پاوڵ هارت پڕۆفیسۆر و توێژەرە لە بەشی حوكمڕانی -school of governance- زانكۆی ئۆترێختی هۆڵەندی، لە ساڵی 2005ـەوە تاوەكو ساڵی 2011 پڕۆفیسۆری زانستی سیاسی بووە لە زانكۆی نیشتمانی ئوستڕاڵی. تایبەتمەندە و وانەبێژە لە بوارەكانی كەرتی گشتی و ئیدارەدانی گشتی و سەركردایەتی ستراتیژی و سەركردایەتی لە سەروەختی قەیرانەكاندا. ئەندامی دامەزرێنەری سەنتەری لێكۆڵینەوەی قەیرانەكانە لە زانكۆی لەیدن. سەرۆكی كۆمەڵەی هۆڵەندییە بۆ ئیدارەدانی گشتی. گوڵان چاوپێكەوتنێكی لەگەڵدا ئەنجامدا بۆ وەرگرتنی بیروبۆچوونەكانی لەبارەی ئەو سەختییانەی رووبەڕووی سەركردەكان دەبنەوە كاتێك دەیانەوێت لە ساتەوەختی قەیرانەكاندا بڕیار بدەن، ئەویش بەم شێوەیە وەڵامی پرسیارەكانی داینەوە.

پڕۆفیسۆر پاوڵ هارت وانەبیژ و توێژەر لە زانكۆی ئۆترێختی هۆڵەندی بۆ گولان: خۆڕاگری لە بەرامبەر بارودۆخە هەستیار و چاوەرواننەكراوەكاندا پێویستی بە ئامادەكاری و بەرنامە و پلان هەیە



* سەردەمی ئێستامان بەوە دەناسرێتەوە كە زەحمەتە پێشبینی قەیرانەكان بكەین، یان بەلانی كەمەوە رووبەڕووی گرفتێكی زۆر دەبینەوە لە پێشبینی كردنیاندا، بۆ نموونە كەس پێشبینی ئەوەی نەدەكرد داعش دەوڵەتی ئیسلامی رابگەیەنێت، یان رووسیا كریمیا داگیربكات و بیخاتە سەر خاكی خۆی. چۆن بۆ سەرۆك گرنگە كە توانای پێشبینی قەیرانەكانی داهاتوو بكات، هەروەك وینستۆن چەرچل و فرانكلین رۆزڤێلت كە پێشبینی هاتنی هەڕەشەكانیان كرد؟
- دەقاودەق لەبەر ئەوەی لە جیهانێكدا دەژین كە ئاڵۆزییەكان روو لە زیادبوونن و گۆڕانكارییەكان بە خێرایی روو دەدەن و سەرەڕای پەلكێشبوونمان و راكێشانی سەرنجمان لەلایەن «داتای زۆر» و چاودێری گشتگیرەوە، پێشبینیكردنی هاوسەنگ بۆ رووداو و قەیرانە وێرانكارییەكان زیاتر قورس بووە و ئاسان نییە. بۆیە سەركردە و حكومەتەكان سەركەوتوو نابن لە خۆلادان لە رووداوە لەناكاوە ناخۆشەكان و لێرەشەوە پێویستە خۆیان رێكخەن و ئامادەكاری بكەن بۆ رووداوە چاوەڕواننەكراوەكان، ئەمەش واتە بتوانن خێرا بكەونەخۆ و پلانی گشتییان هەبێت بۆ بارودۆخە هەستیارەكان بۆ ئەوەی لەبەرامبەر رووداوە «چاوەڕواننەكراوەكاندا» خۆڕاگربن.
* بە درێژایی مێژووی سیاسەت كە پێشبینی قەیرانەكانی داهاتوو بووەتە بابەتی مشتومڕەكانی پەرلەمان، پارتەكانی ناو پەرلەمان تەسكبیرانە و بەرژەوەندخوازانە هەڵسوكەوتیان كردووە، ئەمەش وای كردووە پرۆسەی بڕیاردان قورستر بێت، لەم حاڵەتەشدا سەرۆك ناچاربووە بگەڕێتەوە بۆ رای خەڵك. كەواتە چۆن سەرۆك دەتوانێت بە باشی لەگەڵ دابەشبوون و ناكارایی پەرلەماندا بدوێت و بە پشتیوانی خەڵك بڕیار بدات؟
- سەرۆكەكان هەرگیز ناتوانن تەنها بەخۆیان قەیرانەكان چارەسەر بكەن. رەنگە دیموكراسی «پشێوی لە خۆبگرێت» و بە رووكەش بێسەروبەرە و خاو بێت لە رووبەڕبوونەوەی گرفتە چارەنووسسازەكان، بەڵام هەم لە روانگەی پێوانەیی (normative) و (رێزگرتن لە مافەكانی مرۆڤ و هەڵسەنگاندنی هاوسەنگی بەها و بەرژەوەندییەكان) و هەم لە روانگەی كردارییەوە (pragmatic)، وڵاتە دیموكراسییەكان سەلماندوویانە كە خۆڕاگرترن لەوەی كە مونافیسە دەسەڵاتخوازەكانیان (ئەوان بەگشتی وەك لاواز و ناكارا سەیریان دەكەن) بیری لێدەكەنەوە. وڵاتە دیموكراسییەكان وەك زەبەلاحی نوستوو وان، بۆیە هەندێك كاتی دەوێت تا بەخەبەر دێنەوە و راستییەكان دەبینن، بەڵام هەر كە ئەمەیان كرد، ئەوا بە شێوەیەكی بەربڵاو هێزی پاڵپشتی جەماوەریی وایان لێدەكات كە خۆڕێك بخەن و بە شێوەیەكی كاریگەر و بەرچاو بەردەوام بن. ئەو سەرۆكە هەڵبژێردراوانەی بڕیاریان داوە «بەتەنیا رێگەكە ببڕن»، ئەم حیكمەتەیان فەرامۆش كردووە، ئەوەش زیان بە خۆیان دەگەیەنێت، سەركێشی ئەوەش دەكەن كە لە رووی سیاسییەوە خۆیان كەنارگیر بكەن، لە كاتێكدا دەبێت بۆ ئیدارەدانی قەیرانەكان كاری یەكەمیان دروستكردن و پاراستنی هاوپەیمانییە فراوانەكان بێت.
* چەندین رێگەی جیاواز هەن بۆ چارەسەركردنی قەیرانەكان و هەڵهێنجانی رێگەیەكی گونجاو كارێكی ئاسان نییە، كەواتە تا چ رادەیەك دۆزینەوەی چارەسەری گونجاو پێویستی بە پێداگریی و دڵسۆزی سەرۆك هەیە؟
- پێداگری و دڵسۆزی هەمیشە باشن و دەتوانین بڵێین مەرجی پێویستن بۆ بە ژیری ئیدارەدانی قەیران، بەڵام بە تەنیا بەس نین. لەگەڵ ئەوەشدا سەرۆك و سەرۆك حوكمەتەكان پێویستە: ١. شارەزا پێوەندیدارەكان كۆبكەنەوە و رێزیان لێ بنێن (بۆ نموونە، نەك تەنیا گوێ لە شارەزا سەربازییەكان، بەڵكو گوێ لە شارەزا جوگرافییەكان و شارەزایانی بواری تەكنیكی و مێژوونووسان و كۆمەڵناسان بگرن)؛ ٢. هاوپەیمانییە فراوانە كۆمەڵایەتی و سیاسی و نێودەوڵەتییەكان دروست بكەن و بیپارێزن؛ ٣. لەگەڵ كۆمەڵگە هەرەوەزییەكان كاربكەن و كۆیان بكەنەوە و هەروەها سوودوەرگرن لە كاری رێكخراوە ناحكوومییەكان و رێكخراوەكانی دیكە بۆ چارەسەركردنی ئەوكێشانەی كە حكومەت بە تەنیا خۆی ناتوانێت چارەسەریان بكات.
* لە دیموكراسییە ناكامڵەكاندا، پارتە سیاسییەكان رۆڵیان هەیە لە پرۆسەی بڕیاردان و زۆر جار دەبنە رێگر لە بەردەم هەوڵەكانی سەرۆك بۆ بەدیهێنانی ئاواتەكانی نەتەوە لەبەر ئەوەی نایانەوێت سەرۆك سەركەوتنەكان تۆمار بكات، كەواتە چۆن لەم كاتە دژوار و پڕفشارانەدا سەرۆك كار بكات و نەتەوە بەیەكەوە بهێڵێتەوە؟
- پارتە سیاسییەكان لەبەر هۆكارێك هەن و هەڵبژاردنی ئەو پارتانەش بۆ ناو پەرلەمان لەبەر هۆكارێكە، هەرچەندە هەندێكجار مایەی نائومێدی دەبن بۆ دەسەڵاتی جێبەجێكار، بەڵام پێویستمان بە پەرلەمانێكی تەندروستی فرەپارت هەیە بۆ ئەوەی ببێتە رەقیب بەسەر دەسەڵاتی جێبەجێكارەوە. زۆربەی وڵاتە تازە دیموكراسیەكان دەكەونە بەر ئەو وەسفەی باستكرد لەبەر ئەوەی دەسەڵاتی جێبەجێكار نایەوێت ئەو سازان و هاوپەیمانییەتە فراوانانە دروست بكات كە دابەشبوونە ناوچەیی و تائیفییەكان ببڕیت و دەست دەكەن بە دەستگرتن بە دەسەڵاتدا و پەرلەمان فەرامۆش دەكەن و یاری « جیاوازی دروست بكە و حوكم بكە» (divide and rule) پەیڕەو دەكەن. لە ئەنجامدا دەوڵەت گەوهەری دیموكراسی لە دەست دەدا و دەرگا بە رووی حوكمی دەسەڵاتخوازی، یان كێشەی سیاسی دریژخایەن دەكاتەوە.
* راگەیاندنەكان لە قەیرانەكاندا رۆڵ دەگێڕن و هەندێك جار قوڕی قەیرانەكە خەستتر دەكەنەوە، كەواتە چۆن سەرۆك دەتوانێت هاوسەنگی لە نێوان پاراستنی راگەیاندنی سەربەخۆ و رێگری لە بەكارهێنانی خراپی ئەو ئازادییە بۆ مەبەستی خراپ دروست بكات ؟
- تەنیا دەتوانن خۆیانی لەگەڵدا بگونجێنن. بەبێ راگەیاندنی ئازاد، دیموكراسی نابێت. بە بێ دیموكراسیش بیر لە بووژانەوەی درێژخایەن و سەقامگیری مەكەرەوە. سینگافور لە دەرەوەی ئەم یاسا گشتییەیە كە دیموكراسی بە سەر ئۆتۆكراسیدا سەركەوتووە بە هەموو پێوانەكانی حوكمڕانیی باشی و گەشەكردنی مرۆیی. لەوانەیە چین مەكینەی گەشەی ئابووری هەبێت، بەڵام لەسەر حیسابی ئازادییە مەدەنی و ناسنامە ناوچەییەكانە.
* هەر قەیرانێك لەگەڵ خۆیدا ناسەقامگیری و نادڵنیایی دەهێنێت، رۆڵی سەرۆك چییە لە كاتی قەیراندا بۆ دڵنیاكردنەوەی خەڵك و گەڕانەوە بۆ حاڵەتی ئاسایی؟
- ئەمە زیاتر بەندە بەو قەیرانەی كە هەیە. هەندێك قەیرانی كتوپڕ كە روودەدەن، وەكو رووداوە پیشەسازییە گەورەكان، ئەوا بەگشتی دەتواندرێت بە هۆی توانستە تەكنیكییەكانەوە چارەسەر بكرێن، وەك پاككردنەوە و ئاوەدانكردنەوە و پێداچوونەوە بە یاساكاندا. قەیرانی تر هەن پێویستیان بە گۆڕانی گونجاوی سەرەكی هەیە، وەك دووبارە بەهەند وەرگرتنەوەی بەها نەتەوەییەكان و ئەولەوییەت و شێوازەكانی ژیان. بۆ نموونە گەر سەیری یابان دوای كارەساتی فۆكۆشیما بكەین، دەبینین مشتومڕێكی سەرەكییان هەبووە لەسەر پشتبەستن بە هێزی ناوەكی بۆ بەرهەمهێنانی وزە. لەم حاڵەتانەدا سەرۆك و حكومەتەكان هەرگیز ناتوانن هەموو وەڵامەكانیان لا بێت. جەوهەری سەركردایەتیكردن لەم قەیرانانەدا ئەوەیە كە وا لە كۆمەڵگە بكەیت رووبەڕووی واقیعی بارودۆخەكە و گرفتەكانی بەردەست بێتەوە و ئەو گفتوگۆ، یان ناكۆكییانە رێك بخات كە روودەدەن لە ئەنجامی ئاڕاستەكردنی ئەو گرفتانە و نەخشەڕێگەیەكی نوێ بۆ نەتەوەكەی بكێشێت.