڵبژارد. بە شێوەیەكی گاڵتەجاڕانە دوو پێكهاتەی زۆر جیاواز پێكەوە دەنگیان بە ئەكەپە دا، ئەوانیش دەنگدەرە توركە نەتەوەپەرستەكانن كە لە گەڕانەوەی هێرشە تیرۆریستییەكانی پەكەكە دەترسن و هەروەها دەنگدەرانی كورد لە گەڕانەوەی شەڕی تەواو لە دژی پەكەكە لە كۆمەڵگە ناوخۆییەكانی خۆیاندا دەترسن. دووەم: لەبەر ئەوەی باڵی راستڕەو كۆڵەكەی سەرەكی سیاسەتی توركییە، بۆیە ئەكەپە لە جەمسەربەندی راست و چەپەكان سوودی وەرگرت بۆ ئەوەی دەنگەكانی خۆی زیاتر بچەسپێنێت. پاش تەقینەوەكانی داعش لە ئەنقەرە، چەپەكان ( كە سەلاحەدین دەمیرتاش سەركردایەتی دەكات و هاوسەرۆكی پارتی گەلی دیموكراتە –هەدەپە-) حكومەتیان لۆمە كرد بۆ هێرشەكە، لە هەمانكاتدا حكومەتیش چەپەكانی لۆمە كرد. ئەمەش جەمسەرگیرییەكەی وڵاتی قووڵتر كردەوە و وای لە هەندێك لە لایەنگرانی پارتی نەتەوەپەرستی راستڕەو (مەهەپە) كرد دەنگیان بگۆڕن بۆ پاڵپشتی پارتێكی راستڕەو كە ئەكەپە-یە.
* سەبارەت بە سیاسەتی دەرەوە كە ئەكەپە پەیڕەوی دەكات بەتایبەتی لەگەڵ دراوسێكانی، هەندێك لە رەخنەگران پێیانوایە كە حكومەتی ئەكەپە لە «نەبوونی كێشەوە لەگەڵ دراوسێكانی» چووە بۆ «نەبوونی دراوسێ بە بێ كێشە»، پێشبینی دەكەیت ئەم پارتە دیسانەوە بە سیاسەتی دەرەوەیدا بچێتەوە و پاش هەڵبژاردنەكان هەڵیبسەنگێنێتەوە؟ هەروەها سەبارەت بە كێشەی كورد لە توركیا، خەبات و ململانێیەكانی رابردوو پیشانیداوە كە چارەسەری سەربازی ئەنجامی باشی نییە، نەك هەر ئەوە، بەڵكو دەرئەنجامی دژی هەیە و كێشەكان خراپتر دەكات. لەچەند مانگی پێشووشدا رووخانی پرۆسەی ئاشتیمان بینی. پێتوا نییە باشترە توركیا لەجیاتی ئۆپەراسیۆن و هێرشی سەربازی و ئاسمانی زیاتر دەسپێشخەری ئاشتی بكاتەوە؟
- گەڕانەوەی ئەكەپە بۆ زۆرینەی یاسایی، لێپرسینەوەی وردی جەماوەری بەرانبەر سیاسەتی حكومەت لە سووریا كەم دەكاتەوە، لەناویاندا پاڵپشتی توركیا بۆ شۆڕشگێڕەكانی دژی ئەسەد. بەڵام لەهەمانكاتدا هاتنی رووسیا بۆ شەڕی سووریا وا لە ئەنقەرە دەكات كە جارێكی دیكە بیر لە سیاسەتی سووریا بكاتەوە. بەشداریی كارای رووسیا لە سەر شانۆی سووری، وا لە ئەنقەرە دەكات كە وریاتر بێت لە پاڵپشتیكردنی شۆڕشگێڕان. چونكە لەوانەیە سیناریۆیەكی كابوسی رووبدات كە تیایدا ئەو شۆڕشگێڕانەی لەلایەن توركیاوە پاڵپشتی دەكرێن فڕۆكەیەك، یان هێلیكۆپتەرێكی رووسی بخەنە خوارەوە لە باكووری رۆژهەڵاتی سووریا، كە وا لە سەرۆك ڤلادیمێر پۆتین بكات، زۆر تووڕە بێت. ئەنقەرە چەندین دراوسێی هەیە، لەوانە: دراوسێ ئاوییەكانی لە دەریای رەش و دەریای ناوەڕاستدا. بە هاندانی گەشە ئابوورییە گەورەكەی و رێبازی سیاسەتی دەرەوەی داودئۆغلۆ و ئەردۆگان كە دەیانەوێت ببن بە هێزێكی هەرێمی. ئەنقەرە ئامادەیە رووبەڕووی هەریەكیان ببێتەوە. تا ئێستا ئەردۆگان بە ئاشكرا رەخنە لە سەركردەكانی سووریا و عێراق و ئێران دەگرێت، لە راستیدا هیچ یەكێك لە دراوسێكانی توركیا هەست بە ئارامی و سەلامەتی ناكەن بە هۆی توڕەییەكانی ئەنقەرەوە، بێجگە لە رووسیا. توركیا وەك نەتەوە بە دەست دوودڵییەكەی ریشەیی و مێژووییەوە دەناڵێنێت بۆ رووبەڕووبوونەوەی رووسیا. هەر لە دامەزراندنیەوە ئابووریی توركیا زۆر پشتی بەستووە بە هاوردەی وزەی رووسی. زیاتر لە نیوەی بەكارهێنانی گازی سرووشتیی توركیا لە رووسیاوە دێت، بۆیە لەبەر ئەمە توركیا ئەگەری ئەوەی نییە رووبەڕووی مۆسكۆ ببێتەوە، تەنانەت كاتێك رووسیا بەرژەوەندییەكانی توركیا كەمیش بكاتەوە وەك لە سووریادا كردی.
لە رووی مێژووییەوە، توركیا هۆكاری خۆی هەیە بۆ ئەوەی لە رووسیا بترسێت. لە نێوان ساڵانی ١٥٦٨، كاتێك عوسمانییەكان و رووسیا یەكەم جار بەریەككەوتن، تا كۆتایی ئیمپراتۆریەتی رووسی لە ١٩١٧ دا، توركەكان و رووسەكان بەلانی كەمەوە ١٧ جەنگیان لەگەڵ یەك كردووە، لە هەر رووبەڕووبوونەوەیەكدا رووسیا هۆكار بووە و سەركەوتووش بووە. سەرەڕای ئەوەش، رووسیا لەم دواییانەدا بووە دراوسێی توركیا لە نیمچە دورگەی قەرمەوە لە باكوور و ئەنتالیا لە باشوورەوە. زیاتر لە جاران ئەردۆگان لەوانەیە حەز بكات بە رێككەوتنێكی نێودەوڵەتی بگات سەبارەت بە دەرئەنجامەكانی جەنگی سووریا، لەوانەش مانەوەی ئەسەد وەك سەرۆك لە ماوەی گواستنەوەدا. هەروەها هاتنەناوەوەی رووسیا بۆ ناو شەڕی سووریا، توركیا نزیكتر دەكاتەوە لە هاوپەیمانی ناتۆ و ویلایەتە یەكگرتووەكان. ئەمەش دەبێتە هۆی هاوكاری نزیكتری توركیا و ئەمریكا لە دژی داعش لە سووریا و عێراقدا. لەبەرەی كوردەوە، توركیا پێوەندی باشی لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستاندا دەهێڵێتەوە كە لەلایەن مسعود بارزانی-یەوە سەركردایەتی دەكرێت. لەلایەكی ترەوە پێوەندی توركیا بە كوردی سووریاوە، بەتایبەتی پەیەدە، كە نزیكە لە پەكەكەوە، دەخرێتە پەراوێزی سیاسەتی ئەردۆگان سەبارەت بە پەكەكە لەناو وڵاتدا. ئایا پێویستە ئەردۆگان ئۆجەلان و پەكەكە بێنێتەوە ناو گفتوگۆكانی ئاشتی، لەوانەیە و لێرەشەوە پێوەندیەكی باشی دەبێت لەگەڵ كوردی عێراق و توركیا و سووریا. هاوكاری ئەردۆگان لەگەڵ وڵاتە یەكگرتووەكاندا لە دژی داعش و بەرەوپێشچوونی سیاسەتی توركیا بەرانبەر هاوپەیمانە كوردەكانی، دەبێتە یارمەتیدەر بۆ بەلانی كەمەوە هەڵوەشاندنەوەی هەندێك لەو گرژییانەی لە پێوەندیەكانی لەگەڵ واشنتۆن درووستبووە سەبارەت بە پێگەی دیموكراسی لە توركیادا.