زانایان و مامۆستایانی ئایینی ئیسلامی لە هەموو سەردەمێكدا رۆڵی كاریگەریان لە سەر رووداوەكان هەبووە و توانیویانە كاردانەوەیان لەسەر سیاسەتی ئاشتیی كۆمەڵایەتی هەبێت. لەم بارودۆخە هەستیارەی كوردستانی پێدا تێدەپەڕێت و خەریكە فیتنە و ئاژاوە یەخەی وڵاتەكەمان دەگرێت، ئەركی هەر تاكێكێ كوردستانە هۆشیارانە واقیعەكە بخوێننەوە و لەمەش زیاتر زانایانی ئایینی ئیسلام ئەركی زیاتریان دەكەوێتە سەرشان لەبەر ئەوەی بەشێك لەو مەترسییانەی ئەمڕۆ رووبەڕووی كوردستان دەبێتەوە، لە ژێر پەردەی ئاییندا بانگەشەی بۆ دەكرێت. بۆ قسەكردن لەسەر واقیعی ئێستای كوردستان و هەوڵەكان بۆ بەرپەرچدانەوەی ئەم ئاژاوە و فیتنەیە لە كوردستان، ئەم دیمانە تایبەتەمان لەگەڵ د.عومەر رەنگینەیی مامۆستای سكوڵی زانستە ئیسلامییەكان لە زانكۆی سلێمانی ئەنجامداو و بەمجۆرە وەڵامی گوڵانی دایەوە.

د. عومەر رەنگینەیی لە سكولی زانستە ئیسلامییەكانی زانكۆی سلێمانی بۆ گوڵان:هەوڵدان بۆ تێكدانی یەكڕیزی و دروستكردنی ئاژاوە لە كوردستان، خیانەتێكی نیشتمانییە




* دوای پشتیوانیی خوا، ئەوەی لە ئێستادا كورد و كوردستان پێویستی پێیەتی یەكڕیزی و یەكهەڵویستی تەواوی حزبە سیاسییەكان و خەڵكی كوردستانە. ئایا ئێوە وەك مامۆستا و زانایانی ئیسلامی تاچەند كارتان بۆ ئەم یەكڕیزییە كردووە و تاچەند ئەم یەكڕیزییە بە گرنگ دەزانن؟
- دوای پشتیوانیی خوا، ئەوەی كورد دەگەیەنێتە ئامانج تەنیا و تەنیا یەكگرتن و یەكڕیزیی كوردە. باشووری كوردستان ماوەی زیاتر لە 80 ساڵە لكێنراوە بە عێراقەوە، ئەم لكاندنەی بە عێراقەوە لەو كاتەوە بەریتانیا پێداگیری لەسەر كرد كە نەوت لە كەركووك دۆزرایەوە، بەڵام ئێمە لە ماوەی ئەم 80 ساڵەدا خێرمان لە خۆمان نەدیوە و داهاتی نەوتەكەش دراوە بە چەك و لەسەر ئێمە تاقیكراوەتەوە. واتە حكومەتە یەك لە دوا یەكەكانی عێراق هەر لە پاشایەتییەوە تا كۆماری هەتا 2003 هەر كەس حوكمڕانی كردبێت، بەشی میللەتی ئێمە هەر مەینەتی بووە، لە دوای ساڵی 2003 و رووخانی رژێمی بەعس، دەرفەتێكی باشتر بۆ كورد هاتە پێشەوە و توانیمان بەشداریی راستەقینە لە حكومەتی عێراقدا بكەین، بەتایبەتی كە سەرۆك كۆمار كورد بووەو چەندین وەزارەتی گرنگیش لەلایەن كوردەوە هەڵدەسووڕێندران، بەڵام بە دروستبوونی ململانێی سیاسی لە ناوخۆی پرۆسەی سیاسی عێراق، ئێمە لە هەرێمی كوردستان هەنگاوی باشمان هەڵگرتبوو، لە رووی ئابوورییەوە زۆر لە پێش بەشەكانی دیكەی عێراقەوە بووین، لە رووی یەكڕیزییەوە زۆر باش بووین، ئەم هەنگاوانە هەمووی بەرەو ئەوە دەچوون هەنگاو بەرەو دەوڵەتی سەربەخۆی كوردستان هەڵبگرین، بەڵام گەشەی ئابووری و واقیعی كوردستان، نە بە بەغدا و نە بە دەوڵەتانی دەوربەر بە ئاسانی قبووڵ نەدەكرا، بۆیە هەموو هەوڵێكیان خستەگەڕ بۆ ئەوەی هەنگاوەكانمان بەرەو دەوڵەتی سەربەخۆ پەكبخەن یان ئاستەنگی گەورەی بۆ دروست بكەن، بۆ ئەمەش چەندین سیناریۆ و پیلان دژی كوردستان ئامادە كرابوو، بەتایبەتی كە تیرۆریستانی داعش موسڵیان داگیركرد و دوای ئەویش هێرشیان كردە سەر كوردستان، بەڵام بە پشتیوانی خوای گەورە و پشتیوانی هێزی پێشمەرگەی كوردستان لەمەشدا كوردستان سەركەوت و نەك هەر هێرشی تیرۆریستانی تێكشكاند، بەڵكو بەشێكی زۆری خاكی كوردستانیش ئەو ناوچانەی دەكەوتنە نێو ماددەی 140 و لە كوردستان دابڕێندرابوون، هێنرانەوە سەر هەرێمی كوردستان و لەلایەن هێزی پێشمەرگەوە دەپارێزرێن، لە ناو ئەم واقیع و بارودۆخەدا خاڵی سەرەكی و گرنگ یەكڕیزیی هەموو هێزە سیاسییەكانی كوردستانە. خاڵی دووەم دیاریكردنی ئامانجی هاوبەشی هەموو هێزە سیاسییەكانی كوردستانە، بۆ ئەمەش دیارە ئامانجی هاوبەشی هەموو لایەك ئەوەیە بگەینە دوائامانج كە سەربەخۆییە، من وای دەبینم بۆ باشووری كوردستان بێجگە لە سەربەخۆیی هیچ رێگەچارەیەكی دیكە دادمان نادات، ئەوەش زیاتر لە هەموو شتێك یەكڕیزی دەوێت، ئەگەر ئەم یەكڕیزییە نەپارێزین و ئەم دەرفەتە لەدەست بدەین، ئەوا هەر لایەك و هەر كەسێك ئەمە بكات و بیەوێت ئەو یەكڕیزییە تێكبدات، دەكەوێتە بەر نەفرەتی مێژوو، نەوەكانی ئایندەش وەك خیانەت لە قەڵەمی دەدەن.
* بەڵام ئێستا هەوڵێك هەیە، ئەوجا لە ژێر هەر پاساو و بیانوویەك بێت، بۆ ئەوەی باری سەقامگیری كوردستان تێكبچێت و یەكڕیزی درز و كەلێنی تێبكەویت، چ خوێندنەوەیەكتان بۆ ئەو پرسە هەیە؟
- لەسەر ئەم پرسە من بەمجۆرە رای خۆم دەردەبڕم، ئەوانەی ئەمڕۆ هەوڵدەدەن یەكڕیزیی كوردستان تێكبدەن، ئەوجا لەم هەوڵەیاندا هەر ئامانجێكی لە پشتەوە بێت، یان مەبەستیان لە هەر دەسكەوتێكی حزبی بێت، یاخود هەر مەبەستێكی دیكەیان هەبێت، بەتایبەتی لەم كاتەدا كە وڵاتەكەمان بە قۆناخێكی شەڕی هەستیار و ئاڵۆزدا تێدەپەڕێت، ئەو هەوڵانە دەچنە خانەی خیانەتی نیشتمانییەوە، واقیعی ئێستای كوردستان ئەوەیە ئێمە لە شەڕێكی گەورەداین بە درێژایی زیاتر لە 1000 كیلۆمەتر لەگەڵ درەندەترین تیرۆریستیدا، بۆیە لەم قۆناخەدا پێویستە هەموو لایەنە سیاسییەكانی كوردستان پرسە لاوەكییەكان وەلاوە بنێن و جەخت لەسەر ئامانجە سەرەكییەكە بكەنەوە كە بردنەوەی ئەم شەڕە و تێكشكانی تیرۆریستانی داعشە، دەبێت هەموو لایەك ئەو راستییەیان لەبەر چاو بێت، تیرۆریستانی داعش دەستێكێشی هەموو دوژمنان و ناحەزانی كوردستانن، ئەگەر لەم شەڕەدا تیرۆریستان تێكبشكێنین، مانای وایە ناحەزان و دوژمنانی كوردستانیشمان تێكشكاندووە.
* دیارە خۆتان لە سلێمانین و دەیبینن، ئەو ئاژاوە و پشێوییانە چۆن بوونە هۆكاری ئەوەی خەڵكی بێتاوان بكوژرێن. ئایا ئە وانەی بوونە هۆكاری بە كوشتدانی ئەو گەنجانە بوون، لە رووی ئایینی پیرۆزی ئیسلامەوە چۆن سەیر دەكرێن؟
- ئاشكرایە لە ئایینی پیرۆزی ئیسلامدا بە شێوەیەكی راشكاوانە حوكم لەسەر ئەم پرسە دراوە و خوای گەورە فەرموویەتی: هەر كەسێك كەسێكی بێتاوان بكوژێت، وەك ئەوەیە هەموو مرۆڤایەتی كوشتبێت، بە پێچەوانەشەوە هەر كەسێك ژیانی كەسیك رزگار بكات، ئەوا وەك ئەوەیە كە هەموو مرۆڤایەتی زیندوو كردبێتەوە، ئەوجا ئەو كەسە پزیشكێك بێت، یان كەسێكی دەوڵەمەند بێت و ببێت بە هۆكار بۆ رزگاركردنی ژیانی كەسێكی بێتاوان، ئەمە بۆ ئەو كەسانەش راستە كە خەڵكی هاندەدەن و دەبنە هۆكاری كوشتنی خەڵكی بێتاوان، سەبارەت بە هاندان و هەڵكوتانە سەر بارەگای حزبێكی دیكەش، ئەمە تا بڵێی كارێكی ناشیرینە، نانەوەی ئاژاوە و پشێوی، بەشێوەیەكی راستەوخۆ خزمەتكردنە بە دوژمنان و ناحەزانی كوردستان، با سەیری دەوروبەری خۆمان بكەین، ئەوانەی نایانەوێت كوردستان بە ئامانجی خۆی بگات، زۆر بەئاسانی سوودی خراپ لەم ئاژاوە و پشێوییە بۆ بەرژەوەندی خۆیان وەردەگرن. ئەم حكومەتەی ئێستا لە كوردستان پێكهاتووە، پێنج حزبی سەرەكی بەشداری تێدا كردووە، لە پەرلەمان چەندین حزبی دیكە هەن كە هەموویان فراكسیۆنی پەرلەمانییان هەیە، بۆیە سەركەوتن و شكستی ئەم حكومەت و پەرلەمانە هی هەموو حزبەكانە و حزبێك بە تەنیا نە دەبێتە خاوەنی هەموو سەركەوتنەكان نە ئۆباڵی هەموو شكست و كەموكوڕییەكانی دەخرێتە ئەستۆ، پرسیاری گرنگ لێرەدا ئەوەیە بۆچی ئەم پێنج حزبە توانییان وێڕای جیاوازییەكانیان بە سازان و رێككەوتن حكومەتەكە دروست بكەن، بۆچی ئێستا ناتوانن بە سازان و رێككەوتن كێشەكانیان چارەسەر بكەین؟ زۆر گرنگە حزبە سیاسییەكان لە ئاستی بەرپرسیاریەتی ئەم قۆناخەدا بن و لانیكەم كێشەكان نەگەیەننە بنبەست و شەعرەی معاویە بهێڵنەوە، ئەمە پێی دەگوترێت (هونەری دانوستاندن) بۆیە ئەگەر ئەم حزبانە بە جارێك و دووان و دەش نەگەیشتنە رێككەوتن و سازان، دەبێت پشوودرێژ بن و سەد جار كۆبوونەوە بكرێت، لەوە باشترە بارودۆخە تێكبدرێت و ئاشووب و ئاژاوەگێڕی لە كوردستاندا دروست ببێت. هەر سەبارەت بەو ئاكامە خراپەی ئەم ئاژاوە و ئاشووبە دروستی كردووە لە ناوچەكانی سلێمانی پەكخستنی پرۆسەی خوێندنە، لەسەر ئەم پرسە من لە پەیجی خۆم شتێكم نووسیوە و لەو نووسینەدا ئاماژەم بەوە كردووە، هیچ نەتەوەیەك هێندەی نەتەوەی ئێمە لە ئێستادا پێویستی بە خوێندن نییە، كەچی ئەم ململانێ سیاسییە خوێندنی پەكخستووە، هەر بۆ نموونە ژاپۆنییەكان لە دوای شەڕی دووەمی جیهانی وڵاتەكەیان بە تەواوەتی وێران بوو، بەڵام تەنیا شتێك كە كاریان لەسەر كردو توانی ژاپۆن بەم ئاستە بەرزە بونیاد بنێتەوە، ئەوە بوو بایەخی زۆر گرنگیان بە خوێندن دا، ئێمەش لە ئێستادا لە هەموو شت زیاتر پێویستمان بە خوێندنە، من وەك مامۆستایەكی زانكۆی سلێمانی ئەگەر تەنیا دوو قوتابیش ئامادەبن، دەچمە هۆڵەكە و وانەكەیان پێدەڵێم، لەبەر ئەوەی پێموایە بەكارهێنانی ناوەندەكانی خوێندن بۆ مەرامی سیاسی تاوانە، ئەم حزبە سیاسییانە مافی خۆیانە چۆن ململانێی سیاسیی خۆیان دەكەن، بەڵام مافی هیچ كەس و لایەنێك و حزبێكی سیاسی نییە بۆ مەرام و دەسكەوتی سیاسی خۆی پەنا بۆ ناوەندەكانی خوێندن بەرێت، بۆیە من تكا لە هەموو حزبە سیاسییەكانی كوردستان دەكەم، ئەوە لەبەر چاو بگرن كە حزبی سیاسی ئامرازێكە بۆ خێری گشتیی كۆمەڵگە، ئێوە خۆتان بەشداری حكومەتتان كردووە و بە رێككەوتن حكومەتان پێكهێناوە، ئێستا ئەم ململانێیە لە پێناوی چی دەكەن؟ ئەگەر بەرنامەی ئەم حكومەتە لەگەڵ بەرنامەی حزبەكەی تۆ ناگونجێت لە حكومەت وەرە دەرەوە و ببە بە ئۆپۆزسیۆن، كە بوویتە ئۆپۆزسیۆنیش مافی خۆتە كار لەسەر كەموكورتییەكان بكەیت و رەخنە بگریت بۆ ئەوەی كەموكورتییەكان چارەسەر بكرێت، بەڵام مافی ئەوەت نابێت كە هەوڵبدەیت حكومەت بڕووخێنیت.
* ئەگەر بێینە سەر پرسی بەكارهێنانی ئایەتەكانی قورئان و فەرموودەكان لەلایەن تیرۆریستانی داعشەوە، ئایا تاچەند توانیوتانە ئەم لایەنە بەرپەرچ بدەنەوە؟
- پێش هەموو شت، ناوی ئیسلام لە سەلامەوە هاتووە، واتە ئاشتی، هەروەها هەموو ئایینەكانی دیكەش ئەوجا چ ئاسمانی بێت، یان غەیرە ئاسمانی، هەموویان بۆ ئەوە هاتوون لە كۆمەڵگەدا چاكسازی بكرێت، نەك كۆمەڵگە وێران و كاول بكرێت، بەتایبەتی ئایینی پیرۆزی ئیسلام سەراپای بۆ ئاشتی هاتووە. من پێشتر ئاماژەم بەوەكرد خوای گەورە لە قورئان دەفەرموویت، هەر كەسێك كەسێكی بێتاوان بكوژێت وەك ئەوەیە هەموو مرۆڤایەتی كوشتبێت، بۆیە لەبەرامبەردا دەبێت ئەو كەسە بكوژرێتەوە، بەڵام دیسان ئەمەش ئیشی تەنیا كەسێك نییە، بەڵكو ئەمە كاری دەسەڵاتی دادوەرییە و بەپێی یاساكان مامەڵە لەگەڵ ئەم پرسە دەكات.، ئەوجا ئەگەر لێرەوە بێینە سەر ئەوەی ئەم گرووپە تیرۆریستییە كە دەوڵەتی خەلافەتی ئیسلامی راگەیاندووە، پرسیار ئەوەیە بە چ هەقێك ئەم گرووپە تیرۆریستە ئەو مافەیان بە خۆیان داوە كە خەلافەت رابگەیەنن؟ لەمەش زیاتر ئەوان بە چ هەقێك دێن خەڵكێك ئیسلام نەبێت، دەیكوژن، ئایا پێغەمبەر (د.خ) چۆن لەگەڵ ئەو خەڵكانەی كە پێیان دەڵێن ئەهلی زمە مامەڵەی كردووە؟ لەسەر ئەم پرسە فەرموودەی پێغەمبەر( د.خ) هەیە كە دەفەمووێت: یەكێك بە خراپ مامەڵە لەگەڵ ئەهلی زمە بكات، وەك ئەوە وایە دوژمنایەتی من و خوای پەروەردگار بكات. پێغەمبەری موسڵمانان لەسەر مامەڵەی خراپ وا دەڵێت، ئەی ئەگەر بیانكوژیت، چۆن دەبێت؟ بۆیە هێندەی من لە ئیسلام شارەزام، ئەم گرووپە تیرۆریستییەی داعش بەهیچ شێوەیەك فەرمانی ئیسلامی جێبەجێ ناكەن، هەروەها ئەوەی زۆر بەلامەوە سەیرە مەسەلەی فەتوایە، خەڵكانێك هەن چوار كەلیمەی خوێندۆتەوە و لێمان دەبێت بە موفتی، ئەمە لە كاتێكدا فەتوا سیستمی خۆی هەیە و هەموو كەسێك مافی ئەوەی نییە فەتوا بدات، لەمەش زیاتر مامۆستایەكی زانكۆ با دەرچووی زانستی ئیسلامیش بێت، ناتوانێت فەتوا بدات، لەبەر ئەوەی فەتوا دەبێت لیژنەیەك بیدات و ئیشی تاكەكەسێك نییە. لیژنەی فەتوا سەبارەت بە پێشمەرگە كە ئێستا دژی ئەو تیرۆریستانە دەجەنگێت، دەڵێت: هەر پێشمەرگەیەك لەم شەڕەدا بكوژرێت، پلەی شەهادەتی هەیە، هەتا ئەگەر ئەو پێشمەرگەیە موسڵمانیش نەبێت، ئەمەش لەبەر ئەوەی مادام بەرگری لە خاك و كەرامەتی نیشتمانی خۆی دەكات، ئەوا لای پەروەردگار لە پلەبەندی شەهیدە، بۆیە رووبەڕووبوونەوەی ئەم تاقمە تیرۆریستیە واجبە، هەر كەس و لایەنێك، یان حزبێكی سیاسی ببێتە هۆكاری ساردكردنەوەی پێشمەرگە و هێزە چەكدارەكانی كوردستان، خیانەتێكی گەورە بە كوردستان دەكات.
* دیارە لەو كاتەوەی ئەم شەڕەی تیرۆریستان یەخەی كوردستانی گرتووە، سەرۆكی هەرێمی كوردستان خۆی راستەوخۆ و هاوشانی پێشمەرگە لە بەرەكانی شەڕدا بووە، ئەوەش هۆكارێك بووە بۆ سەركەوتنەكانی هێزی پێشمەرگە، ئایا تاچەند ئەم شەڕە سەپێندراوە پێویستی بە سەركردایەتی مسعود بارزانی هەیە؟
- هەموو نەتەوەیەك پێویستی بە سەركردەی لێهاتوو هەیە و بەبێ ئەو جۆرە سەرۆك و سەركردانە نەتەوە ناتوانێت كاروبارەكانی خۆی هەڵبسووڕێنێت، ئێمە میللەتێكین خاوەنی مێژوو و شارستانیەتی خۆمانین، خوازیارین وڵاتەكەمان دیموكراتی بێت، بەڵام هەندێك نامۆشین بە دیموكراتی، لەبەر ئەوەی ئێمە تەنیا لە رووی تیۆرییەوە چەمكەكان باس دەكەین و لە رووی پراكتیكەوە پیادەمان نەكردووە، بۆیە كاتێك باسی دیموكراتی دەكەین، دەبێت دیموكراتی لە ئاشووب و ئاژاوەگێڕی جیابكەینەوە. دیموكراتی سیستمێكە جیاوازییەكان لە ناوەڕاستدا بە یەكتری دەگەیەنێت. ئەگەر دیموكراتی بوو بەهۆی پێكدادان و ئاژاوە و جیاوازییەكان دروست بكات، ئەمەیان دیموكراتییەت نییە و ئاژاوەیە. لە ژینگەی لەم جۆرەدا كە لە نێوان جیاوازییەكاندا لە بری پێكگەیشتن، پێكدادان دروست دەبێت، ئەوا دەبێت بە دوای كەسانی وا بگەڕێین كە جگە لەوەی لە ناوخۆدا پێگەی بەهێزی هەیە، لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش پێگەی بەهێزی هەبێت، گومانی تیدا نییە بەڕێز كاك مسعود بارزانی سەرۆكی هەرێمی كوردستان، جگە لەوەی خاوەنی مێژوویەكی پڕ سەروەرییە، لە هەمانكاتدا لەسەر ئاستی ناوخۆ و نێودەوڵەتیش پێگەیەكی تایبەتی هەیە، بۆیە دەبێت بەدوای كەسێكی لەو شێوە بگەڕێین، كە لەم قۆناخە جڵەوی سیاسی و كۆمەڵایەتیمان بگرێتەدەست و بتوانێت چۆن لەسەر ئاستی ناوخۆ ئەم بارودۆخی شەڕە بەڕێوەبەرێت، بە هەمان شێوە لەسەر ئاستی نێودەوڵەتیش بتوانیت قسە بكات و ئەزموونی هەبێت، دیارە لەسەر پرسی سەرۆكایەتی هەرێمی كوردستان، منیش وەك ئەو بەڕێزانە هەر دەڵێم پێویستە یاسا ئەم پرسە چارەسەر بكات، بەڵام پرسەكە ئەوەیە هێشتا ئەم یاسایە گەڵاڵە نەبووە، یاسایەكی تۆكمەمان نییە كە چۆن سەرۆك هەڵدەبژێردرێت و كێ هەڵدەبژرێت؟ لە ئێستادا هەر لایەنێكی سیاسی لە روانگەی حزبی خۆیەوە تەفسیری بۆ دەكات، دیارە سەبارەت بە سیستمی دیموكراتیش، فۆرمگەلێكی جیاواز هەیە، لەوانەیە فۆرمێك بۆ وڵاتی ئێمە گونجاو بێت و فۆرمێكی دیكە گونجاو نەبێت، بۆیە پێویستە ئەم پرسە بە مێشكێكی سارد یەكلایی بكرێتەوە، هەتا ئەمە یەكلایی دەكرێتەوە، دیارە هیچ نەتەوەیەك بێ رابەر نابێت، لە ئێستا و بۆ ئەم قۆناخە كەسێكی وەك سەرۆك مسعود بارزانی بۆ ئەو پێگەیەمان دەست ناكەوێت، دیارە لە جەنابی سەرۆك بارزانی ئەوەشم گوێ لێ بووە كە دەڵێت: سەرۆكی هەتاهەتاییمان ناوێت، لەمەش زیاتر ئەو ئامادەبووە لەگەڵ هەموو هێزە سیاسییەكانی كوردستان دابنیشێت و پێكەوە پرۆسەكە بەڕێوەبەرن هەتا دەستوورێك بۆ كوردستان دادەڕێژرێت و یاسایەك ئەم پرسە یەكلایی دەكاتەوە، بەڵام نابێت ئەوەمان لەبیر بچێت، ئێستا وڵاتی ئێمە لە شەڕدایە، قەیرانی دارایی و ئابووریمان هەیە، ناتوانین هەڵبژاردن ئەنجام بدەین، لەبەر ئەوەی هەڵبژاردن بودجەیەكی گەورەی دەوێت، لەمەش زیاتر هەڵبژاردن پێویستی بە ژینگەیەكی ئارامە، بۆیە دەبێت پەند و وانە لە نەتەوەكانی دیكە فێربین، هەر بۆ نموونە: وینستۆن چەرچل كە لە شەڕی دووەمی جیهانی سەرۆك وەزیران بوو، خۆی فەرماندەی گشتی هێزە چەكدارەكانی بەریتانیا بوو، بەریتانییەكان وەك نەتەوەیەك لەو راستییە تێدەگەیشتن كە پێویستە چەرچڵ سەرۆكایەتی ئەو شەڕە بكات، بۆیە هەتا شەڕەكە تەواو بوو هەر چەرچڵ سەرۆك بوو، كە شەڕ تەواو بوو، چەرچڵ لە هەڵبژاردن دەرنەچوو. لەسەر ئەم پرسە من كتێبێكم خوێندۆتەوە كە تیایدا پرسیار لە خەڵكی بەریتانیا كراوە بۆچی چەرچل شەڕەكەی بردەوە، بەڵام دەنگتان پێ نەدا؟ لەوەڵامدا گوتوویانە، ئێمە لەكاتی شەڕ پێویستمان بە چەرچڵ بوو لەبەر ئەوەی ئەو پاڵەوانی جەنگ بوو، بەڵام دوای جەنگ ئێمە پێویستمان بە پاڵەوانێكی دیكە دەبێت ئەندازیاری بودنیادنانەوە بێت. ئێمەش ئێستا پێویستمان بە سەرۆك مسعود بارزانی هەیە، سەرۆك مسعود بارزانی هەتا ئەگەر سەرۆكیش نەبێت، دەبێت رابەرێكی رۆحی نەتەوە بێت. هەربۆیە لەم چوارچێوەیەدا بەلای منەوە جێگەی شانازییە بۆ هەر تاكێكی كوردستان كە سەرۆكی هەرێمی كوردستان خۆی چەندین مانگ لە بەرەكانی جەنگ ماوەتەوە و راستەوخۆ سەرپەرشتی بەرەكانی جەنگی كردووە، بۆ ئێستای ئێمە ئامانج گرنگە، ئامانجی ئێمە سەركەوتنە لەم شەڕەدا بەسەر تیرۆریستاندا، ئەگەر ئەم شەڕە بەرینەوە لە ئامانجی سەرەكی نزیك دەبینەوە كە دامەزراندنی دەوڵەتی كوردستانە، من خۆم لە شاری سلیمانی دەژیم، ئەم هێزە سیاسییانەی ئێرە من رێزم هەیە بۆیان، بەڵام خۆزگە ئەوەندە پەلەپەلەیان نەدەكرد، با لەم قۆناخە رابوەستن، هەتا ئەم شەڕە بە سەركەتوویی كۆتایی دیت، گرنگە لەم قۆناخەدا ئامانجی سەركردە سیاسییەكانمان بە پلەی یەكەم سەركەوتن بێت لەم شەڕەدا، دوای ئەم شەڕە چۆن ململانێی سیاسی دەكەن، با بیكەن، ئەوەندەی من بەدواداچوونم لەسەر ژیان و خەباتی مسعود بارزانی كردووە، ئەم سەرۆكە حەزی لە خۆسەپاندن و دیكتاتۆریەت نییە، حەزی لە پۆست و كورسی نییە، خۆی چەندین جار ئەمەی دووبارە كردۆتەوە، بۆیە پێویستە سەرۆكی ئەو حزبانە ئەو راستییە بزانن و كێشەكان قووڵ نەكەنەوە، دەبوو هەموویان ئامانجی سەرەكییان بكردایە بە سەركەوتن لەم شەڕەدا، دوای ئەم شەڕە ململانێی خۆیان بكەن و جەماوەر خۆی یەكلایی دەكاتەوە، ئێستا خەڵك هۆشیارە دەزانێت كامە راستە و كامە هەڵەیە.
* سەرۆك مسعود بارزانی داوای كردووە هەڵبژاردن بكرێت، هەروەها داوای كردووە خەڵكی كوردستان ئەم پرسە یەكلایی بكاتەوە. ئایا ئەم پرسە گرنگە باشتر نییە جەماوەر یەكلایی بكاتەوە تا پەرلەمان؟
- بۆچوونی من هەموو كات بەمجۆرە بووە، ئەو سەرۆكانەی لەناو خەڵكەوە هەڵدەبژێردرێن بە دەسەڵاتی تەواوەوە، باشترین فاكتەرە بۆ سەقامگیری و ئارامی كۆمەڵگە، ئێمە لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست دەژین، ئەم ناوچەیە كەلتوور و پەروەردە و رۆشنبیری جیاوازە، بۆیە ئەگەر سەرۆك بەهێز نەبێت، یەكێك لەمەترسییەكان ئەوەیە ئاژاوە دێتەئاراوە، پشت بەخوا ئێمەی كورد ئاژاوە نایەتە ناومان، بۆیە من وای دەبینم سەرۆكی بەهێز گرنگە بەتایبەتی ئەگەر حكومەتێكی ئیتیلافی هەبێت و 5-6 حزب تێدا بەشدار بن، ئەمەش لەبەر ئەوەیە لەناو ئەو فرەحزبییەدا هەتا یاسایەك، یان بەندێكی یاسایی دەردەكەیت، قیڕ سپی دەبێت، بۆیە لەم بارودۆخە دەسەڵاتی سەرۆك بە گرنگ دەزانم بۆ یەكلاییكردنەوەی ئەم پرسانە، لەگەڵ هەموو ئەمانەشدا خۆ ئەگەر سەرۆك دەسەڵاتی هەبێت، مانای ئەوە نییە سەربەخۆ ئەو دەسەڵاتانە بەكاردەهێنێت، نەخیر سەرۆك دەستەی راوێژكاریی خۆی هەیە، هەروەها پەرلەمان و حكومەتیش دەبنە دەستەی راوێژكاریی سەرۆك بۆ چۆنیەتی پیادەكردنی ئەو دەسەڵاتانە.
* دیارە لەماوەی پێشوو پەرلەمانی كوردستانمان بینی دووچاری چ قەیرانێك بوو، چۆن بووە هۆكاری ئەوەی كێشەكە بە بنبەست بگات، ئایا چۆن سەیری ئەو قەیرانە دەكەیت كە لەپەرلەماندا دروست بوو؟
- لەسەر ئەم خولەی پەرلەمان بۆچوونێكی تایبەتیم هەیە. من وای دەبینم بەشێكی زۆری پەرلەمانتارانی ئەم خولە لە هەموو فراكسیۆنەكان، راستە خوێندەوارن، بەڵام كەم ئەزموونن، بۆیە هێندەی كاراكتەری خۆ دەرخەر بوون لە شاشەی تەلەفزیۆنەكان، هێندە كاری پەرلەمانییان نەكردووە، من دەپرسم حكومەتێك حكومەتێكی بنكە فراوان و هاوپەیمانی نێوان حزبەكان بێت، چۆن پەرلەمانتار دێت حكومەتی خۆی دەشكێنێت، لەمەش زیاتر هەتا ئەگەر حكومەتەكەش هاوپەیمانی نەبێت، كاری پەرلەمانتار ئەوە نییە حكومەتی خۆی بشكێنێت، ئەمەش نیشانەی ئەوەیە ئەو پەرلەمانتارانە ئەزموونیان كەم بووە. سەبارەت بە سەرۆكی پەرلەمانیش بەڕێز یوسف محەمەد لە زانكۆی خۆمان بووە، راستە لە بواری خوێندن زیرەك بووە و لە ماوەیەكی كورتدا لە زانكۆی رافیدەینی ئەهلی ماستەر و دكتۆرای وەرگرتووە، بەڵام هێشتا گەنجێكە و پێویستە ئەزموونی زیاتری لە سیاسەت هەبێت، بەگشتی سەرۆكی پەرلەمان، هەروەها ئەندامانی پەرلەمانیش پێویستە ئەزموونی سیاسییان هەبێت، خوێندنەوەی باش و دروستیان هەبێت لەسەر هەموو حزبە سیاسییەكان، لەسەر رابردووی كەسایەتییەكانی ناو حزبەكان، دەبێت شارەزای مێژوو و زانستی سیاسەت بن. تەنیا وەرگرتنی خێرای بڕوانامەی ماستەر و دكتۆرا بەس نییە و نابێتە ئەزموون، بۆیە ئەو بەڕێزە كە سەرۆكی پەرلەمان بوو، ئەوەی لەبیرچوو كە سەرۆكی پەرلەمانە و حكومەتێكی هاوپەیمانی بوونی هەیە. بەڕێوەبردنی پەرلەمان بەو جۆرە ناكرێت چەند كەسێك كۆبكەینەوە و هەوڵبدرێت لایەنێكی سەرەكی لە پرۆسەكە وەدەر بنرێت، دەبوو بێ جیاوازی و بە بێلایەنانە لەگەڵ هەموو لایەنەكان دابنیشتایە و بە راشكاوی رایەكانی خۆی بڵێت و گوێ بۆ بەرامبەریشی بگرێت، دەبوو ئاگاداری ئەوە بوایە، لەبەر ئەوەی ئێمە حكومەتێكی هاوپەیمانیمان هەیە، ئەوا دەبێت هەموو شتەكان بۆ چارەسەرەكان بێنەوە خەتی ناوەند و لەوێدا هەمووی پێكەوە بەیەك بگەن، بەڵام ئەوەی ئەو كردی، ئەوە بوو لە بری ئەوەی لە خەتی ناوەند هەموو بە یەك بگەن، وایكرد لە خەتەكە دەربچن. هەروەها لەم خولەی پەرلەمان پەرلەمانتارەكان چی لە كۆبوونەوەكانی پەرلەمان دەگوترا، ئێوارە لە شاشەكانی تەلەفزیۆن دەكرانە تەشهیر و ناوزڕاندن بۆ لایەنی بەرامبەر. ئەگەر كوردستان بە تەواوەتی وڵاتێكی دیموكراتی بوایە. زۆرێك لەو پەرلەمانتارانە رووبەڕووی رێوشوینی یاسایی دەبوونەوە، بۆیە ئەوەی لە پەرلەمان روویدا بەشێوەی راستەوخۆ و ناڕاستەوخۆ، بۆتە هۆكاری ئەو بارودۆخەی ئێستا لە ناوچەكانی سلێمانی بوونی هەیە، پرۆسە خوێندن راوەستاوە، خۆم لێكۆڵینەوەیەكم لەبەردەستە، لەوەتەی ئەم بارودۆخە روویداوە، نەمتوانیوە یەك وشە بنووسم.
* ئایین پێش هەر شێك پێوەندی نێوان پەروەردگار و بەندەی خۆی رێكدەخات، ئایا رەوایە ئەم ئایینە پیرۆزە بۆ مەرامی سیاسی بەكار بهێندرێت؟
- ئایینی ئیسلام بایەخێكی زۆر گرنگی بە ئاسایشی كۆمەڵایەتی و ئابووری و هەموو ئاسایشەكانی دیكە داوە، بۆیە ناكرێت ئەم ئایینە پیرۆزە بۆ تێكدانی ئاسایش و سەقامگیری بەكار بهێندرێت، پێش ئەوەی ئێوە بێن، لە رێگەی یوتوبەوە گوێم لە گوتاری مەلایەك گرتبوو، ئەم مەلایە لە گوتارەكەیدا بە حیساب قسەی جوان دەكات و روودەكاتە پێشمەرگە و هێزەكانی پۆلیس و ئاسایش و دەڵێت: ئەگەر حكومەت بە گوێی نەكردن چەكەكانتان فڕێ بدەن و بە حكومەت بڵێن باخۆی بچێت شەڕی داعش بكات. سەرنج بدەن ئەم گوتارە خۆی لە خۆیدا بەشێوەیەكی زمنی پشتیوانیكردنە لە تیرۆریستانی داعش. پرسێكی دیكە هەیە كە لە گوتارەكاندا بەكاردەهێندرێت، ئەویش پرسی تەكفیرە. ئەوەی من تێگەیشتووم بەپێی ئایینی پیرۆزی ئیسلامی كەس بۆی نییە كەسێكی دیكە كافر بكات، لەبەر ئەوەی هەتا ئەگەر كافریش بێت، مافی ژیانی هەیە، ئەمە بەدەق ئایەتی قورئانی پیرۆزە كە دەڵێت: ئەگەر بمانویستایە هەموومان دەكرد بە یەك رێگە، هەر بۆ نموونە پێغەمبەر (د.خ) مامەڵەی لەگەڵ جوولەكەی مەدینە كردووە و تەنانەت جارێك قەڵغانی جەنگ وەك بارمتە لای جوولەكەیەك دادەنێت بۆ قەزركردن، ئەمەش مانای ئەوەیە مامەڵەی لەگەڵ كردوون، بەڵام ئەوەی جێگەی سەرسامی منە ئەوەیە هەندێك جار چەند مامۆستایەكی ئایینی ئیسلام لە ناو پەرلەماندا فەتوا دەدەن. پێموایە مێزەر و عەبا بۆ ئەوەیە بچیتە مزگەوت و پێشنوێژی بكەیت. من ئەگەر رۆژێك لە رۆژان ببمە ئەندام پەرلەمان بە مێزەر و عەباوە ناچمە پەرلەمان. بەهەرحاڵ ئەوە مافی خۆیانە، بەڵام گرنگە ئەو مامۆستایانە بزانن، كە دەچنە پەرلەمان كاری سیاسەت دەكەن و دەبێت بە زمانی سیاسەت قسە بكەن، نەك فەتوا، لەبەر ئەوەی فەتوا مەرجی خۆی هەیە و هەر كەسێك مافی فەتوادانی نییە، بۆیە بەكارهێنانی هەندێك ئایەت و فەرموودە بۆ مەرامی سیاسی و حزبی، من بە شتێكی ناڕەوای دەزانم، ئەمەش لەبەر ئەوەیە بەكارهێنانی ئایەت و فەرموودە، بۆ ئەوەیە بە بەرامبەرەكەت بڵێیت: من لەسەر رێگەی راستم و پابەندم بە ئایینەوە، تۆ پابەند نیت. ئەمە لە كاتێكدا حزبەكانی كوردستان هەموویان بە حزبی شیوعی كوردستانیشەوە ئایین رەتناكەنەوە، ئەوانیش موسڵمانن و خۆیان بە موسڵمان دەزانن، بۆیە كارێكی زۆر ناڕەوایە ئایین بۆ بەرژەوەندی حزبی بەكار بهێندرێت. هەروەها نابێت ئیسلام بكرێتە حزب، ئەمەش قسەی من نییە. چوار جار لەگەڵ مامۆستا مەلا عەبدولكەریم مودەڕیس دانیشتووم، هەر چوار جارەكە گوتی: حزبایەتی مەكە، مەچۆ ناو حزبی ئیسلامیش، ئەگەر هەر حزبایەتیش دەكەی، لەناو حزبی ئیسلامی حزبایەتی مەكە، لەبەر ئەوەی حزبایەتی ئیسلام دابەش دەكات، من زۆر شارەزاییم لەسەر ئەم حزبە ئیسلامییانەی خۆمان هەیە و یەكەیەكە لەگەڵیان دانیشتووم، بۆیە وەك خۆم بڕوام بە حزبی ئیسلامی نییە.
* ئەگەر دوایین پرسیارمان سەبارەت بە وەزارەتی ئەوقاف و كاروباری ئایینی حكومەتی هەرێمی كوردستان بێت، ئایا رۆڵی وەزارەتی ئەوقاف لە ماوەی شەڕی تیرۆریستانی داعش چۆن هەڵدەسەنگێنیت؟
- لە دیدی منەوە وەزارەتی ئەوقاف كەمتەرخەمی زۆری كردووە، لەبەر ئەوەی كاری وەزارەتی ئەوقاف هەر ئەوەندە نییە مووچە بەسەر مەلاكاندا دابەش بكات، ئەركی سەرەكیی وەزارەتی ئەوقاف ئەوەیە چاودێری گوتارەكانی رۆژی هەینی بكات، ئەوەندەی من سەرنجم داوە، زۆربەی گوتارەكانی رۆژی هەینی لە مزگەوتەكاندا لە ئاستی ئەم دۆخە هەستیارەدا نین. سەبارەت بە رەتكردنەوەی داعش، ژمارەی ئەو مامۆستایانە زۆر كەم بوون كە راستییەكانیان دەربارەی داعش گوتووە، هەندێكیان هەر خۆیان لێ لاداوە، لەمەش زیاتر ورووژاندن و هاندانی شەقام بەشێكی گرنگی دەگەڕێتەوە بۆ وتاری هەینی مەلاكان، ئەوجا چ بە شێوەی راستەوخۆ، یان ناڕاستەوخۆ. لە رووی پێوەندیی نێودەوڵەتییەوە، وەزارەتی ئەوقاف زۆر زۆر كەمتەرخەم بووە، نەیتوانیوە لیژنەیەك لە خەڵكانی بەتوانا پێكبهێنێت و بیاننێرێت بۆ وڵاتانی عەرەبی و ئیسلامی بۆ ئەوەی بەو وڵاتانە بڵێن كوردستان چ شەڕێك بەرامبەر ئەو تیرۆریستانە دەكات. پێیان بڵێن گرووپێك بە ناوی ئیسلامەوە پەیدابوون، ئەمانە ئیسلام كاول و وێران دەكەن. سەبارەت بەو ئامادەیی و ئامۆژگایانەی وەزارەتی ئەوقاف سەرپەرشتی دەكات، بەشی هەرە زۆری ئەو قوتابییە توندڕۆیانەی ئێمە لە كۆلێژەكانی شەریعەت و زانستی ئیسلامی دەیانبینین و هەموویان دەرچووی ئەو ئامادەیی و ئامۆژگایانەن كە وەزارەتی ئەوقاف سەرپەرشتیان دەكات، دیارە هۆكاری ئەمەش دەگەڕێتەوە بۆ ململانێی حزبیی لایەنە سیاسییەكان، بۆیە بەڕێوەبەرانی ئەو ئامادەیی و ئامۆژگایانە زۆربەیان خەڵكانی توندڕۆن، قوتابیەكانیشیان بە ئاستێك توندڕۆن، بەهیچ شێوەیەك باسی كوردایەتی ناكەن، ئەگەر هەتا بەكوفریشی دانەنێن.