مارك نۆرمان كاتز پڕۆفیسۆری حكومەت و سیاسەتە لە زانكۆی جۆرج مەیسۆن، خاوەنی بڕوانامەی دكتۆرایە لە زانستە سیاسییەكان، پێش ئەوەی دەست بە وتنەوەی وانە بكات لە زانكۆی جۆرج مەیسۆن، توێژەر بووە لە ئامۆژگای برۆكینگز، پێشتریش توێژەر بووە لە سەنتەری مەلیك فەیسەڵ بۆ دیراسات و توێژینەوەی ئیسلامی و سەنتەری توێژینەوەی سلافی لە زانكۆی هۆكایدۆ و چەند سەنتەرێكی دیكە. هەروەها چەندین توێژینەوەی لە بارەی سیاسەتی دەرەوەی ئەمەریكا و سیاسەتی دەرەوەی رووسیا و پێوەندییە نێودەوڵەتییەكانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بزووتنەوە شۆڕشگێڕییەكان و شەڕی تیرۆر هەیە. لە ئاخافتنێكی لەگەڵ گوڵاندا چەند پرسێكمان لەگەڵ تاوتوێ كرد لە بارەی ئەگەری دووبارە داڕشتنەوەی سنوورەكانی ناوچەكە دوای پەرەسەندنەكانی ئەم دواییە و چارەنووسی پرسی بە خاوەن دەوڵەت بوونی كورد لە ئەنجامی بەرەوپێشچوونی رووداوەكانەوە، ئەمەش دەقی وەڵامەكانیەتی.

مارك كاتزتایبەتمەند لە سیاسەتی دەرەوەی رووسیا بۆگوڵان :هاتنی رووسیا بۆ كێشەی سووریا هێندەی بۆ مانەوەی ئەسەدە، هێندە بۆ لێدانی داعش نییە


* بەم دواییە رووسیا دەستێوەردانی سەربازی لە سووریادا ئەنجامدا، ئایا تا چ راددەیەك ئەم دەستێوەردانە گۆڕانكاری لە هاوكێشەكاندا دروست دەكات و رەوشەكە بە چ ئاڕاستەیەكدا دەبات؟
- سەرەتا وادەرناكەوێت كە هێرشە ئاسمانییەكانی رووسیا ئاڕاستەی داعش بكرێن، بەڵكو بە زۆری ئاڕاستەی لایەنەكانی ئۆپۆزسیۆن دەكرێن. هەرچەندە رووسیا دەڵێت كە داعشی كردووەتە ئامانج، بەڵام لە راستیدا ئامانجی رووسیا زیاتر ئەو لایەنانەن كە هەڕەشەی سەرەكین لەسەر رژێمەكەی ئەسەد، بۆیە پێموایە ئەمە كێشەیەكی جددییە بۆ ئەوانەی كە لە لایەن توركیا و سعودیە و قەتەرەوە یارمەتی دەدرێن و لە دژی ئەوانەیە كە مەترسیی سەرەكین بۆ سەر رژێمەكەی ئەسەد. چەندین راپۆڕت هەن دەریدەخەن كە لەنێوان ئەسەد و داعش تا رادەیەك هاوكاری هەیە. بۆیە پێموایە پاڵنەری سەرەكیی رووسیا بۆ دەستێوەردانەكەی بریتییە لە پاڵپشتیكردنی رژێمی ئەسەد، هەرچەندە كە رایدەگەیەنێت هاتووە بۆ شەڕ لە دژی داعش، بەڵام بە سانایی هاتووە بۆ پاڵپشتی ئەسەد.
* ئایا دەستێوەردانەكەی رووسیا لە شەڕی ناوخۆیی سووریادا چەند كاریگەری دەبێت لەسەر دووبارە داڕشتنەوەی هاوپەیمانێتییەكان لە ناوچەكەدا؟ ئایا ئەوە پرسی ریزبەندیی هاوپەیمانێتیەكان بە چ ئاقارێكدا دەبات؟
- بە دڵنیاییەوە رووسیا هەمان هاوپەیمانەكانی پێشووی خۆی هەیە وەك ئێران و ئەسەد و حزبوڵڵا، بەڵام ئەوەی كە جیاوازە ئەو رادەیەیە كە حكومەتی بەغدا هاوكاری رووسیا دەكات.
* دەبینین ئەو ململانێیەی لە ناوچەكەدا هەیە بەرەو هەڵكشانی زیاتر دەچیت و بەرگێكی تائیفەگەری بە بەردا كراوە و ئاشكرایە كە ناكۆكییەكە لە نێوان هەردوو مەزهەبی شیعە و سوننەدا چڕتر بۆتەوە. ئایا ئەم ناكۆكییە نەپەڕیوەتەوە بۆ ململانێی نێوان ئەمەریكا و رووسیا؟
- پێموایە ئەمە زۆر گرنگە و روونە كە رووسیا بە شێوەیەكی سەرەكی هاوپەیمانی شیعەكانە و ویلایەتە یەكگرتووەكانیش بە راددەیەكی سەرەكی هاوپەیمانی سوننەكانە، بەڵام پێموا نییە گرنگترین فاكتەر رووسیا و ئەمەریكا بن، بەڵكو گرنگترین فاكتەر ناكۆكیی نێوان شیعە و سوننەیە. بە شێوەیەكی بنەڕەتی ئەمەریكا لایەنی سوننە و رووسیا لایەنی شیعەی گرتووە، بەڵام ئەمە بەو مانایە نییە كە رووسیا و ئەمەریكا دەتوانن ئەم دوو گروپە ئاڕاستە بكەن، لەوانەیە پاڵپشتییان بكەن، یان نەیكەن، بەڵام ئەگەر ئەم دوو گرووپە بڕیاریان دا شەڕ لە گەڵ یەكتردا بكەن، ئەوا پێموانیە ئەم دوو وڵاتە- رووسیا و ئەمەریكا- بتوانن رێگرییان لێبكەن.
* سەبارەت بە گرژییەكانی نێوان ئیسڕائیل و ئێران، رووسیا وەك بڕبڕەی پشتی نفووزی ئێران دادەنرێت لە ناوچەكەدا و دەستێوەردانی رووسیاش لە سووریا زیان بە بەرژەوەندییەكانی ئیسڕائیل دەگەیەنێت، پرسیارەكە ئەوەیە ئەگەر ئیسڕائیل هەمیشە كاردانەوەی هەبووبێت لەسەر بەرنامە ئەتۆمییەكانی ئێران، ئەوا ئایا لە ئێستادا كاردانەوەی نابێت بۆ ئەو هاوكیشە نوێیە، بەوەی كە ئێران و رووسیا رۆڵی سەرەكیی دەگێڕن لە كێشەكانی ناوچەكەدا بەتایبەتی لە سووریادا؟
- پێوەندیی نێوان رووسیا و ئیسرائیل زۆر ئاڵۆزە و ئاشكرایە ئیسڕائیل حەزی بە ئێران نییە، هەروەها سەبارەت بە سووریا، ئیسڕائیل ئەوەی لەبەرچاوە كە رژێمی ئەسەد لە ساڵی 1973ـەوە سنووری نێوان ئیسڕائیل و سووریای بە ئارامی هێشتۆتەوە. بەڵام روونە كە ئیسڕائیل لە پاڵپشتی ئەسەد بۆ حزبوڵڵا نیگەرانە، بۆیە پێموایە ئیسڕائیل دەترسێت كە رژێمی ئەسەد بڕووخێت و سوننە توندڕەوەكان جێی بگرنەوە. پێموایە ئیسڕائیل بە تەواوی دوودڵە سەبارەت بەوەی روودەدات و نایەوێت هیچ لایەنێك سەربكەوێت. واتە ئەگەرچی ئەم شەڕە یارمەتیدەر نییە بۆ ئەوان، بەڵام لە سەركەوتنی هەر لایەنێكیشیان دەترسن.
* لە شەڕ دژی دەوڵەتی ئیسلامی كوردەكان بوونەتە لایەنێكی گرنگ لە شەڕ دژی تیرۆریزم بەتایبەتی لە سەر زەمین كە تەنیا هێزن دەتوانن شەڕ لەگەڵ داعش بكەن، هەروەها وەك هاوپەیمانی ویلایەتە یەكگرتووەكان و ناتۆ دادەنرێن. بەڵام كوردەكان دەیانەوێت خەونی چەند ساڵەیان كە دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆیە بەدی بهێنن لەو گۆڕانكارییانەی كە بە سەر نەخشەی سیاسیی ناوچەكەدا هاتووە.تا چەند كوردەكان لە پێگەیەكی بەهێزدان سەبارەت بە سەربەخۆییان لەم هاوكێشە نوێیەی گۆڕانكارییەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا؟
- پێموایە بە تێپەڕبوونی كات، كوردەكان زیاتر و زیاتر بەرەو دەوڵەتی سەربەخۆی خۆیان هەنگاو دەنێن كە لە ئێستادا كەس نایەوێت بە ڕەسمی ئیعتیرافی پێبكات، بەڵام پێموایە حكومەتی زیاتر و زیاتر مامەڵە لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكەن وەك دەوڵەتێكی سەربەخۆ، بەتایبەتی خەڵك لە رۆژئاوا ناتوانن پشت بە سوننەكان ببەستن و زیاتر پێیان باشە لەگەڵ كوردەكاندا كار بكەن، هەرچەندە بە رەسمی ئیعتیراف بە سەربەخۆیی كوردستان نەكراوە، بەڵام وەك دەوڵەتی سەربەخۆ مامەڵەی لەگەڵدا دەكەن، تەنیا توركیا ئیستسنایە، هەرچەندە مامەیەڵەیەكی زۆرباش لەگەڵ حكومەتی هەرێمی كوردستان دەكات، بەڵام نایەوێت ئاكامی ناسیۆنالیزمی كوردی لە شوێنانی دیكە ببینێت، پێموایە كە مەسەلە دێتە سەر ئەوەی كێ هەیە بەرەنگاری داعش ببێتەوە، لەو بوارەشدا زۆربەی خەڵك كورد بە باشتر دەزانن.
* تەنیا لایەنێك كە بێلایەنی خۆی پاراستووە لە ناكۆكییەكانی نێوان سوننە و شیعەكان، كوردەكانن لەبەر ئەوەی كورد كەلتوور و دیموكراسی رۆژئاوای لاپەسەندە، تا چ رادەیەك ویلایەتە یەكگرتووەكان و رۆژئاوا بایەخ بەم تایبەتمەندییەی كورد دەدەن وەك هاوپەیمان و هاوڕێی نوێ لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا؟
- واقیعەكە ئەوەیە كە بە زۆری ئێوە تەنیا دۆستن. ئێمە لەگەڵ لایەنێك كاردەكەین كە كارمان لەگەڵ بكات، بەڵام بەداخەوە عێراقی و ئێرانی و شیعەكانی عێراق لە رووی شەڕكردن لە دژی داعش باش نین، هەروەها ئەوەی جێی داخە پێدەچیت سوننەكانیش پتر بەلای داعشدا بچن. بۆیە بارودۆخەكە زۆر قورسە و پێموایە كوردەكان تەنیا هاوڕێن مابێتنەوە، بە دڵنیایەوە رۆژئاوا نیگەرانییەكی زۆری هەیە و نایەوێت پێوەندیەكانی لەگەڵ توركیا تێك بدات، ئاشكراشە كە ئەدرۆغان كەسێكە كاركردن لەگەڵیدا قورسە، بەڵام لەوە باوەڕەدا نیم كە ئەردۆغان-یش بژاردەی زۆری لەبەردەستدا بێت، لەبەر ئەوەی ئەگەر كار لەگەڵ كورددا نەكات، ئەوا لە كۆتاییدا لە بەرامبەر داعشدا دەمێنێتەوە، كە لەو باوەڕەدا نیم كە ئەم دەرئەنجامەی بوێت. بۆیە پێموایە كاتی دەوێت بۆ خەڵك تا تێبگات بەرژەوەندیی راستیی خۆیان چییە و پێشموایە هێشتا لەمە تێنەگەیشتوون.
* شارەزایان و توێژەران پێیانوایە كە گۆڕانكاری لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا روودەدات، بەتایبەتی دوای سەرهەڵدانی داعش كە سەروەریی سنوورەكانی لە نێوان سووریا و عێراقدا نەهێشتووە. تا چ رادەیەك دەرفەت هەیە كە سنوورەكان بگۆڕێن و نەخشەیەكی نوێ بۆ رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بكێشرێت لەپاش سەد ساڵ تێپەڕین بەسەر رێككەوتنی سایكس پیكۆ بۆ ئەوەی كێشەكانی فەلەستین و ئیسڕائیل و هەروەها پرسی كورد چارەسەر بكرێن؟
- پێموایە نەخشەی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست لەلایەن خەڵكی ناوچەكەوە كێشراوەتەوە، ئەگەر خەڵكانێكیش هەبن ئیعتیراف بە سنووری كۆن بكەن و نایانەوێت سنوورە نوێیەكان قبووڵ بكەن، بەڵام لە راستیدا جارێكی دیكە ئەو سنوورانە كێشراوەنەتەوە.