د.پاوڵ سۆلیڤان پڕۆفیسۆری ئابوورییە لە زانكۆی بەرگریی نەتەوەیی و پڕۆفیسۆری دیراسات و زانستی ئەمنی و كاروربارە نێودەوڵەتییەكانە لە زانكۆی جۆرج تاون. وانەبێژی پرسەكانی ئاسایش و وزەی جیهانی و ئاسایش و وزەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و سەرچاوە سرووشتییەكان و ناكۆكییە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەفریقیا. وەك شارەزایەكی نێودوەوڵەتی ناسراوە لە چەندین بواری گرنگدا، وەك پرسەكانی ئاسایش نێودەوڵەتی و كاروبارە ئابووری و سیاسی و سەربازییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و باكووری ئەفریقیا. گوڵان چەند پرسیارێكی ئاڕاستەكرد لەبارەی گۆڕانكاری و پەرەسەندن و رووداوەكانی ئەم دواییەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و ئەگەرەكانی ئایندە و چارەنووسی ناوچەكە بە گشتی و پرسی دواڕۆژی كورد بەتایبەتی، ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی دایەوە.

پاوڵ سۆلیڤان پسپۆڕ لە ئاسایشی وزەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بۆ گوڵان:ئەمریكا و دەوڵەتانی سوننە رووسیا وەك هاوپەیمانی شیعە سەیر دەكەن



* پاش هاتنە ناوەوەی رووسیا بۆ هێرشكردنەسەر تیرۆریستان لە سووریا، هاوكێشەی سیاسیی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست جۆرێك لە وەرچەرخانی بەسەردا هاتووە، ئەمەش مانای ئەوەیە كە رۆڵی سەرەكیی هەبێت لە داڕشتنەوەی سیاسەتی هەرێمایەتی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. تاچەند بەشداریی راستەخۆی رووسیا دەبێتە هۆكارێك بۆ ئەوەی ویلایەتە یەكگرتووەكان و ناتۆ چاو بە هەڵوێستەكانیاندا بخشێننەوە؟
- دەستێوەردانی رووسیا لە سووریا حیساباتی زۆریەك لەو لایەنانەی گۆڕیوە كە تێوەگلاون لە بارودۆخەكەوە. هەرچییەك بێت رووسیا یاریزانێكی سەرسەختە و ئامانجی خۆی هەیە كە بە لانی كەمەوە پێموایە یارمەتیدەری كاتی رژێمەكەی ئەسەدە، تا ئەلتەرناتیڤێكی بۆ دەدۆزرێتەوە. بە ئامانج نەگرتنی داعش لەلایەن رووسیاوە و هێرشكردنەسەر لایەنەكانی دیكە لەلایەن ئەم وڵاتەوە، بۆتە هۆی ئالۆزكردنی بارودۆخەكە، ئەوەش پێمان دەڵێت بۆ رووسیا پاراستنی رژێمەكە گرنگترە لە بەرەنگاربوونەوەی داعش. بوونی فڕۆكەكانی رووسیا و سەربازەكانی ئەو وڵاتە لە سەر زەمین بارودۆخەكەی گرژتر كردووە، ئەگەری ئەوەش هەیە زیاتر مەترسیدارتری بكات. ئەگەری ئەوە هەیە فەڕەنسا و بەریتانیا و ئەوانی دیكە پتر تێوەبگلێن لە بارودۆخی سووریا و هەروەها بارودۆخی عێراقیش. بەهۆی سیاسەتی ناوخۆیی وڵاتەكە و هەروەها بەهۆی هەڵبژاردنەكانی داهاتووشەوە، بەتایبەت كە تەمەنی ئیدارەی ئێستای ئەمریكا لە كۆتایی نزیك بووەتەوە، ئەوا كار و كردەوەكانی ولایەتەیەكگرتووەكان لە مەودایەكی سنوورداردا دەمێنێتەوە و ئەمەریكا پەنا بۆ كردەوەی گەورە و توند نابات.
* لە سەردەمانی شەڕی سارددا هاوپەیمانەكانی رووسیا بنەمایەكی ئایدیۆلۆژییان هەبوو، بەڵام ئێستا خەریكە مەزهەبی ئایینی ئەم جەمسەربەندییە پۆلێن دەكات. ئایا تاچەند مەزهەبی شیعە و سوننە ئەم هاوپەیمانییەی دابەشكردووە؟
- ئەمریكا، رووسیا وەك هاوپەیمان نابینێت و پاڵپشتی ئەسەد ناكات. ئەمە بۆ سعودیە و زۆر وڵاتانی دیكەی ناوچەكەش راستە. ئەمە بەڕاستی بارودۆخێكی ئاڵۆزە كە زۆر لایەن تێوەیگلاون و هەندێكجار بەرژەوەندیی ناكۆك و دژبەیەكی تێدایە، تەنانەت لە ناو هەر وڵاتێكیشدا ئەمە بەدی دەكرێت. ئەو خەڵكانەی بەشێكن لە داعش، دەتوان ببن بە بەشێك لە گرووپە توندڕەوەكانی تریش. هەندێكجار روون نییە كێ چییە لەسەر زەمین، تەنیا شتێك كە روونە ئەوەیە كە ئەوانەی لە رادەبەدەر توندڕەون و دوژمنی كورد و تورك و ئێرانی و هەموو جیهانن. ئەوانەی كە لە نێو ئەو قەوارە شەڕانگێزەدان كە ناوی دەوڵەتی ئیسلامییە ودوژمنی جیهانن. خۆشیان دوژمنانیان زۆرە، باشترین رێگەش ئەوەیە دوژمنەكانی داعش پێكەوەكار بكەن بۆ رزگاركردنی ناوچەكە و جیهان لەم شێرپەنچەیە. هەر بۆیە من هیوادارم سنووری ئەم شیكردنەوەیە تێپەڕێنین. چونكە هیچ هۆكارێكی ئایدیۆلۆژی و ئایینی نییە كە پاساوی ئەوە بێت رووسیا پێیوابێت پێویستە هاوپەیمانی وڵات و گرووپە شیعەكان بێت. بەڵام ئیدی دەقپێوەگرتن و دەرفەت و مێژوو دۆخكێكیان دروست كردووە كە هەل و مەرجەكە بەم شێوەیە كەوتۆتەوە. هەرچۆنێك بێت، عێراق تەنیا لە شیعەكانی باشووردا كورت نابێتەوە و دەبێت ئەو راستییەش لە نێو ئاڵۆزییەكانی سەرجەم ئەم بارودۆخانەدا لەبەرچاو بگرین. هیوادارم گرژییەكانی نێوان سوننە و شیعەكان ناكۆكیی ئەمریكا و رووسیا بە دوای خۆیدا نەهێنێت، لەبەر ئەوەی ئەمە بە خراپ دەشكێتەوە بەسەر هەموو ئەو لایەنانەی لە بارودۆخەكەوە تێگلاون. بەڵام وادەردەكەوێت كە ناوچەكە بەرەو زریانێكی گەورەتر دەچێت. شەڕی تائیفی و گرژییەكانی رۆژهەڵات و رۆژئاوا ئاو دەكەن بە ئاشی ئەم زریانەدا، هەروەها با ئەوەشمان لەبیر نەچێت گرتنەبەری سیاسەتی واقیعی (realpolitik) لەلایەن ئەو هێزانەی تێوەگلاون ئەم زریانە بەهێزتر دەكات، ئەمەش ئامانجەكانی بەدەستهێنانی دەسەڵات و داهات و مانەوە و ئامانجەكانی دیكە لە خۆدەگرێت. بەڵام گرژییە تائیفییەكان لە سنووری ئایینیدا قەتیس نابن. بەڵكو پتر پەیوەستە بە بەدەستهێنانی داهات و دەسەڵات و پێگەی ستراتیژی و هەوڵدانە بۆ هەژموون. هەروەها راددەیەكی زۆر لە خێڵەكیش لە خۆدەگرێت، بۆیە وای نابینم شتێكی ئیجابی لەمە بكەوێتەوە. بەم زووانەش هیچ دەرفەتێكی راستەقینە بۆ چارەسەری ئەو كێشانە نابینم كە بەهۆی كەوتنی بەشێك لە سووریا و عێراقەوە بێتەئاراوە. لەم بارودۆخە ئاڵۆزەدا كە یارزانێكی زۆری تێدایە و زۆر ئاڵۆز بووە و ئامانجی زۆری تێدایە، دەكرێت هەڵە روو بدات. دەبێت هیوابخوازین كە ئەو تۆفانی توندوتیژی و ناسەقامگیرییەی كە بەڕێوەیە، بوەستێت، بەڵام هیچ سەركردەیەكی ستراتیژی و گەورە نابینم بتوانێت ئەمە بوەستێنێت. لە زۆر رووەوە ئەم كێشانە و ئەو كوشتار و كاولكارییەی لێدەكەوێتەوە، بەرئەنجامی نەبوونی سەركردایەتییەكی ناوچەیی و جیهانییە، هەروەها بەرئەنجامی نەبوونی ئەخلاقییاتی پێویستە بۆ چارەسەری ناكۆكییەكان لە نێو زۆربەی ئەو كەسانەی كە بە سەركردە ناوزەد دەكرێن و لەو بارودۆخەوە تێگلاون. سەركردایەتییەكی راستەقینەی ستراتیژی و ئەخلاقی پێویستە و ئەوەی من بەدی دەكەم، ئاست و ئەندازەیەكی كەمی ئەم ئەخلاقییاتە لە ئاست بارودۆخەكەدا نییە.
* رووسیا هەمیشە وەك هاوپەیمان لە هاوكێشەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست حیسابی بۆ كراوە، بەڵام ئایا لەم هاوكێشە تازەیەدا مەزەندەتان بۆ كاردانەوەی ئیسڕائیل چییە؟
- پێویستە ئیسرائیل زۆر وریا و بێدەنگ بێت لەم بارەیەوە، ئێستا بارودۆخی ئیسڕائیل لە رووی ئەمنییەوە زۆر ناسكترە، بە بەراورد بە بارودۆخی سەرەتای دروستبوونی دەوڵەتەكەیان.
* لە شەڕ دژی تیرۆریستانی داعش، كورد لایەنێكی گرنگی ئەم شەڕەن و وەك هاوپەیمانی ئەمریكا و ناتۆ دەبیندرێن، سەرەڕای ئەوەش كوردەكان بە شوێن خەونی هەبوونی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیانەوەن. ئایا تا چەند كورد لە هاوكێشەی نوێی گۆڕانكارییەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەراستدا سەبارەت بە بانگەشەی سەربەخۆییان پێگەیەكی بەهێزیان دەبێت؟
- رێككەوتننامەی سیڤەر كە رۆژگارێكی دوور و درێژ پێش ئێستا ئەنجام درا- دەوڵەتی بە كورد رەوا دەبینی، بەڵام ئەم رێككەوتنە نەیتوانی بەرگەی ئەو گۆڕانكارییە بگرێت كە لە سەركردایەتی ناوچەكەدا هاتەئاراوە. كورد، توندڕەوەكانیانی لێ دەرچێت، دەتوانن ببنە بەشێكی گەورە لە چارەسەر بۆ زۆرێك لە كێشەكانی ناوچەكە. پێویستە دوژمنە راستەقینەكان لە هاوپەیمان و دۆستەكان جیابكرێنەوە. ئەمەش كارێكی ئاسان نییە. پێویستە چارەسەری نەهامەتییەكانی رابڕدوو بكەین بۆ ئەوەی ناوچەكە لە كوشتاری بەكۆمەڵی زیاتر و زریانی سیاسی و سەربازیتر كە بەڕێوەیە، بپارێزین. چونكە روودانی ئەمانە حەتمی نییە و لە چارەنووسیان نەنووسراوە. هەندێكجار دەبێت مامەڵەی زۆر قورس بكرێت لە پێناو خێر وخۆشیی ناوچەكە و جیهان. بۆیە من وای دەبینم كورد دەتوانێنت ببێتە بەشێكی گەورە بۆ چارەسەری زۆرێك لە كێشەكانی ناوچەكە. كاتی ئەوە هاتووە كە بەرەو ناوچەیەكی باشتر هەنگاو بنێن، پێش ئەوەی زۆر درەنگ بێت.
* شارەزایان و توێژەران گفتوگۆ لەسەر ئەگەرە حەتمییەكانی گۆڕان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا دەكەن. تا چ رادەیەك دەرفەت هەیە كە سنوورەكان بگۆڕێن و نەخشەیەكی نوێ بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكێشرێت؟
- حاڵی حازر سنوورەكان گۆڕانیان بەسەردا هاتووە. گەرچی زۆر خەڵك هێشتا هەستیان پێنەكردووە، لەبەر ئەوەی جیهان خۆی خەواندووە لەئاست ئەو كارەساتانە. سایكس پیكۆ كۆتایی هاتووە، ئەو سنوورانەی كە چەندین سەدەیە لەلایەن بێگانەكانەوە كێشراون، ئێستا لەلایەن خەڵكی ناوچەكە خۆیە دەكێشرێنەوە، جا بێگانەكان پێیان خۆش بێت، یان نا. سووریا چیتر وڵاتێك نییە و كۆتایی هاتووە، عێراق و یەمەنیش تا رادەیەك پارچەپارچە بوون. لیبیا دەوڵەتێكی شكستخواردووە و رووداوی دیكەش بەڕێوەن. زەحمەتە توندوتیژی و ناسەقامگیرییەكانی ناوچەكە وا زوو چارەسەربكرێن. بۆ من مایەی سەرسوڕمان نییە كە ببینم بە شێوەیەكی چاوەڕواننەكراو نەخشە و سنوورەكان دەگۆڕێن. ناوچەكە لە بارێكی نالەباردایە، ئەم بارەش كۆتایی نایەت، تاوەكو بە باشی هۆكارە سەرەكییەكانی چارەسەر نەكرێن، ناشبینم ئەمە بەم زووانە رووبدات. پێویستە خەڵكە باش و سەركردە باشەكانی ناوچەكە پێكەوە كاربكەن و بە لانی كەمەوە بۆ ماوەیەك جیاوازییەكانیان وەلاوە بنێن، بۆ ئەوەی ناوچەكە لە هەڕەشەكانی ئێستا و داهاتوو رزگار بكەن.